W artykule dostrzeżono związek miedzy drzewami a problemem zrównoważonego rozwoju. Ponadto zostały wyraźnie wyodrębnione i sklasyfikowane funkcje miejskich drzew. Główną uwagę zwrócono na ich przyrodnicze walory takie jak: regulacja temperatury i oczyszczanie powietrza, ograniczenie hałasu i spływu powierzchniowego, tworzenie środowiska dla ptaków. Podkreślone zostały również ich znikome wymagania w porównaniu mnogością korzyści jakie przynoszą dla każdego miasta. Artykuł zawiera liczne przykłady oraz dane służące ukazaniu przewagi ekologicznego oddziaływania drzew nad ich najbardziej znanymi walorami estetycznymi. W konsekwencji drzewa miejskie ukazują się jako wielkie dobrodziejstwo każdego miasta, jego pomocna dłoń
„Betonowe łąki” miast mają na celu zaspokoić wszelkie potrzeby nowoczesnego człowieka. Gonitwa dnia codziennego, brak czasu uwarunkowały rozwój miejsca, w którym znalazły się zakłady przemysłowe, sklepy, biura, instytucje administracyjne, szybkie drogi oraz miejsca oferujące szereg różnorodnych udogodnień. W tym dynamicznym świecie rzadko zastanawiamy się, jak ważną rolę odgrywa jeden z jego mikroelementów, czyli drzewa. Większość z nas dostrzega tylko ich estetyczne walory, nie zastanawiając się nad wieloma funkcjami, jakie spełniają. Teraźniejszość niesie za sobą rozmaite hasła. Jednym z nich jest zrównoważony rozwój, którego celem staje się zachowanie przyrody w jak najmniej przekształconym stopniu, aby kolejne pokolenia mogły również się nią cieszyć. Dlatego też środowisko miejskie nie powinno nigdy stracić na swoim bogactwie przyrodniczym, a dla swych mieszkańców być oazą zdrowia. Ważnym czynnikiem warunkującym przyjazne i zdrowe środowisko dla człowieka są miejskie drzewa.
Jak już wspomnieliśmy, oprócz funkcji estetycznych, czyli zapewnieniu nam pięknego widoku za oknem oraz miejsca do wypoczynku w większych aglomeracjach, drzewa pełnią także dużo ważniejsze funkcje przyrodnicze, na których skupimy swoją uwagę. W skali globalnej korzyści płynące z miejskich drzew są mało widoczne, jednak rozpatrując problemy lokalnie, zauważamy ich dużo więcej. Są to m.in. [3]:
* SKN Inżynierów Środowiska EKOLOG, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Politechnika Świętokrzyska.
• regulacja temperatury powietrza, • oczyszczanie powietrza,
• ograniczanie spływu powierzchniowego, • ograniczanie hałasu,
• tworzenie siedlisk dla ptaków.
Oprócz powyższych przykładów, które rozwiniemy w dalszej części, jest jeszcze jedna równie istotna funkcja drzew, mianowicie korzyści społeczne. Dla człowieka bardzo ważne jest obcowanie z przyrodą. Wpływa ono na nasz nastrój, zwiększa poczucie wartości, poprawia koncentrację i stosunki międzyludzkie. Stwierdzono, że kontakt z zielenią stwarza korzystne warunki dla dzieci z przypadłością ADHD oraz ludzi chorych na Alzheimera [3]. Dlatego właśnie władze miast powinny równolegle z rozwijaniem infrastruktury miejskiej, zadbać o jej przyrodnicze tło. Tereny zielone służą nie tylko człowiekowi. Nie zapominajmy, że to także idealne siedlisko dla wielu gatunków zwierząt.
