Charakterystyka poszczególnych obszarów analizy wskaźnikowej

Analiza wskaźnikowa należy do metod badań analitycznych informacji za-wartych w sprawozdaniu finansowym jednostki gospodarczej . Posługuje się ona pewnymi narzędziami, którymi są wskaźniki finansowe skonstruowane na pod-stawie danych źródłowych pochodzących ze sprawozdania finansowego podmio-tu gospodarczego . Wskaźnik finansowy jest relacją co najmniej dwóch wielko-ści algebraicznych, posiadających wielko-ściśle określoną interpretację . Wartowielko-ści tych wskaźników, ich zmiany, a  także relacje zachodzące między nimi umożliwiają ocenę działalności przedsiębiorstwa oraz stanowią podstawę do formułowania wniosków dotyczących przyszłości . Aby ocena przedsiębiorstwa dokonana na podstawie analizy wskaźnikowej odzwierciedlała rzeczywistą sytuację podmiotu gospodarczego, konieczne jest posiadanie odpowiedniej wiedzy z zakresu analizy

1 Mgr Monika Kazatel; absolwentka ekonomii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, e--mail: monikagor88@wp .pl

finansowej oraz umiejętności konstruowania danych wskaźników, a także właści-wa ich interpretacja² .

Przed rozpoczęciem badania kondycji finansowej przedsiębiorstwa na pod-stawie analizy wskaźnikowej należy zapoznać się z ogólnymi uwarunkowaniami sytuacji finansowej jednostki gospodarczej . Wobec tego warto zwrócić uwagę na specyfikę badanego przedsiębiorstwa, sektor, w  jakim działa, a  także czynniki wpływające na kształtowanie się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz branży . Ponadto warto zapoznać się z informacją dodatkową dołączoną do sprawozdania finansowego jednostki gospodarczej, gdyż mogą znajdować się w niej cenne infor-macje, bez których można uzyskać błędne wyniki i interpretacje³ .

1.1. Płynność finansowa

Analizę wskaźnikową rozpoczyna ocena płynności finansowej . Przez płyn-ność finansową należy rozumieć zdolpłyn-ność przedsiębiorstwa do regulowania zo-bowiązań bieżących (krótkoterminowych) w określonym czasie i w wymaganej wysokości . Innymi słowy, posiadanie płynności finansowej oznacza, że przedsię-biorstwo nie zbankrutuje na skutek braku środków pieniężnych na spłatę bieżą-cych zobowiązań . Do regulowania krótkoterminowych płatności przedsiębiorstwo wykorzystuje te składniki majątku obrotowego, które możliwie szybko mogą zo-stać zamienione na gotówkę . Wynika z tego, że w analizie płynności finansowej głównym wyznacznikiem jest stopień płynności aktywów oraz stopień wymagal-ności zobowiązań krótkoterminowych⁴ .

Ocena płynności finansowej może zostać przeprowadzona w dwóch ujęciach

− statycznym i dynamicznym . W tabeli 1 przedstawiono konstrukcje wskaźników płynności statycznej i dynamicznej .

Wskaźniki płynności finansowej w ujęciu statycznym zawarte w tabeli 1 zbu-dowane są na podstawie danych z  bilansu sporządzonego na określony dzień . Ukazują relacje zachodzące pomiędzy majątkiem obrotowym o różnym stopniu płynności a zobowiązaniami krótkoterminowymi⁵ .

Obarczone są wadą, ponieważ odnoszą się do przeszłości, z  której nie wy-nika zdolność do terminowego regulowania zobowiązań w przyszłości . Dlatego też dużą rolę odgrywają wskaźniki płynności finansowej w ujęciu dynamicznym, których podstawą są wielkości strumieniowe pochodzące z rachunku przepływów

2 E . Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s . 54-55 .

3 D . Wędzki, Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego, Wolters Kluwer Polska, Kraków 2009, s . 102-105 .

4 Tamże, s . 105-106 .

5 R . Kowalak, Ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa w badaniu zagrożenia upadłością, Ośro-dek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk 2008, s . 108-109 .

