Charakterystyka systemów oświatowych wybranych państw Unii Europejskiej

Polska jest pełnoprawnym państwem członkowskim Unii Europejskiej i z tego wzglę-du analizując system oświatowy należy przedstawić systemy ewzglę-dukacyjne obowiązujące w wybranych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Jest to istotne zagadnienie, ponieważ wskazania dotyczące oświaty obowiązują lub będą obowiązywały w pozostałych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Jest to związane z założeniem swobody przepływu osób w ramach państw Unii Europejskiej oraz mobilnością osób studiujących i pracujących poza granicami własnego kraju. Należy zwrócić uwagę, że państwa członkowskie Unii Europej-skiej przywiązują szczególną wagę do spraw dotyczących edukacji. Edukacja w krajach unij-nych stała się jednym z podstawowych filarów rozwoju oraz jednym z ważunij-nych priorytetów Unii Europejskiej. Ze względu na to, że obecnie nie ma jednolitego (obowiązującego wszyst-kie państwa członkowswszyst-kie) europejswszyst-kiego systemu edukacji, państwa członkowswszyst-kie posiadają możliwość zastosowania rozwiązań autonomicznych. Dlatego każde z państw członkowskich może podkreślić własną tożsamość kulturową oraz posiadanie wieloletnich tradycji eduka-cyjnych. Z tego względu system edukacyjny każdego z państw członkowskich Unii Europej-skiej jest obecnie niezależny od systemów edukacyjnych pozostałych państw członkowskich.

Władze Unii Europejskiej dążą do wypracowania wspólnego obszaru edukacyjnego. Jednym

763 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowa-nych społecznie i zagrożoniedostosowa-nych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z dnia 6 sierpnia 2018 roku, poz. 1485).

764 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicz-nych poradni specjalistyczpublicz-nych (Dz.U. z dnia 31 sierpnia 2017 roku, poz. 1647).

765 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 roku w sprawie orzeczeń i opinii wy-dawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. z dnia 14 września 2017 roku, poz. 1743.

z działań jest realizacja tzw. programów europejskich, nazywanych potocznie również pro-gramami unijnymi. Niezwykle ważną inicjatywą w tym zakresie jest podpisanie przez kraje członkowskie Unii Europejskiej tzw. Deklaracji Bolońskiej. Posiadana wiedza na temat roz-wiązań przyjętych w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej może być przydatna nie tylko osobom zajmującym się problematyką edukacyjną, ale również wszyst-kim osobom pragnącym kształcić się lub pracować za granicą⁷⁶⁶.

Tabela 22 zawiera zastawnie systemów oświatowych w wybranych dziewięciu kra-jów Europy. Na podstawie danych zawartych w tabeli z należy stwierdzić, że oddzielnie po-traktowane zostały państwa wchodzące w skład tzw. Wspólnoty Brytyjskiej. Podejście to wy-nika z dużej autonomii państw wspólnoty brytyjskiej, które niejednokrotnie na arenie mię-dzynarodowej występują jako oddzielne podmioty. Prezentowane zestawienie ujmuje takie elementy systemu oświatowego jak: obowiązek szkolny, podstawa programowa/program nau-czania, nadzór pedagogiczny oraz nauczyciele⁷⁶⁷. Przedstawione ujęcie stanowi prezentację założeń systemów edukacyjnych obowiązujących w poszczególnych krajach.

766 http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl, dostęp: 20.11.2012.

767 Por. Gocłowska A,, Przegląd systemów oświatowych 9 krajów europejskich, ORE, Warszawa 2012, www.ore.edu.pl , dostęp: 26.10.2014.

Tabela 22. Zestawienie założeń systemów oświatowych w wybranych krajach Europy

Szkoły średnie i stopnia – wiek 11 lat.

Ofsted (Office of Standards in Education), zatrudniająca inspektorów Jej Królewskiej Mości niezależna instytucja, ale działająca zgodnie z polityką rządu, sprawuje ścisły nadzór nad szkołami państwowymi i niepaństwowymi, z wyjątkiem szkół elitarnych, np. Eaton.

Zespół od 2 do 7 osób, najczęściej przez 2 dni zbiera informacje o działaniach szkoły w 4 obszarach: wyniki w nauce, jakość kształcenia – uczenia się, zarządzanie – przywództwo, bezpieczeństwo i wychowanie.

OFSTED raz w roku przedkłada jest Jej Królewskiej Mości, a rządowej komisji do spraw edukacji (Departa-ment for Education) 2-3 razy w roku, raport o stanie edu-kacji.

Szkoły oceniane są zwykle w cyklu trzyletnim, natomiast te o niższych wynikach kontrolowane są częściej.

Pensum (średnie) 23 h. Młodsi pracują może być 1 asystent na 2 - 3 nauczycie-li).

WALIA

Szkoły podstawowe – wiek 5-1 lat.

