Crescente fide w redakcji czeskiej

Utwór znany od pierwszych słów swojego incipitu jako Crescente fide uznawany jest przez historyków za najstarszy łaciński żywot świętego Wacława. Przyjmuje się, że został spisany w Ratyzbonie w latach 974-983; Dušan Třeštiík uważa, że dziełko to spisano najprawdopodobniej w pierwszych latach wspomnianego okresu. Utwór ten to w stosunkowo prostej formie – przynajmniej w porównaniu z Legendą Krystiana – odnotowuje też początki czeskiej dynastii Przemyślidów. Pierwszym wymienionym władcą, który przyjął chrześcijaństwo, w tej redakcji jest Borzywoj. Rękopisy zawierające tzw. redakcję bawarską wymieniają jako pierwszego władcę, który przyjął chrześcijańską wiarę nie Borzywoja, lecz jego syna Spitygniewa. Tekst wersji czeskiej po raz pierwszy został odkryty w rękopisie G5; przekaz ten jednak nie był kompletny.

Dopiero w 1958 r. Jaroslav Ludvíkovský opublikował²⁵² odnaleziony tekst kompletnej kopii redakcji czeskiej, zachowany w tzw. Passionale Stuttgarckim, pochodzącym z XII w. Rękopis pochodzi z benedyktyńskiego opactwa Zwiefalten, a obecnie jest przechowywany w Württembergische Landesbibliothek w Stuttgarcie.

Badanie programami komputerowymi:

Crescente fide, red. czeska:

Beatus vero Venezlaus iugiter occulens libellum parvum sub tegmine suo gestabat, et ubicunque inveniebat locum, cum diligentia recitabat et gemens graviter nimis doluit cordis illorum cecitatem.

Tłumaczenie:

„Święty zaś Wacław, nosił zawsze małą książkę, ukrywając [ją] pod przykryciem swoim i gdziekolwiek znajdował miejsce, z gorliwością recytował i wzdychając ciężko, cierpiał nadmiernie z powodu ślepoty ich serca”.

Crescente fide, red. bawarska (FRB):

Ipse autem iugiter occulens libellum paruum sub tegmine suo gestabat, et ubicumque inveniebat locum cum diligentia recitabat, et gemens graviter, nimis doluit cordis illorum cecitatem.

Tłumaczenie:

„On zaś nosił zawsze małą książkę, ukrywając [ją] pod przykryciem swoim i gdziekolwiek znajdował miejsce, z gorliwością recytował i wzdychając ciężko, cierpiał nadmiernie z powodu ślepoty ich serca”.

252 J. Ludvíkovský, Nově zjištěný rukopis legendy Crescente fide a jeho význam pro datování Kristiána, Listy Filologické 81, 1958, s. 56-68.

Crescente fide, red. bawarska: 4605:

identycznie jak Crescente fide bawarska FRB

5,30 Legenda Krystiana rękopis G5 (pisownia średniowieczna)²⁵³: Codicellulumque suum occulens subque tegmine gestans, ubicunque locum quietis reperiebat, eum cum diligencia lectitabat²⁵⁴, et cum gemitu interno de duricia cordis populi sui et cecitate vel incredulitate dolebat nimium.

Tłumaczenie:

„I książeczkę swoją ukrywając i pod przykryciem nosząc, gdziekolwiek miejsce spokoju znajdywał, ją z gorliwością czytał, i z westchnieniem wewnętrznym bardzo cierpiał nad zatwardziałością serca swojego ludu i ślepotą lub niedowierzaniem”.

