Rola sieci formalnych i nieformalnych w procesie internacjonalizacji

Bardzo ważnym czynnikiem internacjonalizacji we współczesnej gospodarce jest również szybki rozwój międzynarodowych sieci biznesowych, ponieważ ułatwiają one zdobycie wiedzy o obcych rynkach, korzystanie ze wspólnych zasobów i doświadczeń. K. Przybylska pisze, że biznesowe i społeczne relacje w sieci wywierają duży wpływ na rozpoczęcie procesu internacjonalizacji, na jej tempo, wybór rynku i przyjmowaną formę umiędzynarodowienia276. K. Fonfara zwraca uwagę, że sieci odgrywają kluczowe znaczenie w procesie internacjonalizacji przedsiębiorstwa277. Sieci biznesowe i relacje wewnątrzsieciowe mogą stać się źródłem przewagi konkurencyjnej w wypadku

274 M. Ratajczak-Mrozek, Uwarunkowania branżowe w procesie internacjonalizacji firmy na przykładzie

przedsiębiorstw zaawansowanych technologii, [w:]. Zachowania przedsiębiorstw w procesie internacjonalizacji. Podejście sieciowe, red. K. Fonfara, PWE, Warszawa 2009, s. 101-103.

275 Ibidem, s. 104.

276 K. Przybylska, Born global…op.cit, s. 112.

277 K. Fonfara, Istota i zakres procesu internacjonalizacji firmy (rozdz. 1) [w:] Zachowania przedsiębiorstw

77

wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od reprezentowanej przez nie branży278. Podstawową rolą sieci jest wymiana informacji, a także zwiększenie wydajności i polepszenie życia zawodowego oraz dzielenie się zasobami, gdyż dzięki strukturze sieci informacje przesyłane są szybciej niż w przypadku jakiejkolwiek innej struktury279. Współcześnie wyjaśnienie działania przedsiębiorstwa na rynku wymaga dość szerokiego spojrzenia, a zwłaszcza położenia nacisku na wpływ otoczenia na relacje pomiędzy sprzedającym a nabywcą produktu lub usługi. Zbiór powiązań, które występują między przedsiębiorstwami na rynku nazywany jest siecią (business network). Według B. Axelssona i J. Johansona sieć wymaga ustanowienia przynajmniej dwóch lub więcej powiązanych wzajemnie relacji, a natura tych relacji pomiędzy różnymi grupami jak np.: klienci, dostawcy, konkurenci, rodzina ma wpływ na decyzje strategiczne oraz związana jest z wymianą zasobów pomiędzy różnymi członkami grupy280. S. Birley uważa, że sieci odgrywają rolę katalizatora w procesie rozwoju organizacji i proponuje podejście, które przedstawia przedsiębiorstwo osadzone w sieci niekończących się relacji społecznych281, a także dzieli sieci na formalne i nieformalne.

Istnieje wiele typów sieci i różnych kryteriów ich klasyfikacji, M. Perry wyróżnia cztery typy sieci ze względu na podstawę relacji, poprzez którą sieć jest podtrzymywana: pierwsza to sieć powiązań personalnych i etycznych, której siła polega na wzajemnym zaufaniu i zaangażowaniu. Drugi typ sieci związany jest z relacją opartą na bliskości geograficznej i opiera się na zawężeniu do wyspecjalizowanego obszaru przemysłowego, trzeci typ sieci odnosi się do scalenia organizacyjnego w jedną całość czy to ze względu na posiadanie, inwestycje czy wspólne członkostwo, a czwarty typ sieci opiera się na powiązaniach występujących między nabywcą i sprzedającym282. M. Perry przedstawia także klasyfikację sieci na tworzone od dołu, czyli takie, które mają swój początek wewnątrz organizacji oraz tworzone od góry283.

Wielu badaczy stoi na stanowisku, że sieci biznesowe wywierają istotny wpływ na proces internacjonalizacji przedsiębiorstw; m.in. tempo umiędzynarodowienia,

278 M. Ratajczak-Mrozek, Uwarunkowania…op.cit., s. 102.

279 J. Naisbitt, Megatrendy, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań, 1997, s. 235, [w:] N. Daszkiewicz,

Internacjonalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce, Scientific Publishing

Group, Gdańsk 2004, s. 81.

