Tomasz BRZĘCZEK *
4.7. DŁUGOTERMINOWE SYMULACJE ROZWOJU WIELKOPOLSKI
Symulację rozwoju Wielkopolski do 2030 roku przeprowadzono różnymi me-todami ekonometrycznymi. Rozpoczęto od modelu wektorowej autoregresji (model VAR), który nie wymaga założeń prognostycznych i opiera się jedynie na
stycznymi z lat 2005-2009, postanowiono przejść na miesięczny okres obserwacji i prognozy, co dało 60 obserwacji miesięcznych. Dlatego licząc się z autokorelacją cząstkową maksymalnie rzędu 12., modelować można 3-4 zmienne endogeniczne o stacjonarnej wariancji.
Produkcja przemysłowa i budowlana, wynagrodzenie i stopa bezrobocia okaza-ły się procesami zintegrowanymi12. Wskaźniki ich dynamiki okazały się natomiast procesami o stacjonarnej wariancji i dlatego zostały zmiennymi endogenicznymi w modelu VAR. Rozważano różne kombinacje tych czterech zmiennych endoge-nicznych. Zmiennymi egzogenicznymi były opóźnienia zmiennych endogenicz-nych rzędu wskazanego przez funkcję autokorelacji cząstkowej. Jedynie model wszystkich czterech zmiennych okazał się spełniać warunek dla pierwiastków równania charakterystycznego. Jednak nie zapobiegło to wybuchowym wahaniom prognoz z modelu. Model okazał się zupełnie nieprzydatny do prognozowania długoterminowego w warunkach posiadanej liczby obserwacji.
Dla wspomnianych czterech zmiennych endogenicznych i ich opóźnień skon-struowano też model wielorównaniowy o równaniach współzależnych. Współ-czynnik determinacji był jednak bardzo niski. Dlatego postanowiono rozszerzyć liczbę zmiennych objaśniających i zbudować model przyczynowo-skutkowy dla najważniejszej zmiennej opisującej rozwój Wielkopolski, za którą uznano produk-cję sprzedaną przemysłu. Kierowano się przekonaniem, że produkcja przemysłowa w kraju rozwijającym się jest bazą do rozwoju sektora usług rynkowych i publicz-nych. Poza tym w statystyce publicznej nie liczy się kwartalnie PKB regionu, a jedynie rocznie i to z dużym (około półtorarocznym-dwuletnim opóźnieniem).
Zbudowano model przyczynowo-skutkowy wyrównanej sezonowo produk-cji sprzedanej przemysłu. Rozważano też objaśnianie produkcji sprzedanej prze-mysłu w cenach stałych oraz objaśnianie jej dynamiki, ale modele te miały niższe współczynniki determinacji. Do potencjalnych procesów objaśniających zaliczono: – produkcję sprzedaną budownictwa wyrównaną i niewyrównaną sezonowo oraz
jej dynamikę,
– stopę bezrobocia i jej dynamikę,
– przeciętne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach i jego dynamikę,
– indeks sprzedaży detalicznej towarów w Wielkopolsce (kwartał poprzedniego roku = 100),
– środki pieniężne alokowane dla Wielkopolski w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (ZPORR) i w Wielkopolskim Regionalnym Programie Operacyjnym 2007-2013 (WRPO)13.
12 Integrację procesów wykazał test ADF pierwiastka jednostkowego (zob. [9, s. 75].
13 Dane o środkach przyznanych zaczerpnięto z Wielkopolskiego Regionalnego Pro-gramu Operacyjnego [15]. Środki wydane i płatności projektowe w poszczególnych latach trudno ustalić, ale można je szacować z pomocą opóźnień środków przyznanych.
jące modelu:
– indeks sprzedaży detalicznej towarów,
– produkcję sprzedaną budownictwa wyrównaną sezonowo, – stopę bezrobocia,
– przeciętne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach, – środki pieniężne dla Wielkopolski w ZPORR i WRPO.
Wszystkie procesy objaśniające okazały się zintegrowane i wykazywały autore-gresję rzędu pierwszego. Dlatego uzupełniono powyższą listę o pierwsze i drugie opóźnienia procesów objaśniających i procesu objaśniającego oraz zmienną czasową.
Stosując metodę regresji wstecz, odrzucono zmienne nieistotne. Kwota środ-ków pieniężnych alokowanych w ZPORR i WRPO na lata 2005-2009 okazała się nieistotna dla rozwoju regionu w tym okresie. W kolejnych latach powinna być istotna. Na koniec 2009 roku trudno ustalić prorozwojowy wpływ tych środ-ków, można jedynie czynić założenia.
