Kodeks podstawowy i najważniejsze kopie

Na początku tej części rozdziału wyjaśnijmy, że wprawdzie dysponujemy edycją Legendy Krystiana, Jaroslava Ludvíkovskiego z 1978 r., (która została wznowiona w niezmienionej postaci w 2012 r.), jednak nie jest ona wolna od błędów. W tej sytuacji uznałem za zasadne wydanie dzieła Legendy Krystiana w postaci aneksu do rozprawy doktorskiej. W moim doktoracie korzystałem z odczytów z rękopisów, a nie z edycji Ludvíkovskiego, niestety z konieczności edycja ta ma formę uproszczoną ze względu na ograniczenia techniczne.

Pierwszy, a zarazem najistotniejszy, moim zdaniem, tekst zachował się w kodeksie oznaczonym sygnaturą G5 (na kartach 24b-36b), który jest przechowywany obecnie w Archiwum Praskiego Grodu (Archivie Pražskiego Hradu), pierwotnie stanowił własność kapituły katedralnej świętego Wita. Sam kodeks został spisany dla przedostatniego biskupa praskiego, Jana IV z Dražic, który sprawował urząd w latach 1301-1343. Powiązanie kodeksu z osobą tego biskupa pozwala mocno zawęzić czas

232 Dopiero w dalszej części tego rozdziału, po omówieniu kwestii dotyczących samej Legendy, zajmę się kwestią autora tekstu. W moim przekonaniu dopiero przebadanie samej Legendy, jak i innych źródeł dotyczących Krystiana, pozwoli na rozstrzygnięcie kwestii autorstwa tego dzieła.

jego powstania. Jaroslav Ludvíkovský wskazuje na lata 1329-1342²³³. Wprawdzie jest to stosunkowo późna kopia, jednak należy do najstarszych odpisów Legendy; jedynie niektóre kodeksy zawierające fragmenty z Legendy Krystiana, tj. żywotu świętej Ludmiły, są od niej starsze i datowane do XII w. Tekst Legendy Krystiana w kodeksie G5 jako jedyny przechował pełne brzmienie całego utworu. Josef Pekař, wydając dzieło Krystiana w 1906 r.²³⁴, w swojej niemieckiej książce Die Wenzels- und Ludmila Legenden und die Echtheit Christians²³⁵, przypisał wielu przez niego wykorzystywanym tekstom skróty literowe. Oznaczenia te weszły do dyskusji nad Legendą Krystiana i używa się ich aż po dziś dzień. Kodeks G5 otrzymał oznaczenie

„K” od niemieckiego Kapitelhandschrift, tj. rękopis kapitulny. W swoich badaniach nad Legendą Krystiana nie będę się jednak posługiwał dotychczas przyjętymi skrótami na oznaczenie konkretnych rękopisów, lecz posłużę się sygnaturami nadanymi im w archiwach, ponieważ wprowadzam do badań wiele nowych, nieuwzględnionych dotychczas rękopisów, którym nie nadano dotychczas takich oznaczeń. Oprócz kodeksów zawierających kopie tekstu Legendy Krystiana będę w swoich badaniach korzystał z rękopisów zawierających inne teksty hagiograficzne poświęcone świętemu Wacławowi.

Druga kluczowa kopia Legendy Krystiana jest przechowywana obecnie w Bibliotece Narodowej Republiki Czeskiej w Pradze i znajduje się w kodeksie oznaczonym sygnaturą XIX B 1²³⁶ (na kartach 265r-276v), datowanym przez Ludvíkovskiego na 1366 r. Tekst Krystiana trafił do kodeksu razem z bardzo znanym zbiorem żywotów świętych określanym jako Legenda Aurea, tj. Złota Legenda autorstwa Jakuba de Voragine (1229-1298). Kodeks należał on do zasobu Biblioteki Thun-Hohenstein w dzisiejszym Děčínie, która w 1934 r. została zakupiona dla

233 Legenda Christiani Vita, s. 113. Tam także zostały przywołane inne kodeksy zawierające tekst Legendy Krystiana. O kodeksach zob. także J. Pekař, Die Wenzels- und, s. 77-87; kodeks G5 został także opisany w Scriptores rerum bohemicarum I, wyd. Josef Dobrovský, František Martin Pelcl, Praha, 1783, s. XV-XVIII; oraz Fontes Rerum Bohemicarum II, wyd. J. Emler, s. XIII-XIV.

234 J. Pekař, Die Wenzels, s. 88-125.

235 Tamże, s. 77-87.

236 Wszystkie kodeksy, które wymieniam w tym rozdziale i są w posiadaniu Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej w Pradze, zostały w całej swej rozciągłości umieszczone (zdjęcia całych kodeksów) na portalu manuscriptorium.com Tam można też uzyskać podstawowe informacje o datowaniu, jak i zawartości poszczególnych kodeksów.