280 B. Axelsson, J Johanson; Foreign Market Entry: The texbook vs the Network view, w: B. Axelsson, G. Easton, Industrial networks: A New view on reality, London, Routledge, 1992, s. 218-231.

281 N. Daszkiewicz, K. Wach, Internationalization of SMEs. Context, models and implementation, Gdańsk University of Technology Publishers, Gdańsk 2012, s. 77.

282 M. Perry, Small Firms and Network Economies, series Routledge Studies In Small Business, Routledge, London and New York, 2007, s. 24.

78

przyjmowany model, wybór rynków i sposobu wejścia. Na podstawie licznych badań literaturowych dotyczących podejścia sieciowego do internacjonalizacji malezyjscy naukowcy M. Zain i S.I. Ng, doszli do konkluzji, że firmy nieprodukcyjne są wysoce zależne od relacji sieciowych w pierwszych stadiach podejmowania decyzji o internacjonalizacji, rozwoju na międzynarodowych rynkach oraz w poszukiwaniu wsparcia w działaniach marketingowych284 (tab. 2.1.)

Tabela 2.1. Rodzaje wpływów wynikających z relacji sieciowych na procesy internacjonalizacji przedsiębiorstw

Rodzaj wpływu jaki zapewnia udział w sieci Autorzy badań

Powołanie do życia idei internacjonalizacji w przedsiębiorstwie, źródło wstępnej motywacji do podjęcia procesu umiędzynarodowienia

Sharma i Johanson (1987), Conviello & Munro (1995), Korhonen (1995), Anderson (1996), Ellis (2000), Chetty i Patterson (2002)

Oddziaływanie na wybór rynków

Oddziaływanie na sposób wejścia na rynki ^{Bell (1995), Conviello i Munro (1997)} Umożliwienie nawiązania innych relacji w sieci

i korzystania z dostępnych w sieci kanałów

Welsch (1992), Bjorkman i Kock (1995), Conviello i Munro (1995), Chetty i Patterson (2002)

Umożliwienie dostępu do wiedzy o lokalnych rynkach

Larson (1992), Bucklin i Sengupta (1993), Conviello i Munro (1995), Fukuyama (1995)

Umożliwienie uzyskania wiarygodności Conviello i Munro (1995), Osland i Yarpak (1995), Turnbull (1996), Nahapiet i Ghoshal (1998), Chetty i Patterson (2002) Zmniejszenie kosztów i zminimalizowanie

ryzyka internacjonalizacji

Dichtl (1990), Hamilton (1991), Katsikeas i Morgan (1994), Conviello i Munro (1995), Burgel i Muray (2000), Ellis i Pecotish (2001), Chetty i Patterson (2002)

Oddziaływanie na tempo i przyjmowany model umiędzynarodowienia

Lindqvist (1998), Conviello i Munro (1995), Jones (1999)

Zarysowuje granice zasięgu działania

przedsiębiorstwa i możliwości rynku ^{Convieloo i Munro (1995)}

Źródło: N. Daszkiewicz, K Wach, Internationalization of SMEs. Context, models and

implementation,Gdańsk University of Technology Publishers, Gdańsk 2012, s. 84.

Według Ł. Małysa sieci biznesowe mogą być rozpatrywane z punktu widzenia dwóch perspektyw badawczych: ogólnej, wyrażonej w koncepcji podejścia sieciowego oraz szczególnych, do których zaliczane są koncepcje aliansów strategicznych, organizacji wirtualnych, sieci w logistyce i klastrów (rys. 2.7.).

79

Rysunek 2.7. Sieć biznesowa a inne koncepcje kooperacji przedsiębiorstwa

Źródło: M. Ratajczak-Mrozek, Sieci biznesowe na tle innych koncepcji przedsiębiorstw, „Gospodarka Narodowa”, 2009, nr 7-8, s. 89.

