Metoda badawcza
Posłużono się badaniem ankietowym realizowanym metodą PAPI (z ang. Paper And Pen Personal Interview), wykorzystującą papierową wersję kwestionariusza. Ograniczeniem był fakt, że badania miały charakter wyłącznie deklaratywny, jednak w związku z ich cha-rakterem (w trakcie odbywania się pielgrzymki) oraz specyfiką badanych, była ona naj-bardziej odpowiednia.
Czynnościami objęto 200 osób uczestniczących w pielgrzymce na świętą Górę Gra-barkę w trakcie pieszej pielgrzymki z Hajnówki, która odbyła się w dniach 15–17 sierp-nia 2009 roku. Kwestionariusz wypełniło 120 osób, co stanowiło 70,59% wszystkich osób uczestniczących w pielgrzymce (170 osób). Pozostałe 80 kwestionariuszy ankiety zebrano od osób, które uczestniczyły w pielgrzymkach w latach wcześniejszych, od 2002 do 2008 roku.
Wyniki badań ankietowych
Badanie dotyczyło uwarunkowań udziału i lojalności pielgrzymów. W tabeli 2 przedsta-wiono ich charakterystykę.
116
Dariusz Siemieniako, Natalia Wasiluk
Tabela 2. Charakterystyka badanych pielgrzymów
Cecha Wariant cechy Liczba % ogółu
Płeć kobieta 144 72,0% mężczyzna 56 28,0% Wiek poniżej 15 24 12,0% 15–25 48 24,0% 26–35 47 23,5% 36–45 24 12,0% 46–60 36 18,0% powyżej 60 21 10,5% Wykształcenie Podstawowe 46 23,0% Gimnazjalne 20 10,0% Średnie 76 38,0% Wyższe 58 29,0% Status uczeń/student 68 34,0% pracownik umysłowy 45 22,5% pracownik fizyczny 38 19,0% przedsiębiorca 12 6,0% osoba duchowna 2 1,0% emeryt/rencista 35 17,5%
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań E. Stepaniuk.
Przeważającą grupą badanych pod względem płci były kobiety (72%), zaś najwięk-szą z uwagi na wiek, stanowiły osoby w przedziale 15–25 lat oraz 26–35 lat.
Podczas badań, ankietowani pytani byli o częstotliwość udziału w pielgrzymce na świętą Górę Grabarkę. Miało ono na celu ustalenie, czy ankietowanych można zaliczyć do grupy korzystających z usług pielgrzymkowych w sposób powtarzalny (lojalność wymaga zachowań powtarzalnych). Odpowiedzi na to pytanie ukazane zostały na rysunku 1. Rysunek 1. Częstotliwość uczestnictwa w pielgrzymkach na św. Górę Grabarkę
117
Czynniki lojalności w pielgrzymowaniu na przykładzie pielgrzymki na św. Górę Grabarkę
Połowa spośród badanych osób brała udział w pielgrzymce pierwszy raz, pozostali od dwóch do nawet dziewiętnastu razy.
Badania miały również na celu ustalenie, jak osoby korzystające z usług pielgrzymko-wych definiują lojalność w odniesieniu do pielgrzymki na świętą Górę Grabarkę. W tym celu w kwestionariuszu zawarte zostało pytanie otwarte o następującej treści: „Z czym Panu/Pani kojarzy się słowo „lojalność” w odniesieniu do pielgrzymki na świętą Górę Grabarkę?”. Odpowiedzi wskazywały na następujące skojarzenia: oddanie wierze prawo-sławnej oraz Bogu, uczęszczanie coroczne w tej samej pielgrzymce (systematyczność) oraz konsekwencja w dotarciu do końca pielgrzymki. Lojalność wobec pielgrzymki de-finiowana była również jako uczciwość wobec innych, zaangażowanie w rozwój grzymki, pomoc przedsięwzięciu, wierność, poprawne zachowanie wobec innych piel-grzymów, duchownych, służby porządkowej, zakonu i ludzi przyjmujących do siebie na nocleg. Odpowiedzi ankietowanych zwracają uwagę na stosunek względem innych oraz Boga. Zakres skojarzeń diagnozowanych osób w stosunku do lojalności wobec usług pielgrzymkowych ukazuje ten fenomen zarówno w kategoriach zachowania, jak i posta-wy. Lojalność jest rozumiana jako zjawisko:
· złożone – odnoszące się do różnych podmiotów,
· związane z głębokimi postawami i wartościami osób wyrażających lojalność; z za-chowaniem powtarzalności udziału oraz zaangażowaniem w pielgrzymce, wyrażają-cym się np. pomocnością,
· świadczące o efekcie dotarcia do końca pielgrzymki,
· relacyjne, oznaczające również odpowiedni stosunek respondentów wobec pod-miotów, względem których lojalność jest wyrażana (np. inni pielgrzymi).
