dynamicznie. Występują tutaj bardzo korzystne warunki wiatrowe. W województwie zachodniopomorskim 36 gmin posiada uchwalone plany miejscowe pod lokalizację elektrowni wiatrowych, w 48 gminach trwają procedury związane z ich uchwalaniem [12]. Energia elektryczna (marzec 2010) w województwie zachodniopomorskim jest produkowana 7 zespołach elektrowni wiatrowych. Łączna mocy zainstalowanych na terenie województwa elektrowni wiatrowych to około 230 MW [12]. W 2010 roku planowane jest włączenie do sieci 100 MW. Podpisane są umowy na przyłączenie w kolejnych latach elektrowni o mocy około 300 MW [12]. Na warunki przyłączenia czekają zespoły o mocy około 630 MW. Dalszy rozwój energetyki wiatrowej w województwie hamowany jest brakiem odpowiednich sieci wysokiego napięcia [12].
Energetyka wiatrowa jest rozwinięta w Niemczech, a w szczególności w Meklem- burgii–Pomorzu Przednim na znacznie wyższym poziomie niż w Polsce. Wkracza ona obecnie na obszary morskie. W artykule skoncentrowano się na perspektywach i problemach rozwoju energetyki wiatrowej na obszarach morskich Niemiec. Do października 2008 zezwolono 23 parki na obszarze morskim Niemiec, w tym 18 parków na Morzu Północnym i 5 na Morzu Bałtyckim. Moc planowanych elektrowni wiatrowych na obszarach morskich RFN wynosi 7047 MW, z czego 5844 MW na Morzu Północnym. Obszar projektowanych farm wynosi 805,21 km2 [3].
3. POLSKIE UWARUNKOWANIA PRAWNE ENERGETYKI WIATROWEJ Dla powstania farmy wiatrowej konieczne jest przygotowanie wielu dokumentów. Większość studiów gmin nie przewidywała wcześniej obszarów pod energetykę wia-trową i często przed podjęciem decyzji o inwestycji potrzebna była ich zmiana. Po dokonaniu tej zmiany uchwalany jest plan miejscowy. Podczas sporządzania tych dokumentów konieczne jest dwukrotne przeprowadzenie strategicznej oceny oddzia-ływania na środowisko (do studium i planu miejscowego) oraz jednokrotne oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Opracowanie planu miejscowego dla farmy wiatrowej i prognozy oddziaływania na środowisko powinno być poprzedzone opracowaniem ekofizjograficznym, raportem ornitologicznym i raportem chiroptero- logicznym. Może zostać nałożony obowiązek przeprowadzanie okresowego monitoringu wpływu funkcjonowania elektrowni wiatrowych na ptaki i nietoperze oraz pomiaru hałasu. Podczas pracy elektrowni wiatrowej nie powinny zostać prze-kroczone normy emisji hałasu. Z tych względów tereny elektrowni wiatrowych nie są umieszczane bliżej niż 500 m od obszarów zamieszkanych.
Obecnie planowane są zmiany w zakresie inwestycji wymagających oceny oddziaływania na środowisko. Zamiast progu inwestycji w postaci 30 m wysokości
urządzenia wprowadzone zostaną nowe regulacje określające konieczność oceny oddziaływania na środowisko. Zmiana ta jest konieczna, gdyż wysokość nie przesądza o wpływie tych urządzeń na środowisko. Będzie istniał obligatoryjny obowiązek spo-rządzenia oceny oddziaływania dla farm wiatrowych o mocy powyżej 100 MW oraz dla elektrowni zlokalizowanych w obszarach morskich Polski. Do przedsięwzięć mogących potencjalnie oddziaływać na środowisko, które mogą wymagać przeprowa-dzenia oceny oddziaływania na środowisko będą należeć zlokalizowane w: granicach obszarowych form ochrony przyrody, odległości 3 km od koryt rzek Wisły, Odry, Warty, Noteci, Biebrzy, Narwi, Bugu, Sanu i Pilicy, w odległości 0,5 km od innych rzek, 2 km od terenów zamieszkanych, oraz składające się z więcej niż 2 turbin i poło-żone odległości nie większej niż 5 km od innych elektrowni wiatrowych [11].
