Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekscie transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych

(1)

(2)

i Polityki Społecznej

Redakcja naukowa

dr hab. inż. MAGDALENA K.WYRWICKA, prof. nadzw. PP

Redakcja językowa MAŁGORZATA SZKUDLARSKA Projekt okładki MAREK DERBICH Opracowanie komputerowe EMILIA KOZŁOWSKA

Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

Monografia stanowi raport podsumowujący zadanie trzecie (pt. Analiza megatrendów) projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę” realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospo-darka (UDA – POIG.01.01.01-30-014/09).

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional-nego w ramach Programu OperacyjRegional-nego Innowacyjna Gospodarka.

ISBN 978-83-7143-935-3

WYDAWNICTWO POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ

60-965 Poznań, pl. M. Skłodowskiej-Curie 2 tel. (061) 665 3516, faks (061) 665 3583

e-mail: office_ed@put.poznan.pl, www.ed.put.poznan.pl Wydanie I

Nakład 800 egzemplarzy Egzemplarz bezpłatny

(3)

Wstęp – Magdalena K. Wyrwicka ... 5

I. Sytuacja Wielkopolski – opracowanie Katarzyna Ragin-Skorecka ... 13

1. Diagnoza tożsamości Wielkopolski – Katarzyna Ragin-Skorecka ... 15

2.  Tożsamość Wielkopolan – Rafał Janowicz ... 59

3. Współzależność zjawisk w percepcji kultury technicznej w Wielkopol-sce – Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner ... 85

II. Tendencje gospodarcze – opracowanie Arkadiusz Borowiec ... 107

4. Perspektywy rozwoju gospodarczego Wielkopolski – Tomasz Brzęczek ... 109

5. Wybrane problemy rynku finansowego. Tendencje w zakresie finanso-wania przedsiębiorstw w Polsce i Wielkopolsce – Przemysław Bartkie-wicz, Teresa Łuczka, Paweł Przepióra ... 131

6. Tendencje rozwojowe rynku zamówień publicznych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego w Wielkopolsce – Arkadiusz Borowiec ... 159

7. Tendencje na rynku młodych konsumentów – Ewa Badzińska ... 173

8. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy w świetle dokumentów – narodo-wy program Foresight „Polska 2020” i „Polska 2030” – Paulina Golińska ... 193

III. Sieci gospodarcze – opracowanie Paulina Golińska ... 203

9. Tendencje w kształtowaniu relacji w sieciach gospodarczych – Magdale-na K. Wyrwicka, KaroliMagdale-na Werner ... 205

10. Wdrażanie innowacji i tworzenie postaw proinnowacyjnych – czynniki sukcesu i bariery – Rafał Janowicz, Paulina Golińska ... 223

11. Badanie zapotrzebowania na usługi w zakresie innowacyjności organiza-cyjnej – Leszek Pacholski, Bartosz Malinowski, Szymon Niedźwiedź ... 241

(4)

13. World Class Manufacturing (WCM) jako model doskonałości przedsię-biorstwa – Waldemar Prussak, Ewa Tomalka ... 277 14. Internacjonalizacja przedsiębiorstw w Wielkopolsce – Małgorzata

Rembiasz ... 295 IV. Kształcenie i doskonalenie zawodowe – opracowanie Agnieszka

Grzelczak ... 309 15. Tendencje w transformacji wiedzy – Marek Goliński, Maciej Szafrański .... 311 16. Tendencje w zarządzaniu kompetencjami – Stefan Trzcieliński, Paweł

Królas, Hannu Vanharanta, Jussi Kantola ... 339 17. Lifelong Learning Programme, czyli o uczeniu się przez całe życie –

Agnieszka Grzelczak ... 355 18. Propozycja zmian formalnoprawnych na rynku usług szkoleniowych –

Hubert Paluch ... 373 19. Doradztwo zawodowe w Wielkopolsce – Małgorzata Pater ... 385 20. Tendencje w kształtowaniu treści standardów zarządzania – Małgorzata

Jasiulewicz-Kaczmarek, Waldemar Prussak ... 399 Podsumowanie – Magdalena K. Wyrwicka... 415 O projekcie – Magdalena K. Wyrwicka... 427

(5)

WSTĘP

Rozwój to proces pozytywnych zmian jakościowych, strukturalnych i ilościo-wych. Dla regionu oznacza to całokształt przemian w strukturze gospodarki, prze-obrażeń jednostek gospodarczych, poziomu życia, powstawania nowych wartości intelektualnych, ewolucji zjawisk kulturowych odczuwanych pozytywnie zarówno przez przedstawicieli władzy i przedsiębiorców, jak i przez mieszkańców regionu.

Aby stymulować rozwój konkretnego obszaru, warto przyjąć założenia doty-czące rozwoju, bazując bądź to na koncepcji konwergencji1_{rozwoju, bądź}

polary-zacji. Ta ostatnia, przedstawiona przez G. Myrdala w 1957, roku eksponuje złożo-ność determinant i wskazuje, że poziom rozwoju regionu jest wypadkową długo-trwałego procesu zmian, które kształtują się pod wpływem czynników ekonomicz-nych, społecznych i kulturowych. Współcześnie koncepcja ta, po dopracowaniu przez F. Perrouxa (koncepcja biegunów wzrostu), O. Hirschmana (procesy filtracji i infiltracji) i J. Friedmana oraz W. Alonso (koncepcja rdzeni i peryferii), znana jest pod nazwą modelu kumulatywnej przyczynowości N. Kaldora. Proces rozwoju regionalnego polega na tworzeniu się biegunów wzrostu i różnicowaniu struktur poprzez polaryzację układu ekonomicznego. Bieguny wzrostu tworzą się, ewoluują i zanikają pod wpływem rozprzestrzeniania się innowacji oraz oddziaływania bodźców rozwojowych. Pogłębianie zróżnicowania poziomu rozwoju regionu na-stępuje, w miarę upływu czasu, w związku z istnieniem w funkcjonujących struktu-rach systemowych mechanizmów przyczynowo-skutkowych. Oddziaływania na zasadzie sprzężeń zwrotnych uruchamiają proces wzmacniania pozytywnego (roz-wój) lub w kierunku negatywnym (recesję). Rozpoznanie tych relacji oraz działań lub bodźców stymulujących lub hamujących zarówno procesy rozwoju, jak i rece-sji stanowi podstawę kształtowania polityki regionalnej i podejmowania interwen-cji przez decydentów lub władzę lokalną.

W badaniach realizowanych w Politechnice Poznańskiej w ramach projektu „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wie-dzy wspierające innowacyjną gospodarkę” przyjęto założenie, że możliwe jest rozpoznanie (przynajmniej częściowo) uprzednio wspomnianych mechanizmów systemowych oraz determinant transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych.

1_{Konwergencja polega na tym, że w miejscach, gdzie wartość kapitału jest niska,}

do-datkowy nakład przyniesie większy efekt w postaci wzrostu produktu na mieszkańca, niż taki sam dodatkowy nakład w kraju rozwiniętym, o większej wartości kapitału. Oznacza to, że proces początkowo szybszego rozwoju obszarów zapóźnionych w stosunku do silnych prowadzi do wyrównania dochodów na osobę.

(6)

1) analizy (ilościowe, jakościowe);

2) budowa modelu (sieć zależności, model procesu); 3) weryfikacja drogą konsultacji społecznych;

4) opracowanie założeń dotyczących implementacji (scenariusze).

Prezentowana książka dotyczy części analitycznej prac nad projektem i stanowi w znacznej mierze kontynuację opracowania pt.: „Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” wydanej w Poli-technice Poznańskiej wiosną 2010 roku.

Zawarte w niniejszym opracowaniu syntezy raportów badawczych są efektem prac realizowanych w projekcie na rzecz zadania trzeciego dotyczącego tendencji i megatrendów. Opisano tu także zjawiska występujące w gospodarce narodowej, europejskiej i światowej, oddziałujące na potencjał Wielkopolski oraz procesy prze-kazu, dyfuzji i transformacji wiedzy, a dotyczące tożsamości lokalnej, modelowych rozwiązań i standardów zarządzania, czy aktualnych potrzeb przedsiębiorców.

Określenie tendencji, rozumianej jako ukierunkowywanie procesów, dążność do czegoś, dyspozycja do działania lub skłonność, wymaga obserwacji w długim okresie czasu, a także – w miarę możliwości wynikających z dostępności danych– analiz statystycznych, pozwalających na wyznaczenie trendu. Ponieważ teraźniej-szość traktować należy jako przesłankę dla przyszłości, potrzebna jest również diagnoza stanu rzeczy oraz przebiegu wybranych procesów w regionie. Inaczej trudno jest wnioskować zarówno o oczekiwaniach, jak i o istniejącym potencjale rozwojowym, które należałoby uwzględnić podczas budowania scenariuszy zmian wspomagających kreowanie Innowacyjnej Wielkopolski.

Przedstawiane tu badania podjęto w celu zidentyfikowania czynników (ich sta-nu i – tam gdzie to możliwe – tendencji zmian lub kierunków ewolucji) istotnych dla przekazu, rozpowszechniania i transformowania wiedzy na potrzeby funkcjo-nowania w realiach sieci gospodarczych w Wielkopolsce. W przyszłości zaprezen-towane tu wyniki prac, łącznie z wynikami badań prowadzonych metodą Delphi oraz wynikami konsultacji społecznych, powinny wspomóc modelowanie proce-sów transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych regionu oraz tworzenie scena-riuszy na przyszłość z perspektywą do roku 2030.