Badania zakładały również ocenę czynników, jakie decydują o uczestnictwie w tu-rystyce pielgrzymkowej. W tym celu w kwestionariuszu znalazło się pytanie wyszcze-gólniające możliwe czynniki, a ankietowani mieli za zadanie ich ocenę w 5-stopniowej skali od „bardzo wysoka” do „w ogóle się nie zgadzam”. Analizując odpowiedzi ba-danych, czynniki podzielono na grupy: religijne i duchowe, społeczne, osobiste, inne czynniki, tabela 3.
118
Dariusz Siemieniako, Natalia Wasiluk
Tabela 3. Czynniki uczestnictwa w pielgrzymce na św. Górę Grabarkę
W jakim stopniu zgadza się Pan/Pani z poniższymi stwierdzeniami dotyczącymi powodów wzięcia przez Pana/
Pani udziału w pielgrzymce?
Ocena
Średnia ocena
bardzo wysoka
wysoka przeciętna niska
w ogóle nie zgadzam się
Czynniki religijne i duchowe
Poczułem potrzebę bliższego kontaktu z Bogiem l. odp. 86 53 35 14 12 3,94 % odp. 43% 27% 18% 7% 6% Święta Góra Grabarka jest dla mnie ważnym
miejscem
l. odp. 112 46 27 13 2 4.27 % odp. 56% 23% 14% 7% 1% Ze względu na osobiste intencje modlitewne l. odp. 106 50 28 8 8 4,19
% odp. 53% 25% 14% 4% 4% Ze względu na intencje modlitewne – za innych l. odp. 96 55 33 8 8 4.12
% odp. 48% 28% 17% 4% 4% Ze względu na moje zaangażowanie w rozwój
duchowy
l. odp. 31 33 39 25 72 2,63 % odp. 16% 17% 20% 13% 36%
Czynniki społeczne
Ze względu na członkostwo w organizacjach religijnych
l. odp. 24 30 35 37 74 2,47 % odp. 12% 15% 17,5% 18,5% 37% Towarzyszę rodzinie l. odp. 68 53 27 18 34 3,52
% odp. 34% 27% 14% 9% 17% Ze względów towarzyskich; idę ze znajomymi l. odp. 72 52 30 20 26 3,62
% odp. 36% 26% 15% 10% 13% Ze względu na potrzebę wyróżnienia się wśród
znajomych
l. odp. 37 25 31 26 81 2,56 % odp. 19% 13% 16% 13% 41%
Czynniki osobiste
Głównym powodem jest przyzwyczajenie, ponieważ chodzę na pielgrzymki od dłuższego czasu
l. odp. 13 23 36 32 96 2,13 % odp. 7% 12% 18% 16% 48% Ze względu na posłuszeństwo osobie z autorytetem
(batiuszka, rodzina, itp.)
l. odp. 12 31 37 40 80 2,28 % odp. 6% 16% 19% 20% 40% Ze względu na utrzymanie ciągłości, tradycji
uczestnictwa
l. odp. 15 21 27 29 108 2,03 % odp. 8% 11% 14% 15% 54%
119
Czynniki lojalności w pielgrzymowaniu na przykładzie pielgrzymki na św. Górę Grabarkę
W jakim stopniu zgadza się Pan/Pani z poniższymi stwierdzeniami dotyczącymi powodów wzięcia przez Pana/
Pani udziału w pielgrzymce?
Ocena
Średnia ocena
bardzo wysoka
wysoka przeciętna niska
w ogóle nie zgadzam się
Czynniki osobiste
Z ciekawości – jestem po raz pierwszy l. odp. 24 32 24 17 103 2,29 % odp. 12% 16% 12% 9% 52%
Inne czynniki
Ze względu na pobliskie miejsce zamieszkania l. odp. 44 38 48 36 34 3.11 % odp. 22% 19% 24% 18% 17% Chodzenie jest związane z moim zobowiązaniem
świadczenia usług w czasie trwania pielgrzymki
l. odp. 19 23 32 32 94 2,21 % odp. 10% 12% 16% 16% 47% Ze względu na niskie koszty finansowe l. odp. 31 42 42 41 44 2,88
% odp. 16% 21% 21% 21% 22%
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań E. Stepaniuk.