Analiza wskaźnikowa − ogólna charakterystyka i dobór optymalnego zestawu 163 pieniężnych . W tabeli 1 zaprezentowano najczęściej spotykane wskaźniki płyn-ności dynamicznej . W praktyce gospodarczej do pomiaru płynpłyn-ności finansowej coraz częściej wykorzystuje się metody dynamiczne z tego względu, że rachunek przepływów pieniężnych pokazuje, skąd się biorą środki finansowe w przedsię-biorstwie . W związku z tym, rachunek przepływów pieniężnych może być wyko-rzystywany do sporządzania prognoz przepływów pieniężnych w celu ustalenia przyszłych wpływów i wydatków⁶ .

Tabela 1. Statyczne i dynamiczne wskaźniki płynności finansowej Statyczne wskaźniki płynności finansowej

finansowej aktywa obrotowe – zapasy – rozliczenia międzyokresowe czynne zobowiązania bieżące

przepływy pieniężne z działalności operacyjnej Wskaźnik wydajności

gotówkowej sprzedaży środki pieniężne z działalności operacyjnej przychody ze sprzedaży netto Wskaźnik wydajności

gotówkowej zysku ze sprzedaży środki pieniężne z działalności operacyjnej zysk ze sprzedaży

Wskaźnik wydajności

gotówkowej majątku środki pieniężne z działalności operacyjnej średnia wartość majątku ogółem Wskaźnik wystarczalności

gotówkowej środki pieniężne z działalności operacyjnej zobowiązania bieżące Wskaźnik ryzyka utraty

płynności . inwestycje krótkoterminowe + prognozowana gotówka z działalności podst.

odchylenie standardowe prognozowanej gotówki

Źródło: W . Janik, A . Paździor, M . Paździor, Analiza i diagnozowanie sytuacji finansowej przedsiębior-stwa, Politechnika Lubelska, Lublin 2014, s . 67 .

W celu prawidłowej oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa przy wyko-rzystaniu analizy wskaźnikowej konieczne jest porównanie uzyskanych wartości wskaźników finansowych z  wartościami wypracowanymi w  poprzednich okre-sach, ze wskaźnikami osiąganymi przez inne jednostki w branży oraz ze standar-dami wypracowanymi w gospodarce rynkowej⁷ .

6 W . Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Teoria i zastosowanie, Polskie Wydawni-ctwo Ekonomiczne, Warszawa 2014, s . 338 .

7 Tamże, s . 332 .

1.2. Rentowność

Rentowność to kolejny obszar analizy wskaźnikowej . Rentowność odgrywa ważną rolę w działalności przedsiębiorstwa, gdyż informuje o opłacalności dzia-łalności przedsiębiorstwa . Według W . Gabrusewicza: „rentowność jest to zdolność przedsiębiorstwa do generowania zysku, czyli osiągania przychodów przewyższa-jących koszty ich uzyskania”⁸ . Do analizy rentowności wykorzystuje się najczęściej wskaźniki zaprezentowane w tabeli 2 .

Tabela 2. Wskaźniki rentowności

Nazwa wskaźnika Wzór

Wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS) wynik finansowy ×100%

przychody ze sprzedaży Wskaźnik rentowności aktywów (ROA) wynik finansowy ×100%

aktywa ogółem Wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE) wynik finansowy ×100%

kapitał (fundusz) własny

Źródło: T . Martyniuk (red .), Rachunkowość przedsiębiorstwa w szczególnych sytuacjach, Polskie Wy-dawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013, s . 74 .