Procedury oceny oddziaływani na środowisko iw szczególności na obszary Natura 2000 są krytykowane przez znaczną część inwestorów. Negatywnie oceniania jest konieczność dostarczenia pełnych i szczegółowych informacji o środowisku. Oznacza ona często przeprowadzenie na koszt inwestora badań wartości biocenotycznej terenu, co wydłuża proces inwestycyjny [9]. Według stanowiska części inwestorów wyma-gane raporty wpływu inwestycji na obszary Natura 2000 są nadmiernie rozszerzane o treści niezwiązane z gatunkami, czy siedliskami dla których te obszary zostały powołane [9]. Problematycznym z punktu widzenia części inwestorów jest brak meto-dyk przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko powodujący, że fakt widoczności inwestycji ze znacznej odległości decyduję o znaczącym negatywnym wpływie na krajobraz, a większe niż „0” prawdopodobieństwo kolizji ptaków o takim samym oddziaływaniu na awifaunę [9].
4. UWARUNKOWANIA ROZWOJU ENERGETYKI WIATROWEJ W NIEMCZECH
W Niemczech sprawy budowy elektrowni wiatrowych reguluję między innymi ko-deks budowlany, w którym to znajdują się podstawy prawne do planowania miejsco-wego. Wpływ na planowanie elektrowni mają ustawy poszczególnych landów, prawo ochrony środowiska. Dla więcej niż 3 elektrowni konieczne jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko. Dla wszystkich elektrowni wiatrowych powyżej 50 metrów wysokości konieczne jest uzyskanie zezwolenie na emisje, na podstawie ustawy o ochronie przed emisją.
W Niemczech występuje podział kompetencji planistycznych na obszarach morskich. Planowanie przestrzenne w obszarze morza terytorialnego jest kompetencją landów. Na obszarze wyłącznej strefy ekonomicznej zadania te należą do rządu federalnego. W planach zagospodarowania obszarów morskich wskazane są kierunki rozwoju przestrzennego transportu morskiego, wykorzystania powierzchni, w tym wydobywania kopalin oraz energetyki wiatrowej. W ramach planów uwzględniane są obszary ochrony przyrody, w tym Natura 2000, poligony wojskowe, kable energe-tyczne i komunikacyjne, rurociągi, rybołówstwo, turystyka oraz uwarunkowania
mię-dzynarodowe. Podczas uzyskania pozwolenia na budowę elektrowni wiatrowej na obszarach morskich w Niemczech deweloper najpierw zawiadamia o chęci budowy farmy wiatrowej, następnie rozpoczyna konsultacje społeczne oraz instytucjonalne. W ramach przygotowań przeprowadzone są dwuletnie badania środowiskowe i zagrożeń dla transportu morskiego. Następnie Federalny Urząd Żeglugi i Hydrografii zatwierdza projekt oraz przebieg kabli energetycznych. W Polsce procedury są obecnie w fazie uzgodnień (kwiecień 2010).
5. NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIE ENERGETYKI WIATROWEJ NA ŚRODOWISKO
Budowa i eksploatacja elektrowni wiatrowych może negatywnie oddziaływać na niektóre gatunki ptaków i nietoperzy. Potencjalne efekty wpływu konstruowania farm wiatrowych na ptaki wynikają z trzech głównych procesów [8]:
1. Zmian zachowania ptaków poprzez unikanie bliskości turbin wiatrowych jako odpowiedź na bodźce wizualne lub inne. Może to mieć dwojaki wpływ:
a. jako bariera wpływająca na migracje ptaków, podnosząca koszt przemieszczania b. zmiana rozmieszczenia ptaków w kierunku mniej zasobnych środowisk 2. Fizyczne zmiany spowodowane konstrukcjami (zniszczenie siedlisk). 3. Podwyższona śmiertelność na wskutek kolizji z wiatrakami.
