Choroba psychiczna

Choroba psychiczna jako negatywna przesłanka przestępstwa wynikająca z art. 31 § 1 k.k. wyłącza możliwość postawienia oso-bie zarzutu winy wobec czynu, którego się dopuściła, o ile w cza-sie jego popełnienia nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokie-rować swoim postępowaniem. W takim przypadku po spełnieniu przesłanek art. 94 § 1 k.k.44 zamiast kary sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

Instytucja niepoczytalności, o której tu mowa, z punktu widze-nia prawa karnego wykonawczego ogniskuje się, co oczywiste, wokół problematyki dotyczącej zasad wykonywania środków zabezpiecza-jących45. Nie wyłącza to możliwości analizowania jednej z przesła-nek niepoczytalności, jaką jest choroba psychiczna w kategoriach materialno-prawnych konsekwencji związanych z orzeczeniem albo wykonywaniem kary pozbawienia wolności. Ustawodawca dał temu wyraz, przewidując chorobę psychiczną skazanego jako verba legis przesłankę odroczenia, przerwy oraz zawieszenia postępowania wy-konawczego (art. 15 § 2 k.k.w.), a de facto także umorzenia postę-powania wykonawczego, o ile obraz kliniczny tej choroby uzasadnia przyjęcie, że wyłącza ona to postępowanie (art. 15 § 1 k.k.w.).

44 Zgodnie z art. 94 § 1 k.k. przesłankami obligatoryjnego umieszczenia sprawcy czynu zabronionego w szpitalu psychiatrycznym są: popełnienie tego czy-nu w warunkach niepoczytalności (art. 31 § 1 k.k.), czyn ten charakteryzuje się znacznym stopniem społecznej szkodliwości oraz przyjęciem przez sąd, że zacho-dzi wysokie prawdopodobieństwo popełnienia takiego czynu ponownie. Patrz tak-że art. 93 k.k. przewidujący m o ż l i w o ś ć orzeczenia środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniętym wobec faktu popeł-nienia czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną.

45 Por. przede wszystkim art. 94 § 2 i § 3 k.k. oraz postanowienia Rozdzia-łu XIII k.k.w.

Przypadek choroby psychicznej skazanego związanej z orzecze-niem lub wykonywaorzecze-niem kary pozbawienia wolności może wynikać bądź to z faktu orzekania za przestępstwo popełnione w okresie re-misji, a więc gdy skazany rozpoznawał znaczenie swego czynu lub mógł pokierować swoim postępowaniem, w warunkach przyjęcia przez sąd in meriti poczytalności ograniczonej w znacznym stop-niu (art. 31 § 2 k.k.) bądź w obliczu zapadnięcia przez skazanego na tę chorobę, albo jej ujawnienia w postępowaniu wykonawczym. W każdym z wymienionych przypadków, w zależności od objawów klinicznych choroby, zachodzi ewentualność orzeczenia jednej z wymienionych instytucji.

Wykonywanie kary pozbawienia wolności wobec skazanych wykazujących objawy czynnej psychozy nie jest do pogodzenia ani z treścią art. 4 k.k.w., przewidującego bezwzględny nakaz wyko-nywania kar i innych środków w sposób humanitarny, z poszano-waniem godności ludzkiej skazanego, ani z dążeniem do realizacji wychowawczego celu wykonywania kary pozbawienia wolności (art. 67 k.k.w.).

Symbolicznym wyrazem obawy naruszenia godności człowieka, który dotknięty chorobą psychiczną przebywał w więzieniu, było zachowanie francuskiego psychiatry Ph. Pinela, żyjącego na prze-łomie XVIII i XIX w. Oswobodził on chorych psychicznie z kajdan w czasie Rewolucji Francuskiej46.

Używając określenia choroba psychiczna czy choroba umy-słowa jako obligatoryjnej przesłanki odroczenia i przerwy wyko-nania kary pozbawienia wolności47, ustawodawca nigdy nie po-dejmował nawet próby oznaczenia zakresu tego pojęcia, słusznie uznając, że ma do czynienia z problematyką stricte medyczną, a nie dość tego – wyjątkowo trudną do uchwycenia w granicach normy prawnej.

