„
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo”
(Kropla drąży skałę nie siłą, lecz częstym padaniem)
Owidiusz
Idea zrównoważonego rozwoju, choć stosunkowo młoda, coraz częściej towarzyszy procesom legislacyjnym, wytyczaniu strategii rozwoju gospodarki i przemysłu czy podejmowaniu decyzji politycz-nych. W ostatnich latach tematyka ekorozwoju z niszowego zestawu koncepcji z dziedziny leśnictwa, dotyczących prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej [2], przeistoczyła się w szeroko rozpropagowaną doktrynę ekonomii politycznej, próbującą pogodzić rozwój gospodarczy z potrzebami społecznymi i środowiskowymi. Jednak to nie rozstrzygnięcia prawne i polityczne decydują o stosunku człowieka do przyrody. Rzeczywiste postawy proekologiczne są weryfikowane w prozaicznych czynnościach na po-ziomie codziennych wyborów. Zamysłem niniejszego tekstu jest propozycja dekalogu proekologicznych reguł, stanowiącego zbiór zachowań zbliżających nas do wcielenia w życie zasad zrównoważonego rozwoju.
1. EKONOMICZNE OŚWIETLENIE
Energooszczędne i przyjazne środowisku oświetlenie to jedna z dziedzin naszego codziennego życia, w której może realizować się autentyczna, nie zaś deklaratywna postawa wobec środowiska. Oświetlenie wraz z drobnym sprzętem AGD zużywa 20,4% energii elektrycznej w gospodarstwie domowym [10]. Dlatego też obok zapewnienia właściwych parametrów oświetlenia pomieszczeń, gwarantujących kom-fort świetlny wnętrz i ergonomię miejsca pracy, należy również zwrócić uwagę na potencjalne oddziaływanie na środowisko. Elektryczne źródła światła, te tradycyjne z nadal bardzo popularnymi lampami żarowymi, jak i nowoczesne emitory światła takie jak świetlówki i lampy diodowe, diametralnie różnią się pod względem zużycia energii, emisji ciepła i żywotności (tab. 1). Warto również pamiętać o praktycznych metodach ekonomicznego oświetlenia: regularne czyszczenie opraw żarówek
przyczynia się do poprawy skuteczności świetlnej o 20–50% [13]. Do dodatkowej oszczędności wydatków na oświetlenie przyczynić się może zastosowanie zdalnego systemu włączania oświetlenia wyposażonego w czujniki ruchu czy prozaiczne pokry-cie ścian i sufitu jasnym kolorem, które w mniejszym stopniu absorbują światło.
Tabela 1. Porównanie parametrów technicznych i oddziaływania na środowisko żarówek różnego typu
2. UMIARKOWANE ZUŻYCIE WODY
Racjonalne gospodarowanie kolejnym z zasobów naturalnych jakim jest woda, wydaje się być szczególnie istotne z uwagi na przesłanki natury ekologicznej jak i etycznej. Zgodnie z najnowszym raportem grupy eksperckiej działającej przy UNESCO [10], zasoby wody pitnej w ciągu najbliższych 20 lat zmniejszą się o 30%, co najbardziej dotkliwe konsekwencje wywoła w borykających się z ubóstwem i przeludnieniem rejonach Trzeciego Świata. Warto zwrócić uwagę, że aż ponad ¼ wody w gospodarstwie domowym ulega zużyciu przy spłukiwaniu WC [9]. Dlatego ważne jest zagwarantowanie szczelności instalacji oraz zastosowanie rezerwuaru dają-cego możliwość regulacji pojemności. Coraz częściej stosowane są rozwiązania tech-niczne umożliwiające wykorzystanie do spłukiwania toalety wody ściekowej wytwa-rzanej w czasie domowych procesów takich jak pranie, kąpiel czy zmywanie, co ogranicza często o ponad 20% zapotrzebowanie na zużycie świeżej wody [6]. Równie istotne jest racjonalne użytkowanie wody w zastosowaniach higienicznych i kuchennych. Do jednych z bardziej innowacyjnych rozwiązań zaliczyć można montowane na ujściach kranów i bateriach prysznicowych perlatory. Te niewielkich rozmiarów i niezbyt kosztowne nakładki, które dzięki redukcji przepływu i zwiększeniu napowietrzenia strumienia wody, pozwalają ograniczyć zużycie wody wodociągowej w granicach 15–60% [8] bez umniejszania komfortu mycia.