Po przeprowadzeniu testów nieliniowości, autokorelacji, heteroskedastyczności i normalności reszt i po wynikających z nich korektach otrzymano przyczynowo-skutkowy model kwartalnej produkcji przemysłu wyrównanej sezonowo przedsta-wiony w tabeli 4.9.
Tabela 4.9. Przyczynowo-skutkowy model produkcji przemysłowej wyrównanej sezonowo
Zmienna niezależna Współczynnik
Produkcja przemysłowa wyrównana, opóźniona o kwartał (mln zł) 0,341** Produkcja przemysłowa wyrównana, opóźniona o 2 kwartały (mln zł) 0,642*** Produkcja budowlana wyrównana, opóźniona o 2 kwartały (mln zł) -3,155*** Indeks sprzedaży detalicznej towarów (kwartał poprzedniego roku = 100) -1 673***
Logarytm naturalny indeksu sprzedaży detalicznej towarów 185 625*** Stopa bezrobocia opóźniona o 2 kwartały (%) -1 702***
Logarytm naturalny stopy bezrobocia opóźnionej o 2 kwartały 11 844***
Przeciętne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach (zł) -1,35*
Wyraz wolny (mln zł) -682 984***
Reszta produkcji opóźniona o 2 kwartały (mln zł) -0,95*** * – poziom istotności parametrów 10%, ** - 5%, *** - 1%.
Źródło: opracowanie własne
Model wyjaśnił 97% zmienności wyrównanej sezonowo produkcji przemysło-wej (natomiast skorygowany współczynnik determinacji R2 modelu wynosi 0,934)14. W tabeli 4.10 przeprowadzono merytoryczną weryfikację, licząc
14 Model zweryfikowano. Na poziomie istotności 10% nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy o prawidłowej specyfikacji modelu (test RESET), również hipotez o rozkładzie normalnym składnika losowego i o braku autokorelacji i heteroskedastyczności (test
Bre-nych niezależBre-nych i ich jednostkowego przyrostu. Za referencyjne wartości przyję-to średnie w próbie i wskaźnik dynamiki równy 100.
Tabela 4.10. Przyrost produkcji przemysłowej wyrównanej sezonowo w efekcie jednost-kowego przyrostu poszczególnych zmiennych niezależnych
Zmienna niezależna referencyjna Wartość jednostkowego przyrostu zmien-Przyrost produkcji w efekcie nej niezależnej Produkcja przemysłowa wyrównana,
opóźniona o kwartał 23 317 0,341 Produkcja przemysłowa wyrównana,
opóźniona o 2 kwartały 23 308 0,642 Produkcja budowlana wyrównana,
opóźnio-na o 2 kwartały 3 134,7 -3,155 Indeks sprzedaży detalicznej towarów 100 174
Stopa bezrobocia opóźniona o 2 kwartały 10,6 -634 Przeciętne wynagrodzenie w
przedsiębior-stwach 2 649,4 -1,35
Źródło: opracowanie własne
Wartości parametrów uznano za ekonomicznie racjonalne. Wyrównana sezo-nowo kwartalna produkcja przemysłowa składa się z 34,1% produkcji sprzed dwóch kwartałów i 64,2% produkcji przemysłowej sprzed kwartału. Suma tych parametrów wynosi 98,3%, co oznacza znaczną inercję w kwartalnej zmienności produkcji przemysłowej. Niespodziewanie zwiększenie produkcji budowlanej o 1mln zł powoduje zmniejszenie produkcji przemysłu o 3,1 mln zł dwa kwartały później. Zwiększone wydatki na produkcję budowlaną wiążą się z obniżeniem produkcji sprzedanej przemysłu. Wzrost sprzedaży detalicznej o 1% (rdr) powoduje wzrost produkcji przemysłu o 174 mln zł. Wzrost stopy bezrobocia o 1 pp. (z poziomu 10,6%) powoduje zmniejszenie produkcji przemysłowej o 634 mln zł. Wzrost pła-cy o 1 zł powoduje spadek produkcji przemysłu o 1,35 mln zł. Zwiększenie płac obniża opłacalność i podaż, ale powoduje też zwiększenie indeksu sprzedaży deta-licznej.