Różnice w narracji obydwu zdań są widoczne w języku łacińskim, w tłumaczeniu różnice są niewielkie. Podczas gdy Krystian wyraźnie wskazuje, nad kim i nad czym cierpiał święty Wacław, to w Crescente fide fragment ten pozostaje bardziej enigmatyczny, ograniczając się jedynie do słowa illorum. Widać wyraźnie, jak Krystian stara się zmienić słownictwo tekstu, niezmieniając treści. Jego postępowanie, jak zobaczymy niżej, w przypadku wypisywania z Crescente fide przypomina nieco dzisiejsze postępowanie nierzetelnego ucznia czy studenta, który stara się poprzez zmianę słownictwa ukryć, iż to nie on jest autorem tekstu. Oczywiście w okresie średniowiecza nie istniało pojęcie plagiatu w dzisiejszym rozumieniu i wypisywanie dosłowne lub z lekkimi zmianami nie było czymś gorszącym, a czasami było czymś chwalebnym. Świadczyło bowiem o szacunku dla tekstu, z którego korzystano i dla jego autora. Otóż Krystian też tak to rozumiał i – jak pamiętamy – cytował in extenso znaczny fragment Legendy autorstwa Gumpolda. W przypadku korzystania z Crescente

253 Udało mi się zapoznać z wieloma rękopisami Legendy Krystiana w tym z rękopisem G5. Mój odczyt stanowi główną podstawę dla badań, jakie przeprowadzam w rozprawie doktorskiej. Oznaczenie

„pisownia średniowieczna” wskazuje, że wykorzystałem w mojej pracy tekst tak, jak został w tym rękopisie zapisany i jak udało mi się go odczytać. Czasami, korzystałem z przerobionego tekstu rękopisu G5 na pisownie klasyczną, tj. z zastosowaniem m.in. ae i innych klasycznych sposobów zapisu, ponieważ porównywany inny tekst, który badałem został przez wydawcę opublikowany w klasycznym zapisie i tylko takie porównanie w programach komputerowych ma sens.

254 Pierwotnie zapisano lactitabat, poprawiono na lectitabat.

fide Krystian w sposób nietypowy dla ludzi średniowiecza starał się zmieniać słownictwo, jednocześnie zachowując najczęściej, ale nie zawsze, dość wiernie treść wykorzystanego przekazu. Zastępowanie słów prowadziło niekiedy do braku precyzji lub nieświadomego zniekształcania treści. Przyjrzyjmy się powyższym zdaniom. Autor Crescente fide pisze o małej książeczce, którą nosił przy sobie Wacław. Ponieważ następne zdania nas informują, że gdy tylko znalazł miejsce, to czytał ją z gorliwością, to możemy przyjąć, iż był to modlitewnik. Modlitewnik ten święty Wacław zawsze skrywał pod „swoim przykryciemˮ, tj. pod swoją szatą. Sens jest oczywisty; Wacław nosił przy sobie modlitewnik, zawsze go skrywał, aby nie manifestować swojej pobożności na sposób faryzejski. Otóż Krystian zmienił słowa libellum parvulum na codicellulumque suum. Słowo codicellulus może znaczyć tyle co libellus parvulus, ale w pierwszym rzędzie oznacza ono (codicellus) notatnik osobisty zbudowany z niewielkich tabliczek woskowych. Gdy do tego słowa Krystian dodał jeszcze słowo suus, które „zabrałˮ ze zwrotu tegmine suo, to każdy średniowieczny czytelnik początek zdania musiał kojarzyć z „osobistym notatnikiemˮ, który powinien nosić każdy duchowny²⁵⁵. Gdy czytelnik średniowieczny czytał ten fragment z Legendy Krystiana, a mianowicie że Wacław ten „swój notatnikˮ eum cum diligencia lectitabat, to nadal miał prawo myśleć, iż chodzi o notatnik. W Crescente fide było „recitabatˮ, a w Legendzie

„lectitabatˮ; oczywiście obydwa słowa są wymienne, ale „recitabatˮ bardziej „pasujeˮ do odmawiania modlitw, a słowo „lectitabatˮ najczęściej znaczyło tyle co uważnie lub gorliwie czytać. Gdy więc Krystian wprowadził te wszystkie słowa, sens tego zdania do słów lectitabat włącznie był dwuznaczny. Można było przypuszczać, że Wacław nosił przy sobie notatnik, z którego – w każdej wolnej chwili – się uczył. Dopiero dalsza lektura tego zdania, gdy mowa jest o ciężkich wzdychaniach i cierpieniach świętego Wacława z powodu ślepoty ich (tj. Czechów) serca, pozwala się domyślić, iż Wacław nie powtarzał sobie np. regułek gramatycznych, a po prostu się modlił. Co do zmiany słów przez Krystiana w analizowanym zdaniu, to należy zauważyć, iż niezbyt jasny zwrot et ubicunque inveniebat locum w Crescente fide Krystian zamienił na ubicunque locum quietis reperiebat. Ostatnie słowo zastępujące słowo inveniebat w Crescente fide nie przynosiło żadnej zmiany znaczenia i zostało podmienione tylko w ramach