Choroby psychiczne, najogólniej rzecz ujmując, są choroba-mi mózgu. Oznaczają zaburzenia wyższych czynności nerwowych należących do zespołu czynników określających życie psychiczne człowieka, np. myślenie, postrzeganie czy pamięć. W literaturze przedmiotu można spotkać także inne definicje, np. L. Uszkiewicz uważa, że choroba psychiczna to zaburzenie psychiczne wy-stępujące u człowieka dotychczas zdrowego, zmieniające jego

46 T. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria. Podręcznik dla studentów medy-cyny, Warszawa 1992, s. 99.

47 Problematyka zawieszenia postępowania wykonawczego w oparciu o art. 15 § 2 k.k.w. stanowi przedmiot dalszych rozważań.

myślenie, sposób przeżywania, reagowania, zakłócające jego sto-sunki z otoczeniem48. Jeszcze inaczej definiuje chorobę psychiczną T. Bilikiewicz, który przyjmuje, że objawami patologii są zaburzenia funkcji poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych człowieka o charakterze jakościowym, ilościowym lub mogące występować także łącznie49.

Jednym z ostatnich tematów do podjęcia przez prawnika są zagadnienia dotyczące wiedzy medycznej. Zachowując właściwe proporcje przy pełnym wsparciu fachowej literatury, nieodzowne jest sięgnięcie po quantum niezbędnych informacji dotyczących chorób psychicznych w związku z koniecznością odpowiedzi na dwa podstawowe pytania dotyczące omawianej przesłanki odro-czenia i przerwy wykonania kary pozbawienia wolności. Pierwsze dotyczy odpowiedzi na pytanie, czy każda choroba psychiczna jest podstawą do obligatoryjnego wszczęcia postępowania incydental-nego, a jeśli tak, czy rzeczywiście zachodzi obawa – jak to zostało podniesione w literaturze50 – że sytuacja taka „[…] doprowadziłaby do faktycznej niewykonalności dużej części wyroków skazujących na tę karę osoby o ograniczonej poczytalności z powodu choroby psychicznej […]”.

Podejmując próbę podziału chorób psychicznych, w literatu-rze pliteratu-rzedmiotu w pierwszym rzędzie brane jest pod uwagę kryte-rium etiologiczne51. Przyjmując, że choroby psychiczne są choroba-mi mózgu, ich przyczyną mogą być zchoroba-miany anatomopatologiczne w tkance mózgowej wywołane przez rozmaite procesy chorobowe, np.: miażdżycę, zmiany starcze, pourazowe, infekcyjne, wywołane zatruciami tlenkiem węgla, alkoholem, środkami odurzającymi i in. Choroby takie nazywane są p s y c h o z a m i o r g a n i c z n y m i.

Drugą grupę schorzeń stanowią choroby psychiczne c z y n -n o ś c i o w e lub p s y c h o g e -n -n e. Etiologia tych chorób kojarzo-na jest z urazami psychicznymi lub niekorzystnymi sytuacjami życiowymi sfery środowiskowej, rodzinnej, zawodowej, popędu

48 L. Uszkiewicz, Zarys psychiatrii sądowej, Warszawa 1979, s. 11 oraz L. Korzeniowski, Zarys psychiatrii, Warszawa 1967, s. 9.

49 T. Bilikiewicz, Psychiatria kliniczna, Warszawa 1979, s. 745.

50 K. Postulski, [w:] Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s. 497.

51 Rozważania na temat psychiatrii ogólnej oparte zostały na opracowaniu L. Korzeniowskiego, [w:] W. Brühl, R. Brzozowski, Vademecum lekarza ogólnego, Warszawa 1974, s. 605–609. Por. także: S. Przybyliński, Podkultura więzienna – wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Kraków 2005, s. 137–153 wraz z podaną literaturą.

płciowego itp. Godny odnotowania jest tu fakt, iż po wyelimino-waniu czynnika etiologicznego choroby te przeważnie kończą się wyzdrowieniem.