Niniejsza książka została podzielona na cztery zasadnicze części: – Sytuacja Wielkopolski,

– Tendencje gospodarcze, – Sieci gospodarcze,

– Kształcenie i doskonalenie zawodowe.

Odrębną wypowiedź stanowi podsumowanie, w którym pokazano szerszy kon-tekst rozwoju regionu wynikający z teorii długich cykli gospodarczych, z potrzeby modyfikacji koncepcji zarządzania w związku ze zmianami pokoleniowych oraz globalnych kierunków rozwoju. Odwołano się także do problemów i tendencji

(7)

go kraju.

Układ treści prezentowanej tu książki wynika z chęci opisania stanu istniejące-go, rozpoznania potencjału i tendencji ujawniających się w czterech systemach: środowiska lokalnego, finansowania, biznesu (szczególnie w sieciach gospodar-czych) i kształcenia.

Pierwsza część, zredagowana przez Katarzynę Ragin-Skorecką, bazuje na zało-żeniach, że region jest organizacją uczącą się, wiedza jest transferowana intersu-biektywnie, a główną ideą zarządzania wiedzą jest dążenie do skupienia jej na po-ziomie całej organizacji. Wiedza powstaje i jest rozpowszechniana w oparciu o sie-ci wartośsie-ci, w interakcjach między ludźmi podczas przepływów informacji w strukturach organizacyjnych. Jednak, poza strukturą, determinantami dla prze-pływów wiedzy są: kultura organizacyjna, styl przywództwa, system motywacyjny i technologia przekazu informacji. Dlatego na początku, w rozdziale pierwszym, zaprezentowano problematykę tożsamości organizacyjnej i jej składowych. Traktu-jąc region jako organizację, zdiagnozowano tożsamość Wielkopolski i wskazano ranking wartości, zwracając uwagę na fakt, że w kształtowaniu tożsamości regionu szczególnie ważne są te cechy, którymi można sterować.

Kolejny rozdział (drugi) poświęcono tożsamości Wielkopolan. Okazuje się, że w Wielkopolsce można zaobserwować słabnięcie tradycyjnie rozumianej tożsamo-ści regionalnej i upowszechnianie się tzw. wielotożsamotożsamo-ści, zależnej od środowi-ska, miejsca i czasu, w którym w danej chwili funkcjonuje dana jednostka czy grupa. Następuje także powolna reorientacja ku przyszłości kosztem dominującego do nie-dawna myślenia historycznego. Widoczna jest także zmiana roli grupy i uczestnic-twa społecznego w konstytuowaniu tożsamości – więzi są mniej stabilne, raczej krótkotrwałe.

Badania dotyczące postrzegania zjawiska kultury technicznej w Wielkopolsce (rozdział trzeci) ujawniły dominującą opinię, że kultury technicznej można na-uczyć, co traktować należy jako pozytywny sygnał dotyczący możliwości kreowa-nia innowacyjnego regionu oraz jako sugestię dla przedsiębiorców, by nie zanie-dbywać procesów wprowadzania do pracy, dopilnować – tam gdzie to możliwe – standaryzacji i normowania.

Część druga opracowania, zredagowana przez Arkadiusza Borowca, jest po-święcona tendencjom gospodarczym. Rozważane są tutaj zarówno perspektywy gospodarcze Wielkopolski, jak i typowe zjawiska na rynku finansowym czy rynku zamówień publicznych i partnerstwa publiczno-prywatnego. Analizowane są też zachowania młodych konsumentów, których gusta i preferencje zdominują rynek w przyszłości. Założenia dotyczące gospodarki opartej na wiedzy zawarte w do-kumentach Foresight Polska 2020 i Polska 2030 stanowią także istotny kontekst dla funkcjonowania sieci gospodarczych i transformacji wiedzy między różnymi instytucjami.

Sytuacja w gospodarce i tendencje zarysowujące się w skali Wielkopolski, Pol-ski, Unii Europejskiej i globalnie stanowić będą istotną przesłankę podczas

(8)

budo-nych w regionie i w kraju. Rozdział czwarty, na temat perspektyw rozwoju gospo-darczego Wielkopolski, zawiera m.in. prognozy produkcji przemysłowej i bezro-bocia oraz scenariusze rozwoju naszego regionu.

W kolejnym, piątym, rozdziale podjęto próby charakterystyki głównych źródeł finansowania przedsiębiorstw w Wielkopolsce, a w następnym (szóstym) przed-stawiono tendencje rozwojowe rynku zamówień publicznych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego. Wskazano tu również najważniejsze bariery rozwoju rynku zamówień publicznych w regionie, które hamują jego wzrost i stwarzają problemy przedsiębiorcom, głównie sektora MSP. Autor analizuje też niezadowalający stan korzystania z partnerstwa publiczno-prywatnego.

Najnowsze tendencje i wzorce zachowań rynkowych młodzieży to temat kolej-nego (siódmego) rozdziału. Pokazano tu trendy konsumenckie charakterystyczne dla młodych uczestników rynku oraz formy zdobywania wiedzy o nowych produk-tach i usługach, a także skuteczne metody promocji. Zauważyć i uwzględnić należy narastającą potrzebę współtworzenia unikatowej wartości produktu przez klienta.

Drugą część opracowania zamyka rozdział ósmy, zawierający syntetyczny opis koncepcji rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej w oparciu o wiedzę. Koncep-cję tę opisano w Strategii Lizbońskiej. Podkreśla ona wiodącą rolę nauki, a zwłasz-cza technologii informatycznych i telekomunikacyjnych w rozwoju gospodarczym i przyspieszaniu zmian strukturalnych oraz szybkim upowszechnianiu rezultatów badań naukowych. Taka polityka UE znalazła odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych poszczególnych państw członkowskich. Dlatego w rozdziale ósmym opracowania przedstawiono tendencje rozwojowe na bazie koncepcji gospodarki opartej na wiedzy (GOW) zawarte w dokumentach strategicznych. Autorka roz-działu położyła szczególny nacisk na ukazanie głównych wyzwań, barier oraz czynników sukcesu rozwoju GOW w Polsce zawartych w analizach i rekomenda-cjach sporządzonych w opracowaniach: Foresight Polska 2020 i Polska 2030.

Trzecia część opracowania, zredagowana przez Paulinę Golińską, dotyczy sieci gospodarczych. Ma tu miejsce zarówno prezentacja nowych badań, jak i kontynu-acja analiz danych zgromadzonych w początkowej fazie realizacji projektu, a czę-ściowo już prezentowanych w poprzedniej publikacji. Taki jest rozdział dziewiąty, który dotyczy nie tylko zmian zachodzących w relacjach sieciowych o charakterze kooperacji oraz istotnych tendencji w kształtowaniu się sieci gospodarczych, ale odniesiony jest także do realiów Wielkopolski. Na podstawie danych pochodzą-cych z badań ankietowych przeprowadzonych w 522 przedsiębiorstwach woje-wództwa wielkopolskiego wykonano 35 różnych analiz korelacji w kontekście zdolności lub gotowości przedsiębiorstw do łączenia się w sieci gospodarcze.

Rozdział dziesiąty pokazuje wyniki innych badań – sprawdzano gotowość, za-równo firm, jak i osób w Wielkopolsce, do wdrażania innowacji oraz kreowania zmian. Na podstawie analizy psychograficznej, prowadzonej od 2000 roku przez

(9)

klimatu dla innowacyjności, pokazując ją w kontekście sytuacji w Polsce.

Rozdział jedenasty to relacja z badań stanowiących potwierdzenie istnienia za-potrzebowania na innowacje organizacyjne. Przedstawiono w nim również pod-stawowe oczekiwania badanych podmiotów gospodarczych co do form, zakresu oraz metod pozyskiwania wsparcia w kontekście rozwiązań innowacyjnych.

Kolejny, dwunasty, rozdział poświęcono ośrodkom innowacji i przedsiębior-czości w Wielkopolsce. W gromadzenie danych o instytucjach otoczenia biznesu w Wielkopolsce włączone zostały studenckie koła naukowe funkcjonujące na Poli-technice Poznańskiej: Centrum Promocji Inżynierów, Koło Naukowe „Logistyka”, Koło Doskonalenia Procesów oraz „Studenci dla Przedsiębiorczości SIFE”.

Rozdział trzynasty traktuje o dobrych praktykach, a konkretnie o uznawanym na świecie modelu doskonalenia przedsiębiorstw, zwanym World Class Manufac-turing (WCM) opartym na konsekwentnym eliminowaniu marnotrawstwa we wszystkich obszarach przedsiębiorstwa przy pełnym zaangażowaniu kierownictwa i pracowników. Prezentowane badania przeprowadzono w dwóch dużych przedsię-biorstwach produkcyjnych, z których jedno funkcjonuje w Wielkopolsce. Propo-nowana przez autorów lista pytań kontrolnych ułatwia sprawdzenie, czy i w jakim zakresie przedsiębiorstwo stosuje model WCM, który stanowić może także punkt odniesienia dla funkcjonowania w „wystandaryzowanych” sieciach gospodarczych, które mają współcześnie także zasięg międzynarodowy. Internacjonalizacji, trak-towanej jako ważny czynnik wzrostu gospodarczego regionu, dotyczy rozdział czternasty, zamykający część opracowania poświęconą sieciom gospodarczym. Wynika z niego, że wielkopolskie przedsiębiorstwa są zaangażowane w ekspansję poza granicę, ale na ogół w prostych jej formach, czyli częściej eksportują, niż dokonują inwestycji zagranicznych.

Ostatnią, czwartą część opracowania, zredagowaną przez Agnieszkę Grzelczak, zdominowały tematy związane z kształceniem i doskonaleniem zawodowym. Ideą wiodącą jest identyfikacja instytucji generujących wiedzę, odpowiedzialnych za jej transfer i transformację, oraz stanu i kierunków przemian w systemie kształcenia.