Szkoły średnie i stopnia – wiek 11-6 lat.

Walijski Inspektorat (Estyn), ciało niezależne od władz rządowych, a inspektorzy są mianowanymi przez Królową pracownikami służby cywilnej.

Raport z inspekcji obejmuje trzy części tj. :

1. standardy, wyniki egzaminów, poziom wiedzy uczniów kończących szkołę,

2. jakość programów nauczania, jakość wsparcia uczniów, 3. jakość przywództwa i zarządzania w szkole.

Pensum ok. 23 - 25 h.

189

SZKOCJA

Szkoły podstawowe - wiek 5-11 lat.

Szkoły średnie i stopnia – wiek 12-16 lat.

Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne, w tym niezależne ośrod-ki kształcenia zawodowego.

Obowiązek szkolny: od 5 do 16 lat.

Wytyczne i wskazówki publikowane przez Szkoc-kie Ministerstwo Edukacji i Szkockie Biuro ds.

Uczenia się i Nauczania w różnych dokumentach programowych

1. Inspekcją zajmuje się instytucja „Education Scotland”, powstała na skutek połączenia dotychczas zajmującego się nadzorem Inspektoratu Jej Wysokości (Her Majesty’s Inspectorate of Education, HMIE) oraz instytucji zajmu-jącej się wspieraniem szkół w rozwoju „Teaching and Learning Scotland”. Zintegrowano funkcje ewaluacji.

2. Inspektorat odpowiada za nadzór zewnętrzny nad usłu-gami edukacyjnymi działając niezależnie i bezstronnie, a w zakresie standardów swoich działań podlega mini-strom.

3. Badanie w szkole trwa nie dłużej niż 5 dni, ale jeśli zespół inspektorów uzna, że ich ustalenia pokrywają się ściśle z danymi z ewaluacji wewnętrznej, to mogą odstą-pić od dalszych działań już drugiego dnia i w zamian zaproponować szkole wsparcie w rozwoju zawodowym kadry szkolnej lub w innym obszarze, wybranym przez szkołę.

Pensum ok.23-26 h.

Nauczyciele szkolni w sektorze pu-blicznym w Szkocji są mianowani i zatrudniani przez władze lokalne. Nie mają statusu pracowników służby cy-wilnej, ale ich warunki pracy są nego-cjowane na szczeblu krajowym.

Kraj Obowiązek szkolny

Struktura szkolnictwa

Podstawa/

Program /zakres edukacji

Usytuowanie nadzoru Zasady sprawowania/wykonywania Przebieg ewaluacji/inspekcji/wizytacji

Nauczyciele /zakres edukacji Przebieg ewaluacji/inspekcji/wizytacji

HOLANDIA

Szkoły podstawowe (w tym specjal-ne) dla dzieci w wieku 5-12 lat. Pra-wo do nauki od lat 4, z czego szkol-nego, w którym uczeń kończy 16 lat + 1 rok obowiązek nauki co najmniej dwa razy w tygodniu. nad opracowywaniem analizy ryzyka szkół i kieruje 80%

działań na te jednostki, które cechują się niskimi lub nie-zadowalającymi wynikami nauczania (jest ich ok. 20%).

Za jakość nauczania i efekty pracy w konkretnej szkole odpowiada organ prowadzący. Odpowiada on też za kwe-stie finansowe, za przestrzeganie statutów oraz innych przepisów prawa. Organ ten zatrudnia dyrektorów dają-cych gwarancję wysokiej jakości pracy i uzyskiwania wysokich efektów kształcenia.

Informacje o jakości pracy szkół uzyskuje się także dzięki Narodowemu Instytutowi Pomiarów Kształcenia (CITO). i stopnia i są uprawnieni do nauczania na wszystkich poziomach szkoły

191

Obowiązek szkolny: 6 -16 lat tj. SP oraz szkoła średnia i stopnia

Inspektorem może zostać tylko nauczyciel ze szkoły pu-blicznej, ze złożonym egzaminem państwowym i siedmioletnim stażem pracy jako nauczyciel.

Inspektorzy mają duża władzę nad szkołami, jeśli np.

dyrektor nie spełnia poleceń inspektora rejonowego, to jest dyscyplinarnie zwalniany. Inspektorzy mogą wejść do szkół niezapowiedziani, z opracowanymi arkuszami ob-serwacji nt jakiegoś zagadnienia. Wyniki zapisów w arkuszach obserwacji są upubliczniane. Nie podlegają ocenie działania wychowawcze szkoły. Po wizytacji szko-ła ma obowiązek wprowadzać w życie wnioski

z inspekcji. W ciągu 30 dni mogą dyrektorzy odwoływać się od poleceń.

Odnośnikiem całego systemu jest model C.A.F (Common Assessment Framework ) – Powszechny Model Oceny przeznaczony dla jednostek administracji publicznej.