Biorąc z kolei pod uwagę kryterium stopnia nasilenia zmian psychicznych, czynnościowe choroby psychiczne dzielą się na p s y c h o z y r e a k t y w n e i n e r w i c e. Stopień destrukcji psychi-ki człowieka w przypadku nerwic jest niewspółmiernie mniejszy niż ma to miejsce w psychozach.

W przypadkach, w których choroby psychiczne uwarunkowane są czynnikami psychogennymi, mamy do czynienia z p s y c h o z a -m i e n d o g e n n y -m i, do których zalicza się schizofrenię i psycho-zę maniakalno-depresyjną. Kończąc ten elementarny katalog pojęć z zakresu psychiatrii ogólnej, wypada wymienić jeszcze p s y c h o -z y e g -z o g e n n e (-zewnątr-zpochodne), które, aby wywołać chorobę, muszą natrafić na sprzyjające podłoże ustrojowe uzależnione od stopnia odporności układu nerwowego na szkodliwe wpływy czyn-ników chorobotwórczych.

Bodaj najistotniejszym problemem, by nie powiedzieć niepo-rozumieniem, jakie występuje w dyskusji dotyczącej chorób psy-chicznych, jest mniej lub bardziej uświadomione posługiwanie się pojęciem monomanii (jednoobjawowych zaburzeń psychicz-nych) w przypadku tych chorób. Pojęcie to, wprowadzone do psy-chiatrii przez wspomnianego już Ph. Pinela, „[…] ku utrapieniu psychiatrów sądowych, pokutuje do dzisiaj wśród niektórych prawników i laików […]”. Współczesna psychiatria odrzuca po-gląd o istnieniu monosymptomatycznych chorób psychicznych52. Symptomatologia chorób psychicznych wykazuje nieporównywal-nie więcej niż w przypadku chorób somatycznych objawów i zja-wisk, w tym przypadku psychopatologicznych53. Ich występowanie na ogół nie podlega żadnym schematom, co w efekcie zwykle wyłą-cza możliwość przewidzenia sposobu przeżywania występujących

52 A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, s. 99.

53 W celu przybliżenia przejawów chorób psychicznych wypada przedstawić choćby najważniejsze terminy symptomatologii psychiatrycznej: iluzje, halucyna-cje, pseudohalucynahalucyna-cje, urojenia, natręctwa, amnezje, konfabulahalucyna-cje, demenhalucyna-cje, stany maniakalne, stany depresyjne, autyzm, leptyczność myślenia, stereotypie myślenia i ruchu, paralogie, inkoherencje, rozkojarzenie myślenia, zahamowanie myślenia, zatamowanie myślenia, euforie, dysforie, apatie, ambiwalencje afek-tywne, ambitendencje, osłupienie, negatywizm, echolalie, echopraksje, afazje, agnozje, zamroczenie, stany pomroczne, majaczeniowe, splątania. Opis objawów: W. Brühl, R. Brzozowski, Vademecum lekarza ogólnego, s. 607–609.

zjawisk. Nawet w przypadku wydawałoby się tak niegroźnych za-burzeń osobowości, za jakie uchodzą fobie (np. claustrofobia), ich monosymptomatyczny obraz kliniczny (tzw. fobie w czystej posta-ci) występuje jedynie sporadycznie54. Cóż dopiero można powie-dzieć o chorobach psychicznych, przy których omawiane zagad-nienie jawi się jako o wiele bardziej złożone, obok czego nie sposób przejść obojętnie.

Rozważanie w takim przypadku ewentualności wykonywania kary pozbawienia wolności w ramach procesu nasyconego od-działywaniem resocjalizacyjno-wychowawczym ukierunkowanym korekcyjnie w obszarze akceptowanego systemu wartości, a więc i osobowości skazanego, nie może liczyć na pobłażliwe oceny55.