Rozpoczynający te rozważania rozdział piętnasty jest próbą wskazania najistot-niejszych czynników i tendencji w transformacji wiedzy oraz prezentacją podmio-tów uczestniczących w procesach przekazu wiedzy. Analizując możliwe scenariu-sze w procesach transformacji, wiedzę ujęto tu jako produkt posiadający określoną użyteczność i – ze względu na swoją wartość – poszukiwany przez różne segmenty nabywców.

Następny rozdział, szesnasty, opisuje tendencje w zarządzaniu kompetencjami. Zaprezentowano tu aplikację internetową służącą do badania kompetencji kierow-niczych w przedsiębiorstwie. Przedstawiono też mapę przedsiębiorczości, umożli-wiającą dokonanie porównania Wielkopolski z dwoma najbardziej konkurencyj-nymi regionami Polski.

(10)

i wymagań w zakresie kształcenia ustawicznego w przyszłości.

Rozdział osiemnasty prezentuje koncepcje rozwiązań formalnoprawnych, któ-rych realizacja mogłaby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie i rozwój rynku usług szkoleniowych w Polsce. Dotyczą one zrównania działalności szkoleniowej wobec prawa, niezależnie od sektora działania (publicznego lub niepublicznego), a na poziomie regionalnym – wypracowania dobrych praktyk (standardów) i norm etycznych obowiązujących w działalności szkoleniowej. Warto nadmienić, że opracowanie to jest kontynuacją przemyśleń na temat wielkopolskiego rynku usług szkoleniowych na tle rynku krajowego zawartych w rozdziale szesnastym wspomi-nanej uprzednio książki „Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych” i pokazuje potencjalne możliwości podniesienia profesjonalizmu na rynku szkoleń.

W następnym rozdziale (dziewiętnastym) zwrócono uwagę na kwestie doradz-twa zawodowego. Zadaniem takiego doradzdoradz-twa jest pomoc jednostkom w budo-waniu ścieżek edukacyjnych i zawodowych nie tylko w okresie przejścia z systemu edukacji na rynek pracy, lecz przez całe życie. Zatem doradztwo zawodowe jest zarówno częścią systemu oświaty, jak i zatrudnienia. Tendencja do instytucjonali-zacji usług doradztwa zawodowego objawia się poprzez budowanie powiązań mię-dzy systemem edukacji a rynkiem pracy. Misja doradztwa zawodowego w kontek-ście dostępu do europejskiego systemu edukacji i wspólnotowego rynku pracy rozszerza się i staje się częścią kształcenia ustawicznego. Autorka rozdziału przed-stawia regulacje prawne funkcjonowania doradztwa zawodowego w Polsce, opisu-je stan faktyczny realizowanych w tym zakresie usług w Wielkopolsce i prezentuopisu-je argumenty, które wskazują na duże znaczenie poradnictwa dla rozwoju zasobów ludzkich w regionie.

Ostatni rozdział, dwudziesty, przypomina o istnieniu norm, które powinny być znane współczesnym przedsiębiorcom, gdyż pomagają ukierunkowywać rozwój przedsiębiorstw – zwłaszcza tych działających w sieciach – i zdobywać kolejne atuty na wymagającym rynku.

W podsumowaniu, szerzej i komplementarnie do wcześniejszych rozważań, przedstawiono megatrendy wynikające z długich cykli gospodarczych i zwrócono uwagę na potrzebę adaptacji do nowych wymagań, które mogą przebiegać odmien-nie ze względu na zmiany pokoleniowe. Przywołano także wyniki ostatnich badań z regionu Mazowsza sugerujące – podobnie jak dotychczasowe wyniki badań reali-zowanych przez autorów niniejszego opracowania, realizatorów Projektu – potrze-bę budowania kapitału społecznego.

W tym miejscu warto jeszcze przypomnieć, że projekt „Foresight »Sieci go-spodarcze Wielkopolski« – scenariusze transformacji wiedzy wspierające in-nowacyjną gospodarkę” adresowany jest do społeczności Wielkopolski i ma wspierać rozwój regionu poprzez włączenie możliwie szerokiego grona Wielkopo-lan w proces myślenia o wspólnej przyszłości regionu oraz w jej kreowanie.

(11)

tworzenie wspólnych wizji. Aby stało się to możliwe, trzeba prowadzić wielo-aspektowe obserwacje i analizy, których intencją jest odkrywanie logicznych współzależności oraz mechanizmów zmian oddziałujących w różnym horyzoncie czasu. Istotne jest również poszukiwanie czynników sprawczych, wspomagających kreowanie nowej, pożądanej rzeczywistości.

Niniejsza książka skierowana jest przede wszystkim do przedsiębiorców, ale – być może – stanowić też będzie interesującą lekturę dla wszystkich, którym zależy na rozwoju Wielkopolski.

(12)

(13)

I

SYTUACJA WIELKOPOLSKI

(14)

(15)

1. DIAGNOZA TOŻSAMOŚCI WIELKOPOLSKI

1.1. WPROWADZENIE

W Wielkopolsce prowadzony jest projekt „Innowacyjna Wielkopolska”. Jego ce-lem jest budowa strategii dla regionu, opierającej się na oddolnym procesie współ-pracy między różnymi podmiotami systemu innowacji: przedsiębiorstwami, uczel-niami, instytucjami badawczymi, dostawcami usług finansowych i doradczych, wła-dzami samorządowymi oraz instytucjami użyteczności publicznej. Jednym ze szczegółowych celów projektu jest „zbudowanie otoczenia sprzyjającego innowa-cjom, analiza systemu podaży innowacji oraz jego zdolność odpowiedzi na potrzeby przedsiębiorstw” [38].

Jednym z zadań, które mają być zrealizowane w ramach Regionalnej Strategii In-nowacji dla Wielkopolski, jest przygotowanie foresightu regionalnego. Tematyka ta jest ujęta w projekcie prowadzonym na Wydziale Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej – „Foresight »Sieci gospodarcze Wielkopolski« – scenariusze transfor-macji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę”.

Jedną z przesłanek tworzenia scenariuszy jest tożsamość województwa (regionu) wielkopolskiego, traktowana jako tożsamość organizacyjna. Tożsamość organizacyj-na województwa może stać się elementem sukcesu decydującym o pozyskiwaniu regionalnych inwestorów. Jej wysoki poziom powinien umożliwić tworzenie sieci gospodarczych między partnerami oraz przyczynić się do realizacji efektu synergii i zaszczepienia nowej kultury współpracy [12].

1.2. TOŻSAMOŚĆ ORGANIZACYJNA I JEJ STRUKTURA

Problem wyróżnialności i indywidualności organizacji pojawił się w pracach na-ukowych w latach dwudziestych XX wieku [30, 34]. Jednak niesprzyjające okolicz-ności spowodowały, że problematyka ta została uznana za nieistotną. Pod koniec lat 70. XX wieku ponownie zauważono, że specyficzne cechy organizacji stanowią o jej

(16)

Opracowania naukowe podają różne definicje tożsamości organizacyjnej w za-leżności od przyjętej perspektywy badawczej [2, 4, 8, 9, 25, 30]. Zarębska [34] okre-śla tożsamość organizacyjną jako „etos, który wyraża cele i wartości istotne dla or-ganizacji oraz przedstawia sens indywidualności, bo to pomaga wyróżnić się na kon-kurencyjnym rynku”. Tożsamość pozwala prezentować organizację grupom doce-lowym i jest zaplanowaną autoprezentacją, która ma swoją strategię. Pacholski i Wyrwicka [18] przyrównują tożsamość organizacyjną do „kodu genetycznego, który przesądza o predyspozycjach i cechach charakterystycznych wykazywanych przez organizm, które w trakcie życia mogą być doskonalone lub pozostać nie-ujawnione i niewykorzystane”. Autorzy określają tożsamość „nadrzędna ideą”, „sposobem pojmowania własnej działalności opartej na pewnych zasadach oraz spo-sobem, w jaki organizacja chce być identyfikowana przez otoczenie”. Według Wyrwickiej [32] tożsamość „wyraża w jednoznaczny sposób filozofię (kulturę, war-tości, priorytety) organizacji w zakresie sposobu podejmowania decyzji wewnętrz-nych i zewnętrzwewnętrz-nych”.

W celu ujednolicenia stosowanej terminologii zostało przyjęte, że tożsamość or-ganizacyjna jest to „system zawierający wzajemnie komplementarne cechy organiza-cji, które nadają jej indywidualny, stabilny i spójny charakter oraz decydują o ze-wnętrznej i weze-wnętrznej reputacji organizacji”. Przyjęto, że tożsamość przejawia się poprzez reputację organizacji, ponieważ reputacja jest pojęciem szerszym niż wize-runek i pozwala na pełniejsze ujęcie złożoności problematyki tożsamości [20].

Tożsamość organizacyjna zależy od wielu czynników. Autorzy wymieniają na-stępujące determinujące jej kształt czynniki[3, 14]:

– charakter otoczenia biznesowego lub rodzaj działalności oraz wspólne wartości: kultura narodowa, system wartości społeczeństwa, system wartości społeczno-ści regionu, lokalny system wartospołeczno-ści,

– typ organizacji – sytuacja rynkowa, produkty i technologia, branża,

– cechy organizacji – wytyczne założycieli podmiotu lub jej dominujących lide-rów, historia, wielkość, przywództwo, system administracji, struktura,

– cechy uczestników – wartości, postawy, wykształcenie, płeć, wiek, doświad-czenie w pracy, doświaddoświad-czenie życiowe, więzi emocjonalne.