3. RACJONALNE ŻYWIENIE
Słowa wypowiedziane w III w p.n.e. przez Hipokratesa: „Niech żywność będzie Twoim lekarstwem, a lekarstwo Twoją żywnością” nie znajdują powszechnego uzna-nia w obecnym społeczeństwie, gdzie wydłużenie godzin pracy skutkuje brakiem czasu na przemyślany zakup i przygotowanie żywności, a w konsekwencji nieracjo-nalnym i pośpiesznym odżywianiem się [1]. Spożywanie zdrowych, „czystych” i pełnowartościowych posiłków jest ściśle powiązane z ochroną środowiska, dobrem zwierząt i zdrowiem ludzi. Przyjemność towarzysząca konsumpcji takich posiłków, połączona z wysiłkiem ochrony zanikających tradycyjnych upraw i hodowli (na skutek dominacji konwencjonalnej żywności i industrialnego agrobiznesu) sprzy-jać mogą obronie i zachowaniu bioróżnorodności.
4. ŚWIADOME ZAKUPY
W dzisiejszych czasach większość konsumentów dokonuje zakupów pod wpływem impulsu, co jest często wykorzystywane przez specjalistów ds. reklamy i marketingu [5]. Podstawą świadomych zakupów jest analiza naszych potrzeb połączona z choćby minimalnym zasobem wiedzy ekologiczno-ekonomicznej. Dokonywanie zakupów wcześniej zaplanowanych i przemyślanych pozwala na eliminację tworzonej w nas sztucznej potrzeby posiadania produktu. W przypadku nabywania artykułów spożyw-czych, niezaprzeczalnych korzyści o szerokim aspekcie ekologicznym (ograniczenie odległości jaką pokonuje żywność do miejsca konsumpcji – tzw. food miles) ale i eko-nomicznym (stymulacja lokalnego rynku) dostarcza zakup żywności wyprodukowanej w sposób zrównoważony, żywności ekologicznej, lokalnej i świeżej.
5. PRZYJAZNA ŚRODOWISKU CHEMIA
Stosowane w gospodarstwach domowych chemiczne środki czystości nie pozostają obojętne środowisku naturalnemu. Detergenty i środki dezynfekujące zawierają często związki, które po dostaniu się do środowiska przez długi okres czasu nie ulegają natu-ralnej degradacji a różnego rodzaju substancje wzbogacające mogą stać się przyczyną podrażnień skóry czy alergii. Odpowiedzią na tego typu zagrożenia jest „zielona chemia”– dział chemii środowiska dążący do zmniejszenia ryzyka negatywnego oddziaływania środków chemicznych na środowisko we wszystkich etapach ich pro-dukcji i stosowania [7]. Często podobną skuteczność środka czyszczącego uzyskać możemy dzięki użyciu ich naturalnych zamienników (Tabela 2) lub wskutek zasto-sowania mechanicznych zabiegów czyszczenia (pranie parowe, myjki wysokociśnie-niowe).
