Teorie przedsiębiorczości międzynarodowej

Choć modele etapowe są najbardziej popularnymi w teorii internacjonalizacji i najczęściej cytowanymi w badaniach empirycznych, to jednak doczekały się krytyki. Już samo założenie modeli etapowych, a więc sekwencyjność procesu internacjonalizacji zostało podważone w drugiej połowie lat 80. XX wieku, kiedy to zauważono „leapfrogging”90; czyli przeskakiwania w praktyce niektórych z etapów internacjonalizacji, czy w teorii „hidden champions”; czyli ukrytych mistrzów przechodzących znacznie przyspieszoną drogę umiędzynarodowienia, teorii „high

technology start ups”; czyli firm rozpoczynających działalność w sektorze wysokich

85 Ibidem.

86 M. K.Witek-Hajduk, Strategie internacjonalizacji…op.cit., s. 57.

87 M. Ratajczak - Mrozek, Podejście sieciowe do internacjonalizacji przedsiębiorstw, „Marketing i Rynek”, 2009, nr 3, s. 7-9.

88 M. Jarosiński, Procesy…op.cit., s. 62.

89 M. Ratajczak – Mrozek, Podejście sieciowe…op.cit., s. 9.

90 T. Cannon, M. Willis, The Smaller Firm in International Trade, “European Small Business Journal”, 1981, vol. 1, nr 3, s. 45-55.

29

technologii czy choćby w teorii born global91; przedsiębiorstw funkcjonujących globalnie z samego założenia.

B.M. Oviatt i P.P. McDougall wprowadzili do teorii koncepcję International New

Ventures (INV) – nowe przedsięwzięcia międzynarodowe (NPM)⁹², rozumiane jako

przedsiębiorstwa, które od samego powstania dążą do uzyskania znaczącej przewagi konkurencyjnej oraz dzieląc NPM na cztery kategorie (rys. 1.6.): międzynarodowych pośredników i nowych firm eksportowo-importowych, razem nazywanych twórcami nowych rynków międzynarodowych, nowych firm skoncentrowanych geograficznie oraz nowych firm globalnych⁹³.

Liczba rynków zagranicznych

kilka wiele

Eksplorujące nowe rynki zagraniczne Niewiele działań koordynowanych w skali międzynarodowej (przede wszystkim działania logistyczne) Wiele działań koordynowanych w skali międzynarodowej Eksportowo-importowe przedsiębiorstwa typu start-up Skoncentrowane geograficznie przedsiębiorstwa typu start-up Handlujące na wielu rynkach (multinational trader) Globalne przedsiębiorstwa typu start-up Zakr es koo rdyna cj i dz ia łań w łańc uchu wa rt ośc i

Rysunek 1.6.Typy wcześnie umiędzynarodowionych przedsiębiorstw (international

new ventures)

Źródło: B.M. Oviatt, P.P. McDougall, Toward a Theory of International New Ventures, Journal of International Business Studies, 1994, vol. 25, no. 1, s. 59.

M.K. Witek-Hajduk podkreśla, że przedsiębiorstwa eksplorujące nowe rynki zagraniczne, czyli eksporterzy i importerzy, którzy osiągają zyski z przemieszczania towarów między zainteresowanymi krajami, największy nacisk kładą na działania z zakresu logistyki - jako głównego źródła przewagi konkurencyjnej. Ważna jest też umiejętność zidentyfikowania nierównowagi zasobów, różnic w kosztach produkcji oraz różnic cenowych. Natomiast przedsiębiorstwa skoncentrowane geograficznie, w celu

91 B.M. Oviatt, P.P. McDougall, Towards a Theory of International New Ventures (2004 Decade Award Winning Article), “Journal of International Business Studies”, 2005, t. 36, nr 1, s. 29-41.

92 W. Nowiński, Wczesna internacjonalizacja przedsiębiorstw – nowy obszar badań, „Gospodarka Narodowa” 2006, nr 11-12, s. 90., za: M. Jarosiński, Procesy…op.cit., s. 63.

93 B.M. Oviatt, P.P. McDougall, Toward a Theory of International New Ventures, “Journal of International Business Studies”, 1994, vol. 25, no. 1, s. 49.

30

uzyskania przewagi konkurencyjnej wykorzystują zasoby zagraniczne, służące do zaspokajania konkretnych potrzeb w danym regionie, a przedsiębiorstwa globalne przewagę swoją budują poprzez koordynację wielu działań w łańcuchu wartości94.