Tożsamość organizacyjna może być postrzegana i badana w pięciu następujących wymiarach [18]:

– „siła napędowa” – popycha lub ciągnie organizację ku coraz doskonalszym wyni-kom,

– tradycja – opiera się na wartościach wywołujących uczucie dumy u pracowników, – kompetencje – mają umożliwić ogniskowanie różnych umiejętności kluczo-wych na zasobach oraz łańcuchów wartości na ofertach rynkokluczo-wych ukazujących wartość produktu dla klienta,

(17)

TOŻSAMOŚĆ ORGANIZACYJNA kultura organizacyjna uwarunkowania formalne misja władza komunikacja nieformalna struktura społeczna zachowania zasoby niematerialne charakterystyczne dla danej organizacji.

Kompleksowe podejście do tożsamości organizacyjnej pozwala na klasyfikację cech organizacji, które nadają jej indywidualny, stabilny i spójny charakter oraz de-cydują o zewnętrznej i wewnętrznej reputacji. Wyróżniono następujące grupy cech (rys. 1.1):

– uwarunkowania formalne – struktura organizacyjna, systemy i procedury zarzą-dzania, forma działalności, rodzaj działalności, branża, technika, technologia, – kultura organizacyjna – artefakty, normy i wartości, założenia,

– zasoby niematerialne – tożsamość jednostkowa pracowników, umiejętności, wiedza, kompetencje, know-how,

– władza – przywództwo, rozkład władzy, założenia podstawowe właścicieli lub kierownictwa,

– zachowania organizacji– relacje z otoczeniem zewnętrznym i wewnętrznym, – komunikacja formalna i nieformalna,

– misja – w sposób pośredni ujawnia wizję i strategię organizacji, – nieformalna struktura społeczna.

Rys. 1.1. Struktura tożsamości organizacji. Źródło: [20]

Większość z metod stosowanych w analizie tożsamości organizacyjnej począt-kowo służyła do badań zachowań konsumentów w odniesieniu do wizerunku organi-zacji [34]. W badaniach tożsamości organizacyjnej stosuje się metody badawcze takie, jak: wywiady, obserwacje, analiza dokumentacji oraz techniki zbierania da-nych – kwestionariusze wywiadu, kwestionariusze ankiet, różnego rodzaju testy [35]. W literaturze można znaleźć następujące metody badawcze:

– audyt podobieństwa Balmer’s Affinity Audit – BAA [25], – technika drabinowa [24],

– Rotterdamski Test Identyfikacji Organizacyjnej – ROIT [27], – metoda Kellera [11],

(18)

się wewnątrz organizacji, kwestionariusz badania komunikacji wewnętrznej, kwestionariusz audytu komunikowania się wewnątrz organizacji [31],

– badanie klimatu społecznego – SOCIPO [26],

– badanie wizerunku – badanie poziomu świadomości ludzi, analiza wartości kon-sumentów, analiza postaw wobec organizacji i produktów [1], barometr wizerun-ku [35].

Przedstawione metody dotyczą oceny poszczególnych elementów tożsamości or-ganizacyjnej i nie pozwalają na określenie siły związku pomiędzy jej poszczególny-mi elementaposzczególny-mi oraz na określenie poziomu tożsamości wyrażonego w języku natu-ralnym. Jest to przyczyną przedstawienia trzech metod, nowatorskich w obszarze tożsamości organizacyjnej.

Pierwsza z nich to analiza czynnikowa. Umożliwia ona grupowanie badanych cech organizacji i klasyfikowanie ich ze względu na siłę związku między nimi. Me-toda ta daje rozwiązanie następującego problemu: jak zredukować jednorodny zbiór zmiennych wejściowych i zastąpić go jedną nową zmienną. Analiza czynnikowa pozwala na badanie struktury wewnętrznych zależności obserwacji wielowymiaro-wych, na wyróżnienie czynników głównych oraz na eliminację informacji mało istotnych dla badanego zjawiska [19, 20].

Drugie narzędzie badania tożsamości organizacyjnej wykorzystuje logikę rozmy-tą. Cechy organizacji decydujące o tożsamości w dużej części są miękkimi czynni-kami zarządzania i dlatego trudno ocenia się je, stosując jednoznaczne miary. Wyko-rzystanie ocen wyrażanych w języku naturalnym wymaga wykorzystania metod proponowanych przez logikę rozmytą. Dlatego zaproponowano narzędzie badania tożsamości organizacyjnej, które pozwala oceniać cechy w języku naturalnym i po-przez zastosowanie odpowiednich algorytmów uzyskać ocenę tożsamości wyrażoną w języku naturalnym. Stworzono dwa wskaźniki. Pierwszy z nich – Rozmyty Wskaźnik Tożsamości Zewnętrznej – umożliwia ocenę tożsamości, drugi – Rozmyty Wskaźnik Ważności – pozwala określić cechy organizacji, które powinny być w pierwszej kolejności poprawiane.

1.3. WOJEWÓDZTWO I JEGO TOŻSAMOŚĆ

Województwo w Polsce jest to jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia oraz jednostka samorządu terytorialnego [1]. Województwo wielkopolskie zajmuje drugie miejsce w kraju pod względem powierzchni i trzecie pod względem liczby ludności. Jest w nim 109 miast, w tym 4 miasta na prawach powiatu [28, 38].

Województwo ma dość duży zakres autonomii i można przyrównać je do organi-zacji. Przyjmując to założenie można rozważać problem tożsamości województwa i istnienie jego interesariuszy.

(19)

cje, urzędy) lub osoby pośrednio lub bezpośrednio zainteresowane funkcjonowaniem organizacji, pośrednio lub bezpośrednio włączone w procesy realizowane przez nią [29]. Interesariusze są zaangażowani na wejściu (oferując pracę, kapitał, technologie i informacje), jak i na wyjściu (korzystają z produktów i usług przedsiębiorstwa, z osiąganych przez organizację celów) [5]. Można wyróżnić następujące zależności występujące pomiędzy organizacją a interesariuszem [17]:

– „interesariusz wysuwa żądania, uwzględniając interes organizacji, – organizacja jest zależna od interesariusza,

– interesariusz ma władzę nad organizacją, – interesariusz jest zależny od organizacji, – organizacja ma władzę nad interesariuszem,

– organizacja i interesariusz są wzajemnie uzależnieni,

– organizacja i interesariusz pozostają w związku kontraktowym,

– interesariusz może wysuwać żądania natury moralnej wobec organizacji, – interesariusz jest zagrożony ryzykiem,

– interesariusz jest zainteresowany działalnością organizacji”.

Możemy wyróżnić dwie główne grupy interesariuszy: wewnętrzni i zewnętrzni. W odniesieniu do województwa interesariuszami wewnętrznymi będą: mieszkańcy województwa, jednostki samorządu terytorialnego, władze województwa, przedsię-biorcy prowadzący działalność w województwie, media regionalne, regionalne insty-tucje naukowo-badawcze.

Interesariuszami zewnętrznymi województwa są: przedsiębiorcy, potencjalni in-westorzy, pracownicy firm, potencjalni mieszkańcy, samorządy gospodarcze i zawo-dowe, instytucje rynku pracy, organizacje pozarzązawo-dowe, związki zawozawo-dowe, stowa-rzyszenia, władze państwowe, międzynarodowe organizacje gospodarcze, media i opinia publiczna, instytucje naukowo-badawcze, inne województwa, inne regiony na świecie.

W prezentowanej publikacji region został potraktowany jako organizacja. Uza-sadnienie takiego podejścia można znaleźć w literaturze, np. [12], [15]. W odniesie-niu do województwa tożsamość będzie to system wzajemnie komplementarnych cech regionu, które nadają mu indywidualny, stabilny i spójny charakter oraz decy-dują o zewnętrznej i wewnętrznej reputacji. Na tożsamość województwa składają się następujące elementy: uwarunkowania formalne, kultura organizacyjna, zasoby niematerialne, władza, zachowania, komunikacja formalna i nieformalna, misja oraz przyjęte założenia strategiczne, nieformalna struktura społeczna.

(20)

(21)

wspólne, umiejętności kluczowe i część wspólną. Umiejętności kluczowe zapewniają przewagę regionu, pozwalają się wyróżnić. Są tymi cechami, które poddają się pro-cesowi zmian, można nimi sterować w celu osiągnięcia pożądanego kierunku rozwo-ju województwa i jego mieszkańców. Wartości wspólne są elementami trudno ste-rowalnymi, są zazwyczaj nabyte i zapisane w podświadomości. Część wspólna po-kazuje obszar wartości własnych, które są równocześnie umiejętnościami kluczo-wymi i we właściwie skomponowanych warunkach pozwalają sobą sterować. Przed-stawione cechy składające się na tożsamość regionu zostały określone ze wskaza-niem na pozytywną intencję tych elementów oraz ich ocen.

Wskazane powyżej cechy kształtujące tożsamość organizacyjną regionu można grupować ze względu na różne kryteria. Uwzględniając czas trwania, można wydzie-lić zmienne, których znaczenie jest krótkoterminowe (np. atrakcyjność rynku pracy, skłonność do emigracji wewnętrznej) oraz długoterminowe (np. umiejętności organi-zacyjne regionu, innowacyjność regionu). Ważne jest również rozpoznanie cech, które kształtują tendencje przyszłych zmian (dynamizują układ składowych tożsamo-ści organizacyjnej regionu). Należą do nich m.in. działania władz samorządowych, komunikowanie się administracji rządowej i samorządowej z regionem, tworzenie relacji partnerskich między firmami i osobami, angażowanie się w różnego rodzaju działania, umiejętności organizacyjne.