Jak wszystkim dobrze wiadomo drewno jest wspaniałym surowcem budowlanym z powodu swoich właściwości termoizolacyjnych. Jednak nie każdy wie, że takie zdolności posiadają również drzewa nie ścięte. Odpowiednio posadzone pozwalają na zmniejszenie amplitud temperatury tak latem, jak i zimą. W ciągu lata dając cień, nie pozwalają na nagrzewanie się powierzchni, natomiast zimą stanowią one barierę dla zimnych wiatrów. Drzewa, poprzez dawanie cienia i transpirację, dają efekt chłodzący nie tylko przez obniżenie temperatury od 2% do 5%, ale także poprzez zwiększenie wilgotności powietrza od 5% do 10%. Przyczyniają się one również do zmniejszenia bezpośredniego promieniowania słonecznego średnio o 70%. Taki efekt pojedynczego drzewa porównać można do pracy 5 klimatyzatorów [1]. Zimą natomiast odpowiednie zadrzewienie w pobliżu domu pozwala zaoszczędzić na opale. Tak więc można powiedzieć, że drzewa posiadają również właściwości energooszczędne.
Drzewa dzięki dużej powierzchni liści potrafią zatrzymać część wody opadowej, która z nich skapuje i wsiąka w pobliskie gleby. Dzięki temu nie spływa tak szybko do kanalizacji ściekowej, jak w przypadku nieprzepuszczalnych wodę nawierzchni pozbawionych drzew. Zadrzewienie spowalnia tempo spływu powierzchniowego, dzięki czemu zmniejszone zostaje zagrożenie powodziowe. Szacuje się, że jedno duże drzewo jest w stanie magazynować w obrębie swojej korony około 280 do 450 litrów wody [3]. Tymczasowe magazynowanie części wody przez drzewa zmniejsza także koszty budowy instalacji burzowych. Dodatkowo drzewa mają zdolności detoksykacyjne, polegające na oczyszczaniu wody z metali ciężkich. Jak nam bardzo dobrze wiadomo, usuwają one zanieczyszczenia nie tylko z wody, ale i z powietrza. Rocznik Akademii Rolniczej w Poznaniu z roku 2004 podaje informacje, że wybrane drzewa ozdobne mają zdolność akumulowania ołowiu na liściach oraz pobierania tego pierwiastka z gleby przez korzenie. Gromadzenie się ołowiu w systemie korzeniowym drzew osłabia ich wzrost [4].
Pyły to kolejny problem wielkich miast, który częściowo jest rozwiązywany przez miejskie drzewa. Krzysztof Doniemalski w swojej pracy pt. „Korzyści płynące z drzew” pisze, że 100 dużych drzew usuwa nawet 450 kg zanieczyszczeń rocznie oraz, że przy ulicy, w której sąsiedztwie są drzewa może być 3 razy mniej zanieczyszczeń, niż przy ulicy pozbawionej drzew. Korzystne działanie roślin, poprzez wchłanianie metali ciężkich przez korzenie, czy też zwykłe zatrzymywanie pyłów przez włoski liści oraz mikrocząsteczek, dostających się do ich aparatów szparkowych, nazywa się fitoremediacją. Technologia ta jest szeroko stosowana w miastach, ponieważ powierzchnia jaką drzewo wchłania zanieczyszczenia może być nawet 10 razy większa od powierzchni, jaką samo zajmuje. Substancje szkodliwe, które zatrzymają się na liściach zostają utylizowane podczas jesiennego zgrabiania poprzez spalanie w wysokiej temperaturze lub kompostowanie [6]. Zasadzanie roślin o zdolnościach fitoremediacyjnych jest bardzo korzystną alternatywą dla miast, o dużym natężeniu ruchu samochodowego.
Znaczną rolę w pochłanianiu hałasu w aglomeracjach odgrywają obszary zieleni. Nasadzanie drzew wzdłuż tras ma na celu nie tylko zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza, ale również ograniczanie zdolności rozchodzenia się fal dźwiękowych. Faktem jest, iż nie są one tak skuteczne jak płyty tłumiące (bo zatrzymują do 50% dźwięku [3]), ale zdecydowanie posiadają na swoim koncie więcej plusów m. in. są przyjemniejsze dla oka, a co najważniejsze posadzenie ich w odpowiednim miejscu nie jest tak szkodliwe dla środowiska, jak wytworzenie danej płyty i zamontowanie jej. Jednocześnie pamiętając o tym, że drzewa są „domami” dla wielu gatunków ptaków, można stwierdzić, że są one dźwiękochłonne, dając nam w zamian ,,muzykę” kojącą nasze zmysły.