W literaturze wskazuje się na istnienie całej grupy powiązań biznesowych mających istotne znaczenie dla organizacji. Ł. Małys na podstawie obydwu kryteriów perspektywy badawczych ogólnej i szczególnej a także na podstawie kryterium poziomu analizy, przedstawił obszary badania współpracy niezależnych podmiotów wyróżniając sześć takich obszarów(rys. 2.8.).

Rysunek 2.8. Obszary badania współpracy niezależnych podmiotów

Źródło: Ł. Małys, Siła powiązań sieciowych w procesie internacjonalizacji a wyniki przedsiębiorstwa, Difin SA, Warszawa 2013, s. 48.

Nawiązywanie współpracy w ramach sieci jest wynikiem poszukiwania nowych rozwiązań, które mają doprowadzić przedsiębiorstwo do bardziej efektywnych strategii, mogących zapewnić osiągnięcie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej. Charakterystyka sieci biznesowej wymaga więc zarówno sprecyzowania typów podmiotów wchodzących

Alianse strategiczne Sieć biznesowa Organizacje sieciowe Klastry Organizacje wirtualne Sieć w logistyce - Ograniczenie forum współpracy

- Jednostkowe umowy korporacyjne - Formalna kooperacja - Struktura organizacyjna - Łańcuch dostaw - Krótkoterminowość - Technologie informacyjne - Bliskość geograficzna - Wspólna branża P er spekty wa ba da wcz a Zbiorowość przedsiębiorstw O gó lna Szcz eg ólna Pojedyncze przedsiębiorstwo Poziom analizy Sieć biznesowa np. badanie konkurencyjności sieci biznesowych , przyczyn powstania sieci biznesowych

Wiązka powiązań biznesowych

np. analiza powiązań przedsiębiorstwa, zarządzanie portfelem nabywców Szczególna struktura kooperacji np. analiza konkurencyjności klastrów Wiązka szczególnych powiązań biznesowych np. wpływ outsourcingu na powodzenie przedsiębiorstw Powiązanie sieciowe np. badanie cech charakterystycznych relacji Forma kooperacji np. badanie cech charakterystycznych aliansów strategicznych Pojedyncze powiązanie

80

w jej skład, jak i typu powiązań, gdyż poszczególne więzi mogą determinować charakter sieci biznesowej i wpływać na wynik rynkowy (rys 2.9.).

Rysunek 2.9. Wpływ powiązań sieciowych na wynik rynkowy

Źródło: Ł. Małys, Siła powiązań sieciowych w procesie internacjonalizacji a wyniki przedsiębiorstwa, Difin SA, Warszawa 2013, s. 119.

Analizując proces internacjonalizacji, można go rozpatrywać zarówno z punktu widzenia zdobywania nowych nabywców, jak również z perspektywy optymalizacji międzynarodowych łańcuchów wartości. Jak podkreśla R. Szczepański jednym ze sposobów podnoszenia efektywności funkcjonowania organizacji jest outsourcing, polegający na przenoszeniu wybranych elementów swojego łańcucha wartości za granicę z wykorzystaniem podmiotów zewnętrznych285. Outsourcing jest obecnie w przeważającej większości przedsiębiorstw zaplanowanym wyborem, ujętym w strategii organizacji, stanowi jej integralną część, a dla wielu firm stał się bezpośrednią przyczyną kontaktów z rynkami zagranicznymi. Oprócz poszukiwania możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, outsourcing pozwala również na wykorzystanie specjalizacji i kompetencji potencjalnych partnerów, a także na rozwój długotrwałych i partnerskich relacji z podmiotami, z którymi podejmowana jest współpraca na rynkach zagranicznych. Pozwala to na osiąganie wzajemnych korzyści takich jak zaufanie, rzetelność i niezawodność, co we współpracy gospodarczej jest niezwykle istotne. Dlatego im bardziej firma angażuje się w powiązania outsourcingowe, im bardziej zależy jej na wykorzystaniu specjalizacji i kompetencji partnerów zagranicznych, tym bardziej istotne staje się budowanie trwałych i opartych na partnerstwie relacji z przedsiębiorstwami, z którymi współpracuje286. Można zatem