Jednym z podstawowych czynników warunkujących skutecz-ność oddziaływania wychowawczego w ogóle, a zatem i wobec osób odbywających karę pozbawienia wolności, jest pełna dyspozycja psychiczna skazanego. Każde zakłócenie jego sprawności umysło-wej będzie co najmniej utrudnieniem w dążeniu do osiągnięcia wy-chowawczo-korekcyjnego celu kary, nie może także sprzyjać apro-bowanemu wariantowi postrzegania przez skazanego jej istoty.

W świetle powyższego, podejmując próbę odpowiedzi na wcze-śniej postawione pytania, wypada jednoznacznie przyjąć, że każda choroba psychiczna jest dostateczną podstawą do wszczęcia po-stępowania incydentalnego w przedmiocie odroczenia (art. 150 § 1 k.k.w.), przerwy (art. 153 § 1 k.k.w.) czy zawieszenia postępowania wykonawczego (art. 15 § 2 k.k.w.) celem zastosowania odnośnej instytucji56.

Jeśli zaś chodzi o kwestię w ogóle możliwości wykonywania kary pozbawienia wolności wobec osób skazanych w warunkach poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu – w każdym wy-padku, a więc i w tym – niedopuszczalne jest osadzenie skazanego czy wykonywanie kary w czasie czynnej psychozy. Zgoła odmienne

54 A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria. Podręcznik dla studentów me-dycyny, s. 60.

55 Por. M. Lubelski, J. Stanik, L. Tyszkiewicz, Wybrane zagadnienia psycholo-gii dla prawników, Warszawa 1986, s. 311.

56 Na uwagę zasługuje odnośne w tym względzie orzeczenie Sądu Apel. w Krakowie o sygn. II Akz 279/99, w którym czytamy: „[…] Stwierdzenie choro-by psychicznej lub ciężkiej chorochoro-by skazanego uniemożliwiającej wykonanie kary uzasadnia przerwanie jej wykonania bez dalszego badania celowości takiego po-stąpienia (art. 153 § 1 k.k.w.) […]”, Prok.iPr. 2000, nr 4, s. 16; z aprobującą glosą G. Wicińskiego, Prok.iPr. 2001, nr 11, s. 125–132. Podobnie: postanowienie Sądu Apel. w Krakowie o sygn. II Akz 24/01, KZS 2001, nr 2, poz. 33.

oceny należy formułować przy rozważaniu możliwości wykonywa-nia kary pozbawiewykonywa-nia wolności w okresach remisji chorób psy-chicznych57.

O skali złożoności omawianego problemu zaświadcza także przykład głębokiej ignorancji wobec podstawowych pojęć z zakresu psychiatrii prezentowanej nawet w literaturze przedmiotu. Nie jest bowiem prawdą – jak podano – że zaburzenia psychiczne są przesłan-ką odroczenia kary „[…] na mocy art. 150 k.k.w. Jeżeli zaś wystąpią w trakcie kary – sąd penitencjarny udziela przerwy w jej odbywaniu do czasu wyzdrowienia na mocy art. 153 k.k.w.”58. Z punktu wi-dzenia psychiatrii z a b u r z e n i a p s y c h i c z n e w ogóle nie mogą być podstawą do obligatoryjnego odroczenia czy przerwy wykona-nia kary pozbawiewykona-nia wolności z tej oczywistej przyczyny, że nie są zaliczane do chorób psychicznych59. Jedyna ewentualność, jaka ist-nieje w takim wypadku, to kontrowersyjna możliwość odroczenia60

albo przerwy, ale w trybie fakultatywnym (art. 151 § 1 k.k.w., art. 153 § 2 k.k.w.). W tym drugim przypadku jeżeli sąd penitencjarny uzna, że przemawiają za tym „ważne względy zdrowotne”.

Rozważania związane z dopuszczeniem możliwości obligatoryj-nego stosowania odroczenia czy przerwy w następstwie wystąpienia u skazanego zaburzeń psychicznych są nazbyt śmiałe, aby można było je realnie analizować w kategoriach wykładni rozszerzającej znaczenie art. 150 § 1 k.k.w.

