Sposoby wejścia przedsiębiorstw na rynki zagraniczne

J. Rymarczyk podkreśla, że poszukiwanie i wybór odpowiednich form wejścia na rynki zagraniczne należy zaliczyć do najważniejszych elementów procesu decyzyjnego przedsiębiorstwa internacjonalizującego swoją działalność125. Mimo to brakuje jednolitej terminologii i klasyfikacji sposobów internacjonalizacji przedsiębiorstw. W polskiej literaturze przedmiotu stosowane są różne określenia dla angielskiego pojęcia entry

mode, m.in. sposoby wejścia126, formy wejścia127, metody internacjonalizacji128,

instrumenty internacjonalizacji129, ale także formy działalności na rynkach zagranicznych, czy formy umiędzynarodowienia. Niektórzy polscy autorzy używają niekiedy określeń strategie wejścia na rynki zagraniczne, strategie obsługi rynku zagranicznego, choć tu należy zaznaczyć, że z punktu widzenia nauk o zarządzaniu, a zwłaszcza zarządzania strategicznego używanie pojęcia „strategia” w tym kontekście nie jest upoważnione, gdyż sposób wejścia to jedynie drobny element strategii)¹³⁰.

Według M.K. Witek–Hajduk różnice klasyfikacji form umiędzynarodowienia wynikają przede wszystkim z różnic w interpretacji samego pojęcia internacjonalizacji

124 N. Daszkiewicz, K.Wach, Małe…op.cit., s. 72.

125 J. Rymarczyk, Biznes międzynarodowy, PWE, Warszawa 2012, s. 266.

126 M.in. W. Popczyk, Przedsiębiorstwa rodzinne w otoczeniu globalnym. Analiza porównawcza ekspansji

międzynarodowej firm rodzinnych i nierodzinnych z rynku NewConnect, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2013,

s. 63.

127 M.in. M. Gorynia Podstawy strategii przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym [w:] K. Fonfara, M. Gorynia, E. Najlepszy, J. Schroeder, Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2000, s. 50.

128 M.in. K. Wach, Europeizacja …op.cit., s. 76..

129 M.in. N. Daszkiewicz, Internacjonalizacja…op.cit., s. 69.

38

przedsiębiorstwa; przyjęcia przez niektórych autorów szerokiej definicji umiędzynarodowienia, a przez innych wąskiego, jak również stosowania różnych klasyfikacji typów powiązań między przedsiębiorstwami.

Zespół K. Fonfara, M. Gorynia, E. Najlepszy i J. Schroeder możliwe sposoby wejścia na rynki zagraniczne dzieli na trzy grupy: eksport i/lub import produktów lub usług, powiązania kooperacyjne z partnerem zagranicznym, samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej131. M. Gorynia wyróżnia również formy biernej internacjonalizacji czyli tworzenie różnorodnych relacji z przedsiębiorstwami zagranicznymi, ale bez prowadzenia działalności poza granicami kraju macierzystego oraz formy czynnej internacjonalizacji związane już stricte z zagraniczną ekspansją przedsiębiorstwa132. Podobny podział stosuje również M.K. Witek-Hajduk, która oprócz podziału form umiędzynarodowienia na niekapitałowe i kapitałowe, korporacyjne i niekorporacyjne formy umiędzynarodowienia, wyróżnia także bierne (pasywne) formy internacjonalizacji oraz czynne (aktywne) formy umiędzynarodowienia¹³³ (tab. 1.3.).

Fakt, że wzrost internacjonalizacji działalności przedsiębiorstw może się także przejawiać w rozwijaniu zróżnicowanych jej form, w tym powiązaniach kapitałowych jak i nie kapitałowych zauważa również T. Pakulska134. Autorka pisze, że problematyka internacjonalizacji niekapitałowej, która wyraża się w bardzo różnych formach relacji z przedsiębiorstwami bez bezpośredniego zaangażowania kapitałowego poza granicami kraju macierzystego jest znacznie rzadziej podejmowana w literaturze niż problematyka internacjonalizacji kapitałowej135.

Polskie firmy prezentują jeszcze stosunkowo niski poziom internacjonalizacji, co spowodowane jest dominacją mniej zaawansowanych form umiędzynarodowienia; jak eksport czy niewielki udział pozyskiwania licencji i franczyzy, przy niskim poziomie inwestycji zagranicznych¹³⁶. M. Gorynia podkreśla, że jedno z częściej stosowanych podejść związane jest z teorią kosztów, zgodnie z którą wybór sposobu umiędzynarodowienia (wejścia na rynki zagraniczne) jest zdeterminowany przez całość

131 K. Fonfara, M. Gorynia, E. Najlepszy, J. Schroeder, Strategie przedsiębiorstw w biznesie

międzynarodowym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2000, s. 50.