Wyniki badań prowadzą do wniosku, że uczestnictwo w pielgrzymce na świętą Górę Grabarkę determinowane jest przede wszystkim powodami religijnymi i ducho-wymi (spośród grup czynników religijne i duchowe ocenione zostały najwyżej) takimi jak: ważność miejsca (4,27), osobiste intencje modlitewne (4,19), intencje modlitewne za innych (4,12). Grupą czynników najniżej ocenianych były czynniki osobiste (żaden z nich nie osiągnął więcej niż 2,29 średniej ocen). Przedstawione wyniki pokazując, że argument religijny i duchowy są najważniejsze, sugerują, że sfera relacji z Bogiem jest decydująca dla pielgrzymów, w porównaniu ze sferą relacji z innymi ludźmi (czynniki społeczne) oraz w odniesieniu do sfery relacji z samym sobą (czynniki osobiste).
W badaniach starano się również ustalić, wobec jakich odniesień lub inaczej podmio-tów, uczestnicy pielgrzymki są najbardziej lojalni, tabela 4.
120
Dariusz Siemieniako, Natalia Wasiluk
Tabela 4. Odniesienia lojalności pielgrzymów na świętą Górę Grabarkę
Wobec jakich odniesień związanych z pielgrzymką na św. Górę Grabarkę jest Pan/Pani
najbardziej lojalny/a?
Wiek (lat)
Ogółem poniżej
15 15–25 26–35 36–45 46–60 powyżej 60
Społeczne odniesienia lojalności
wobec samej pielgrzymki Liczebność 3 7 2 0 4 3 19 % z wiek 10,00% 10,00% 2,90% 0,00% 6,67% 9,38% 6,48% wobec grupy religijnej, z którą szedłem w pielgrzymce Liczebność 0 6 6 0 3 2 17 % z wiek 0,00% 8,57% 8,70% 0,00% 5,00% 6,25% 5,80% wobec znajomych lub rodziny, z którymi idę w pielgrzymce Liczebność 10 12 10 3 1 0 36 % z wiek 33,33% 17,14% 14,49% 9,38% 1,67% 0,00% 12,29%
Religijne odniesienia lojalności
wobec miejsca św. Góry Grabarka
Liczebność 8 21 28 15 26 13 111 % z wiek 26,67% 30,00% 40,58% 46,88% 43,33% 40,63% 37,88% wobec Boga Liczebność 1 15 14 8 20 12 70
% z wiek 3,33% 21,43% 20,29% 25,00% 33,33% 37,50% 23,89% wobec zakonnic opiekujących się św. Górą Grabarką Liczebność 1 1 6 4 6 2 20 % z wiek 3,33% 1,43% 8,70% 12,50% 10,00% 6,25% 6,83% Inne odpowiedzi
wobec żadnego Liczebność 7 4 2 2 0 0 15 % z wiek 23,33% 5,71% 2,90% 6,25% 0,00% 0,00% 5,12% wobec innych Liczebność 0 4 1 0 0 0 5
% z wiek 0,00% 5,71% 1,45% 0,00% 0,00% 0,00% 1,71% Ogółem Liczebność 30 70 69 32 60 32 293
% z wiek 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań E. Stepaniuk.
Analiza odpowiedzi respondentów pozwoliła na wskazanie grup odniesień lojalno-ści, jak również wykazała istotne różnice pod względem wieku a deklarowanym ukie-runkowaniem lojalności. Najczęstszym wskazywanym odniesieniem lojalności były reli-gijne obiekty (wobec miejsca św. Góry Grabarki, wobec Boga). Wyniki pokazują, iż osoby młode (w wieku 15–35 lat) częściej deklarują lojalność względem grupy religijnej, z którą uczestniczą w pielgrzymce, bądź wobec znajomych lub rodziny, z którymi biorą udział w pielgrzymce. Można także zauważyć, że w grupie wiekowej poniżej 15 lat, odsetek
121
Czynniki lojalności w pielgrzymowaniu na przykładzie pielgrzymki na św. Górę Grabarkę
23,33% wskazał na brak lojalności wobec wyszczególnionych odniesień lojalności. Suge-rować to może, że konsumenci do 15 roku życia nie są podatni na zaangażowanie w re-lacje z związku z usługami pielgrzymkowymi, dopiero w późniejszych latach decydującą rolę odgrywają religijne odniesienia lojalności.