Mimo wielu opracowań tematu, zarówno w literaturze anglojęzycznej, jak i polskiej brak jest spójnej definicji „born global⁹⁵. Według K. Wacha jako jedni z pierwszych użyli określenia S.T. Cavusgil i G.A. Knight, którzy „definiują born global jako ogólnie małe przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 500 pracowników, których roczny obrót nie przekracza 100 mln USD, a których udział eksportu (jednego lub kilku swoich produktów) wynosi co najmniej 25% ogólnego wolumenu produkcji w ciągu dwóch pierwszych lat"96. Natomiast E. Duliniec definiuje ten typ przedsiębiorstw jako „od początku swego istnienia umiędzynarodowione, zorientowane nieomal od razu na rynek globalny, a więc takie, w których nie występuje w ogóle etap traktowania rynków zagranicznych jako dodatku do rynku macierzystego”97, a P.W. Beamish jako przedsiębiorstwa międzynarodowe od momentu swojego powstania z przymusu lub z założenia⁹⁸. Inaczej patrzy na ten temat S. Hollensen, który uważa, że bycie przedsiębiorstwem globalnym dla born global nie jest opcją ale koniecznością. Przedsiębiorstwa born global definiuje on jako firmy, które od momentu swojego powstania realizują wizję zostania globalną firmą i szybko się globalizują bez przechodzenia przez długi okres działania na rynku krajowym lub międzynarodowym99. Autor ten podkreśla też, że najbardziej charakterystyczną cechą born global jest fakt, że zarządzane są przez specyficzny typ menedżera – przedsiębiorczego wizjonera, który od momentu założenia firmy postrzega świat jako jednolity rynek, a jego pochodzenie i charakterystyka mają duży wpływ na wybór ścieżki internacjonalizacji i szybkość jej realizacji. Ważna jest tu oprócz wykształcenia posiadana wiedza rynkowa, a także osobiste kontakty międzynarodowe i dotychczasowe doświadczenie zagraniczne, które znacznie zmniejszają dystans psychiczny i otwierają nowe możliwości dla przedsięwzięć międzynarodowych.

94 M.K. Witek-Hajduk, op.cit., s. 65.

95 M. Jarosiński, Urodzeni globaliści w badaniach na świecie i w Polsce, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, SGH w Warszawie”, Warszawa 2012, nr 114, s. 7-24.

96 K. Wach, Europeizacja…op.cit., s. 120.

97 E. Duliniec, Marketing Międzynarodowy, PWE, Warszawa 2009, s. 33.

98 P.W. Beamish, The Internationalization Process, [w:] P.W. Beamish, A. Morrison, Ph.M. Rosenzweig, “International Management”, wyd. 3, Irwin Boston 1997, s. 6.

31

Również K. Przybylska podkreśla rolę przedsiębiorcy jako kluczową w stymulowaniu założenia firmy i jej dalszego rozwoju (rys. 1.7.). Z grupy czynników wewnętrznych zdecydowanie wyodrębnia założyciela/przedsiębiorcę nadając mu „rangę najważniejszego, decydującego o wykorzystaniu zewnętrznych i wewnętrznych możliwości funkcjonowania firmy na zagranicznych rynkach.100”.

Rysunek 1.7. Model internacjonalizacji born global w opracowaniu własnym K. Przybylskiej

Źródło: K. Przybylska, Born Global: nowa generacja małych przedsiębiorstw, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2013, s. 125.

S. Hollensen przeprowadził również własne rozważania na temat modelu integracyjnego J. Bella, S. McNaughtona, S. Younga i D. Cricka¹⁰¹, który to model opiera się na następujących założeniach; w centrum znajduje się przedsiębiorca ze swoimi cechami, postawami, kompetencjami, wiedza jest źródłem przewagi konkurencyjnej, analizie podlega zarówno otoczenie wewnętrzne jak i zewnętrzne, a całość integruje różne dotychczas znane podejścia do internacjonalizacji.

Na podstawie tego holistycznego modelu, Hollensen podjął pewnego rodzaju próbę porównania modelu wczesnej internacjonalizacji z modelem etapowym (rys. 1.8.), zauważając, że wiedza i uczenie się mają kluczowe znaczenie dla procesu internacjonalizacji w obu tych podejściach. Jako różnicę autor wskazuje założenie, że

100 K. Przybylska, Born Global: nowa generacja małych przedsiębiorstw, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2013, s. 125.

101 J. Bell, S. McNaughton, S. Young, D. Crick, Towards Integrative Model of Small Firm

Internationalisation, “Journal of International Entrepreneurship”, 2003, t. 1, nr 4, s. 339-362

Założyciel/ przedsiębiorca Czynniki wewnętrzne Firma Czynniki zewnętrzne

Otoczenie Decyzje z zakresu

internacjonalizacji

1. Czas rozpoczęcia internacjonalizacji 2. Wybór formy internacjonalizacji 3. Wybór rynków zagranicznych

32

w modelu born global wiedza zdobyta wcześniej wpływa na bieżący stan wiedzy, natomiast w podejściu etapowym wiedzę o rynkach zagranicznych menedżer zdobywa od początku102.