Obecność dużych sztucznych obiektów wpływa na unikanie tych obszarów przez ptaki, powodując zmiany zajmowanego siedliska na mniej optymalne [8]. Trudno jest określić wielkość wpływu na populacje zmiany miejsc rozrodu, żerowania i pierzenia [1]. Ptaki generalnie unikają farm wiatrowych i większość gatunków przemieszcza się wzdłuż nich [8]. Niektóre gatunki praktycznie nigdy nie zapuszczają się w okolice turbin wiatrowych. Liczebność wybranych gatunków ptaków po wybudowaniu elek-trowni wiatrowych wzrastała w bezpośrednim ich sąsiedztwie, jednocześnie ulegając obniżeniu na ich obszarze [1]. Gatunki migrujące reagują mocniej na obecność turbin wiatrowych niż przebywające na obszarze [2]. Ptaki migrujące podczas dnia unikają obszarów pokrytych farmami wiatrowymi, tych zachowań nie wykazują gatunki podróżujące w nocy [1].
Zmiany zachowań ptaków oznaczają konieczność umieszczania farm wiatrowych na obszarach położonych poza ich migracjami [1]. Dla większości gatunków ptaków zmiany związane z zmniejszaniem obszaru siedlisk dla pojedynczych farm wiatro-wych są niewielkie. Ilość ptaków ulegających kolizji z łopatami wiatraków jest nie-wielka w porównaniu do ilości polowań na większość gatunków [8]. Wybudowanie wielu obiektów wpływa na powstanie kumulujących oddziaływań [8]. Możliwa jest kompensacja negatywnego oddziaływania na ptaki wędrowne przez zmniejszenie ilości polowań. Działania te muszą mieć charakter transgraniczny.
6. METODYKA PRZEPROWADZANIA BADAŃ OCENY ODDZIAŁYWANIA Określenie wpływu elektrowni wiatrowych na środowisko przyrodnicze nie jest łatwe. Trudności związane są z oceną oddziaływania na populacje ptaków, nietoperzy oraz emisją hałasu. Dane o migracjach ptaków mogą być pozyskiwane przy użyciu radaru, w powiązaniu z obserwacjami wizualnymi i akustycznymi [2]. Studia te koncentrują się na ptakach o dużych rozmiarach ciała. Ze względu na dłuższy okres życia, niższą stopę reprodukcji tych gatunków występuję większe niebezpieczeństwo negatywnego wpływu na ich liczebność [1]. Studia monitoringu farm wiatrowych dla obszarów morskich powinny obejmować punkty badawcze oddalone od 5–10 km [1].
Po wybudowaniu elektrowni wiatrowych wymagane powinno być wykonanie porealizacyjnej analizy akustycznej. Konieczne może być zbadanie wpływu funkcjo-nujących elektrowni na ornitofaunę i chiropterofaunę. Badanie to ze względu na niebezpieczeństwo ograniczania siedlisk [1, 2, 8] powinno obejmować nie tylko śmiertelność, ale także zmiany szlaków migracji ptaków. Czas monitoringu powinien obejmować minimum 3 lata w ciągu 5 lat od realizacji inwestycji [10]. Elektrownie wiatrowe powinny być lokalizowane na obszarach o niewielkich wartościach przyrod-niczych oraz o braku znaczących związków funkcjonalnych z nimi.
Wpływ elektrowni wiatrowe na krajobraz jest trudny do ocenienia. Dla obszarów turystycznych powstają specjalne metodyki oceny ich atrakcyjności. Podejmowane są próby oceny wartości zmniejszenia krajobrazu dla farm wiatrowych, w tym także na obszarach morskich (por. [6]). W społeczeństwie duńskim elektrownie wiatrowe w znacznym stopniu przeszkadzają do odległości ok. 18 m. Przesunięcie turbin wiatrowych na odległość ok. 50 km, z których przestają być widoczne z brzegu, nie jest wymagane. Lokalizacja farm wiatrowych w odległości bliższej niż 12–18 km od brzegu może wzbudzać znaczące protesty społeczne, ze względu na niszczenie krajo-brazu [6]. Lokalizacja farm wiatrowych na morzach z dala od brzegu (powyżej 8 km) pozostaje bez wpływu na ceny nieruchomości nadmorskich [6]. Ilość konfliktów przestrzennych w obszarach morskich jest podobna jak na lądowych.