255 clerice, dicticam lateri teneas ut amicam co można przetłumaczyć „Kleryku, trzymaj tabliczkę u boku jak kochankę” to łacińskie powiedzenie przytaczam, za pracą: Wilhem Wattenbach, Das Schriftwesen im Mittelalter, Leipzig 1875, s 52.

wspomnianej charakterystycznej dla Krystiana tendencji zamiany słów. Natomiast dodanie słowa quetis było doprecyzowaniem nieco nieścisłego wyrażenia autora Crescente fide. W tym ostatnim dziele znajdujemy szereg drobnych niezgrabności, które Krystian najczęściej korygował za pomocą drobnych korekt. Wyrażenie gemens graviter zmienił na zbieżne – najpewniej nieprzypadkowo – z wyrażeniem znanym z Wyznań świętego Augustyna²⁵⁶. Postanowił też prosty tekst o „ślepocie ich sercˮ wzbogacić językiem Wulgaty, a mianowicie zwrotem o „zatwardziałości serc swojego ludu etc.ˮ, Mt 19,8²⁵⁷. Przyjrzyjmy się teraz rytmice obydwu zdań. Otóż we wszystkich wersjach Crescente fide mamy trzy rytmy: súo gestábat (planus p/3p); diligéntia recitábat (velox pp/4p) oraz illórum cecitátem (planus p/3p), czyli dwa planusy i jeden velox. Ciekawe, że Krystian nie wykazał szczególnego zainteresowania tymi rytmami;

obydwa "zwykłe" planusy z Crescente fide Krystian zniszczył, przy czym pierwszy, najpewniej przypadkowo, został zastąpiony przez planus typu pp/2p. To, że został zastąpiony przez przypadkowy rytm planus, może potwierdzać fakt, iż drugi z planusów, najważniejszy, bo położony na końcu zdania, gdzie właśnie powinien zostać umieszczony rytm, został zastąpiony bezrytmiczną sekwencją (dolébat nímium). Jeżeli chodzi natomiast o velox, to mimo zmiany słowa w orzeczeniu, rytm ten został utrzymany: diligéntia lectitábat (velox pp/4p).

Przyjrzyjmy się kolejnym przykładom.

Crescente fide, red. czeska:

Carceres quoque destruxit et omnia patibula diruit. Orphanorum misericors pater, gementium et viduarum consolator fuit. Esurientes alens. Sitientibus potum subministrans et de vestibus suis nudos tegens, infirmos visitans, mortuos sepeliens, hospites et peregrinos ut proprios proximos libenter recipiebat. Presbiteris et clericis honorabiliter ministrans, errantibus viam veritatis ostendebat, insuper etiam humilitatem. pacientiam, mansuetudinem mitemque caritatem observabat.

256 PL 32, 0730 : Utique dares, si gemitu interno pulsarem aures tuas, et fide solida in te iactarem curam meam.

257 Mt 19,8: Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras; ab initio autem non sic fuit.

Tłumaczenie:

„Więzienia również zniszczył [święty Wacław] i wszystkie szubienice zburzył.

Dla sierot miłosierny ojciec, dla żałobników i wdów pocieszyciel, dla łaknących żywiciel. Pragnącym napój posługując i ze swoich szat nagich przyodziewając, chorych odwiedzając, zmarłych grzebiąc, gości i pielgrzymów, jak własnych najbliższych ochoczo przyjmował, kapłanom i klerykom godnie służąc, błądzącym drogę prawdy pokazywał, ponadto także pokorę, cierpliwość, łagodność i delikatność, miłosierdzie zachowywałˮ.

