Uwarunkowania prawne systemu edukacyjnego w Polsce

Najważniejszym aktem prawnym w Polsce jest Konstytucja Rzeczpospolitej Pol-skiej⁶⁹⁶, która daje podstawę formalnoprawną do szczegółowego uregulowania zasad systemu oświatowego, a nawet szerzej, edukacyjnego. Temu zagadnieniu poświęcony jest art. 70 ustawy zasadniczej, który określa prawo do nauki, a także i instytucje z tym prawem związa-ne. Poza samym prawem jest też konstytucyjnie określony tzw. przymus edukacyjny (ust. 1) oraz gwarancje wyboru szkoły w ograniczonym zakresie (ust. 3). Konstytucja określa również zespół gwarancji prawnych w obszarze szkolnictwa, w tym gwarancję wolności zakładania wszelkich rodzajów szkół (ust. 2 i 3). Merytoryczny zakres treści zawartych w ustępach 2, 3, i 5 daje podstawę do określenia zasad systemu oświaty w Polsce⁶⁹⁷. Pojęcie system jest poję-ciem wyodrębnionego działu wiedzy i charakteryzowany jest jako „zbiór jednostek wzajem-nie ze sobą powiązanych”⁶⁹⁸, a także jako układ pewnych elementów powiązanych ze sobą w taki sposób, że (pomimo określonej odrębności⁶⁹⁹) tworzą całość (pomimo np. posiadanej autonomii) dążącą do określonego, wspólnego dla wszystkich celu nadrzędnego. Celem tym jest jak najlepsze wykształcenie i wychowanie młodego pokolenia (na miarę jego możliwości oraz potrzeb jednostki i państwa jako całości)⁷⁰⁰. Zgodnie z obowiązującymi zapisami usta-wowymi obowiązujący w Polsce system oświaty zapewnia w szczególności:

 realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki odpowiedniej do wieku i osiągniętego rozwoju,

 wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny,

 możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty,

 dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,

 możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież nie-pełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami,

 opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidu-alizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalida-cyjnych,

 opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi przez umożliwianie realizowania in-dywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie,

 upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych,

 możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych,

 zmniejszanie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszcze-gólnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi,

696 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku, przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja

1997 roku

i podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 roku (Dz.U. z 1997 roku Nr 78, poz. 483).

697 Zobacz: Bała P., Konstytucyjne prawo do nauki, a polski system oświatowy, Wydawnictwo Von Borowiecky, Warszawa 2009, s. 224-229.

698 Miller L.G., Systemy żywe, Prakseologia 1996, nr 34, s. 22.

699 Uwagi autora pracy.

700 Klir J.G., Przegląd wstępny. Polifoniczna ogólna teoria systemów, [w:] Ogólna teoria systemów. Tendencje rozwojowe, red. J. Klir, Warszawa 1997, s. 9.

 utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach,

 upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego roz-woju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali lokalnej, krajo-wej i globalnej,

 opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej,

 dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy,

 kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczest-nictwu w życiu gospodarczym,

 przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia,

 warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego,

 upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształto-waniu właściwych postaw wobec zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych.

Funkcjonowanie systemu edukacyjnego w Polsce jest regulowane kilkoma aktami usta-wowymi, do których należą: ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe⁷⁰¹, ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe⁷⁰², ustawa z dania 7 września 1991 roku o systemie oświaty⁷⁰³, ustawa dania 27 października z 2017 roku o finansowaniu zadań oświatowych⁷⁰⁴, ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nau-czyciela⁷⁰⁵, ustawa z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych⁷⁰⁶, ustawa z dania 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy⁷⁰⁷, ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 roku o systemie informacji oświatowej⁷⁰⁸. Te podstawowe akty ustawowe mają wpływ na funkcjo-nowanie polskiej oświaty w różnych obszarach jej aktywności. Przykładem może być wy-chowanie, w którym istotnym wyznacznikiem działań jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy⁷⁰⁹ oraz ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci⁷¹⁰. Ponieważ rzeczywistość oświa-towa jest bardzo dynamiczna, zwłaszcza w sytuacji wdrażania nowych rozwiązań systemo-wych, w dniu 22 listopada 2018 roku została przyjęta przez parlament bardzo istotna zmiana, którą jest nowelizacja obowiązujących ustaw oświatowych⁷¹¹. Istotą wprowadzonej zmiany, jednocześnie w kilku regulacjach ustawowych, jest komplementarne wdrożenie rozwiązań związanych z kontynuacją reformy kształcenia zawodowego. Celem tej reformy jest

701Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe (Dz.U. z dnia 19 czerwca 2019 roku, poz. 1148 – tekst jednolity z dnia 21 maja 2019 roku).