Niepomiernie większe niebezpieczeństwo z punktu widzenia za-chowania w prawie penitencjarnym powszechnego charakteru ta-kich wartości, jak godność skazanego61, możliwość realizacji celu

57 Podobnie: M. Cieślak, [w:] M. Cieślak, K. Spett, A. Szymusik, W. Wolter, Psychiatria w procesie karnym, Warszawa 1991, s. 103.

58 J. Przybysz, Psychiatria sądowa. Opiniowanie w procesie karnym. Podrę-cznik dla lekarzy i prawników, Toruń 2003, s. 86. Trzeba także dodać, że przerwy obligatoryjnej nie udziela się – jak podaje autor – „[…] do czasu wyzdrowienia”, lecz jak wiadomo „[…] do czasu ustania przeszkody”. Ibidem, s. 86.

59 Podobnie: K. Postulski, [w:] Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonaw-czy. Komentarz, s. 497. Por. także np. W. Brühl, R. Brzozowski, Vademecum le-karza ogólnego, s. 613; A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, s. 99.

60 Stan zdrowia skazanego nie jest verba legis przesłanką stosowania tej in-stytucji w formie fakultatywnej. Szerzej na ten temat patrz: punkt 1.2 niniejszego rozdziału.

61 Zob. A. Komarowska, Wymiar i wykonywanie kary wobec osób zaburzo-nych psychicznie, [w:] M. Kuć, I. Niewiadomska (red.), Kara kryminalna. Analiza psychologiczno-prawna, Lublin 2004, s. 284–285. Por. także art. 30 Konsty-tucji RP.

kary czy rozumienia przez niego jej istoty pojawia się w tle poglądu, który już urósł do rangi wykładni zawężającej możliwość obligato-ryjnego udzielania zarówno przerwy, jak i – per analogiam – odro-czenia wykonania kary pozbawienia wolności w związku z chorobą psychiczną skazanego.

Przy formułowaniu podobnych poglądów trzeba pamiętać, że jakiekolwiek próby podążania w tym kierunku wywołują sytuację kolizyjną wobec ratyfikowanych przez Polskę standardów prawa międzynarodowego62, jako że aprobowana jest możliwość wykony-wania kary pozbawienia wolności wobec części osób chorych psy-chicznie.

Generalnie rzecz ujmując, zarówno w doktrynie, jak i w orzecz-nictwie zarysowała się polaryzacja stanowisk przy interpretowaniu art. 150 k.k.w. Według jednego – co najmniej kontrowersyjnego – poglądu63 i podążającego w ślad za nim kierunku w orzecznictwie64

jedynie „ciężka” choroba psychiczna może być podstawą do odro-czenia (przerwy) wykonania kary. Innymi słowy, w świetle prezento-wanego stanowiska pozostaje się zgodzić, że istnieją takie choroby psychiczne, które nie stanowią przeszkody przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności wobec osób, które zostały nimi dotknięte. Nie podjęto przy tym próby odpowiedzi, jakie choroby psychiczne uchodzą za „nieciężkie”, jak należy postrzegać instytucję zawiesze-nia postępowazawiesze-nia wykonawczego, gdzie – jak wiadomo – choroba psychiczna występuje jako jedna z przesłanek stosowania tej in-stytucji i wreszcie, jak pogodzić prezentowany pogląd z kodeksową zasadą humanitaryzmu (art. 4 § 1 k.k.w.) oraz art. 31 § 1 i § 2 k.k., któremu podobne rozróżnienie jest obce.

Wiele argumentów – zarówno natury prawnej, jak i medycznej – prezentowanych było w doktrynie, przeciwko próbom powyższej systematyzacji chorób psychicznych na gruncie art. 150 k.k.w.,

62 Por. np. Europejskie Reguły Więzienne, zalecenie R(87)3 dla państw człon-kowskich Rady Europy, przyjęte przez jej Komitet Ministrów 12 lutego 1987 r. – Reg. 100.1: „Osoby chore psychicznie nie powinny być przetrzymywane w wię-zieniach; powinno się je przenosić tak szybko, jak to możliwe do zakładów dla psy-chicznie chorych” i Reg. 100.2: „Należy stworzyć specjalne zakłady lub oddziały kierowane przez lekarzy, służące obserwacji i leczeniu więźniów cierpiących na inne poważne schorzenia lub zaburzenia psychiczne”.