132 M. Gorynia, Strategie zagranicznej…op.cit., s. 35.

133 M.K. Witek–Hajduk, Strategie…op.cit., s. 132.

134 T. Pakulska, Formy internacjonalizacji non-equity a bezpośrednie inwestycje zagraniczne – implikacje

dla polskiej gospodarki, Acta Universitatis Nicolai Copernici, „Ekonomia” XLIV, 2013, nr 1, s. 27-39.

135 Ibidem.

136 M. Szymura-Tyc, Measuring the degree of firms’ internationalization at their early stages of

39

kosztów z jakimi spotyka się przedsiębiorstwo podczas przeprowadzania pojedynczej transakcji137.

Tabela 1.3. Klasyfikacja form internacjonalizacji przedsiębiorstw

Typy form Bierne (pasywne) formy internacjonalizacji

Czynne (aktywne) formy internacjonalizacji N ieka pi tał ow e Formy niekooperacyjne Formy handlowe:  Import pośredni  Import bezpośredni Formy handlowe:  Eksport pośredni  Eksport bezpośredni Formy kooperacyjne – alianse strategiczne

 Umowa z partnerem zagranicznym dotycząca zakupu kompletnego obiektu „pod klucz” realizowana w kraju macierzystym odbiorcy  Kontrakt na zarządzanie z

partnerem zagranicznym jako zleceniobiorcą

 Kontrakt na poddostawy z partnerem zagranicznym w charakterze zleceniobiorcy  Zakup licencji od partnera

zagranicznego

 Umowa franczyzowa z partnerem zagranicznym w charakterze franczyzobiorcy

 Inne niekapitałowe alianse strategiczne z partnerem zagranicznym związane z

działalnością na rynku krajowym

 Umowa z partnerem zagranicznym dotycząca sprzedaży kompletnego obiektu „pod klucz” realizowana na rynku zagranicznym  Kontrakt na zarządzanie z partnerem zagranicznym jako zleceniodawcą  Kontrakt na poddostawy z partnerem zagranicznym w charakterze zleceniobiorcy  Sprzedaż licencji partnerom zagranicznym  Umowa franczyzowa z partnerem zagranicznym w charakterze franczyzodawcy  Inne niakapitałowe alianse strategiczne z partnerami zagranicznymi związane z działalnością na rynku zagranicznym K api tał ow e Formy kooperacyjne – alianse strategiczne  Wspólne przedsiębiorstwo z partnerami zagranicznymi utworzone na rynku krajowym

 Wspólne przedsiębiorstwo z partnerem zagranicznym utworzone na rynku zagranicznym Formy niekooperacyjne  Sprzedaż przedsiębiorstwa podmiotowi zagranicznemu  Własne przedsiębiorstwo za granicą

Źródło: M.K. Witek-Hajduk, Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji

Polski do Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2010, s. 132.

137 M. Gorynia, K. Mroczek, Institutional context and transaction costs in entry mode choice, “Journal of Economics and Management”, vol.14, 2013, s. 52.

40

Według R. Rymarczyka formy ekspansji przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych najogólniej można podzielić na funkcjonalne, instytucjonalne i pośrednie¹³⁸ (rys. 1.12.). Formy funkcjonalne są generalnie związane z wszelkimi umowami noszącymi cechy kontraktów handlu zagranicznego. Formy instytucjonalne dotyczą inwestycji bezpośrednich, a formy pośrednie aliansów strategicznych, które mogą odnosić się zarówno do handlu zagranicznego, jak i mieć formę kontraktu czy też zinstytucjonalizowaną postać.

Wśród autorów zagranicznych, S. Hollensen klasyfikuje sposoby internacjonalizacji, biorąc w zasadzie pod uwagę jedynie czynne formy umiędzynarodowienia, które od razu nazywa formami wejścia na rynki zagraniczne139.

Rysunek 1.12. Formy wejścia na rynki zagraniczne w opracowaniu J. Rymarczyka

Źródło: J. Rymarczyk, Biznes międzynarodowy, PWE, Warszawa 2012, s. 270.