702 Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z dnia 11 stycznia 2017 roku, poz. 60 ze zmianami).

703 Ustawa z dania 7 września 1991roku o systemie oświaty (Dz.U. z dnia 08 sierpnia 2019 roku, poz. 1481 – tekst jednolity z dnia 05 lipca 2019 roku).

704 Ustawa dania 27 października z 2017 roku o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z dnia 29 listopada 2017 roku pozycja 2203 ze zmianami).

705 Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (Dz.U. z dnia 15 listopada 2019 roku, poz. 2215 – tekst jednolity z dnia 14 października 2019 roku).

706 Ustawa z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych (Dz.U. z dnia 24 maja 2018 roku, poz.

1000).

707 Ustawa z dania 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz.U. z 12 stycznia 2018 roku, poz. 108 – tekst jednoli-ty z dnia 08 grudnia 2017 roku).

708 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 roku o systemie informacji oświatowej (Dz.U. z dnia 11 października 2019 roku, poz. 1942 – tekst jednolity z dnia 11 września 2019 roku).

709 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z dnia 30 marca 2017 roku, poz. 682 – tekst jednolity z dnia 9 marca 2017 roku).

710 Ustawa z dnia 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z dnia 5 października 2017 roku, poz. 1851 – tekst jednolity z dnia 15 września 2017 roku).

711 Ustawa z dnia 22 listopada 2018 roku o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z dnia 30 listopada 2018 roku, poz. 2245).

nienie adekwatności kształcenia do potrzeb rynku pracy, które nie jest możliwe bez realnej współpracy szkoły z pracodawcami, którzy dysponują obszerną wiedzą na temat zapotrzebo-wania na kwalifikacje i zawody. Dlatego szkoły, uruchamiając kształcenie w danym zawo-dzie, zostały zobowiązane do nawiązania współpracy z pracodawcą właściwym dla tego za-wodu lub branży, w ramach umowy lub porozumienia. Wprowadzono także rozwiązania ustawowe, na mocy których system oświaty w zakresie kształcenia zawodowego wspierają pracodawcy, organizacje pracodawców, samorządy gospodarcze lub inne organizacje gospo-darcze, stowarzyszenia lub samorządy zawodowe, sektorowe rady ds. kompetencji oraz Rada Programowa ds. kompetencji. Dla zapewnienia lepszego finansowania kształcenia zawodo-wego wprowadzono nowe kryteria podziału subwencji. Polegają one na zróżnicowaniu kwot ustalanych dla uczniów objętych kształceniem zawodowym w zawodach szkolnictwa bran-żowego o szczególnym znaczeniu dla kultury i dziedzictwa narodowego. Wykaz zawodów o szczególnym znaczeniu dla kultury i dziedzictwa narodowego będzie ustalany przez mini-stra właściwego ds. oświaty i wychowania w porozumieniu z ministrem właściwym ds. kultu-ry i dziedzictwa narodowego w drodze obwieszczenia. Dzięki wprowadzonym nowym me-chanizmom kształcenie w tych szkołach będzie odbywało się w zawodach potrzebnych na rynku pracy. Doprecyzowano również założenia organizacyjne kształcenia w branżowej szko-le II stopnia oraz szkoszko-le policealnej. Jest to istotne, gdyż od 1 września 2018 roku rozpoczną swoje funkcjonowanie właśnie te typy szkół. Wprowadzony zostaje obowiązek przystęponia przez uczniów do egzaminów zawodowych. Wprowadzenie tego obowiązku będzie wa-runkiem ukończenia szkoły lub promocji do następnej klasy, po spełnieniu pozostałych, do-tychczasowych warunków określonych w przepisach prawa oświatowego. Zmiany te musiały spowodować również zmiany w zasadach oceniania szkolnego i przeprowadzania egzaminów określonych w ustawie o systemie oświaty oraz w przepisach przejściowych. Zmiany w zakresie kształcenia zawodowego muszą skutkować ujednoliceniem pensum dydaktyczne-go nauczycieli zawodu (zarówno teoretycznych przedmiotów zawodowych, jak i nauczycieli praktycznej nauki zawodu) na poziomie 20 godzin oraz wprowadzeniem obowiązkowych szkoleń branżowych dla nauczycieli kształcenia zawodowego, co wymaga zmian stosownych zapisów Karty Nauczyciela. Ponadto wprowadzony zostaje też obowiązek zapewnienia przez szkołę podstawową uczniom pomieszczenia umożliwiającego bezpieczne i higieniczne spo-życie posiłków podczas zajęć w szkole oraz jednego gorącego posiłku w trakcie dnia. Przepis ten zacznie obowiązywać od 1 września 2022 roku⁷¹². W dotychczas obowiązujących regula-cjach systemowych doprecyzowano i uporządkowano przepisy dotyczące między innymi:

 dopuszczania do użytku szkolnego podręczników,

 przyznawania stypendiów,

 opiniowania arkuszy organizacji szkoły przez zakładowe organizacje związkowe,

 korzystania z wychowania przedszkolnego,

 kształcenia specjalnego,

 organizacji oświaty samorządowej,

 umożliwienia uczniom szkoły ponadpodstawowej realizującym indywidualny program lub tok nauki przystąpienia do egzaminu maturalnego przeprowadzanego (w okresie przejściowym) dla absolwentów klas ponadgimnazjalnych,

 dokonywania opłaty za egzamin maturalny,

 określenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli przed-szkoli pracujących z grupami obejmującymi dzieci 6-letnie oraz dzieci młodsze,

 zmiany wymogu posiadania wyróżniającej oceny pracy na ocenę bardzo dobrą, w przypadku ubiegania się przez dyrektora szkoły o stopień nauczyciela dyplomowane-go,

712 Zobacz uzasadnienie do projektu ustawy, www.men.gov.pl, dostęp: 12.11. 2018 roku.

 zmiany obligatoryjnych terminów dokonywania oceny pracy nauczycieli oraz związa-na z tym zmiazwiąza-na w zakresie dodatku za wyróżniającą pracę,

 doprecyzowania kwestii dotyczącej prawa do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do przepracowanego okresu,

 ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy,

 doprecyzowanie kwestii dotyczącej terminu wydania przez dyrektora szkoły skiero-wania na badania lekarskie przeprowadzane przez uprawnionego lekarza,

 wskazania środków, z których można finansować również koszty obniżenia tygo-dniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nauczycielom, którym powierzono zadania doradcy metodycznego przed dniem 1 stycznia 2019 roku do końca okresu, na który zostały powierzone,

 rezygnacji z odrębnych regulacji dotyczących warunków doskonalenia nauczycieli za granicą,

 doprecyzowania zasad awansu zawodowego nauczycieli pracujących w szkołach za granicą,

 skorygowania zasad finansowania niektórych zadań oświatowych.

Nowe rozwiązania prawne weszły w życie z dniem 1 września 2018 roku, ale z kilkoma wyjątkami. Wyjątki te stanowią, że niektóre z przepisów weszły w życie z dniem 1 grudnia 2018 roku, kolejne zaczęły obowiązywać 14 grudnia 2018 roku, inne z dniem 1 stycznia 2019 roku. Natomiast pozostałe wejdą do polskiego systemu prawnego z dniem 1 stycznia 2020 roku lub 1 września 2020 roku, lub 1 stycznia i 1 września roku 2021 i 2022. W związku z tym zada-niem dyrektorów właściwych szkół jest przygotowanie kierowanych przez siebie jednostek do wprowadzenia nowych rozwiązań prawnych oraz nadzór nad ich prawidłowym wdrażaniem.