Prognozowanie w tym modelu wymaga znajomości przyszłych wartości indek-su sprzedaży detalicznej, stopy bezrobocia i przeciętnego wynagrodzenia aż do roku 2030. Dlatego założono 3 scenariusze kształtowania się tych zmiennych i dokonano dla nich symulacji produkcji przemysłowej w okresach rocznych. Pa-rametry rozważanych scenariuszy przedstawia tabela 4.11.
uscha-Pagana i test Durbina-Watsona). Model przeszedł pomyślnie test stabilności parame-trów (test CUSUM) [9, s. 104-116].
Produkcja przemysłowa opóźniona.
Dynamika autonomiczna rdr 103 106 110 Produkcja budowlana. Dynamika rdr 102 107 112
Indeks sprzedaży detalicznej towarów.
Dynamika rdr 104 106 111
Stopa bezrobocia 12 10 7
Przeciętne wynagrodzenie w
przedsiębior-stwach. Dynamika rdr 102 104 106
Źródło: opracowanie własne
Scenariusze różnicowano względem średnich wartości zmiennych i ich dyna-miki w próbie. W dalszym ciągu wielkości są liczone w cenach 2009 roku. Scena-riusz 1. to wolny rozwój, 2. – rozwój normalny i 3. – szybki rozwój. Stopę bezro-bocia przyjęto średnio dla scenariuszy. Szczególnie przyjęta stopa bezrobezro-bocia 12% wymaga uwzględnienia tendencji wzrostowej (przyrost o 0,5 pp.), ponieważ w okresie wyjściowym (III kwartał 2008 do II kwartał 2009) wynosi średnio 7,1%.
Tabela 4.12. Scenariusz wolnego rozwoju Wielkopolski. Symulacja produkcji przemysłowej
Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 94492 95854 96355 97185 97946 98655 99325 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 100,6 101,4 100,5 100,9 100,8 100,7 100,7 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 100,6 102 102,5 103,4 104,2 105 105,7 Rok 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 99968 100593 102682 104849 107097 109428 110375 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 100,6 100,6 102,1 102,1 102,1 102,2 100,9 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 106,4 107 109,3 111,6 114 116,4 117,5 Rok 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 111336 112318 113331 114382 115478 116627 117836 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 100,9 100,9 100,9 100,9 101 101 101 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 118,5 119,5 120,6 121,7 122,9 124,1 125,4
wia tabela 4.12. Przy jego założeniach rozwój Wielkopolski i produkcji przemy-słowej (średnio 1,1% rocznie) jest znacznie wolniejszy niż w latach 2005-2009. W 2030 roku produkcja będzie wyższa o 25,4%. Prawdopodobieństwo tego scena-riusza jest małe i zwiększa się w efekcie nasilania się problemów globalnej gospo-darki: kryzysu finansów publicznych i rynków kapitałowych, ryzyka bankructwa wybranych krajów strefy euro, głębokiej restrukturyzacji gospodarki globalnej w kierunku proekologicznym oraz wyczerpania się zasobów naturalnych i trady-cyjnych zasobów energetycznych.
Symulację produkcji przemysłowej dla scenariusza normalnego wzrostu przed-stawia tabela 4.13. Według niego realny wzrost produkcji przemysłowej wynosi średnio 1,75% rocznie. W 2030 roku produkcja zwiększy się wtedy o 44,4%.
Tabela 4.13. Scenariusz normalnego rozwoju Wielkopolski. Symulacja produkcji przemy-słowej Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 95521 97267 98841 99928 100947 101916 103943 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 101,6 101,8 101,6 101,1 101 101 102 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 101,6 103,5 105,2 106,3 107,4 108,5 110,6 Rok 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 106055 108256 110546 112929 115405 117977 120646 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 102 102,1 102,1 102,2 102,2 102,2 102,3 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 112,9 115,2 117,6 120,2 122,8 125,5 128,4 Rok 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 123413 126279 128153 130019 131887 133765 135659 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 102,3 102,3 101,5 101,5 101,5 101,4 101,4 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 131,3 134,4 136,4 138,4 140,3 142,3 144,4
Źródło: opracowanie własne
Normalny rozwój wielkopolskiej gospodarki jest możliwy pod warunkiem bra-ku zawirowań w gospodarce globalnej i krajowej oraz utrzymania stopy bezrobocia w granicach 10% i tempa wzrostu wynagrodzeń w ryzach. Podana symulacja doty-czy okresu do 2030 roku i nie zakłada wahań wynikających z cyklu
koniunktural-hań koniunkturalnych, ponieważ priorytetem jest tu prognoza na 2030 rok, dla której wahania koniunkturalne powinny się kompensować do wielkości produkcji wyznaczonej w tabeli 4.13.