Powyższe wskaźniki rentowności dostarczają informacji o  zyskowności prowadzonej działalności gospodarczej . Trudno jest określić wartości wzorco-we poszczególnych wskaźników . Jednak przyjmuje się, że im większe wartości wskaźników rentowności, tym bardziej efektywna jest prowadzona działalność go-spodarcza . Na pozytywną ocenę zasługuje tendencja wzrostowa wskaźników ren-towności . Warto dodać, że modele wskaźników renren-towności mogą być różnorod-nie skonstruowane . Występuje kilka kategorii wyniku finansowego, które mogą zostać uwzględnione w konstrukcji modelu, a więc: wynik ze sprzedaży, wynik z działalności operacyjnej, wynik z działalności gospodarczej, wynik brutto oraz wynik netto . Każda z wymienionych kategorii wyniku finansowego ukazuje inny zakres rentowności podmiotu gospodarczego⁹ .

W  praktyce gospodarczej badanie rentowności z  wykorzystaniem analizy wskaźnikowej może niekiedy prowadzić do błędnej interpretacji . Sytuacja taka może być wynikiem ujemnej wielkości kapitału własnego oraz straty z działalno-ści gospodarczej .

Wskaźnik rentowności sprzedaży (ROS) informuje, ile zysku wypracowuje przedsiębiorstwo ze sprzedaży, tzn . ile groszy wyniku finansowego przynosi jeden złoty uzyskany ze sprzedaży . Im wskaźnik rentowności sprzedaży jest większy, tym

8 Tamże, s . 296 .

9 E . Nowak, Analiza sprawozdań…, dz . cyt ., s . 175-177 .

Analiza wskaźnikowa − ogólna charakterystyka i dobór optymalnego zestawu 165 wyższa efektywność prowadzonej działalności gospodarczej oraz większe szanse dalszego rozwoju przedsiębiorstwa¹⁰ .

Na wielkość wskaźnika rentowności sprzedaży wpływają różne czynniki . Pierwszym − jest rodzaj i specyfika przedsiębiorstwa . Jednostki gospodarcze cha-rakteryzujące się stosunkowo krótkim cyklem produkcyjnym i możliwie szybką sprzedażą wykazują niższe wskaźniki rentowności sprzedaży . Wynika to głównie z tego, że krótki cykl produkcyjny oznacza mniejsze koszty zamrożenia środków . Natomiast w przedsiębiorstwach cechujących się długim cyklem produkcyjnym rentowność sprzedaży powinna być większa¹¹ .

Drugim ważnym czynnikiem oddziałującym na wielkość rentowności sprze-daży jest rodzaj wyniku finansowego (brutto, netto, operacyjnego) ujętego w licz-niku ułamka . Wybór rodzaju wyw licz-niku finansowego zależy od celu badania rentow-ności . Do oceny przedsiębiorstw z danej branży wykorzystuje się wynik finansowy brutto, natomiast przy analizie jednego przedsiębiorstwa − wynik finansowy netto . Istotą analizy sektorowej przy użyciu wyniku finansowego brutto jest zapewnienie lepszej porównywalności danych finansowych poprzez wyeliminowanie różnic podatkowych . Warto dodać, że wskaźnik rentowności sprzedaży stanowi również podstawę określenia pozycji konkurencyjnej analizowanego przedsiębiorstwa¹² .

Wskaźnik rentowności aktywów (ROA), inaczej nazywany stopą zwrotu z ak-tywów, informuje o zdolności aktywów do generowania zysku . Im większa wartość tego wskaźnika, tym efektywniejsze wykorzystanie posiadanych aktywów . Analiza rentowności aktywów ma bardzo ważne znaczenie dla przedsiębiorstwa głównie z tego względu, że przyczynia się do poprawy efektywności wykorzystania majątku trwałego i obrotowego, wskazuje na konieczność utrzymywania odpowiedniego poziomu składników majątkowych dostosowanego do rozmiarów działalności, a także wpływa na politykę inwestycyjną . Spadek tego wskaźnika oznacza pogor-szenie się sytuacji finansowej jednostki gospodarczej¹³ .