W 2000 r., podczas Europejskiej Konferencji Zarządzania Jakością w Administracji Publicznej w Lizbonie - Dyrek-torzy Generalni Administracji Publicznej oficjalnie zaleci-li CAF do stosowania przez organizacje administracyjne krajów Unii.

Pensum 17 - 23 godziny zegarowe/30h dydaktycznych/ plus 5 - 7 godzin na prace związane z funkcjonowaniem

RUMUNIA

Szkoły podstawowe; wiek 6 -10 lat.

Gimnazjum (I etap ogólnokształcącej szkoły średniej i stopnia); wiek 10 -14 lat.

Liceum (II etap szkoły średniej w którym prowadzi się kształcenie ogólnokształcące, profilowane lub zawodowe); wiek 14 16 lat.

Obowiązek szkolny: 6 - 16 lat. Obo-wiązkowe roczne przygotowanie dzieci pięcioletnich.

Ramowy program naucza-nia dla szkół podstawo-wych i średnich, ustalany przez Ministerstwo Edu-kacji i Nauki

ARACIP- Agencja Zarządzania Jakością- wspomagana przez inne instytucje zainteresowane jakością pracy szkół, sprawuje nadzór całościowy. Zajmuje się akredytacją szkół i ewaluacją zewnętrzną, prowadzi krajowy rejestr niezależnych ewaluatorów. Czas pracy ewaluatora jest dostosowany do jego czasu pracy w szkole (zbieranie danych i wizyta szkole trwają 1-2 dni). Raport sporządzo-ny przez ewaluatora opisuje jeden obszar w postaci tabe-larycznej i zawiera ocenę słowną. Narzędzia badawcze są ogólnie dostępne. Raporty z ewaluacji zewnętrznej jak i wewnętrznej są obowiązkowo umieszczane na stronach internetowych.

Inspektorat (odpowiednik polskiego kuratorium) monito-ruje i kontroluje szkoły i placówki raz na 5 lat w ciągu 1 miesiąca przez ok. 30 inspektorów we wszystkich szko-łach danej miejscowości w zakresie: jakości pracy nau-czycieli, poziomu zdobytej wiedzy przez uczniów, wyko-rzystania bazy dydaktycznej, respektowania prawa oświa-towego, współpracy z rodzicami, pracy dydaktycznej i wychowawczej szkoły. Inspektorzy przygotowują raport, w którym każdemu z wymienionych obszarów przypisują poziom spełnienia wymagań (niesatysfakcjonujący, satys-fakcjonujący, dobry, bardzo dobry, wyśmienity). Po stwierdzeniu uchybień szkoła opracowuje i wdraża plan naprawczy, uwzględniający rekomendacje inspektorów.

Jeden Inspektorat wykonuje 50 inspekcji rocznie.

Pensum: ok. 20 h.

Nauczyciele przedszkoli i szkół pod-stawowych to absolwenci liceum peda-gogicznego, poza nauczycielami języ-ków obcych, wychowania muzycznego i fizycznego, którzy są absolwentami 2-letnich kolegiów uniwersyteckich.

Nauczyciele szkół średnich i i II stop-nia kończą studia trwające od 4 do 5 lat, zależnie od przedmiotu, którego mają uczyć.

Aby uzyskać kwalifikacje nauczyciel-skie należy zdać po 2 latach pracy egzamin państwowy.

Źródło: A. Gocłowska, Przegląd systemów oświatowych 9 krajów europejskich – podsumowanie, ORE, Warszawa 2012, www.ore.edu.pl, dostęp: 26.10.2014.

Na podstawie zaprezentowanego zestawienia należy stwierdzić, że podobne do pol-skich rozwiązania dotyczą takich zagadnień jak: szeroko ro-zumiany obowiązek szkolny (od obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego do obowiązku nauki), podstawy programowej i pro-gramów nauczania, kształcenia i zatrudniania nauczycieli. Należy jednak zauważyć, że nauka szkolna zaczyna się wcześniej niż w Polsce.

Z klei do istotnych różnic, w systemach edukacyjnych, zaliczyć należy wymiar pen-sum dydaktycznego - we wszystkich omawianych krajach jest ono wyższe niż w Polsce i wynosi średnio 22 godziny (w Hiszpanii są to godziny zegarowe, a nie dydaktyczne), spra-wowania nadzoru pedagogicznego i ewaluacji. Po przeanalizowaniu zaprezentowanych zało-żeń systemów oświatowych można wyprowadzić wniosek, że w Polsce należałoby wprowa-dzić nauczycielski egzamin państwowy, którego zdanie zapewniałoby stabilizację zawodową.

Wskazane jest też okresowe (np. co 5 lat) weryfikowanie posiadanych kompetencji zawodo-wych, co byłoby czynnikiem motywującym do rozwoju zawodowego