63 K. Postulski, [w:] Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, s. 498.

64 Postanowienie Sądu Apel. w Katowicach w sprawie o sygn. II Akz 304/99, OSA 1999, nr 10, poz. 78 oraz postanowienie Sądu Apel. w Lublinie w sprawie o sygn. II Akz 395/01, OSA 2001, nr 12, poz. 98.

akcentując nie tylko prawne, ale także i medyczne konsekwencje wynikające z ukutego podejścia65.

Istota spornego sposobu wykładni używanego w przepisach określenia „choroba psychiczna” sprowadza się do różnicowania chorób psychicznych na: „ciężkie”, które mogą być podstawą sto-sowania zawieszenia, odroczenia czy przerwy, i inne. Z metodolo-gicznego punktu widzenia nie podlega dyskusji, że zadaniem każdej klasyfikacji – w tym również wykreowanej dla potrzeb prawa – jest usystematyzowanie określonych zdarzeń, faktów, danych itd., ale co najważniejsze – według z góry określonych kryteriów podziału możliwych do sprawdzenia i powtórzenia. Rzecz w tym, że nauka takich kryteriów nie zaprezentowała, być może dlatego, że one w ogóle nie istnieją.

Zauważmy, że ustawodawca nigdy nawet nie podjął – i słusznie – próby zdefiniowania choćby „choroby psychicznej” jako przesłan-ki niepoczytalności, odroczenia, przerwy czy zawieszenia postępo-wania wykonawczego, pozostawiając tę problematykę opiniom bie-głych lekarzy, w tym wypadku specjalistom z dziedziny psychiatrii. Odpowiedni w tym zakresie przepis art. 193 k.p.k. wręcz zobo-wiązuje organ orzekający do zasięgnięcia opinii biegłego albo bie-głych, jeżeli stwierdzenie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych66. Nie ulega wątpliwości, że z takim przypadkiem mamy do czynienia praktycznie w każdej sytuacji powoływania się na przesłanki zdrowotne w postępowa-niach incydentalnych67.

65 Patrz krytyczna glosa: G. Wiciński, Glosa do postanowienia Sądu Apel. w Katowicach, sygn. II AKz 304/99, Prok.iPr. 2003, nr 12, s. 112–119.

66 Szerzej np.: J. Malec, Przeprowadzanie i wykorzystanie badań psycholo-gicznych oraz psychiatrycznych w polskich zakładach karnych, [w:] Stan i wę-złowe problemy polskiego więziennictwa, cz. IV, Biul. RPO 2000, nr 42, s. 57; L. Paprzycki, A. Błachnio-Parzych, Opiniowanie psychologiczne i psychiatryczne w procesie karnym, Kraków 2002; A. Kwieciński, Prawne podstawy organiza-cji badań psychologicznych i psychiatrycznych skazanych w toku wykonywania kary pozbawienia wolności, [w:] L. Bogunia (red.), Nowa kodyfikacja prawa kar-nego, t. XXIII, Wrocław 2008, s. 137 i n. wraz z podaną literaturą; B. Pastwa--Wojciechowska, Psychopatyczne zaburzenia osobowości a problemy opiniowania sądowo-psychologicznego w sprawach karnych, [w:] J. Warylewski (red.), GSP, t. XIX, Gdańsk 2008, s. 86 i n. Zob. także: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie zasad organizacji i warunków przeprowadzania badań psychologicznych i psychiatrycznych w ośrodkach diagnostycznych (Dz.U. nr 29, poz. 369).