Wskaźnik rentowności kapitału (funduszu) własnego (ROE) jest jednym z naj-ważniejszych wskaźników rentowności . „Określa zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania zysku z każdej złotówki zaangażowanego kapitału własnego, a więc tego, który został wniesiony przez właścicieli, wypracowany w toku prowadzonej działalności oraz ten, który nie został przeznaczony na wypłatę dywidendy”¹⁴ .

10 J . Czerny, Rachunkowość przedsiębiorstw w szczególnych sytuacjach, Wyższa Szkoła Handlu i Ra-chunkowości w Poznaniu, Poznań 2006, s . 150 .

11 M .  Zaleska, Ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa przez analityka bankowego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2012, s . 92 .

12 Tamże, s . 93 .

13 A . Ejsmont, D . Ostrowska, Analiza wskaźnikowa działalności przedsiębiorstw – wybrane elemen-ty, Wydawnictwo Uczelniane Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im . prof . Edwarda F . Szczepa-nika, Suwałki 2011, s . 17-20 .

14 W . Gabrusewicz, Kołaczyk Z ., Bilans. Wartość poznawcza i analityczna, Difin, Warszawa 2005, s . 294 .

Wysokim poziomem wskaźnika rentowności kapitału własnego zainteresowani są głównie dawcy kapitału, czyli akcjonariusze i udziałowcy, dlatego że istnieje wówczas możliwość dalszego rozwoju przedsiębiorstwa oraz wypłaty wyższych dywidend . Niekorzystnym zjawiskiem jest malejąca tendencja tego wskaźnika, dlatego że w takiej sytuacji właściciele mogą wycofać zaangażowany kapitał, cze-go skutkiem mogą być problemy z wypłacalnością, a nawet zagrożenie ryzykiem upadłości¹⁵ .

1.3. Sprawność działania

Aktywność przedsiębiorstwa charakteryzują wskaźniki obrotowości, inaczej zwane wskaźnikami sprawności działania . Ten obszar analizy wskaźnikowej jest bardzo powiązany z płynnością finansową, ponieważ od tego, jak szybko przed-siębiorstwo obraca swoim majątkiem, zależy płynność finansowa . Wskaźniki sprawności działania umożliwiają ocenę efektywności wykorzystania posiada-nych składników majątkowych . W tabeli 3 zaprezentowano najczęściej spotykane wskaźniki sprawności działania¹⁶ .

Tabela 3. Wskaźniki sprawności działania

Nazwa wskaźnika Wzór

wskaźnik rotacji zapasów (w dniach) średni stan zapasów *365 dni / przychody ze sprzedaży

wskaźnik rotacji należności (w dniach) średni stan należności *365 dni / przychody ze sprzedaży

wskaźnik rotacji zobowiązań (w dniach) średni stan zobowiązań *365 dni / przychody ze sprzedaży

wskaźnik rotacji aktywów ogółem przychody ze sprzedaży / aktywa ogółem Źródło: E . Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s . 217-224 .

Wskaźniki sprawności działania ukazane w tabeli 3 mogą być wyrażone za-równo w dniach, jak i w razach . Pierwszy sposób informuje o okresie zamrożenia środków finansowych przedsiębiorstwa w postaci zasobów majątkowych . Drugi z kolei ukazuje szybkość krążenia analizowanych składników majątkowych .

Wskaźnik rotacji zapasów (w dniach) ukazuje relację przeciętnego stanu za-pasów do przychodów ze sprzedaży . Powyższy wskaźnik informuje, co ile dni

15 T . Martyniuk (red .), Rachunkowość przedsiębiorstwa w szczególnych sytuacjach, Polskie Wydaw-nictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013, s . 74-75 .