Podsumowanie
Reasumując przeprowadzone badania, można stwierdzić, że głównymi czynnika-mi skłaniającyczynnika-mi do uczestnictwa w turystyce pielgrzymkowej są te, które dotyczą aspektów religijnych i duchowych (ważność miejsca św. Góry Grabarka, osobiste in-tencje modlitewne, lub za innych). Analizując grupy odniesień lojalności, najczęstszym wskazywanym odniesieniem były religijne obiekty (lojalność wobec miejsca św. Góry Grabarka, wobec Boga). Warto zauważyć, iż grupy odniesień lojalności różnią się ze względu na wiek. Osoby w wieku do 15 lat częściej nie wykazują odniesień lojalności, natomiast w grupie 15–35 częściej deklarują lojalność względem grupy religijnej, zna-jomych bądź rodziny. Rozpoznanie czynników uczestnictwa i lojalności pielgrzymów, ma z jednej strony bezpośrednie odniesienie do głębszego zrozumienia zachowań uczestników turystyki pielgrzymkowej (a dzięki temu zrozumieniu możliwość lepszego dostosowania działań organizatorów, odpowiedzialnych za miejsca kultu religijnego), z drugiej zaś działań związanych z szerszym kontekstem terytorialnym stanowiącym otoczenie pielgrzymki. Z punktu widzenia zarządzania produktem turystycznym, wy-niki niniejszego badania mogą wpłynąć m.in. na rozwój odwiedzanych miejsc kultu religijnego lub stanowić inspirację dla poprawy i lepszego dostosowania usług piel-grzymkowych do potrzeb pątników. Ponadto, interpretacja elementów lojalności w kontekście religijnym, może zwracać uwagę na fakt odniesienia do czynników lojal-ności w sferze komercyjnych zachowań nabywczych.
Niniejszy artykuł ukazuje lojalność w odniesieniu do usług pielgrzymkowych jako zjawisko wieloaspektowe, ze względu na różnorodność czynników lojalności oraz zło-żone, gdyż powtarzanie udziału w pielgrzymce jest podyktowane nie tylko przywiąza-niem do Boga, ale także innych podmiotów, jak: uczestników pielgrzymki, miejsc kultu religijnego, zakonu opiekującego się takim miejscem. Specyfika lojalności wobec usług pielgrzymkowych polega na związku z wartościami osób wyrażających taką postawę. Widoczna jest tutaj również jej relacyjność, charakteryzująca się stosunkiem responden-tów wobec podmioresponden-tów, względem których sami wyrażają lojalność (np. inni pielgrzymi).
122
Dariusz Siemieniako, Natalia Wasiluk
Bibliografia
Curasi C.F., Kennedy K.N. (2002), From prisoner to apostol: a typology of repeat buyers and loyal
customers in service business, „Journal of Service Marketing”, vol. 16, no. 4, ss. 322–342.
Dick A.S., Basu K. (1994), Customer loyalty: toward an integrated conceptual framework, „Journal
of the Academy of Marketing Science”, vol. 22(2), ss. 99–113.
Franken R.E. (2005), Psychologia motywacji, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk. Jackowski A. (1998), Pielgrzymki – turystyka pielgrzymkowa – turystyka religijna. Rozważania
ter-minologiczne, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Kondracki J. (1994), Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, PWN, Warszawa. Kubacki K., Siemieniako D., Skinner H. (2009), Social aspects of alcohol consumption in Poland:
an investigation into students’ perceptions, „Worldwide Hospitality and Tourism Themes”, vol. 1(2), ss. 133–148.
Oliver R.L. (1999), Whence consumer loyalty?, „Journal of Marketing”, iss. 63, ss. 33–44.
Ostrowski M. (1999), Pielgrzymowanie czy turystyka religijna?, II Międzynarodowy Kongres Miast
Pielgrzymkowych (Częstochowa, 23–25 września 1999 r.), UM Częstochowy.
Orzechowska-Kowalska K. (2013), Współczesny pielgrzym na szlaku do Santiago de Compostela,
„Turystyka Kulturowa”, nr 4, ss. 36–55.
Radziukiewicz A. (2001), Góra krzyży i modlitwy, Wydawnictwo Orthdruk, Białystok.
Rudawska E. (2011), Lojalność klientów banków w obliczu nowych zasad walki o konta bankowe
[w:] S. Kaczmarczyk, J. Petrykowska (red.), Stan i rozwój marketingu w przedsiębiorstwach funkcjo-nujących na terenie Polski, „Handel Wewnętrzny”, t. 2, s. 41.
Siemieniako D. (2013), Społeczno-kulturowe czynniki lojalności konsumentów alkoholu,
123
Czynniki lojalności w pielgrzymowaniu na przykładzie pielgrzymki na św. Górę Grabarkę
Siemieniako D., Urban W. (2006), Typy lojalnych klientów na podstawie cech więzi lojalności,
„Marketing i Rynek”, nr 1, ss. 7–12.
Słownik Języka Polskiego PWN (1998), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, t. 2, s. 208.
Stepaniuk E. (2010), Zachowania i postawy lojalnościowe na rynku usług turystyki
piel-grzymko-wej na przykładzie prawosławnej pielgrzymki na świętą Górę Grabarkę, Praca Magisterska Wydział Zarządzania Politechniki Białostockiej.
Sławomir Dybka |
slawekd@ur.edu.plUniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii, Katedra Marketingu i Przedsiębiorczości ORCID ID:0000-0002-2160-647X