Crescente fide, red. bawarska FRB:

Carceres quoque destruxit, et omnia patibula succudut (?). Orphanorumque fuit misericors, et pater gementium et viduarum, sauciatorumque consolator: esurientes alens, sitientibusque potum ministrans, et de vestimentis suis nudos tegens; infirmos visitans, mortuos sepeliens, hospites et peregrinos ut proprios proximos libenter recipiebat; presbyteris et clericis honorabiliter ministrans errantibus viam veritatis ostendebat. Insuper etiam humilitatem, patientiam, mansuetudinem, potissimumque caritatem observabat;

Crescente fide, red. bawarska 4605:

Carceres quoque destruxit, et omnia patibula succidit, orphanorumque fuit misericors ut pater, gementium et viduarum sauciatorumque consolator. Esurientes alens, sitigentibusque potum sub ministrans, et de vestimentis suis tegens nudos, infirmos visitans, mortuos sepeliens, hospites et peregrinos, ut proprios proximos recipiebat: presbiteris et, clericis, honorabiliter ministrans, errantibus; viam veritatis ostendebat.

Widzimy pewną konsekwencję w retoryce trzech wersji Crescente fide. Fragment ten otwierają zwykłe, krótkie zdania, mające podmiot i orzeczenie; w kolejnych zdaniach zamiast zwykłego orzeczenia pojawia się łącznik (fuit), który w wersji czeskiej

jest na końcu, a w bawarskich na początku. A następnie aż do zdania et peregrinos ut proprios proximos libenter recipiebat rolę orzeczenia pełni imiesłów strony czynnej czasu teraźniejszego. Od tego momentu (libenter recipiebat), z jednym wyjątkiem, powracają już zdania ze „zwykłymˮ orzeczeniem. Do tej konstrukcji retoryczno-gramatycznej dostosowany jest też cursus. Najpierw mamy w Crescente fide we wszystkich wersjach „łagodnyˮ planus, który w prozie często otwierał zdania. Ponieważ w czeskiej wersji w kolejnym zdaniu pojawia się „łagodnaˮ aliteracja (destruxit – diruit) i prawidłowy rytm tardus (patíbula díruit), to najpewniej jest to pierwotna lekcja, gdyż wersje bawarskie są bezrytmiczne.

Jednak następne zdanie (od orphanorumque) wydaje się być najbardziej poprawniejsze w wersji bawarskiej 4605:

orphanorumque fuit misericors ut pater, gementium et viduarum sauciatorumque consolator.

Wskazuje na to zwrot ut pater, a nie et pater. W wersjach bawarskich zdanie to jest zamknięte trispondaicusem (sauciatorúmque consolátor, p/4p). Później obserwujemy drobne różnice pomiędzy paralelnymi zdaniami różnych wersji Crescente fide i wszystkie te wersje zamyka ponownie trispondaicus: veritátis ostendébat (p/4p), a po nim następuje zdanie też zakończone trispondaicusem: caritátem observábat. Trudno podejrzewać, że te trzy rytmy, tak konsekwentnie wprowadzane, były przypadkowe.

6,18 Legenda Krystiana G5:

Carceres patibulaque antiquitus constructa que usque ad hec tempora inerant destruens, orphanorum viduarum pauperum gemencium sauciorumque indefessus existens consolator, esurientes sacians, sicientes refocillans, nudos tegens, infirmos visitans, mortuos sepeliens, hospites et peregrinos proximos ut proprios excipiens.

Presbiteros clericosve ac monachos ut Dominum honorans. Errantibus viam veritatis aperiens, humilitatem, pacienciam, mansuetudinem, caritatem, que supereminet cunctis observans, per vim fraudemque nulli aliquid subtrahens.

Tłumaczenie:

„Więzienia i szubienice dawno zbudowane, które były do tego czasu, niszcząc, sierot, wdów, biednych, płaczących i zranionych niezmordowanie istniejąc pocieszyciel, łaknących karmiąc, pragnących posilając, nagich przyodziewając, chorych odwiedzając, martwych grzebiąc, gości i pielgrzymów najbliższych, jak krewnych przyjmując.