1.4. CEL I SCHEMAT BADANIA

Celem badania tożsamości organizacyjnej województwa wielkopolskiego jest określenie:

– cech decydujących o tożsamości województwa,

– struktury cech tożsamości województwa – klasyfikacja cech,

– kluczowych cech tożsamości według respondentów (analiza czynnikowa), – oceny każdej cechy,

– ważności każdej cechy,

– ogólnego poziomu tożsamości (logika rozmyta),

– poziomu tożsamości w wybranych grupach interesariuszy i w różnych frakcjach (logika rozmyta),

– rozmytej oceny dla każdej cechy (logika rozmyta),

– cech kluczowych tożsamości województwa, które powinny być poprawione (lo-gika rozmyta),

– tożsamości aktualnej i pożądanej,

– modelu wartości mieszkańca regionu (analiza statystyczna).

Badanie tożsamości województwa wielkopolskiego będzie przebiegało według schematu przedstawionego na rys. 1.3. W pierwszym etapie, decydującym o jakości badań, należy [10]:

(22)

– wybrać formy pomiaru,

– wybrać instrumenty pomiarowe, – wybrać metody analizy danych,

– zaplanować badanie i określić jego koszty, – określić wartość informacji otrzymanej z badania, – opracować propozycje badawcze.

Rys. 1.3. Schemat przygotowania i realizacji badania. Źródło: [10]

Drugi etap dotyczy wybrania próby do badań. Można wyróżnić w nim następują-ce kroki szczegółowe [10]:

– ustalenie populacji badanej – określenie skończonej zbiorowości, z której chcemy pozyskać dane,

– ustalenie jednostki próby – sprecyzowanie respondentów, np. ze względu na przynależność do określonej grupy interesariuszy, miejsca zamieszkania, – ustalenie wykazu populacji badanej – lista potencjalnych respondentów,

– ustalenie liczebności próby – określenie dopuszczalnego błędu, poziomu ufności, odchylenia standardowego lub proporcji populacji,

– wybór metody doboru próby – losowe, nielosowe,

– zaplanowanie i pobranie próby – opis rzeczywistej próby badawczej. Projektowanie badania

Dobór próby badawczej Budowa instrumentu pomiarowego

Zbieranie danych Redukcja i wstępna prezentacja

Analiza danych Prezentacja i ocena wyników

PRZYGOTOWANIE

(23)

Rys. 1.4. Budowa narzędzia badawczego. Źródło: [10]

Trzeci etap to budowa instrumentu pomiarowego. Podstawowym narzędziem ba-dawczym służącym do identyfikacji tożsamości organizacyjnej jest kwestionariusz. Jego budowa będzie przebiegała według schematu podanego na rys. 1.4.

Kolejne etapy dotyczą realizacji badania. Ich przebieg będzie zależał od decyzji podjętych w pierwszym kroku – projektowaniu badania.

Zebrane dane surowe powinny być poddane redukcji i analizie. Analiza polega na przetworzeniu zebranych danych na opisowe twierdzenia i wyciągnięciu wnio-sków dotyczących wzajemnych zależności między zmiennymi. W projektowanym badaniu tożsamości województwa wielkopolskiego zostaną zastosowane dwie meto-dy analizy danych:

– analiza czynnikowa,

– narzędzia wykorzystujące logikę rozmytą: Rozmyty Wskaźnik Tożsamości oraz Rozmyty Wskaźnik Ważności.

Analiza czynnikowa stosowana jest do redukcji liczby zmiennych oraz do wy-krywania struktury w związkach między zmiennymi (klasyfikacja zmiennych). Za-kłada się w niej, że każdą zmienną obserwowalną (wejściową) można przedstawić jako kombinację liniową pewnej liczby nieobserwowalnych zmiennych, zwanych czynnikami, wspólnych dla całego zbioru zmiennych wejściowych oraz jednego nieobserwowalnego czynnika swoistego dla tej zmiennej. Pozwala ona na wyróżnie-nie czynników głównych oraz na eliminację informacji mało istotnych dla badanego zjawiska [19, 20, 33]. Metoda ta pozwoli na realizację następujących celów badaw-czych:

– klasyfikację cech – określenie struktury cech tożsamości województwa, – określenie cech kluczowych tożsamości województwa.

Do określenia rozmytej oceny dla każdej kluczowej cechy, ogólnego poziomu tożsamości oraz poziomu tożsamości w wybranych grupach interesariuszy zostaną

Skalowanie odpowiedzi

Wstępne sprawdzenie przez współpracowników Konstrukcja kwestionariusza próbnego Pomiar próbny Modyfikacje

kwestiona-riusza w wyniku analizy Opracowanie ostatecznej wersji kwestionariusza

(24)

np. [20]. Zastosowanie tych narzędzi wymaga stworzenia drzewa cech dla tożsamo-ści organizacyjnej województwa. Aby drzewo cech było poprawnie określone i u-względniało kluczowe elementy tożsamości, należy przeprowadzić analizę czynni-kową. Pozwoli ona na klasyfikację składowych tożsamości i wybranie cech kluczo-wych w kształtowaniu tożsamości województwa.

1.5. OTRZYMANE WYNIKI

1.5.1. Opis badania

Celem przeprowadzonych badań było określenie struktury tożsamości organiza-cyjnej regionu Wielkopolski, oceny tożsamości regionu oraz wskazanie kluczowych cech decydujących o tożsamości regionalnej. Na podstawie otrzymanych wyników wskazano także charakterystyczne cechy regionu, model wartości mieszkańca regio-nu oraz tożsamość pożądaną i kierunki prowadzenia zmian w postrzeganiu regioregio-nu.

W badaniu wykorzystano kwestionariusz wywiadu składający się z 5 pytań otwartych, 78 pytań wynikających z drzewa cech tożsamości regionu oraz 29 pytań pozwalających na ocenę ważności wybranych cech (zachowań) respondentów. Od-powiedzi na pytania zamknięte można było wybrać ze skali siedmiostopniowej, gdzie 1 oznaczała ocenę (wagę) najniższą, a 7 – najwyższą. Pytania otwarte miały przedstawić szerszy kontekst postrzegania badanego regionu i pozwolić na analizę jakościową. Ocena składowych tożsamości dotyczyła dwóch wymiarów. Pierwszy dotyczył oceny przez respondenta danego elementu tożsamości regionu w odniesie-niu do teraźniejszości. Drugi miał wskazać ważność tej cechy w kształtowaodniesie-niu toż-samości regionu. Otrzymane od respondentów dane pozwoliły na określenie pozio-mu istniejącej tożsamości organizacyjnej regionu z uwzględnieniem różnych grup badanych oraz na wskazanie kluczowych cech kształtujących tożsamość regionu ze względu na ich ważność. Trzecia grupa pytań dotyczyła oceny ważności wybranych cech społecznych i zawodowych. Otrzymane wyniki pozwoliły na stworzenie mode-lu wartości charakterystycznego dla całej badanej zbiorowości i wybranych grup respondentów.

Badania zostały przeprowadzone przy współpracy niezależnej agencji badania rynku Pentor Research International Poznań w regionie Wielkopolski na reprezenta-tywnej próbie badawczej w pięciu grupach respondentów. Otrzymano dane od 800 mieszkańców, 200 samorządowców, 50 przedstawicieli mediów, 50 przedstawicieli kadry zarządzającej, 100 reprezentantów jednostek naukowo-badawczych. Reprezen-tatywność próby i jej ważenie w odniesieniu do wielkości subregionów (poznański, kaliski, leszczyński, pilski, koniński) składających się na region Wielkopolski została zapewniona przez agencję badawczą.

(25)

Kodowanie danych – macierz zmiennych pierwotnych Utworzenie macierzy współczynników korelacji

Określenie ładunków czynnikowych – macierz ładunków czynnikowych Określenie liczby czynników głównych – wykres wartości własnych Rotacja macierzy ładunków czynnikowych – rotowana macierz ładunków czynnikowych

Interpretacja wyniku

arch International Poznań. W prezentowanym opracowaniu wykorzystano zaawan-sowane metody analizy wielowymiarowej: analizę czynnikową oraz analizę ścież-kową. Do sformułowania oceny tożsamości regionu, wskazania kluczowych elemen-tów tożsamości wymagających zmian oraz w celu poprawy postrzegania regionu wykorzystano autorskie narzędzie wykorzystujące metody logiki rozmytej [20, 23].

1.5.2. Analiza czynnikowa

1.5.2.1. Charakterystyka metody

Analiza czynnikowa pozwala na określenie struktury badanych zmiennych. Daje ona rozwiązanie następującego problemu: jak zredukować jednorodny zbiór zmien-nych wejściowych i zastąpić go jedną nową zmienną. Analiza czynnikowa pozwala na badanie struktury wewnętrznych zależności obserwacji wielowymiarowych, na wyróżnienie czynników głównych oraz na eliminację informacji mało istotnych dla badanego zjawiska [20]. Zmiennymi, które pozwalają określić istotność wybra-nych składowych tożsamości, jest ważność każdej wyróżnionej cechy tożsamości. Do wykonania analiz wykorzystano pakiet Statistica™.

Analiza czynnikowa przebiegała według etapów przedstawionych na rys. 1.5. Dokładny opis poszczególnych kroków można znaleźć w publikacjach autorki [20, 21, 23].

Rys. 1.5. Etapy analizy czynnikowej. Źródło: [20], [21]

Pierwszym głównym krokiem decyzyjnym w analizie czynnikowej jest oszaco-wanie liczby czynników głównych (metakategorii), pozwalających na grupooszaco-wanie wszystkich badanych zmiennych, czyli składowych tożsamości organizacyjnej.