Biblioteki Narodowej²³⁷. Zawierał on drugą najpełniejszą kopię tekstu Krystiana, w której brakuje tylko prologu skierowanego do świętego Wojciecha. Jest ona bardzo istotna ze względu na liczne i znaczące różnice względem tekstu, jaki przekazuje nam rękopis G5. Pekař oznaczył ten kodeks literą „T”, funkcjonuje on także pod oznaczeniem MS 96.

Kolejne dwa kodeksy omawiam wspólnie ze względu na fakt dużej zbieżności pomiędzy zawartymi w nich przekazami dzieła, co już zostało dostrzeżone przez wcześniejszych wydawców – Pekařa, a także Ludvíkovskiego. Pierwszy z nich o sygnaturze XII B 2 datowany jest na lata 1360-1380. Według Pekařa kodeks ten pochodzi z Třeboni i został przez niego oznaczony jako „U1”. Obecnie jest on przechowywany w Bibliotece Narodowej w Pradze, a tekst Legendy Krystiana znajduje się na kartach 155r - 167r. Drugi kodeks o sygnaturze VIII A 28, także przechowywany w Bibliotece Narodowej w Pradze, datowany jest na okres od końca XIV do początku XV w. (Pekař nadał mu oznaczenie „U2”). Tekst Legendy znajduje się tu na kartach 327v-336r. Obydwie kopie tekstu Legendy Krystiana są tak zbieżne ze sobą, że Pekař był przekonany o istnieniu ich wspólnej podstawy. Przekazują one tekst od Prologu, aż do zdania w ósmym rozdziale, tuż przed miejscem, w którym rozpoczyna się narracja o przeniesieniu ciała świętego Wacława ze Starej Boleslavii na Praski Hrad: Si qui vero supersunt stipendiorum sibi victum manibus queritant propriis.

Kolejną ważną kopią Legendy Krystiana była ta znajdująca się w tzw. rękopisie z Böddeken (86a-92b). Kopię to otwierają słowa z pierwszego rozdziału QUirillus quidam nacione Grecus tam latinis quam ipsis Grecorum…, a urywał się dokładnie na końcu piątego rozdziału. Największą trudnością, jaką napotykamy przy wykorzystywaniu tego rękopisu do badań nad tekstem Legendy Krystiana jest to, iż kodeks ten znajdujący się pierwotnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Münster, uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Szczęśliwie Instytut Czeskiej Literatury Akademii Nauk w Pradze (Ústav pro českou literaturu Akademie Věd České Republiky) dysponuje fotokopiami stron zawierającymi fragment z Legendą Krystiana. Powstanie kodeksu datowano na czas po roku 1454²³⁸ stanowił on część wielkiego zbioru żywotów świętych, zwanego Magnum Legendarium Bodecense. Warto zauważyć, że ta

237 Korzystam także z informacji o kodeksach, jakie przekazuje portal manuscriptorium.com, któremu usługi zapewnia Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej.

238 V. Chaloupecký, Prameny, Praha 1939, s. 522.

kopia tekstu Legendy Krystiana stanowi jedyną, która znalazła się poza terytorium dawnego władztwa Habsburgów. Pomimo że sam kodeks datowano na tak późny okres, to już Josef Pekař sądził, że pierwotny rękopis pochodził z XI-XII w. Podstawą do wydania takiego sądu były formy zapisu w tekście nazw własnych miejsc i imion, których pisownia wskazała, zdaniem Pekařa, na bardzo odległy czas ich spisania – później w ten sposób nie miano już zapisywać ani miejsc, ani imion. Trudno jest się zgodzić z tak wczesnym datowaniem podstawy kodeksu jedynie na tej podstawie.

Poddaję w wątpliwość tak wczesną datację, ponieważ badając hagiografię Legendy Krystiana na podstawie informacji, jakie znalazłem w pracach Josefa Pekařa²³⁹, Georga Heinricha Pertza²⁴⁰ i Jaroslava Ludvíkovskiego²⁴¹ natrafiłem na kodeks datowany na X, ewentualnie XI w.²⁴², który zawiera kopię tekstu żywotu świętego Wacława Crescente fide christiana w tzw. redakcji bawarskiej. Przeprowadzona analiza tekstu z tego rękopisu, zwłaszcza nazw własnych wskazuje, że nie zostały zapisane tak, jak w rękopisie z Böddeken. Datacja samych kodeksów, tzn. monachijskiego z X/XI w. oraz tego z Böddeken z XV w., skłania mnie to tego, aby odrzucić argument starodawnej formy zapisu nazw własnych.