Kapłanów albo kleryków i mnichów, jak Pana czcząc. Błądzącym drogę prawdy odsłaniając, pokorę, cierpliwość, łagodność, miłosierdzie, które przewyższa wszystko zachowując, siłą i podstępem nikomu niczego nie zabierającˮ.

Porównanie obydwu fragmentów wraz z tłumaczeniem przynosi następujące wnioski. Narracja Crescente fide w porównaniu do Legendy Krystiana cechuje się prostotą. Opis Crescente fide jest także bardziej poprawny gramatycznie. Przede wszystkim tekst Krystiana został jakby ujednolicony czy wtłoczony w jeden szablon oparty na imiesłowach czasu teraźniejszego strony czynnej. Formułą tą też posłużył się autor Crescente fide, ale nie od początku. Krystian, starając się zmieniać tekst nie zmieniając treści, musiał niekiedy popadać w pułapki logiczne. Pierwsze zdanie analizowanego fragmentu tak proste i logiczne w Crescente fide nabrało w Legendzie nieco dziwacznego znaczenia. Mianowice święty Wacław miał zniszczyć więzienia i szubienice „dawniej wzniesioneˮ i „aż do tych czasów istniejąceˮ. Przecież jest oczywiste, że nie mógł zniszczyć więzień czy szubienic „przyszłychˮ czy „już nieistniejącychˮ. Całe te wyjaśnienia są po prostu nielogiczne.

Jeżeli chodzi o rytmikę, to Krystian mimo zmiany słów, a nawet treści, podtrzymał dwa pierwsze rytmy z Crescente fide, a więc mamy najpierw zwykły planus antiquítus constrúcta (p/3p) oraz tardus ínerant déstruens (pp/3pp). Tekst dotyczący sierot też jest bardziej logiczny w Crescenet fide, zwłaszcza w bawarskich redakcjach, gdzie pierwotnie było ut pater (4605), a następnie zostało błędnie przekształcone na et pater. Włożenie do jednego „workaˮ sierot i wdów etc. oraz, dodanie biednych nieco zniekształciło prosty i logiczny tekst. Wymienienie przez Krystiana sauciorumque dowodzi, iż w tym wypadku korzystał z tekstu Cescente fide bardziej zbliżonego do wersji bawarskiej (sauciatorumque) niż do czeskiej, w której brak tej lekcji. Fragment ten zamyka się w Crescente fide trispondaicusem (sauciatorúmque consolátor, p/4p);

Krystian utrzymał ten rytm, mimo iż zmienił pierwszy wyraz kadencji (exístens consolátor, p/4p). Później jednak tekst Legendy porzuca rytmikę; wprawdzie pojawiają się rytmy, ale są one najpewniej przypadkowe. Braku zainteresowania Krystiana

rytmiką w dalszych częściach tego fragmentu dowodzi fakt, iż zignorował on dwa ostatnie trispondaicusy z Crescente fide. Jest to tym bardziej znamienne, że tworzyły one rym dwuzgłoskowy "prawie czysty" (ostendebat / observabat). Czasowniki te łączył w jedną całość nie tylko rym i rytm, ale także – najpewniej świadoma – aliteracja. Tego wszystkiego nie ma w Legendzie. Na koniec trzeba też zaznaczyć, iż niezbyt szczęśliwe było przesunięcie w dziele Krystiana spójnika ut w zdaniu: et peregrinos proximos ut proprios excipiens. Wypaczało to pierowtny i jasny sens (Ef 3,19).

Przyjrzyjmy się kolejnemu zestawieniu:

Crescente fide, red. czeska:

Per vim atque per fraudem nulli hominum aliquid abstulit, exercitumque suum non solum armis, sed etiam optimis operimentis adornabat.

Tłumaczenie:

„Siłą a także podstępem żadnemu z ludzi niczego nie zabrał, a drużynę swoją nie tylko bronią, lecz także najwspanialszymi szatami ozdabiałˮ.