285 R. Szczepański, Analiza typów zachowań firm w procesie internacjonalizacji, [w:] Zachowania

przedsiębiorstw w procesie internacjonalizacji. Podejście sieciowe, red. K. Fonfara, PWE, Warszawa 2009,

s. 69-84. 286 Ibidem. Rozwój powiązań w czasie Ciągłe procesy dostosowawcze i ocena powiązań Specyfika branżowa na rynkach zagranicznych Czynniki kulturowe Charakter sieci biznesowej firmy Typy podmiotów, z którymi rozwijane są powiązania biznesowe Siła powiązań biznesowych przedsiębiorstwa Wyniki rynkowe

81

stwierdzić, że znaczenie tej metody internacjonalizacji jest we współczesnym biznesie coraz większe, zwłaszcza, że uniwersalność outsourcingu pozwala na zastosowanie go niezależnie od branży w jakiej funkcjonuje przedsiębiorstwo, wielkości firmy czy udziału eksportu w sprzedaży ogółem. Na podstawie licznych badań, stwierdzono, że korzystanie przez przedsiębiorstwo z metod outsourcingu ma pozytywny wpływ na osiąganie przewagi konkurencyjnej, a w określonych warunkach może nawet stać się kluczowym czynnikiem sukcesu internacjonalizacji przedsiębiorstwa.

Działalność w międzynarodowych sieciach związana jest z mechanizmem

upgrading-downgrading. Jak postuluje M. Gancarczyk, przez downgrading-upgrading

należy rozumieć rozwój kompetencji w procesach produkcyjnym, procesach innowacyjnych, zarządzaniu łańcuchem wartości w ramach sieci²⁸⁷.

Odmienne niż dla klastrów podejście do upgradingu, jakie można dostrzec we współczesnej literaturze przedmiotu, dotyczy firm wiodących w ramach globalnych łańcuchów wartości, ale jest to odmienny mechanizm. Największy nacisk kładziony jest na silne firmy wiodące, które są siłą sprawczą upgradingu. Wywierają one presję na pozostałe przedsiębiorstwa w łańcuchu, mobilizują do stosowania ulepszeń, przekazują wiedzę jak doskonalić swoje procesy, jak uzyskać wyższą jakość czy w jaki sposób zwiększyć szybkość reagowania na potrzeby rynku288. Jednocześnie z drugiej strony osłabiają w ten sposób więzy z otoczeniem lokalnym, gdyż wraz ze wzrostem i rozwojem nowych możliwości przedsiębiorstwa, osłabieniu ulega jego lokalne zakorzenienie289.

Na podstawie przeprowadzonych badań można zauważyć również, że upgrading nie jest jedyną tendencją; H. Schmitz i P. Knorriga dowodzą, że w niektórych łańcuchach globalni nabywcy wręcz zniechęcają lokalnych producentów do podejmowania aktywności w zakresie samodzielnego projektowania, marketingu, ponieważ uważają, że to narusza ich kluczowe kompetencje²⁹⁰. Niezależnie jednak od tendencji, funkcjonowanie w klastrach ma wpływ tak na konkurencyjność przedsiębiorstw, jak na proces ich umiędzynarodowienia.

287 M. Gancarczyk, Upgrading or Downgrading in International Networks: A Case Study of a Polish

International Freight Transport Company, referat wygłoszony na międzynarodowej konferencji naukowej

pt. “International Entrepreneurhsip and Internationalization of Firms in Visigrad Countries, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków – 3 kwietnia 2014.

288 H. Schmitz, P. Knorringa, Learning from Global Buyers, “Journal of Development Studies”, 2000, vol. 37, no. 2.

289 M. Gorynia, B. Jankowska, Klastry a międzynarodowa…op.cit, s. 115.

82

Działalność w sieciach międzynarodowych związana jest także z apropriacją

wartości (value appropriation, appropriating value), czyli kwestią przejmowania

i zawłaszczania wartości przez partnerów działających w tej samej sieci równej lub większej własnemu wkładowi291, w przeciwnym razie występuje ekspropriacja

wartości, czyli pewne ograniczenie lub pozbawienie należnych korzyści, pojawia się

w sytuacji gdy przedsiębiorstwo dostaje mniej niż powinno.