Tabela 2. Chemiczne środki czystości stosowane w gospodarstwie domowym i ich naturalne zamienniki [3]
6. OBSŁUGA SPRZĘTU AGD
Pomieszczeniem, w którym straty energii elektrycznej są proporcjonalnie najwięk-sze w gospodarstwie domowym, jest kuchnia. W samej Wielkiej Brytanii rachunki za chłodzenie i zamrażanie opiewają na astronomiczną sumę 1 miliarda 200 milionów funtów rocznie, co stanowi niemal tyle, co elektryczność przeznaczona na funkcjono-wanie wszystkich tamtejszych biur [12]. Pamiętać należy nie tylko o kupowaniu sprzętu AGD o najwyższej klasie energooszczędności (zużywa on do 50% mniej energii i 60% mniej wody) ale również o wyrobieniu sobie odpowiednich nawyków korzystania z tego rodzaju urządzeń [11]. Szczególną uwagę należy zwrócić na użytkowanie prawdopodobnie najbardziej energochłonnych urządzeń w naszym domu: chłodziarko-zamrażarek. Ustawienie odpowiedniej temperatury, szczelność uszczelek na drzwiach czy rozmrażanie produktów z zamrażarki w lodówce, to tylko sugestie kilku z wielu sposobów na oszczędzenie energii. Wbrew powszechnym prze-konaniom, ręczne zmywanie naczyń może pochłaniać do 50% więcej wody niż użycie zmywarek oszczędzających wodę i energię [11].
7. OBSŁUGA SPRZĘTU RTV I KOMPUTEROWEGO
Gospodarowanie energią elektryczną w gospodarstwach domowych w sposób efektywny przy zachowaniu tego samego komfortu życia nie jest działaniem czaso- czy pracochłonnym. Działającymi niepostrzeżenie pochłaniaczami prądu, których wpływ na klimat możemy łatwo zredukować, są urządzenia wyposażone w funkcję czuwania (stand-by). Wyłączenie z sieci tylko połowy tych urządzeń, pozwoli na zaoszczędzenie 293 mln złotych i 1 miliona ton CO2 w skali kraju.
Niekwestionowanymi rekordzistami w użyciu energii w stanie stand-by są drukarki komputerowe – tylko 7% energii w ciągu roku wykorzystana zostaje na drukowanie, pozostała część pobierana jest w trybie stand-by [13].
8. EKOLOGICZNY TRANSPORT
Transport, głównie lotniczy i samochodowy, jest drugim największym po procesie produkcji energii, czynnikiem odpowiadającym za emisję CO2 do atmosfery, za który odpowiedzialny jest człowiek. Sam transport drogowy wraz z produkcją samochodów, budową i utrzymaniem dróg jest źródłem 37% światowej produkcji CO2 [14]. O powadze tego zagrożenia świadczy ujęcie tematu ograniczenia szkodliwych emisji CO2 w ramy szerszej strategii UE, zakładającej że w 2020 roku nowo produkowane samochody będą emitowały nie więcej niż 95 g CO2/km. Stosowanie kilku prostych zasad w użytkowaniu samochodów spalinowych pozwala każdemu z nas na minimali-zację własnej emisji CO2. Utrzymanie prawidłowego ciśnienia w oponach, nie obcią-żanie silnika dodatkowymi a niepotrzebnie przewożonymi przedmiotami, zdemonto-wanie bagażnika/box’a dachowego czy nie włączanie klimatyzacji bez potrzeby, to czynności pozwalające na realne zmniejszenie zużycia paliwa a przez to emisji spalin. Warta rozważenia jest również możliwość wspólnego korzystania w kilka osób z jed-nego samochodu – tzw. carpooling.
9. ŚWIADOMA ROZRYWKA
Przyjazne środowisku zachowania powinny wynikać ze świadomej postawy proekologicznej stale towarzysząc codziennym wyborom i mieć odzwierciedlenie w sposobie spędzania wolnego czasu. Przy wyborze celu wakacyjnych podróży warto zwrócić uwagę na politykę ekologiczną organizatora wypoczynku. Certyfikat TFD (ang. Tourism For Development) gwarantuje, że 1% wydanej na podróż kwoty zosta-nie przeznaczony na lokalne inwestycje w miejscu pobytu. W podobny sposób społeczności lokalne wspierane są w ramach funkcjonowania gospodarstw agroturystycznych. Na wspomnienie zasługuje również idea „banków czasu” – niefor-malnych instytucji opierających się na bezgotówkowej wymianie usług [4]. Udział w tego typu ruchach społecznych daje możliwość rozwoju swoich zainteresowań, nauki języków obcych czy zyskania pomocy w pracach domowych, opiece nad dziećmi i załatwieniu spraw urzędowych.