Zdaniem M. Goryni koncepcja born global stanowi zdecydowane podważenie filozofii modelu etapowego¹⁰³, S. Hollensen przewiduje, że wpływ born global na handel międzynarodowy będzie wzrastać104, a według S.T. Cavusgila, G. Knighta i J.R. Risenbergera przedsiębiorstwa tego typu tworzą zupełnie „nową rzeczywistość” w handlu międzynarodowym, co jest również utożsamiane z pojawieniem się „międzynarodowej przedsiębiorczości”105, która rozwijana na styku biznesu międzynarodowego zaowocowała powstaniem odrębnego nurtu w ramach teorii internacjonalizacji¹⁰⁶.

Rysunek 1.8. Dwie skrajne ścieżki internacjonalizacji: tradycyjna vs born global według J. Bella, S. McNaughtona, S. Younga i D. Cricka

Źródło: S. Hollensen, Global Marketing, wyd. 5, FT Prentice Hall, London 2011, s. 89.

102 S. Hollensen, op.cit, s. 88.

103 M. Gorynia, Strategie zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s.83.

104 S. Hollensen, op.cit., s. 89.

105 S.T. Cavusgil, G. Knight, J.R. Riesenberger, International Business. Strategy, Management and the New

Realities, Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River 2008, s.69.

106 K. Wach, Europeizacja…op.cit., s.112. Środowisko zewnętrzne Sprzyjające / niesprzyjające krajowe / zagraniczne warunki rynkowe Trendy w sektorze Faza cyklu koniunkturalnego Cechy menedżerów i ich model mentalny

Środowisko wewnętrzne Ludzkie i finansowe zasoby firmy Kompetencje menedżerskie Wiedza (knowledge-base) Decyzja o internacjonalizacji

Ścieżka tradycyjna Ścieżka born global

Rynek krajowy

Eksport na rynek A

Eksport na rynek B

Eksport na rynek n

Rynki psychicznie bliższe

Rynki bardziej odległe

Rynek krajowy

Eksport na rynek A

Eksport na rynek B

Eksport na rynek n czas

33

W najnowszej literaturze przedmiotu K. Wach zauważa niezwykle bogaty dorobek szkoły przedsiębiorczości międzynarodowej107, wielość koncepcji i modeli, a dla uproszczenia podaje, że ogólne modele przedsiębiorczości międzynarodowej opierają się na takich zmiennych jak: przedsiębiorca jako podstawowy element modelu, wraz z zestawem swoich kompetencji, uwarunkowania środowiskowe krajowe i zagraniczne oraz przedsiębiorczy proces rozpoznawania okazji rynkowych, umiejętność dostrzegania szans i ich wykorzystanie¹⁰⁸. Natomiast N. Daszkiewicz podkreśla wielość teorii w tym nurcie, podejmuje próbę chronologicznego zestawienia ewolucji definicji przedsiębiorczości międzynarodowej i podaje za B. Mitgwe109(rys. 1.9.), że „przedsiębiorczość jest wspólnym pojęciem we wszystkich rodzajach działalności międzynarodowej, stąd też może być samodzielną teorią.110”.

Rysunek 1.9. Przedsiębiorczość międzynarodowa jako ogniskowa i spoiwo modeli internacjonalizacji i biznesu międzynarodowego

Źródło: B. Mitgwe, Theoretical Milestones in International Business, The Journey to International Entrepreneurship Theory, „Journal of International Entrepreneurship”, vol.4, no.1, 2006, s. 19 cyt. za: N. Daszkiewicz, K. Wach, s. 90.

107 K. Wach, Przedsiębiorczość międzynarodowa jako nowy kierunek badań w obrębie teorii

internacjonalizacji przedsiębiorstwa, (rozdział 28) [w:] Tradycyjne i nowe kierunki rozwoju handlu międzynarodowego, red. S. Wydymus, M. Maciejewski, CeDeWu, Warszawa, 2014, s. 433-446.

108 K. Wach, Europeizacja…op.cit., s. 123.

109 B. Mitgwe, Theoretical Milestones in International Business, The Journey to International

Entrepreneurship Theory, „Journal of International Entrepreneurship”, vol.4, no.1, 2006, s. 5-25.

110 N. Daszkiewicz, K. Wach, Małe…op.cit., s. 89.

Teoria przedsiębiorczości międzynarodowej Teoria przewagi absolutnej Teoria eklektyczna Teoria BIZ Teoria przewagi komparatywnej Teoria Heckshera--Ohlina Teoria portfolio Teoria internacjonalizacji Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu Teoria przewagi zasobów Teorie etapowe Teoria sieciowa

34

W nurcie tych teorii pojawiła się ostatnio jeszcze jedna kategoria przedsiębiorstw, które na rynku międzynarodowym rozwijają się z dużą dynamiką, po wielu latach działalności na rynkach krajowych, rozpoczynając internacjonalizację mocnym uderzeniem: nagle i w krótkim okresie wchodząc na wiele rynków zagranicznych.111

Przedsiębiorstwa te stają się silnie umiędzynarodowionymi organizacjami, narodzonymi ponownie jako globalne¹¹².