Crescente fide, red. bawarska FRB:

Per vim atque per fraudem nulli hominum aliquid abstulit, exercitumque suum non solum armis induebat, sed etiam optimis vestimentis.

Crescente fide, red. bawarska 4605:

Per vim atque per fraudem nulli hominum aliquid abstulit, exercitumque suum non solum armis induebat, sed etiam optimis vestimentis.

6,28 Legenda Krystiana G5:

Per vim fraudemque nulli aliquid subtrahens, exercitum suum non solum armis optimis, verum et indumento corpus adornabat.

Tłumaczenie:

„Siłą a także podstępem żadnemu [z ludzi] niczego nie zabrał, a drużynę swoją nie tylko bronią najwspanialszą, a prawdziwie i ciało szatą ozdabiałˮ.

Jak widzimy, są drobne różnice pomiędzy redakcją czeską a obydwiema bawarskimi Crescente fide. Ponieważ zarówno Legenda, jak i czeska redakcja Crescente fide kończą się rytmem trispondaicus i wspólnym orzeczeniem adornabat, w przeciwieństwie do wersji bawarskiej, to należy podejrzewać, że bliższa pierwotnego tekstu jest wersja czeska. W obrębie tego zdania różnice pomiędzy Legendą a Crescente fide nie są znaczące. Oczywiście zwrot optimis operimentis brzmi lepiej niż wprowadzone w to miejsce przez Krystiana słowo indumento. Określenie optimis przeniósł Krystian do pierwszego zdania i odniósł do broni. W Legendzie spotykamy też dwie niezgrabności, z których jedna powstała z winy Krystiana, a druga jest najpewniej błędem zaistniałym na skutek pomyłki w czasie przepisywania Legendy. Przyjrzyjmy się najpierw pierwszej niezgrabności. Otóż analizowane zdanie w wersji czeskiej składa się z trzech zdań, przy czym zdanie drugie i trzecie tworzą większą całość. Pierwsze zdanie i owa większa całość zbudowana z drugiego i trzeciego zdania, łączą się współrzędnie i mają oddzielne osobowe orzeczenia. Krystian, wprowadzając w miejsce pierwszego osobowego orzeczenia (abstulit) imiesłów (subtrahens) spowodował pewne zaburzenie owej współrzędności. Z punktu widzenia łaciny średniowiecznej nie jest to błąd, a najwyżej pewna niezgrabność. Przejdźmy teraz do drugiej niezgrabności; otóż drugie i trzecie zdanie jest w Crescente fide (w czeskiej redakcji) połączone za pomocą spójników skorelowanych: non solum – sed etiam. U Krystiana mamy zamiast tego niezbyt zgrabny zwrot: non solum – verum et. Wydaje się jednak, że powstanie tego zwrotu łatwo wytłumaczyć pomyłką przy przepisywaniu. Krystian zapewne – chcąc zmienić słownictwo, niezmieniając treści – wprowadził paralelny spójnik skorelowany,

którym bardzo często posługiwał się Cycero: non solum – verum etiam²⁵⁸. Ponieważ etiam pisało się w tym czasie za pomocą skrótu składającego się z wyrazu et z

"haczykiem" lub wydłużoną laseczką poprzeczną, to któryś z kopistów błędnie odczytał ten skrót jako et zamiast etiam.

Crescente fide, red. czeska:

Hęc autem et his similia agens, ab ipso tyrocinio spiritaliter contemplativam vitam sequebatur; sed et in quadragesimali tempore ieiunii[s] per gelidum et arduum callem discalciatusque pergebat de civitate in civitatem ad ęcclesias pedes <ter>, tandem <ut> in eius vestigiis emanans cruor apparebat.

Tłumaczenie:

„Te i inne podobne [rzeczy] czyniąc, od samej młodości, duchowo prowadził życie kontemplacyjne; lecz i w czasie czterdziestodniowym postu oblodzoną i stromą ścieżką szedł pieszo i boso, z miasta do miasta, do kościołów, aż w jego śladach była widoczna wypływająca krewˮ.