Zmian dokonywanych w regulacjach prawnych dotyczących nowego systemu eduka-cyjnego jest dużo i wprowadzane są stopniowo. Docelowo nowy system oświatowy zakłada funkcjonowanie takich jednostek oświatowych jak: 8-letnia szkoła podstawowa, 4-letnie li-ceum ogólnokształcące, 5-letnie technikum, 3-letnia branżowa szkoła i stopnia, 2- letnia bran-żowa szkoła II stopnia. Na rysunku Y przedstawiono założenia wdrażanego w Polsce systemu oświaty. Wynika z nich, że likwidowane zostają gimnazja, a okres nauki na pozostałych eta-pach kształcenia zostaje wydłużony. Natomiast zasadnicze szkoły zawodowe zostają zastą-pione szkołami branżowymi, co powinno urealnić i udrożnić ścieżkę kształcenia zawodowego uczniów.

Rysunek 6. Docelowa struktura sytemu oświaty w Polsce

Źródło: https://radzyninfo.pl/aktualnosci/sesji-rady-miasta-o-reformie-oswiaty, dostęp: 12.12.2018.

Nowa struktura szkolnictwa zastępuje dotychczas funkcjonujące szkoły i placówki oświatowe Zostało to zaprezentowane w tabeli Y. Z przedstawionego zestawienia wynika, że z polskiej oświaty zostają usunięte 3-letnie gimnazja, natomiast 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie

liceum ogólnokształcące, 4-letnie technikum oraz 3-letnia szkoła zawodowa zostają zastąpio-ne przez 8-letnią szkołę podstawową, 4-letnie liceum ogólnokształcące, 5-letnie technikum, 3-letnią branżową szkołę i stopnia oraz 2-3-letnią branżową szkołę II stopnia.

Tabela 20. Porównanie struktury poprzedniego systemu oświatowego z docelowym

Struktura poprzednia Struktura docelowa

6-letnia szkoła podstawowa 3-letnie gimnazjum 3-letnie liceum ogólnokształcące

4-letnie technikum 3-letnia szkoła zawodowa

8-letnia szkoła podstawowa 4-letnie liceum ogólnokształcące

5-letnie technikum 3-letnia branżowa szkoła i stopnia 2-letnia branżowa szkoła II stopnia Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Docelową strukturę przedstawiono na rysunku 7.

Rysunek 7 Docelowa struktura systemu oświatowego z uwzględnieniem przedszkoli i szkół policealnych Źródło: http://sp275.waw.pl/doradztwo-zawodowe/schemat_s_e_2017/, dostęp: 12.12.2018.

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym okres przygotowania do szkoły podsta-wowej, czyli tzw. klasa „O” jest umieszczona, co do zasady, w okresie poniżej 7 roku życia, czyli do rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego. Okres wychowania przedszkolnego i przygotowania do nauki szkolnej wymaga zatem doprecyzowania. Do przedszkola uczęsz-czają dzieci w wieku od 3 do 6 roku życia, a w niektórych, wyjątkowych (szczególnych) przypadkach od 2,5 roku. Dzieci 6-letnie są objęte obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym. Oddziały, do których uczęszczają dzieci 6-letnie, nazywane są zwyczajowo

„zerówkami" (zw. klasy zerowe). Obok typowych przedszkoli w systemie oświatowym funk-cjonują również oddziały przedszkolne usytuowane w szkołach podstawowych oraz tzw.

punkty przedszkolne i zespoły wychowania przedszkolnego (nazywane innymi formami wy-chowania przedszkolnego). Ostanie dwie formy wywy-chowania przedszkolnego przeznaczone są dla niewielkich grup dzieci i tworzy się je w miejscowościach odległych od tzw. obwodo-wych przedszkoli i szkół podstawoobwodo-wych. Prezentowany na rysunku Ω układ graficzny nie uwzględnia szkół i placówek kształcenia specjalnego. Polski system oświatowy obejmuje swoim zasięgiem również osoby mające różnego rodzaju dysfunkcje, w tym o charakterze intelektualnym. Obowiązek szkolny w Polsce obejmuje również osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim. Dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo (i to bez względu na stopień upośledzenia) organizowana jest nauka i zajęcia

