Wprowadzenie
Ciągłe doskonalenie wszystkich składowych jest niezbędne w organizacjach wdra-żających i utrzymujących system zarządzania jakością. W myśl jednej z zasad zarzą-dzania jakością proces ciągłego doskonalenia jest konieczny w celu rozwoju przed-siębiorstwa i ciągłego wzrostu poziomu jakości wytwarzanych produktów. Na jakość końcowego produktu mają wpływ surowce, półprodukty, procesy, warunki pracy jak również umiejętności i kwalifikacje pracowników. Wszystkie z powyższych wymagają ciągłego nadzoru, prowadzenia działań zapobiegawczych a w razie wystąpienia nie-zgodności szybkiej reakcji i wdrożenia działań korygujących. Dodatkowo wymaga się nadzoru podczas dalszej produkcji1.
Proces ciągłego doskonalenia wymaga zaangażowania wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. W celu usystematyzowania pracy nad jakością rozpoczęto tworze-nie wewnętrznych organizacji w przedsiębiorstwach zwanych kołami jakości. Profe-sor Kaoru Ishikawa zaproponował, aby szkolić pracowników pod kątem wyszukiwa-nia i rozwiązywawyszukiwa-nia problemów. Według Ishikawy pracownicy powinni mieć szansę przedstawienia swoich pomysłów zmian lub rozwiązań problemów podczas wspólnych spotkań, które miały się odbywać pod okiem kierownika, raz w tygodniu. Jak już w dzi-siejszych czasach możemy domniemywać, koła te odniosły wielki sukces2.
Nowe narzędzia zarządzania jakością
Niejednokrotnie rozwiązywanie problemów czy osiąganie celów odbywa się z wykorzystaniem narzędzi zarządzania jakością. Narzędzia te dzielone są na gru-py z uwzględnieniem różnych kryteriów. Podstawowym podziałem jest podział na
1 Blikle A.J., Doktryna jakości, Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014, s. 43.
2 Hutchins D., Hoshin Kanri, Strategiczne podejście do nieustannego doskonalenia, Wydanie II,
Wol-tradycyjne (stare), nowe oraz wspomagające narzędzia jakości. Tradycyjne metody i techniki stosowne są głównie z wykorzystaniem danych liczbowych. Zalicza się je również do operacyjnych narzędzi dających natychmiastowe rezultaty. Nowe narzędzia jakości służą do analizy jakościowej problemów i przedsięwzięć w przedsiębiorstwie.
Należą do nich techniki identyfikacji i analizy problemów oraz wprowadzania rozwią-zań. Do technik identyfikacji i analizy problemów możemy zaliczyć: diagram pokre-wieństwa, diagram zależności, diagram drzewa, diagram tablicowy i tablicową analizę danych3. Diagram sieciowy i diagram planowania procesu decyzyjnego to pozostałe techniki służące do wprowadzania rozwiązań. Nowe narzędzia powstały w celu uzupeł-nienia tzw. tradycyjnych narzędzi jakości, a nie w celu ich wyeliminowania4.
Rozwój nowych narzędzi zarządzania jakością spowodowany był koniecznością identyfikacji i odpowiedniej interpretacji potrzeb klientów, jak również możliwością przetwarzania informacji słownych. Ogromny wpływ miały także wymagania doty-czące wymiany informacji oraz nowe możliwości analizy pomysłów a nawet ich kre-owania. Wszystkie z powyższych przyczyn w efekcie miały doprowadzić do zmniejsze-nia liczby, a nawet zapobieżezmniejsze-nia niezgodnością. Prowadzenie prewencyjnych działań zmniejszających koszty oraz podnoszących jakość finalnego wyrobu w znacznym stop-niu usprawniają i ułatwiają nowe narzędzia zarządzania jakością. Praca z nowymi na-rzędziami jakości nie jest zbyt skomplikowana. Nie wymaga również skomplikowanych obliczeń. Jak same nazwy wskazują narzędzia te mają postać diagramów. Właśnie ta graficzna postać sprawia, że praca przy użyciu instrukcji z tymi technikami i metoda-mi jest bardzo łatwa i przynosi szybkie korzyści w postaci np. rozwiązania problemu.