Crescente fide, red. bawarska FRB:

Haec autem et his similia ab ipso tirocinio spiritualiter activam ecclesiae vitam immitans observabat; sed et in quadragesimali tempore per arduum callem pergebat de civitate in civitatem ad ecclesias pedester discalceatus, ita ut radicitus in eius vestigiis cruor apparebat.

Crescente fide, red. 4605:

Haec autem et his similia ab ipso tirocinio, spiritualiter activam ecclesiae vitam imitans observabat; sed in quadragesimali tempore per arduum callem pergebat de

258 Bliżej o posługiwaniu się tym spójnikiem przez Cycerona zob. Cicero's De Provinciis Consularibus Oratio, Introduction and Commentary by L. Grillo, Oxford 2015, s. 270.

civitate in civitatem ad ecclesias pedester discalnatus, ita ut radicitus in eius vestigiis cruor apparet.

6,36 Legenda Krystiana G5:

Hiis et huiuscemodi virtutibus ab ipso tirocinii tempore insignitus florebat, crucemque Christi membris applicans suis, memorabatur divinorum preceptorum, per que dicitur: Si quis vult post me venire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Siquidem in quadragesimali vel hiemali tempore per gelidum et arduum callem discalciatus gradiebatur, de civitate in civitatem, ecclesias Christi pedestris illustrans, ita ut vestigia ipsius cruore sanguinis madencia cernerentur.

Tłumaczenie:

„Tymi i podobnymi cnotami błyszczał naznaczony od czasu swej młodości, a kładąc krzyż Chrystusa na swoje członki, pamiętał o Bożych przykazaniach, w których się mówi: <<Jeśli kto chce za mną iść, niech sam siebie się zaprze i weźmie krzyż swój i niech mnie naśladuje>>. Gdyż w czasie czterdziestodniowego [postu] lub zimą chodził boso oblodzoną i stromą ścieżką, z miasta do miasta, nawiedzając pieszo kościoły Chrystusa, tak że mokre krwią ślady jego były widoczneˮ.

Gdy analizujemy tekst z Crescente fide, to wydaje się prawdopodobne, iż początek tego fragmentu zachowała najlepiej redakcja czeska: Hęc autem et his similia agens, ab ipso tyrocinio spiritaliter contemplativam vitam sequebatur. Kopiści redakcji bawarskich, najpewniej na skutek pomyłek w odczycie i zapisie (skróty paleograficzne), nie poradzili sobie z „życiem kontemplacyjnymˮ i na jego miejsce wprowadzili „życie aktywne Kościołaˮ, co jest niezbyt logiczne. To, że najpewniej pierwsze zdanie pierwotnie kończyło się w Crescente fide, tak jak w redakcji czeskiej, czyli słowami vitam sequebatur, a nie jak w redakcjach bawarskich zwrotem imitans observabat, poświadcza przekaz Legendy Krystiana. Bez tego ostatniego przekazu trudno byłoby cokolwiek w tej sprawie powiedzieć, gdyż obydwa zwroty zarówno w redakcji czeskiej, jak i redakcjach bawarskich kończą się rytmami, które nie budzą wątpliwości, a

mianowicie redakcja czeska – trispondaicusem: vítam sequebátur (p/4p), a bawarskie – veloxem: ímitans observábat (pp/4p). Pierwszym z rytmów autor Crescente fide bardzo chętnie się posługuje; drugim rytmem jako „szczególnie dostojnymˮ autor też miałby prawo w tym miejscu się posłużyć. Trudno któremuś z nich dać pierwszeństwo. Gdy

mianowicie redakcja czeska – trispondaicusem: vítam sequebátur (p/4p), a bawarskie – veloxem: ímitans observábat (pp/4p). Pierwszym z rytmów autor Crescente fide bardzo chętnie się posługuje; drugim rytmem jako „szczególnie dostojnymˮ autor też miałby prawo w tym miejscu się posłużyć. Trudno któremuś z nich dać pierwszeństwo. Gdy