rewalidacyjno-wychowawcze w szczególności w przedszkolach, szkołach i placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ośrodkach rehabilitacyjno-opiekuńczo-wychowawczych, w domach pomocy społecznej i zakładach opieki zdrowotnej. Jest to również możliwe w domu rodzinnym. Dla tych osób organizowana jest też rehabilitacja lecznicza, zawodowa i społeczna. Należy zwrócić uwagę, że w ramach systemu zajęcia rehabilitacyjne i zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze są bez-płatne dla uczniów. Niezwykle ważne jest, że niezbędna do prowadzenia rehabilitacji i zajęć rewalidacyjno-wychowawczych opieka wchodzi również w zakres tych czynności. Szczegól-ną opieką są objęte dzieci i uczniowie o niepełnosparwnościach sprzężonych⁷¹³.

Struktura systemu szkolnego wynika z wprowadzenia konstytucyjnego obowiązku uczenia się dzieci i młodzieży⁷¹⁴. Znalazło to odniesienie również w odpowiednich zapisach prawa oświatowego, które stanowi, że nauka w Polsce jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia⁷¹⁵. Dlatego też dziecko w wieku 6 lat jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Ob-owiązek ten rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat (wyjątek stanowią dzieci mające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego, w tym roku kalenda-rzowym, w którym dziecko kończy 9 lat). Natomiast kontrolowanie spełniania obowiązku szkolnego należy do zadań dyrektora szkoły podstawowej w obwodzie, której dziecko miesz-ka. W związku z tym dyrektorzy publicznych przedszkoli i szkół podstawowych, w których zorganizowano oddziały przedszkolne, są obowiązani powiadomić dyrektora szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, o spełnianiu przez dziecko obowiązku szkolnego w tym przed-szkolu lub oddziale przedszkolnym i zmianach w tym zakresie⁷¹⁶. W pełnym znaczeniu rów-nież merytoryczno-formalnym obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukoń-czenia szkoły podstawowej (wcześniej gimnazjum), nie dłużej jednak niż do ukońukoń-czenia 18 roku życia. Obowiązek szkolny spełniany jest przez uczęszczanie do szkoły podstawowej (do końca roku szkolnego 2018/2019 również gimnazjum), publicznej albo niepublicznej. Istnieje również możliwość realizacji obowiązku szkolnego poza szkołą lub przedszkolem – oddzia-łem przedszkolnym. W obecnym systemie prawnym decyzję o wcześniejszym przyjęciu dziecka do szkoły, albo o odroczeniu obowiązku szkolnego podejmuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w której obwodzie której dziecko mieszka, ale dopiero po zasięgnięciu opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej⁷¹⁷.

Ośmioletnia szkoła podstawowa podzielona została na dwa etapy. Na pierwszym z nich, obejmującym klasy I–III, edukacja przeznaczona jest dla dzieci w wieku (7–10 lat)

713 Przez niepełnosprawności sprzężone należy rozumieć występowanie u dziecka niesłyszącego lub słabo słyszącego, niewidomego lub słabo widzącego, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym albo z autyzmem, co najmniej jeszcze jednej z wymienionych niepełnosprawności, http://www.fundacjadzieciom.pl/fundacja.html,105,6, dostęp: 06.11.2016. Więcej na temat niepełnosprawności można przeczytać między innymi w takich pozycjach książkowych, jak:

Głodkowska J., Poznanie ucznia szkoły specjalnej, WSiP, Warszawa 1999.

Kościelak R., Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo, WSiP, Warszawa 1996.

Czapiga A. (red.), Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003.

Popławska J., Sierpińska B., Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej. Poradnik dla nauczycieli szkół integracyjnych, WSiP, Warszawa 2001.

Gębicka-Zdanewicz M., Darian H. (red.), Razem w pełni sprawni. Nur gemainsam voll leistungsstark, Fundacja

„Promyk Słońca”, Wrocław 2012.

Obuchowska I., Kształcenie specjalne i integracyjne, MEN, Warszawa 1999.