10. INWESTYCJA W WIEDZĘ
Wdrażanie w życiu codziennym rozwiązań zgodnych z ideą zrównoważonego rozwoju nie może obyć się bez systematycznego nabywania wiedzy ekologicznej przydatnej do podejmowania racjonalnych decyzji. W kształtowaniu pozytywnego
stosunku prośrodowiskowego obok edukacji formalnej (wpisanej w programy naucza-nia placówek oświatowych) prym wiodą pozarządowe organizacje ekologiczne. Dostosowanie naszego codziennego życia do potrzeb środowiska nie jest procesem krótkim ani łatwym, wymaga naszego zaangażowanie i często zmusza do walki z nawykami. Powyższy dekalog nie ma na celu rygorystycznego narzucenia norm zachowań a ma jedynie stanowić sugestię przyjaznych środowisku działań w różnych sferach codzienności . To właśnie suma takich indywidualnych, drobnych i regularnie powtarzanych gestów, wynikających ze świadomej postawy proekologicznej, składa się na całokształt przemian mogących wpłynąć na przyszłe losy naszej planety.
LITERATURA
[1] BOWMAN S.A., VINYARD B.T., Fast Food Consumption of U.S. Adults: Impact on energy and
Nutrient Intakes and Overweight Statu,. J. of the American College of Nutrition, 2004, 23(2), 163-168.
[2] CARLOWITZ H.C., Sylvicultura Oeconomica, Meissen. 1713, 430–432
[3] CLARK K., Eco-cleaning guide, Solid Waste Agency of Northern Cook County, Glenview, 2009. [4] COLLINS J.R., STEPHENS L., COOTE A., The new wealth of time: how timebanking helps people
build better public services, New Economics Foundation, 2008, 1–18.
[5] HUMA M., Jak kupować by nie dać się upolować, Związek Stowarzyszeń Zielona Sieć, Kraków, 2006.
[6] MARCH J.G., GUAL M., OROZCO F., Experiences on greywater reuse for toilet flushing in a hotel
(Mallorca Island, Spain), Desalination, 2004, 164, 241–247.
[7] PARYJCZAK T., Promowanie zrównoważonego rozwoju przez zieloną chemię, część 1, Problemy
Ekorozwoju, 2008 (3), 39–44.
[8] PAWLAK M., Indywidualne sposoby zmniejszenia zużycia wody pitnej, BMP OŚ, 2009 (4), 48–51. [9] American Water Works Association Research Foundation (AWWARF), Residential end uses of
water, Denver, 1999.
[10] The United Nations World Water Development Report 2: Water in a Changing World, UNESCO Publishing, London, 2003.
[11] www.thegreenguide.com [12] www.ekooszczedni.pl
[13] wwf.pl/kampanie/kampania_energia.php [14] www.wwfpl.panda.org
SUSTAINABLE HUMAN DECALOGUE
OR TEN SIMPLE STEPS TO REACH THE EARTH’S SALVATION
The conception of sustainable development is nowadays one of the top priority for modern societies and its purpose is to be realized in the field of strategic political decisions, legislation processes and technologies applied. Though our ecological attitude is being actually tested in our everyday decisions. The aim of this article is to point out practical tips, which could be exerted to make our daily life more environmental friendly. It contains guidances concerning various categories of routine activities such as consumption of water and electric energy, environmentally aware shopping, the deployment of home appliance, transport and entertainment. The total amount of these daily, ecologically proper and regularly repeated actions, derived from our willful attitude, contributes to the change our planet future fate.
ptaki, miasto, badania ankietowe Krystian DUBIEL*, Aleksandra PTASZEK*, Paweł BARAN*,
Katarzyna BRZÓZAN*, Joanna MARKIEWICZ*