16 M . Zaleska, Ocena kondycji finansowej…, dz . cyt ., s . 77 .

Analiza wskaźnikowa − ogólna charakterystyka i dobór optymalnego zestawu 167 przedsiębiorstwo odtwarza swoje zapasy celem uzyskania w przyszłości korzyści ekonomicznych w postaci przychodów ze sprzedaży . W zależności od przedmiotu działalności, rodzaju sprzedawanych produktów czy towarów oraz branży wskaź-nik rotacji zapasów może przyjmować odmienne wartości . Zazwyczaj w przed-siębiorstwach handlowych wskaźnik ten przyjmuje wyższe wartości, natomiast w przedsiębiorstwach usługowych – niższe . Dlatego też dokonując analizy i oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, konieczne jest przeprowadzenie analizy po-równawczej jednostek znajdujących się w tej samej branży¹⁷ .

Wskaźnik rotacji należności (w dniach) informuje o tym, ile wynosi okres spływu należności . Dokonując oceny uzyskanych wyników, należy porównać je ze średnimi charakterystycznymi dla branży . Analiza porównawcza ma na celu zbadanie, czy wskaźniki obliczone dla przedsiębiorstwa są zbliżone do śred-nich branżowych oraz ustalenie, czy występują znaczne odchylenia, które nie są wskazane . Zbyt długi okres spłaty należności oznacza, że znaczna część środków pieniężnych została ulokowana w postaci należności . Zbyt długi czas zamraża-nia środków pieniężnych powoduje powstanie kosztów utraconych korzyści, co w dłuższej perspektywie prowadzić może do zachwiania płynności finansowej jednostki¹⁸ .

Kolejny wskaźnik − okres spłaty zobowiązań prezentuje relację średniego sta-nu zobowiązań do przychodów ze sprzedaży . Wskaźnik ten dostarcza informacji o tym, jaki jest średni czas regulowania zobowiązań w przedsiębiorstwie, a więc korzystania w  pewnym sensie z  nieoprocentowanego kredytu kupieckiego . Im okres spłaty zobowiązań bieżących jest dłuższy, tym mniejsze zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto i odwrotnie . W literaturze przedmiotu nie ma powszechnie przyjętej normy granicznej dla tego wskaźnika . Dlatego też, aby prawidłowo oce-nić okres spłaty zobowiązań, należy dokonać porównania tego wskaźnika z wiel-kością wskaźnika rotacji należności . Z  uwagi na płynność finansową jednostki gospodarczej przyjmuje się, aby wskaźnik rotacji zobowiązań kształtował się na niższym poziomie niż wskaźnik rotacji należności¹⁹ . Analizując okres spłaty zobo-wiązań danego przedsiębiorstwa, należy również wziąć pod uwagę średnie wiel-kości branżowe, które umożliwiają określenie pozycji przedsiębiorstwa w branży oraz możliwości jego rozwoju w przyszłości .

Warto zwrócić uwagę na fakt, że wzrost wskaźnika rotacji zobowiązań w dniach może z jednej strony świadczyć o silnej pozycji negocjacyjnej przedsiębiorstwa, dzięki której wynegocjowano dłuższe terminy płatności zobowiązań . Z  drugiej jednak strony dłuższy okres spłaty zobowiązań może być wynikiem zatorów płat-niczych, a więc problemów z płynnością finansową jednostki gospodarczej²⁰ .

17 W . Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa…, dz . cyt ., s . 354-355 .

18 Tamże, s . 355-356 .

19 M . Zaleska, Ocena kondycji finansowej…, dz . cyt ., s . 84-85 .

20 Tamże, s . 66 .

Wskaźnik rotacji aktywów ukazuje zdolność zasobów majątkowych do gene-rowania przychodów . Wskaźnik ten jest stosunkiem przychodów ze sprzedaży do majątku ogółem . Powyższy wskaźnik dostarcza informacji o  tym, ile jednostek przychodu ze sprzedaży generuje jedna jednostka zaangażowana w majątek . Wy-soki poziom wskaźnika rotacji aktywów oznacza wyższą produktywność aktywów . W związku z tym wskazane jest, aby wartość wskaźnika aktywów była wysoka, jak również wykazywała tendencje do wzrostu²¹ .