(26)

Do weryfikacji liczby wybranych czynników głównych został wykorzystany test osypiska. Wykresy obrazujące ten test dla całej próby badawczej oraz podstawowych grup respondentów (mieszkańcy, dziennikarze, samorządowcy, kadra kierownicza,

Liczba wartości własnych 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 Wa rto ści

Liczba wartości własnych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 War to ś ci

Liczba wartości własnych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 War to ś ci

Liczba wartości własnych 0 5 10 15 20 25 30 35 War to ś ci

Liczba wartości własnych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 War to ś ci

Rys. 1.6. Wykres liniowy wartości własnych (test osypiska) dla: a) całej populacji, b) mieszkańców, c) samorządowców, d) dziennikarzy, e) kierowników, f) naukowców.

Źródło: opracowanie własne

pierwszy czynnik drugi czynnik trzeci czynnik a) c) b) d) e) f)

(27)

do którego czynnika następuje ostry spadek wartości własnych i od którego spadek ten jest łagodny. W każdym rozpatrywanym przypadku wystarczająca liczba wydzie-lanych czynników głównych wynosi trzy, co jest wynikiem najczęściej sugerowa-nym w literaturze przedmiotu [10, 40].

L45 L59 L30 L44 L46 L32 L47 L33 L53 L51 L35 L63 L20 L24 L31 L36 L41 L42 L43 L21 L34 L40 L76 L49 L37 L77 L22 L19 L25 L60 L64 L29 L28 L66 L27 L50 L58 L61 L65 L52 L67 L38 L39 L62 L10 L23 L18 L56 L55 L54 L6 L9 L78 L14 L26 L2 L48 L12 L13 L5 L7 L16 _L1 L57 L15 L8 L11 L4 L17 L73 L69 L68 L70 L3 L72 _L75 L71 _L74 L45 L59 L30 L44 L46 L32 L47 L33 L53 L51 L35 L63 L20 L24 L31 L36 L41 L42 L43 L21 L34 L40 L76 L49 L37 L77 L22 L19 L25 L60 L64 L29 L28 L66 L27 L50 L58 L61 L65 L52 L67 L38 L39 L62 L10 L23 L18 L56 L55 L54 L6 L9 L78 L14 L26 L2 L48 L12 L13 L5 L7 L16 _L1 L57 L15 L8 L11 L4 L17 L73 L69 L68 L70 L3 L72 _L75 L71 _L74

Rys. 1.7. Wykres ładunków czynnikowych dla mieszkańców. Źródło: opracowanie własne

Wynikiem podlegającym interpretacji jest rotowana macierz ładunków czynni-kowych oraz wykres ładunków czynniczynni-kowych. Na rysunku 1.7 przedstawiono przy-kładowy wykres dla frakcji mieszkańców.

Przedstawiony wykres pokazuje w sposób graficzny powiązania między zmienny-mi wejściowyzmienny-mi (składowyzmienny-mi tożsamości) a wyróżnionyzmienny-mi czynnikazmienny-mi. Liczba osi zależy od liczby czynników głównych. Zmienne są przedstawione w postaci punktów o współrzędnych przedstawionych w macierzy ładunków czynnikowych. Na wykresie składowe tożsamości wyznaczane przez wybrane czynniki główne zostały pogrupowa-ne i opisapogrupowa-ne. Symbole zmiennych pokazapogrupowa-ne są na rys. 1.2.

Czynnik 1 Czynnik 2

(28)

Analiza czynnikowa przeprowadzona dla całej populacji oraz dla wydzielonych frakcji pozwala na określenie kluczowych zmiennych tożsamości organizacyjnej re-gionu i ich udziału w badanej grupie zmiennych. Dla całej populacji zredukowano 78 zmiennych do 21. Pierwszy czynnik wyróżnia 17,6% zmiennych, drugi – 13,7%, trzeci – 9,1%.

Dzieląc populację badaną ze względu na typ respondenta, otrzymujemy następujące wyniki:

– dla mieszkańców – pierwszy czynnik grupuje 25,3% zmiennych, drugi 15,4%, a trzeci 15,6% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 30),

– dla samorządowców – pierwszy czynnik grupuje 27,1% zmiennych, drugi 24,3%, a trzeci 16,1% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 40),

– dla dziennikarzy – pierwszy czynnik grupuje 18,9% zmiennych, drugi 17,1%, a trzeci 17,8% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 37),

– dla kierowników – pierwszy czynnik grupuje 21,1% zmiennych, drugi 12,7%, a trzeci 19,1% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 42),

– dla naukowców – pierwszy czynnik grupuje 26,1% zmiennych, drugi 18,9%, a trzeci 13,3% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 48).

Uwzględniając zamieszkiwany przez respondenta subregion, otrzymano następują-ce wyniki dla subregionu:

– poznańskiego – pierwszy czynnik grupuje 22,3% zmiennych, drugi 15,2%, a trze-ci 17,2% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 28),

– pilskiego – pierwszy czynnik grupuje 15,6% zmiennych, drugi 13,5%, a trzeci 24,5% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 43),

– leszczyńskiego – pierwszy czynnik grupuje 16,7% zmiennych, drugi 10,9%, a trzeci 12,1% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 15),

– konińskiego – pierwszy czynnik grupuje 29,7% zmiennych, drugi 17,0%, a trzeci 10,7% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 42),

kaliskiego – pierwszy czynnik grupuje 24,0% zmiennych, drugi 13,7%, a trzeci 21,8% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 37).

Dla kryterium wiek w badanych frakcjach otrzymano następujące wyniki dla grupy wiekowej:

– 15-24 – pierwszy czynnik grupuje 25,2% zmiennych, drugi 16,8%, a trzeci 13,6% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 35),

– 55-65 – pierwszy czynnik grupuje 25,5% zmiennych, drugi 16,5%, a trzeci 15,5% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 37).

(29)

wykształcenia:

– podstawowe, niepełne podstawowe – pierwszy czynnik grupuje 23,1% zmien-nych, drugi 14,0%, a trzeci 19,6% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 36),

– zawodowe, zasadnicze – pierwszy czynnik grupuje 28,5% zmiennych, drugi 16,6%, a trzeci 14,2% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 38),

– średnie, policealne – pierwszy czynnik grupuje 23,7% zmiennych, drugi 19,8%, a trzeci 9,7% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 27),

– wyższe – pierwszy czynnik grupuje 24,0% zmiennych, drugi 19,8%, a trzeci 16,7% (redukcja liczby zmiennych z 78 do 29).

Na podstawie otrzymanych macierzy ładunków czynnikowych można sporządzić zestawienie czynników, które uzyskały odpowiednio wysoką wartość ładunków czyn-nikowych. Są to zmienne, które w największym stopniu decydują o kształcie tożsamo-ści regionu. Na kolejnych rysunkach zamieszczono graficzne przedstawienie cech, które zostały wydzielone w analizie czynnikowej. Dla każdej cechy w nawiasie podano rodzaj cechy: UK – umiejętności kluczowe, WW – wartości własne, UK+WW – umie-jętności kluczowe, które są równocześnie wartościami własnymi.

Dla populacji podzielonej ze względu na typ respondenta można wyróżnić osiem-naście cech tożsamości (rys. 1.8), które w zdecydowanym stopniu decydują o postrze-ganej tożsamości regionu. Są one następujące:

L8 – łatwość dostępu do edukacji (UK),

L25 – formy komunikowania się władz samorządowych z przedsiębiorcami (UK), L27 – tworzenie relacji partnerskich między firmami (UK),

L28 – tworzenie relacji partnerskich między ludźmi (UK), L32 – angażowanie się do tworzenia sieci gospodarczych (UK), L33 – kierunki rozwoju (UK+WW),

L34 – innowacyjność regionu (UK),

L40 – kontynuacja polityki poprzedników (UK+WW),

L42 – znajomość problemów regionalnych przez polityków wielkopolskich (UK+WW),

L43 – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców (UK+WW), L47 – tworzenie i prowadzenie projektów rozwojowych dla regionu (UK+WW), L56 – znajomość swoich sąsiadów i dobre relacje z nimi (UK+WW),

L69 – praca u podstaw (WW),

L70 – sposoby osiągania sukcesu (małe kroki) (WW), L71 – gospodarność (WW),

L74 – pracowitość (WW),

L75 – skłonność do oszczędzania (WW),

(30)

Rys. 1.8. Cechy tożsamości istotne dla każdego typu respondenta oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

Dla populacji podzielonej ze względu na zamieszkiwany przez respondenta subre-gion można wyróżnić dziewiętnaście cech tożsamości (rys. 1.9), które w zdecydowa-nym stopniu decydują o postrzeganej tożsamości regionu. Są one następujące:

L20 – formy komunikowanie się władz samorządowych ze społeczeństwem (UK), L33 – kierunki rozwoju (UK+WW),

L34 – innowacyjność regionu (UK), L35 – działania promocyjne regionu (UK),

L40 – kontynuacja polityki poprzedników (UK+WW), L41 – działania polityków wielkopolskich (UK+WW),

L43 – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców (UK+WW), L45 – chęć do wspólnego budowania przyszłości regionu (UK+WW),

L46 – posiadanie czytelnych kierunków rozwoju (WW),

L47 – tworzenie i prowadzenie projektów rozwojowych dla regionu (UK+WW), L59 – zachowanie się w miejscach publicznych (WW),

L68 – dbałość o czystość i porządek (WW),

(31)

L72 – umiejętności organizacyjne regionu (UK), L73 – przywiązanie do tradycji (WW),

L75 – skłonność do oszczędzania (WW).