7. PODSUMOWANIE
Energetyka wiatrowa jest szansą dla rozwoju województwa zachodniopomor-skiego, jednak jej wprowadzanie powinno się odbywać w sposób uwzględniający kon-flikty przestrzenne, możliwości techniczne systemu elektroenergetycznego oraz negatywne i pozytywne oddziaływanie na środowisko. Polska powinna korzystać z doświadczeń krajów bardziej zaawansowanych w tym zakresie, w szczególności na obszarach morskich. Cenne dla Polski mogą być doświadczenia niemieckie i duńskie, w zakresie metodycznym mierzenia negatywnego oddziaływania na środowisko.
LITERATURA
[1] BLEW J., HOFFMANN M., NEHLS G., HENNIG V., Investigations of the bird collision risk and
the responses of harbour porpoises in the offshore wind farms Horns Rev, North Sea, and Nysted, Baltic Sea, in Denmark, Part I: Birds, 2009.
[2] DIEDERICHS A., HENNIG V., NEHLS G., Investigations of the bird collision risk and the
responses of harbour porpoises in the offshore wind farms Horns Rev, North Sea, and Nysted, Baltic Sea, in Denmark Part II: Harbour porpoises National Environmental Research Institute. Dania,
Ministry of the Environment, 2006.
[3] FAULSTICH S., DURSTEWITZ M., HAHN B., KNORR K., ROHRIG K., Windenergie Report
Deutschland 2008, Kassel, Institut für Solare Energieversorgungstechnik, 2008.
[4] FICHAUX N. (red.), WILKES J. (red.), VAN HULLE F., CRONIN A., Oceans of Opportunity.
Harnessing Europe’s largest domestic energy resource, European Wind Energy Association, 2009.
[5] KOZŁOWSKI S., Droga do ekorozwoju, Warszawa, Wyd. Nauk. PWN, 1994.
[6] LADENBURG J., DUBGAARD A., MARTINSEN L., TRANBERG J. ,Economic valuation of the
Visual externalities of off-shore wind farms. Ibis. Special Issue: Wind, Fire and Water: birds and renewable energy, Volume 148 Issue s1, 2006, 76–89.
[7] Ministerstwo Gospodarki, Polityka Energetyczna Polski do roku 2030, Uchwała Rady Ministrów nr 202/2009 z dnia 10 listopada 2009.
[8] PETERSEN I.K., CHRISTENSEN T.K., KAHLERT J., DESHOLM M.&FOX, A.D., Final results
of bird studies at the offshore wind farms at Nysted and Horns Rev, Denmark. National
Environmental Research Institute. Dania, Ministry of the Environment, 2006.
[9] Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Stanowisko Polskiego Stowarzyszenia Energetyki
Wiatrowej w sprawie realizacji Programu NATURA 2000 w Polsce,
www.psew.pl/files/stanowisko_psew_ws_natura_2000.pdf pozyskane 2010-04-23.
[10] Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Wytyczne w zakresie oddziaływania elektrowni
wiatrowych na ptaki, Szczecin, PSEW, 2008.
[11] Projekt Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko z dnia 3 lutego 2010 r.
[12] Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego, Koncepcja
Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego, 2010.
[13] TYSZECKI A., Problem ocen środowiskowych skutków decyzji lokalizacyjnych. [w:] Poradnik
przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko, W. Lenart (red.), Gdańsk Wyd. EKO-
-KONSULT, 1998.
DEVELOPMENT BARIERS OF WIND FARMS IN CHOSEN AREAS IN POLAND AND GERMANY Wind turbine are contributing into implementation for sustainable development principles due to reduction of greenhouse gases and minimise fossil fuels consumption. Influence of wind farms on the environment depends from localization. To negative impacts belong emissions of noise, collisions of bird with blades and limitation their habitats, emissions of ultrasounds and impact on landscape. Here were presented information about negative impact of those installations and assessment methods. Development barriers of wind power generation in Poland and Germany were described, with special attention to West Pomeranian Voivodship and offshore localizations in Germany. Amongst other reasons, due to spatial conflicts on land based locations, off-shore wind farms are prospective for wind energy generation.
lignite, gas production, clean energy, liquid fuels, agriculture, clean coal industry, clean carbochemistry
Mariusz-Orion JĘDRYSEK*, Michał BUCHA**