Głównymi korzyściami z pracy przy pomocy nowych narzędzi jest to, iż umożliwiają natychmiastowe otrzymywanie wyników i łatwą ich interpretację. Ponadto możliwa jest praca z każdą z tych technik z osobna lub ich korelacja – wykorzystanie wyników z jednej z metod jako czynniki wejściowe do przeprowadzenia badań inną metodą5.
Współzależność nowych narzędzi zarządzania jakością znacznie usprawnia pra-cę nad danymi zagadnieniami. Przykładem wykorzystania wyników z jednej metody jako danych wejściowych do drugiej metody jest współdziałanie diagramu zależności z diagramem drzewa. Diagram zależności służy identyfikacji oraz ustaleniu współza-leżności czynników mających wpływ na dany problem. Dalsza analiza problemu nie jest jednak możliwa bez użycia innej metody np. diagramu drzewa.
3 Giemza M., Taktyczne metody zarządzania jakością (nowe narzędzia zarządzania jakością), [w:]
Sikora T. (red.), Funkcjonowanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością, Wydawnictwo Uni-wersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011, s. 170-173.
4 Szczepańska K., Metody i techniki TQM, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warsza-wa 2009, s. 109.
5 Major M., Stefanów P., Nowe metody i narzędzia sterowania jakością typu, [w:] „Zeszyty Naukowe”, nr 790/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, s. 104, http://yadda.icm.edu.pl (data dostępu 25.01.20016).
Diagram drzewa
Diagram drzewa (diagram systematyki, drzewo decyzyjne) jest to narzędzie umoż-liwiające graficzne przedstawienie chronologicznie lub logicznie ułożonych czynników (czynności), w konsekwencji pojawienia się (wykonania) których, dochodzi do rozwią-zania problemu (osiągnięcia głównego celu) w przedsiębiorstwie. Zaletą drzewa jest to, że szukanie rozwiązania może odbywać się w myśl zasady: od szczegółu do ogółu bądź w przeciwnym kierunku, gwarantując poprawność wykorzystania metody6.
Rys. 1. Diagram drzewa Źródło: Opracowanie własne
Procedura tworzenia diagramu drzewa obejmuje następujące etapy7:
1. określenie problemu/celu, który powinien zostać konkretnie i jasno zdefinio-wany,
2. wypisanie wszystkich czynników zaproponowanych przez członków zespołu podczas „burzy mózgów” lub wykorzystanie wcześniej wyznaczonych podczas pracy z diagramem zależności,
3. analiza każdego z czynników ze względu na ważność i powiązanie z rozpatry-wanym zagadnieniem,
4. rysowanie diagramu według schematu przedstawionego na rys. 1. – drzewo może zawierać dużą ilość gałęzi zależną od rozpatrywanego problemu,
5. uporządkowanie diagramu – ma na celu sprawdzenie czy czynniki są ułożone od najważniejszych do tych najmniej ważnych (od których rozpoczynamy roz-wiązywanie problemu czy też dążenie do osiągnięcia celu),
6 Król W., Diagram Systematyki, http://www.jakosc.biz/diagram-systematyki/ (data dostępu 11.02.2016).
7 Łuczak J., Matuszak-Flejszman A., Metody i techniki zarządzania jakością, Kompendium wiedzy,
6. ponowne sprawdzenie diagramu – w ostatnim etapie budowy diagramu należy upewnić się, czy wszystkie umieszczone w nim czynniki są niezbędne by osią-gnąć oczekiwane rezultaty, i czy na pewno prowadzą do ich osiągnięcia.
Diagram drzewa przydatny jest szczególnie przy rozwiązywaniu problemów o cha-rakterze strukturalnym i przy podejmowaniu decyzji w warunkach niepewności, gdy nie wszystkie czynniki mogące wpływać na kolejne zjawiska są znane.
Diagram zależności
Diagram zależności (diagram relacji, diagram współzależności przyczyn) jest jednym z najprostszych narzędzi identyfikacji i analizy problemu. Służy uporządkowaniu danych i określeniu czynników wpływających na dany problem. Przedstawia również wszelkie po-wiązania między tymi czynnikami i chronologie ich występowania po sobie8.
