Legenda Gumpolda – pozostałe rękopisy

Z lektury wcześniej już przywołanego w tej pracy wstępu do Legendy Gumpolda autorstwa G.H. Pertza, dowiadujemy się, że istniały jeszcze dwa kodeksy. O jednym wspomnieli Bolandyści³²⁷, ale już samemu G.H. Pertzowi pozostał nieznany, drugi to kodeks znajdujący się niegdyś w bibliotece w Brnie³²⁸. Baza internetowa BHL wskazuje na trzeci kodeks (o sygnaturze M. p. th.f. m. 10 na kartach 143v-145r), który miał znajdować się w Bibliotece Uniwersytetu w Würzburgu w Bawarii (Univerzitätsbibliothek Würzburg). Niestety przeprowadzona kwerenda wykazała, że ten właśnie kodeks został zniszczony podczas nalotu alianckiego w trakcie II wojny światowej na Würzburg, który miał miejsce 16 marca 1945 r.

4.3.11. Legenda Gumpolda – pozostałe rękopisy

Przejdźmy teraz do porównania Żywotu świętego Wacława, autorstwa Gumpolda, z przekazem Legendy Krystiana. Jak wspomnieliśmy, spory fragment tekstu Gumpolda został przytoczony in extenso przez Krystiana. Powstaje pytanie, czy analizowanie obszernego cytatu warte jest uwagi i czy może ono doprowadzić nas do jakichkolwiek

327 Acta SS. Sept. VII s. 771.

328 Por. także FRB 1, s. XVI. Emler, przy edycji tekstu Gumpolda, oparł się na wydaniu G.H. Pertza.

ustaleń. Poświęcenie uwagi temu cytatowi jest dla nas ważne z dwóch względów. Po pierwsze, musimy postawić pytanie i spróbować na nie odpowiedzieć, dlaczego tekst Gumpolda został de facto bez zmian zacytowany, skoro w przypadku Crescente fide Krystian dokonał szeregu zmian. Po drugie, analizując drobne pomyłki w różnych rękopisach Gumpolda i Legendy Krystiana możemy ustalić wzajemne powiązania zarówno pomiędzy różnymi rękopisami dzieła Gumpolda, jak i wieloma rękopisami Legendy Krystiana. To ostatnie zagadnienie nie jest dla nas celem samym w sobie, ale pozwoli rzucić nowe światło na wartość niektórych odpisów Legendy Krystiana czy jej fragmentów. Jak wiadomo, w literaturze dość dużym szacunkiem cieszył się tzw.

rękopis z Böddeken. Jak zobaczymy, porównanie tego manuskryptu z innymi rękopisami dzieła Krystiana i Legendy Gumpolda pozwoli nam właściwie ocenić zasadność tego wniosku

Przejdźmy teraz do próby odpowiedzenia na pierwsze pytanie: dlaczego Krystian nie przeredagował, a nawet słowem nie zmienił tak długiego cytatu z Gumpolda? Nie ma niestety pewnej odpowiedzi. Nasuwa się jedynie kilka hipotez, ale są one w zasadzie nieweryfikowalne. Otóż Krystian mógł uznać, iż wizja senna świętego Wacława, a następnie dość obszerna interpretacja tego snu przez samego świętego jest tak ważna, iż powinna zostać zacytowana w całości i bez zmian. Mogło być też tak, iż Krystian uznał, że Gumpold, któremu sam cesarz Otton II polecił napisanie Żywotu, był tak znakomitym pisarzem, iż nie wypadało poprawiać takiego mistrza. Mogły wreszcie obydwa względy razem wpłynąć na Krystiana i dlatego nie zmienił nic z tekstu, który przejął. Gdy rozważamy to zagadnienie, należy także pamiętać o cursusie. Otóż Krystian nie zmieniając tekstu Gumpolda, całkowicie zaaprobował sekwencje akcentów wyrazowych w kadencjach włoskiego pisarza. Ten fakt zasługuje na komentarz. Otóż każdy pisarz, który posługiwał się cursusem i przywiązywał do niego dużą wagę, niemal zawsze zmieniał rytmikę cytowanego tekstu; niekiedy nawet cytaty z Pisma Świętego poddawano drobnym zmianom, albo parafrazowano je, aby sprostać wymogom cursusu. Rytmika była dla średniowiecznych pisarzy, jak narkotyk; jeżeli jakiś pisarz „wpadł w jej sidła”, to trudno było mu się z nich wyzwolić. Zobaczymy jednak niżej, że pozwalają na sprostowanie jednego z historiograficznych mitów jakoby rzekomo pochodzący z XII w. tekst rękopisu Böddeckiego zawiera najlepsze lekcje i wywodzi się rękopisu, bliskiego autografowi Legendy. Okazuje się, że wprost

przeciwnie, rękopis Böddeckiego ma największą liczbą opustek i skrótów, i jest najbardziej zmienionym w stosunku do pierwowzoru przekazem Legendy Krystiana (zob. też niżej s. 287). Najlepszym i najpełniejszym tekstem jest rękopis G5, chociaż w rękopisie Böddeckim nie brak kilku zastanawiających lekcji. Mimo tych ostatnich ogólnie trzeba nisko ocenić jego wartość.

Filiacje rękopisów Legendy Krystiana w świetle wizji świętego Wacława według Gumpolda.

desertum et

quoniam

namque visa

deserta

Hac

Hac denique sagaci coniectura predivinacio nis mens veri conscia minime frustratur.

Sed ut

interpretacio nis congrua sonuerunt indicia, ergo iam scripte perempcio nunc matrone clerique longo

adiacencium ambitu regionum in eius

subieccione

m ymmo

nitidissimam largitatem se prompce concedentis ferocem expulsionem ordine incorrupto non longo post cuncta, iam fuisse constat completat.

Porównanie³²⁹ trzech tekstów rękopisów Legendy Gumpolda, zawierających wizję świętego Wacława i jej wyjaśnienie przez księcia czeskiego:

Legenda Gumpolda, divinitus aperta visione, noctis conticinio, forte cuiusdam atrium presbiteri Pauli, quod amenis et vastis edium munitur ambitibus sub sancti Deoque pleni Wenceslai clarissimo excitatus, quibusdam que visa sunt, prudenti sermone innotescens, subindeque quod verius futurum edita iam pronunciasset ostensio, prophete tanti ore edisserens convocatos huiusmodi dictis

silentio gravis et alta aliquot ministris ad scelus eque paratis facta conspiracione, non multum hinc processuro tempore, clanculum irruentibus perversorum armis, pro christiani nominis ac fidei professione corporis christiani nominis ac fidei professione corporis sui sublimitate ac hominum cultu videbam penitus desolatam.

interpretamento ad certam rei excessionem explanare christiani nominis ac fidei professione corporis crudelem subibit passionem.

Porticus autem ut visio testatur populis deserta amplitudo cleri nostro inclusi tutamine, miserabilem prefingit e regno expulsionem tociusque substancie non debitam amissionem.

Enimvero execrabilis memorie

amissionem. Enimvero sequi et amare insto, et post ac aliorsum irrevocabilis instabo,

Porównanie³³¹ tekstów Gumpolda z tekstem Legendy Krystiana z rękopisu G5:

Legenda Gumpolda,

miraculorum

332 qui sepe memorate beate memorie ludmile lateri devotus inherens devotissime obsecundabatur [tylko Krystian].

et alta sustulit visio;