S. Hollensen wyróżnia trzy kryteria klasyfikacji; stopnia kontroli, stopnia ryzyka oraz stopnia elastyczności i w ten sposób opisuje trzy kategorie internacjonalizacji140:

 formy eksportowe, do których zalicza eksport pośredni, eksport bezpośredni oraz eksport kooperacyjny,

 formy pośrednie (kontraktowe) czyli produkcję kontraktową, umowy licencyjne, umowy franczyzowe, wspólne przedsięwzięcia z partnerem zagranicznym, alianse strategiczne i kontrakty menedżerskie,

138 J. Rymarczyk, Biznes…op.cit., s. 269-312. 139 S. Hollensen, op.cit., s. 272-328. 140 Ibidem. Przedsiębiorstwo Eksport Import Handel tranzytowy Obrót uszlachetniający Handel wymienny Licencjonowanie Franchising Leasing Kontrakt menedżerski Budowa zakładu pod klucz

Alianse strategiczne Oddział

Spółka córka/greenfield lub brownfield/ /inwestycje Joint venture Fuzje i przejęcia Uczestnictwo mniejszościowe Formy funkcjonalne Formy pośrednie Formy instytucjonalne

41

 formy hierarchiczne (kapitałowe) w tym: przedstawiciel handlowy przedsiębiorstwa z siedzibą w kraju macierzystym, przedstawiciel handlowy przedsiębiorstwa z siedzibą na rynku zagranicznym, zagraniczny oddział handlowy, zagraniczna filia handlowa, filie produkcyjno-handlowe, centra regionalne.

Natomiast najprostszą klasyfikację przedstawił R. Loustarinen, dzieląc formy internacjonalizacji na aktywne – związane z ekspansją przedsiębiorstwa krajowego na rynki zagraniczne oraz pasywne – związane z podejmowaniem działalności na rynku krajowym w odpowiedzi na ofertę współpracy ze strony przedsiębiorstwa zagranicznego¹⁴¹.

K. Wach w ślad za przeglądem literatury międzynarodowej proponuje uniwersalne i tym samym pragmatyczne podejście, ujmując stosowane przez przedsiębiorstwa formy umiędzynarodowienia w trzy grupy142; (1) formy eksportowe, kiedy to dochodzi do umiędzynarodowienia sfery wymiany czyli następuje podjęcie działań zarówno eksportowych jak i importowych, (2) formy kontraktualne rozumiane jako powiązania kooperacyjne z partnerami zagranicznymi, czyli zawieranie kontraktów np. z producentami oraz (3) formy inwestycyjne związane ze stałą obecnością na rynkach zagranicznych. W pierwszej grupie – form eksportowych działania przedsiębiorstwa polegają na eksporcie pośrednim w formie agenta skupującego, brokera eksportowo-importowego lub przedsiębiorstwa handlu międzynarodowego, na eksporcie bezpośrednim przez agenta, własne biuro przedstawicielskie, dystrybutora zagranicznego lub własną sieć dystrybucji za granicą oraz na eksporcie kooperacyjnym poprzez konsorcjum eksportowe lub też piggybacking143. W drugiej grupie – form kontraktualnych K. Wach wymienia transakcje montażowe (obrót uszlachetniający, obrót nakładczy i obrót naprawczy), kontrakty menedżerskie (kiedy eksporter świadczy na rzecz importera usługi w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem, które jest własnością importera), inwestycje pod klucz, poddostawy (wykonywanie konkretnych zamówień na zlecenie zagranicznego kontrahenta), licencjonowanie, franczyzę i międzynarodowe sojusze kooperacyjne – czyli związki o różnorakiej naturze, między przedsiębiorstwami międzynarodowymi. Trzecią grupę stanowią tu formy inwestycyjne, w ramach których uwzględnia się oddziały zagraniczne (rozumiane jako utworzenie na rynku zagranicznym

141 R. Luostarinen, Internationalization of Finnish Firms and Their Response to Global Challanges, UNU-WIDER, Helsinki 1994, s. 10.

142 K. Wach, Europeizacja…op.cit., s. 76-90.

42

jednostki organizacyjnej będącej częścią przedsiębiorstwa macierzystego), spółki joint

venture (częściowa własność przedsiębiorstwa macierzystego) oraz w pełni zależne

spółki córki, które chociaż utworzone na rynku zagranicznym w całości stanowią własność przedsiębiorstwa macierzystego144.

Na podjęcie decyzji o działalności międzynarodowej przedsiębiorstwa wpływa szerokie spektrum czynników, a sam proces i strategia internacjonalizacji przedsiębiorstwa są uwarunkowane zarówno czynnikami występującymi w otoczeniu organizacji, jak i sytuacją wewnętrzną przedsiębiorstwa. M. Gorynia podkreśla, że strategia internacjonalizacji przedsiębiorstwa jest reakcją na zmiany uwarunkowań145, natomiast J. Rymarczyk pisze, że obejmuje ona także określenie celów, ustalenie form oraz wewnętrznych i zewnętrznych ograniczeń ich wykorzystania, eliminację niedających się wykorzystać form, rachunek ekonomiczny zamierzonej działalności i podjęcie decyzji o wyborze formy zapewniającej najwyższy stopień osiągnięcia celów146.