Symulację produkcji przemysłowej dla scenariusza szybkiego wzrostu przed-stawia tabela 4.14. Według niego rozwój produkcji przemysłowej w Wielkopolsce wynosi średnio 3,2% rocznie. W 2030 roku produkcja zwiększy się wtedy o 91,8%. Jest to bardzo dużo, bo w latach 2005-2009 średnioroczne tempo wzrostu produkcji przemysłowej wynosiło 2,8%.
Tabela 4.14. Scenariusz szybkiego rozwoju Wielkopolski. Symulacja produkcji przemy-słowej Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 97698 101200 104854 108237 111577 115110 118837 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 104 103,6 103,6 103,2 103,1 103,2 103,2 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 104 107,7 111,6 115,2 118,7 122,5 126,5 Rok 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 122753 126854 131130 135567 140146 144841 149619 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 103,3 103,3 103,4 103,4 103,4 103,4 103,4 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 130,6 135 139,5 144 149 154 159 Rok 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 154439 159247 163978 168553 172877 176837 180281 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 103,2 103,1 103 102,8 102,6 102,3 101,9 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 164,3 169,5 174,5 179,4 184 188,2 191,8
Źródło: opracowanie własne
Temu scenariuszowi sprzyjać będą krajowe i regionalne fundusze unijne inwe-stowane w rozwój Wielkopolski do 2013 roku, szczególnie inwestycje w infra-strukturę publiczną, badania i rozwój. Innym ważnym czynnikiem tego scenariusza są wysokie bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które powinny napływać w wartości z lat 2005-2009. Scenariusz jest niemożliwy do zrealizowania w wa-runkach globalnego spowolnienia gospodarczego i rosnącego protekcjonizmu.
go rozwoju Wielkopolski, ale w latach 2016-2030 bardziej prawdopodobne jest uzyskanie średniego tempa rozwoju ze scenariusza normalnego. Początkową wiary-godność scenariusza szybkiego rozwoju potwierdza przeprowadzona w punkcie 4.3 krótkoterminowa analiza trendu produkcji sprzedanej przemysłu. Sumując jej pro-gnozy kwartalne, otrzymano prognozę na 2010 rok w wysokości 96 876 mln zł. Znajduje się ona w przedziale między scenariuszem normalnego wzrostu i scena-riuszem szybkiego wzrostu i jest ich średnią z wagami odpowiednio 0,38 i 0,62. Stosując te wagi w latach 2010-2015 i zamieniając je w latach 2016-2030, uzyska-no mieszany scenariusz rozwoju produkcji przemysłowej w Wielkopolsce w ta-beli 4.15.
Tabela 4.15. Scenariusz mieszany rozwoju Wielkopolski. Symulacja produkcji przemy-słowej Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 96876 99701 102532 104995 107412 109951 112652 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 103,1 102,9 102,8 102,4 102,3 102,4 102,5 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 103,1 106,1 109,1 111,7 114,3 117 119,9 Rok 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 115461 118412 121484 124711 128023 131423 134995 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 102,5 102,6 102,6 102,7 102,7 102,7 102,7 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 122,9 126 129,3 132,7 136,2 139,9 143,4 Rok 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Produkcja przemysłowa (mln zł 2009 r.) 138562 142170 145113 148007 150845 153473 155913 Produkcja przemysłowa (poprz. rok = 100) 102,6 102,6 102,1 102 101,9 101,7 101,6 Produkcja przemysłowa (2009 = 100) 147,4 151,3 154,4 157,5 160,5 163,3 165,9
Źródło: opracowanie własne
Pozostałe wielkości makroekonomiczne regionu powinny się kształtować zgod-nie z założeniami mieszanego scenariusza rozwoju produkcji przemysłowej. Ich dynamika roczna powinna się kształtować różnie w latach 2010-2015 i 2016-2030: produkcja budowlana (10,1% i 8,9%), sprzedaż towarów (9,1% i 7,9%), stopa bez-robocia (8,1 i 8,9%) oraz wynagrodzenia (5,2% i 4,8%). Nakreślony scenariusz
procencie: 62% w latach 2010-2015 i 38% w latach 2016-2030.