Rys. 1.9. Cechy tożsamości istotne dla każdego subregionu oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

Dla populacji podzielonej ze względu na wykształcenie można wyróżnić dwadzie-ścia dwie cechy tożsamości (rys. 1.10), które w zdecydowanym stopniu decydują o po-strzeganej tożsamości regionu. Są one następujące:

L6 – oferowanie przez region preferencyjnych warunków dla firm (UK), L18 – łatwość dostępu do uniwersytetów trzeciego wieku (UK),

L19 – możliwość uczestnictwa w kołach zainteresowań, grupach dyskusyjnych (UK), L24 – komunikowania się i promocja regionu poprzez imprezy (UK+WW),

L25 – formy komunikowania się władz samorządowych z przedsiębiorcami (UK), L33 – kierunki rozwoju (UK+WW),

L34 – innowacyjność regionu (UK), L35 – działania promocyjne regionu (UK),

(32)

L43 – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców (UK+WW), L44 – promowanie symboli regionalnych (UK+WW),

L45 – chęć do wspólnego budowania przyszłości regionu (UK+WW), L46 – posiadanie czytelnych kierunków rozwoju,

L47 – tworzenie i prowadzenie projektów rozwojowych dla regionu (UK+WW), L68 – dbałość o czystość i porządek (WW),

L71 – gospodarność (WW),

Podstawowe, niepełne podstawowe L4, L8, L9, L15, L16, L21, L23, L27, L31, L32, L36, L53, L59, L63, L69, L70, L76 Średnie L1, L2, L3, L9, L20, L21, L22, L23, L49, L50, L51, L52, L56, L58, L60, L61, L64 Zawodowe, zasadnicze L7, L20, L22, L27, L30, L31, L32, L53, L57, L59, L63, L65, L69, L70, L76, L77 Wyższe L3, L7, L16, L26, L28, L29, L50, L51, L60, L61, L78 Część wspólna L6, L18, L19, L24, L25, L33, L34, L35, L40, L41, L42, L43, L44, L45, L46, L47, L68, L71, L72, L73, L74, L75

Rys. 1.10. Cechy tożsamości istotne dla wykształcenia respondenta oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

(33)

tożsamości (rys. 1.11), które w zdecydowanym stopniu decydują o postrzeganej toż-samości regionu. Są one następujące:

Rys. 1.11. Cechy tożsamości istotne dla wieku respondenta oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

L18 – łatwość dostępu do uniwersytetów trzeciego wieku (UK),

L19 – możliwość uczestnictwa w kołach zainteresowań, grupach dyskusyjnych (UK), L20 – formy komunikowania się władz samorządowych ze społeczeństwem (UK), L25 – formy komunikowania się władz samorządowych z przedsiębiorcami (UK), L27 – tworzenie relacji partnerskich między firmami (UK),

L32 – angażowanie się do tworzenia sieci gospodarczych (UK), L35 – działania promocyjne regionu (UK),

L41 – działania polityków wielkopolskich (UK+WW),

L43 – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców (UK+WW), L45 – chęć do wspólnego budowania przyszłości regionu (UK+WW),

L46 – posiadanie czytelnych kierunków rozwoju,

(34)

Dla całej populacji dzielonej ze względu na różne kryteria można wyróżnić osiem-naście cech tożsamości (rys. 1.12), które w zdecydowanym stopniu decydują o po-strzeganej tożsamości regionu. Uwzględniając analizę czynnikową, dla całej populacji wyróżnia się dwadzieścia jeden cech. Część wspólna obu tych klasyfikacji to czterna-ście cech. Są one następujące:

Subregion L20, L59, L70 Wykształcenie L24, L44 Wiek L20, L27, L32, L69, L70 Typ respondenta L8, L27, L28, L32, L56, L69, L70, L78 Część wspólna L25, L33, L34, L35, L40, L41, L42, L43, L45, L46, L47, L68, L70, L71, L72, L73, L74, L75

Rys. 1.12. Cechy tożsamości istotne dla różnych klasyfikacji respondentów oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

L25 – formy komunikowania się władz samorządowych z przedsiębiorcami (UK), L33 – kierunki rozwoju (UK+WW),

L40 – kontynuacja polityki poprzedników (UK+WW), L41 – działania polityków wielkopolskich (UK+WW),

(35)

(UK+WW),

L43 – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców (UK+WW), L46 – posiadanie czytelnych kierunków rozwoju (UK),

L47 – tworzenie i prowadzenie projektów rozwojowych dla regionu (UK+WW), L68 dbałość o czystość i porządek (WW),

L74 – pracowitość (WW).

Przedstawione powyżej cechy są tymi, które w największym stopniu decydują o tożsamości regionu. Cechy będące wartościami własnymi (WW) są generalnie nie-sterowalne. Należy skupić się na składowych tożsamości, które są umiejętnościami kluczowymi (UK) i tymi zmiennymi należy sterować w pierwszej kolejności. Należą do nich następujące elementy:

– formy komunikowania się władz samorządowych z przedsiębiorcami, – kierunki rozwoju,

– kontynuacja polityki poprzedników, – działania polityków wielkopolskich,

– znajomość problemów regionalnych przez polityków wielkopolskich, – dbałość polityków o interes Wielkopolski i jej mieszkańców,

– posiadanie czytelnych kierunków rozwoju,

– tworzenie i prowadzenie projektów rozwojowych dla regionu, – umiejętności organizacyjne regionu.

1.5.3. Rozmyty Wskaźnik Tożsamości i Rozmyty Wskaźnik Ważności

1.5.3.1. Charakterystyka narzędzia

Elementy składowe tożsamości organizacyjnej w dużej części są miękkimi czynnikami zarządzania i dlatego trudno ocenia się je, stosując jednoznaczne mia-ry. Wykorzystanie ocen wyrażanych w języku naturalnym wymaga wykorzystania metod proponowanych przez logikę rozmytą. W tym celu zostanie wykorzystany Rozmyty Wskaźnik Tożsamości (RWT), który pozwala na ocenę tożsamości, oraz Rozmyty Wskaźnik Ważności (RWW), który wskazuje kluczowe cechy decydują-ce o kształcie tożsamości [22, 23]. Zmiennymi, które pozwalają określić wartości wskaźników, są ocena i waga każdej wyróżnionej cechy tożsamości. Do wykona-nia obliczeń wykorzystano arkusz kalkulacyjny Microsoft Excel™.

Wskaźniki te opierają się na zmiennych lingwistycznych i wartościach lingwi-stycznych, przekształconych na trójkątne liczby rozmyte w procesie fuzyfikacji. Otrzymane w wyniku procedury liczby rozmyte agregowane są w ważoną średnią

(36)

styczną, tak aby wynik oceny był łatwy do analizy. Przy przekształcaniu stosuje się metodę odległości euklidesowej. Do oceny poszczególnych cech tożsamości wyko-rzystywany jest Rozmyty Wskaźnik Ważności, który wskazuje cechy krytyczne dla tej koncepcji. Wskaźnik ten wykorzystuje rozszerzone operacje arytmetyczne i operację defuzyfikacji na zasadzie średniej arytmetycznej [22, 23].

Rys. 1.13. Algorytm wyznaczania Rozmytego Wskaźnika Tożsamości i Rozmytego Wskaźnika Ważności. Źródło: [22, 23]

Na rysunku 1.13 przedstawiono algorytm wyznaczania Rozmytego Wskaźnika Tożsamości i Rozmytego Wskaźnika Ważności. Pierwszy krok polega na wyzna-czeniu kategorii oceny tożsamości organizacyjnej, czyli na szczegółowym określe-niu wybranych cech (rys. 1.2). Następnie każdy element otrzymuje ocenę lingwi-styczną, która zostaje rozmyta i otrzymuje określoną wartość rozmytą. Ocena i wa-ga są wyrażane w języku naturalnym według skali siedmiostopniowej przedsta-wionej w tabelach 1.1 oraz 1.2. Respondenci oceniają poszczególne czynniki w sposób subiektywny.

Tabela 1.1. Skala ocen tożsamości, zmienne lingwistyczne i liczby rozmyte

Ocena w języku naturalnym Symbol zmiennej lingwistycznej Liczba rozmyta

najgorsza NG (0,1; 0,0; 0,2) bardzo słaba BS (0,2; 0,1; 0,3) słaba S (0,4; 0,3; 0,5) przeciętna P (0,5; 0,4; 0,6) dobra D (0,6; 0,5; 0,7) bardzo dobra BD (0,8; 0,7; 0,9) najlepsza NL (0,9; 0,8; 1,0) Źródło: [22, 23]

Wyznaczenie kategorii oceny tożsamości

Zdefiniowanie ocen lingwistycznych

Fuzyfikacja

Wyznaczenie wskaźników RWT, RWW Defuzyfikacja, interpretacja wyniku

(37)

Ocena w języku naturalnym Symbol zmiennej lingwistycznej Liczba rozmyta bardzo niska BN (0,1; 0,0; 0,2) niska N (0,2; 0,1; 0,3) dość niska DN (0,4; 0,3; 0,5) średnia S (0,5; 0,4; 0,6) dość wysoka DW (0,6; 0,5; 0,7) wysoka W (0,8; 0,7; 0,9) bardzo wysoka BW (0,9; 0,8; 1,0) Źródło: [22, 23]

Otrzymane oceny i wagi każdego z czynników należy zamienić na liczby rozmyte. Do procesu rozmywania (fuzyfikacji) wybrano funkcję przynależności klasy Λ (trój-kątne liczby rozmyte).