Warto dodać, że wysokość wskaźnika rotacji aktywów jest uzależniona od charakteru prowadzonej działalności gospodarczej oraz od struktury aktywów jednostki . W praktyce gospodarczej wskaźnik rotacji aktywów przyjmuje niższe wartości w przedsiębiorstwach o wysokiej kapitałochłonności produkcji oraz wyż-sze wartości w  podmiotach niewymagających zaangażowania dużych zasobów majątkowych²² .

Do głównych podmiotów zainteresowanych analizą sprawności działania na-leżą: kierownictwo podmiotu, wierzyciele oraz właściciele .

1.4. Zadłużenie

Ostatnim obszarem badawczym analizy wskaźnikowej jest analiza zadłużenia przedsiębiorstwa, która jest ściśle powiązana z rentownością i płynnością finanso-wą jednostki gospodarczej . Zasadniczym celem analizy zadłużenia jest ustalenie poziomu zaangażowania kapitałów obcych w  działalność przedsiębiorstwa . Po-nadto dostarcza odpowiedzi na pytanie: czy jednostka gospodarcza jest w stanie spłacić swoje zadłużenie w wymaganej kwocie i w określonym czasie²³ .

Analiza zadłużenia wykorzystuje różne wielkości wskaźników finansowych . Można je podzielić na dwie podstawowe grupy:

• wskaźniki poziomu zadłużenia,

• wskaźniki wypłacalności .

W tabeli 4 przedstawiono mierniki zadłużenia z podziałem na wskaźniki po-ziomu zadłużenia oraz wskaźniki wypłacalności .

Wskaźniki poziomu zadłużenia oparte są na danych pochodzących z bilansu . Pozwalają na ocenę, w jakim stopniu majątek przedsiębiorstwa jest finansowany przez kapitały obce . Z kolei wskaźniki wypłacalności (zdolności do obsługi zadłu-żenia) opierają się na danych z rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych . Ukazują zdolność jednostki gospodarczej do obsługi zadłużenia, a więc zwrotu pożyczonego kapitału wraz z odsetkami²⁴ .

21 J . Czerny, Rachunkowość przedsiębiorstw…, dz . cyt ., s . 149 .

22 E . Nowak, Analiza sprawozdań…, dz . cyt ., s . 217 .

23 W . Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa…, dz . cyt ., s . 341 .

24 Tamże .

Analiza wskaźnikowa − ogólna charakterystyka i dobór optymalnego zestawu 169 Tabela 4. Wskaźniki analizy zadłużenia

Nazwa wskaźnika Konstrukcja wskaźnika

Wskaźnik ogólnego zadłużenia zobowiązania ogółem / suma aktywów Wskaźnik zadłużenia kapitału (funduszu)

własnego zobowiązania ogółem / kapitał (fundusz)

własny Wskaźniki wypłacalności

Wskaźnik pokrycia obsługi długu z wyniku

finansowego netto wynik finansowy netto / (raty kapitałowe + odsetki)

Wskaźnik pokrycia obsługi długu z wyniku

finansowego brutto (wynik finansowy brutto + odsetki) / (raty kapitałowe + odsetki)

Wskaźnik pokrycia długu nadwyżką

finansową (wynik finansowy brutto + amortyzacja) /

(raty kapitałowe + odsetki)

Źródło: M . Zaleska, Ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa przez analityka bankowego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2012 .

Powyższe wskaźniki zadłużenia mogą zostać rozszerzone w  zależności od różnych kryteriów zadłużenia . Jednym z takich wyróżników może być kryterium czasu . Wobec czego wyróżnia się wskaźniki zadłużenia krótkoterminowego oraz wskaźniki zadłużenia długoterminowego .

W praktyce gospodarczej analizą zadłużenia danej jednostki gospodarczej za-interesowani są kredytodawcy oraz właściciele przedsiębiorstwa .