Poprawne wykorzystanie metody wymaga zastosowania odpowiedniej procedury tworzenia diagramu9:
1. należy zdefiniować i przedstawić problem,
2. zapisać pomysły działania wyłonione podczas sesji „burzy mózgów”,
3. połączyć strzałkami czynniki mające na siebie bezpośredni wpływ, zwracając uwagę na kierunek strzałek,
4. wskazać główne przyczyny problemu poddanego analizie.
Czynniki stanowiące główne przyczyny problemu są informacjami wejściowy-mi do dalszej analizy zagadnienia. Czynniki nie wykazujące żadnych powiązań (brak strzałek w ich kierunku) należy wykluczyć z dalszej analizy gdyż są one nieistotne.
Podsumowanie
Proces ciągłego doskonalenia jest priorytetem w przedsiębiorstwie mającym na celu wytwarzanie produktów wysokiej jakości. Nie jest możliwe pozostanie konkuren-cyjną firmą i utrzymanie się na rynku bez ciągłej poprawy jakości. Wielkim sukcesem okazują się być koła jakości funkcjonujące w przedsiębiorstwach w celu poprawy jako-ści i rozwiązywania problemów związanych z jakojako-ścią. Zaangażowanie jak największej liczby pracowników i odpowiednie ich przeszkolenie, to podstawowe działanie w kie-runku zwiększenia świadomości pracowników. Świadomość ta dotyczy celu pracy, obo-wiązków, roli i sensu jakości. Świadomość własnego celu, ale również znajomość celu
8 Mazur A., Gołaś H., Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością, Wydawnic-two Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010, s. 103.
9 Blikle A.J., Doktryna jakości, Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014, s. 422.
i zadań kierownictwa wprowadza w przedsiębiorstwie atmosferę wspólnego zrozumie-nia, a w wyniku satysfakcję z wykonywanej pracy10.
Siedem nowych narzędzi zarządzania jakością powstało jako uzupełnienie tzw. tra-dycyjnych narzędzi jakości. Są to łatwe w zastosowaniu narzędzia graficzne, skuteczne podczas pracy w niewielkich grupach. Zaletą tych metod jest możliwość pojedyncze-go ich stosowania, jak też grupowepojedyncze-go. Rezultaty analizy jednepojedyncze-go narzędzia mogą być danymi wejściowymi do narzędzia drugiego Otrzymywane wyniki są łatwe w inter-pretacji. Największy problem stanowi terminologia zawarta w literaturze przedmiotu.
Metody te trafiły na rynek europejski poprzez zastosowania praktyczne, na wskutek ekspansji japońskich firm, powodując występowanie różnorodnego ich nazewnictwa11.
Literatura
[1] Blikle A.J., Doktryna jakości, Rzecz o skutecznym zarządzaniu, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2014.
[2] Giemza M., Taktyczne metody zarządzania jakością (nowe narzędzia zarządzania jakością), [w:] Sikora T. (red.), Funkcjonowanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011.
[3] Hutchins D., Hoshin Kanri, Strategiczne podejście do nieustannego doskonalenia, Wydanie II, Wolters Kluwer SA, Warszawa 2014.
[4] Łuczak J., Matuszak-Flejszman A., Metody i techniki zarządzania jakością, Kompendium wiedzy, Quality Progress, Poznań 2007.
[5] Major M., Stefanów P., Nowe metody i narzędzia sterowania jakością typu, [w:] „Zeszyty Naukowe”, nr 790/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, s. 104-120, http://yadda.
icm.edu.pl (data dostępu 25.01.20016).
[6] Mazur A., Gołaś H., Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.
[7] Szczepańska K., Metody i techniki TQM, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2009.
Netografia
[8] Król W., Diagram Systematyki, http://www.jakosc.biz/diagram-systematyki/ (data dostępu 11.02.2016).
10 Tamże, s. 43.
11 Major M., Stefanów P., Nowe metody i narzędzia sterowania jakością typu, [w:] „Zeszyty Naukowe”, nr 790/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, s. 120, http://yadda.icm.edu.pl (data dostępu