W następnych etapach wyznacza się wskaźniki RWT i RWW [22, 23]). Obliczany Rozmyty Wskaźnik Tożsamości (RWT) jest równy ważonej średniej rozmytej z ocen i ich wag. Następnie otrzymany wskaźnik ulega defuzyfikacji. W tabeli 1.3 zostały pokazane liczby rozmyte, przypisane im zmienne lingwistyczne oraz skala języka natu-ralnego opisującego tożsamość.

Tabela 1.3. Zmienne lingwistyczne, liczby rozmyte oraz opis poszczególnych stanów toż-samości

Liczba rozmyta

Symbol zmiennej

lingwistycznej Opis poszczególnych stanów (0,1; 0,0; 0,2) C–

(0,2; 0,1; 0,3) C (0,3; 0,2; 0,4) C+

Posiadana tożsamość organizacyjna regionu tworzy jego negatywną reputację i negatywny wizerunek

(0,4; 0,3; 0,5) B– (0,5; 0,4; 0,6) B (0,6; 0,5; 0,7) B+

Posiadana tożsamość organizacyjna regionu tworzy jego neutralną reputację i neutralny wizerunek

(0,7; 0,6; 0,8) A– (0,8; 0,7; 0,9) A (0,9; 0,8; 1,0) A+

Posiadana tożsamość organizacyjna regionu tworzy jego pozytywną reputację i pozytywny wizerunek

Każda z przedstawionych składowych tożsamości organizacyjnej zostaje również oceniona pod względem jej ważności dla regionu. Do oceny wykorzystuje się Rozmy-ty Wskaźnik Ważności. Na podstawie otrzymanych wyników można wnioskować o stanie tożsamości oraz o składowych tożsamości, które są na zadowalającym pozio-mie, a które należy poprawić.

(38)

Elementy składowe tożsamości regionu w dużej części są miękkimi czynnikami i dlatego trudno ocenia się je, stosując jednoznaczne miary. Wykorzystanie ocen wyrażanych w języku naturalnym wymaga wykorzystania narzędzia – Rozmytego Wskaźnika Tożsamości. Wynikiem podlegającym interpretacji jest trójkątna liczba rozmyta, która w procesie defuzyfikacji zostaje zamieniona na zrozumiały opis stanu tożsamości regionu. W tabeli 1.4 przedstawiono dla wszystkich responden-tów i dla każdej frakcji otrzymaną trójkątną liczbę rozmytą oraz symbol stanu cha-rakteryzujący tę liczbę.

Tabela 1.4. Otrzymane wyniki poziomów tożsamości

Frakcja Liczba rozmyta Opis stanu Odległość do poziomu Wszyscy (0,59; 0,49; 0,69) B+ 0,1800 Mieszkańcy (0,59; 0,49; 0,69) B+ 1,3010 Samorządowcy (0,60; 0,50; 0,70) B+ 0,0113 Dziennikarze (0,58; 0,48; 0,68) B+ 0,3670 Kierownicy (0,56; 0,46; 0,65) B+ 0,8951 Typ Naukowcy (0,51; 0,41; 0,61) B 1,1035 Poznańskie (0,59; 0,49; 0,69) B+ 0,1898 Pilskie (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,1539 Leszczyńskie (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,1449 Konińskie (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,1767 Subregion Kaliskie (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,1585 Podstawowe Niepełne podstawowe (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,1868 Zasadnicze Zawodowe (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,2119 Średnie Policealne (0,60; 0,50; 0,70) B+ 0,0601 Wykształcenie Wyższe (0,58; 0,48; 0,68) B+ 0,3482 15-24 (0,60; 0,50; 0,70) B+ 0,0012 25-34 (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,2298 35-44 (0,60; 0,50; 0,70) B+ 0,0060 45-54 (0,59; 0,49; 0,49) B+ 0,2142 Wiek 55-65 (0,58; 0,48; 0,68) B+ 0,2749

Dla wszystkich respondentów oraz dla każdej frakcji wydzielonej ze względu na typ respondenta został wykonany wykres. Na rysunku 1.14 przedstawiono poziom tożsamości dla frakcji wydzielonych ze względu na typ respondenta. Na osi X przed-stawione są poszczególne oceny stanów. Oś Y reprezentuje stopień przynależności do

(39)

mości (tabela 1.3) oznaczone odpowiednimi symbolami – są to czarne trójkąty. Taki kształt wynika z przyjętej funkcji przynależności do zbioru rozmytego – funkcja przy-należności klasy t (trójkątne liczby rozmyte).

Rys. 1.14. Wartość Rozmytego Wskaźnika Tożsamości dla: a) mieszkańców, b) samorządowców. c) dziennikarzy, d) kierowników, e) naukowców.

Rozmyty Wskaźnik Ważności pozwala na ustalenie kluczowych obszarów (składowych) tożsamości. Tam należy prowadzić w pierwszej kolejności działania zmierzające do poprawy postrzegania tożsamości regionu. W tabeli 1.5 przedsta-wiono składowe tożsamości, które uzyskały najwyższą wartość Rozmytego Wskaźnika Ważności dla wybranych frakcji populacji badanej. Są to cechy wska-zane przez wybranych respondentów, które powinny być poprawione w pierwszej kolejności.

a) b)

d)

e) c)

(40)

Wszyscy

Mieszkańcy Samorządowcy Dziennikarze Naukowcy Kierownicy Cecha RWW Cecha RWW Cecha RWW Cecha RWW Cecha RWW Cecha RWW

L18 0,2283 L40 0,2141 L18 0,3594 L18 0,3278 L3 0,3979 L18 0,3380 L19 0,2155 L30 0,2114 L40 0,3447 L19 0,2844 L18 0,3292 L3 0,3319 L76 0,2138 L4 0,2110 L41 0,3254 L8 0,2711 L19 0,3102 L76 0,3007 L40 0,2137 L78 0,2091 L42 0,3221 L9 0,2609 L2 0,3046 L77 0,2975 L53 0,2135 L27 0,2086 L43 0,3145 L16 0,2608 L76 0,2889 L16 0,2849 L77 0,2130 L64 0,2078 L25 0,3051 L65 0,2543 L64 0,2720 L63 0,2813 L27 0,2121 L6 0,2076 L5 0,3037 L5 0,2491 L63 0,2582 L75 0,2812 L63 0,2116 L77 0,2059 L4 0,2993 L40 0,2479 L53 0,2555 L19 0,2765 L31 0,2057 L16 0,2964 L77 0,2475 L17 0,2547 L17 0,2696 L18 0,2056 L53 0,2949 L75 0,2530 L40 0,2653 L48 0,2055 L8 0,2871 L16 0,2509 L16 0,2053 L26 0,2506 L25 0,2052 L62 0,2051

1.5.3.3. Wnioski

Analiza wyników dla całej badanej populacji wskazała, że tożsamość Wielko-polski jest na poziomie B+. Oznacza to, że region ma tożsamość, która tworzy jego neutralną reputację i neutralny wizerunek. Otrzymana ocena jest w górnym obsza-rze tożsamości oznaczonej symbolem B (tab. 1.3), co pozwala sądzić, że istnieje duża szansa na poprawę tożsamości Wielkopolski i przejście do obszaru oznaczo-nego symbolem A (pozytywna reputacja i wizerunek). Na rysunku 1.15 przedsta-wiono poziom tożsamości obliczony dla wszystkich respondentów.

Rys. 1.15. Wartość Rozmytego Wskaźnika Tożsamości dla całej populacji. Źródło: opracowanie własne

(41)

każdej frakcji. Grupa naukowców oceniała tożsamość na poziomie B, reszta grup określiła poziom tożsamości jako B+.

Rys. 1.16. Wartość Rozmytego Wskaźnika Tożsamości dla różnych frakcji. Źródło: opracowanie własne

Analiza otrzymanych wartości Rozmytego Wskaźnika Tożsamości wskazuje, że najniższą wartość RWT przyznała grupa naukowców (0,511418; 0,412031; 0,610987), a najwyższą wartość RWT grupa respondentów z wykształceniem średnim (0,603456; 0,503659; 0,703305).

Analiza Rozmytego Wskaźnika Ważności pozwoliła na określenie kluczowych składowych tożsamości regionu. Na kolejnych rysunkach przedstawiono zestawienie cech, które uzyskały wysoką wartość RWW oraz ich część wspólną (analogicznie jak w analizie czynnikowej).

Cechy, które w każdej z wydzielonych grup ze względu na typ respondenta uzyska-ły wysoką wartość RWW, to (rys. 1.17):

L16 – łatwość dostępu do bibliotek/czytelni (UK),

L19 – możliwość uczestnictwa w kołach zainteresowań, grupach dyskusyjnych (UK), L40 – kontynuacja polityki poprzedników (UK+WW),

(42)

Rys. 1.17. Cechy o najwyższej wartości RWW dla populacji dzielonej ze względu na typ oraz część wspólna. Źródło: opracowanie własne

Cechy, które w każdej z wydzielonych grup ze względu na subregion zamieszki-wany przez respondenta uzyskały wysoką wartość RWW, to (rys. 1.18):

L19 – możliwość uczestnictwa w kołach zainteresowań, grupach dyskusyjnych (UK), L27 – tworzenie relacji partnerskich między firmami (UK),

(43)

Rys. 1.18. Cechy o najwyższej wartości RWW dla populacji dzielonej ze względu na subregion oraz część wspólna.

Cechy, które w każdej z wydzielonych grup ze względu na wiek respondenta uzy-skały wysoką wartość RWW, to (rys. 1.19):

L19 – możliwość uczestnictwa w kołach zainteresowań, grupach dyskusyjnych (UK), L53 – skłonność do emigracji wewnętrznej (WW),

L63 – dążenie do zmieniania normy przodków (WW), L76 – skłonność do skąpstwa (WW),