67 Prezentowanego poglądu nie osłabia aprobowane stanowisko Sądu Apel. w Krakowie, wyrażone w postanowieniu z dnia 16 grudnia 1998 r., sygn. II AKz

Jak się powszechnie uważa, przykładem „lekkich” zaburzeń czynności popędowych jest kleptomania. Można dopuścić, że skaza-ny wykazujący objawy takiej choroby – dokonując często drobskaza-nych kradzieży – w zakładzie karnym byłby zapewne traktowany przez administrację jako osoba niezdyscyplinowana, uciążliwa. W konse-kwencji zapewne liczba kar dyscyplinarnych wymierzanych za ta-kie przekroczenia byłaby spora. Tymczasem specjalistyczne bada-nia psychiatryczne i sporządzona na ich podstawie opibada-nia mogłaby zawierać w swej treści diagnozę poważnego schorzenia, gdyż popęd do kradzieży „[…] powstaje zwykle na podłożu zmian organicznych w mózgu i zwłaszcza, ale niezbyt często […] w padaczce czy w poje-dynczych przypadkach schizofrenii”68.

Podobnie w początkowej fazie niezdiagnozowanej jeszcze cho-roby somatycznej mogą pojawiać się zaburzenia psychiczne bę-dące jej symptomami, a ich wadliwa, schematyczna interpretacja może doprowadzić do poważnych następstw. Z takim przypadkiem mamy do czynienia przy marskości wątroby, co u skazanych nie jest rzadkością. W początkowej fazie chory może wykazywać tzw. odwrócenie rytmu snu i czuwania, będące z pozoru błahą dysfunk-cją psychiczną, która w logice systematyki chorób psychicznych na ciężkie i inne, nie zasługiwałaby nawet na udzielenie np. przerwy fakultatywnej.

Należy także zauważyć, że osoby odbywające zwłaszcza długo-terminowe kary pozbawienia wolności, ze względu na odległy ter-min zakończenia kary w większym stopniu są narażone na wystę-powanie ujemnych skutków prizonizacji – różnorodnych zaburzeń psychicznych, dysfunkcji o charakterze monosymptomatycznym, a nawet chorób psychicznych. Podobne przypadki w oczywisty spo-sób wpisują się w treść obowiązującego prawa w tym rozumieniu, że w zależności od ich obrazu klinicznego mogą być albo są podsta-wą przerwy wykonania kary albo zawieszenia postępowania wyko-nawczego.

191/98, w którym przyjęto, że „[…] W sprawie o odroczenie wykonania kary pozba-wienia wolności zbędna jest (k o l e j n a) opinia biegłych medyków, gdy ponawiane hospitalizacje skazanego wykazały jedynie niezbyt groźne dolegliwości, dające się leczyć i w ramach odbywanej kary. Poddawanie skazanego kolejnym badaniom w miarę deklarowania coraz to innych dolegliwości prowadziłoby do obezwład-nienia wymiaru sprawiedliwości, mogłoby bowiem trwać bez końca”, KZS 1998, nr 12, poz. 37. Zob. także wyrok Sądu Apel. w Krakowie z dnia 2 grudnia 1998 r., sygn. II AKa 209/98, KZS 1998, nr 12, poz. 36.

68 A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Psychiatria. Podręcznik dla studentów me-dycyny, s. 77.

Niedocenianie wpływu jakiejkolwiek choroby psychicznej na stan zdrowia skazanego jest nie do przyjęcia, ponieważ dynamika obrazu chorobowego w warunkach stresu związanego z izolacją pe-nitencjarną może prowadzić do nieprzewidywalnego rozwoju każdej z tych chorób ze wszystkimi tego faktu konsekwencjami, do samo-bójczej śmierci włącznie.

Już chociażby na podstawie dotychczasowych rozważań można przyjąć, że wyróżnienie w kontekście obligatoryjnej przesłanki od-roczenia czy przerwy wykonania kary pozbawienia wolności „cięż-kich” chorób psychicznych czy jakiejkolwiek innej systematyzacji obcej wiedzy medycznej jest zabiegiem szalenie niebezpiecznym i, co nie mniej ważne, nie znajduje uzasadnienia w obszarze przepi-sów zarówno kodeksu karnego (art. 3 k.k., art. 31 § 1 i § 2 k.k.), jak i kodeksu karnego wykonawczego (np. art. 4 § 1 k.k.w., art. 150 § 1 k.k.w. i art. 153 § 1 k.k.w.).