714 Art. 70 Konstytucji RP roku (Dz.U. z 1997 roku Nr 78, poz. 483).

715 Art. 35,ust. 1 ustawy Prawo oświatowe (Dz. U. z dnia 19 czerwca 2019 roku, poz. 1148).

716 Art. 33, ust. 2 i 3 ustawy Prawo oświatowe (Dz. U. z dnia 19 czerwca 2019 roku, poz. 1148).

717 Art. 36, ust. 2 ustawy Prawo oświatowe (Dz. U. z dnia 19 czerwca 2019 roku, poz. 1148).

i realizowana jako edukacja wczesnoszkolna w formie kształcenia zintegrowanego (bez po-działu na przedmioty o charakterze dyscyplin naukowych, lecz w formie różnego rodzaju edukacji realizowanych z reguły metodą ośrodków pracy⁷¹⁸). Obecnie na wniosek rodziców (opiekunów prawnych) może zostać przyjęte do szkoły podstawowej również dziecko 6-letnie. Prowadzenie zajęć z reguły powierza się jednemu nauczycielowi-wychowawcy. Jednak jest możliwość, aby naukę języka obcego, edukację muzyczną, edukację plastyczną, wycho-wanie fizyczne i zajęcia komputerowe powierzenia innemu (niż wychowawca) nauczycielo-wi-specjaliście. Jest to jednak etap nauczania całościowego. Z kolei na drugim etapie eduka-cyjnym, czyli w klasach IV-VIII, nauczanie odbywa się już w ramach przedmiotów (bloków przedmiotowych), których prowadzenie powierza się poszczególnym nauczycielom-specjalistom z danego zakresu. Jeden z nauczycieli uczących dany oddział klasowy pełni z reguły funkcję wychowawcy oddziału (zasada realizowana w szkołach stanowi, że wycho-wawcą nie powinien być nauczyciel, który nie prowadzi zajęć edukacyjnych w danej klasie.

Chodzi o zbyt mały kontakt z grupą klasową. Nie jest to jednak usankcjonowane żadnym normatywem prawnym i może się zdarzyć, że zajdzie potrzeba powierzenia funkcji wycho-wawcy oddziału nauczycielowi, który nie prowadzi żadnych zajęć edukacyjnych w danym oddziale klasowym).

Wraz z ukończeniem szkoły podstawowej kończą się rygory związane z obowiązkiem szkolnym, ale zaczynają funkcjonować zasady obowiązku nauki, który trwa do ukończenia przez ucznia 18 roku życia⁷¹⁹. Niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki pod-lega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym⁷²⁰. Obowiązek ten może być spełniany również przez uczęszczanie ucznia do szkoły znajdującej za granicą Polski.

Przez niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, zgodnie z art. 42 ustawy Prawo oświatowe, należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność ucznia w okresie jed-nego miesiąca na co najmniej 50%:

 dni zajęć w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowej lub pla-cówce;

 zajęć w przypadku spełniania obowiązku nauki przez uczęszczanie na zajęcia w szkole ponadpodstawowej lub w celu przygotowania zawodowego u pracodawcy.

Zadania dyrektorów szkół związane z kontrolą realizacji obowiązku szkolnego określono w art., 41 ustawy Prawo oświatowe. W obecnym systemie oświatowym najpoważniejszymi partnerami szkoły i pierwszymi nauczycielami i wychowawcami są rodzice⁷²¹ uczniów. To na nich spoczywają główne zadanie dotyczące wywiązywania się ich dzieci z realizacji

718 Metoda ośrodków pracy uczy widzenia, obserwowania, badania, myślenia, rozumienia zjawisk przyrody i zjawisk społecznych, uczy wyciągania wniosków, przyczynowego i systematycznego ujmowania zjawisk społeczno-przyrodniczych. Praca tą metodą ma specjalną konstrukcję systemu lekcyjnego. Lekcje jednego dnia

718 Metoda ośrodków pracy uczy widzenia, obserwowania, badania, myślenia, rozumienia zjawisk przyrody i zjawisk społecznych, uczy wyciągania wniosków, przyczynowego i systematycznego ujmowania zjawisk społeczno-przyrodniczych. Praca tą metodą ma specjalną konstrukcję systemu lekcyjnego. Lekcje jednego dnia