Do tej pory poruszaliśmy temat drzew próbując zwrócić uwagę na szereg funkcji, które pełnią w naszym codziennym życiu. Przypomniana została ich nieoceniona rola w środowisku miejskim, korzystne oddziaływanie na rzecz jego mieszkańców. Możemy jednak nieco zmienić perspektywę i odpowiedzieć na pytanie: Co drzewa otrzymują od nas mieszkańców w zamian? Aby mogły rozwijać się prawidłowo, powinny przede wszystkim rosnąć w odpowiednich warunkach. Wtedy dopiero zaistnieją optymalne możliwości zachowania pewnej prawidłowości i przejścia drzew przez kolejne fazy wzrostu [5]. Przypomnieć należy, że wzrost rozpoczyna się od fazy młodocianej, poprzez fazę dojrzałości i starzenia się. Taki proces możliwy jest tylko wtedy, gdy energia wytwarzana w fotosyntezie w całości zużyta jest na budowę nowych struktur. W miejskiej rzeczywistości jest to bardzo trudne i nie dla wszystkich gatunków możliwe. Drzewa większość energii przeznaczają na procesy obronne, a nie na prawidłowy wzrost. Trzeba pamiętać o tym, że drzewom w mieście zagraża wiele niebezpieczeństw, wymienić należy choćby: uszkodzenia mechaniczne towarzyszące pracom budowlanym, zasolenie, zabetonowanie powierzchni wokół drzew, brak nawadniania, a także przejawy wandalizmu na młodych drzewkach, wycieki z instalacji podmiejskich oraz nieumiejętna pielęgnacja. Te czynniki stopniowo uniemożliwiają normalny rozwój drzewa, a co za tym idzie, wpływają niekorzystnie
na wszystkie jego przyjazne miastu funkcje. Niech zatem nie dziwi fakt, że część miejskich drzew rosnących w okolicach ruchliwych tras to klony, wierzby i topole. Drzewa te potrafią spożytkować swoją energię na wzrost i łatwiej radzą sobie z niekorzystnymi czynnikami, wymienionymi wyżej [2]. Miejmy nadzieję, ze wzrost świadomości społeczeństwa pozwoli zrozumieć ważną rolę drzew i poprawią się warunki, w których będą mogły zdrowo rosnąc, cieszyć oczy ludzi i poprawiać ich zdrowie.
Widocznym elementem powyższych rozważań jest nadrzędność przyrodniczych funkcji drzew nad estetycznymi. Każde miasto możemy potraktować jako odrębne środowisko, a co za tym idzie dbać o jego zrównoważony rozwój. Miejski świat to miejsce stworzone dla człowieka z myślą o następnych pokoleniach, które również mają prawo cieszyć się jego elementami. Wielką rolę odgrywają niedoceniane drzewa. Warto zwrócić też uwagę na to, że za dobrodziejstwa płynące od drzew człowiek niewiele daje w zamian. Dlatego stwierdzenie ,,drzewa – ręka podana miastu” jest z całą pewnością uzasadnione.
LITERATURA
[1] BRYŁA B., SIEROSZEWSKA M., Człowiek środowisko rozwój, Towarzystwo Naukowe Sandomierskie, Sandomierz 1996, 71–74.
[2] BOROWSKI J., LATOCHA P., Dobór drzew i krzewów do warunków przyulicznych Warszawy
i miast centralnej Polski, [on-line], Rocznik Dendrologiczny, dostęp 19.04.2010, dostępny
w Internecie: http://info.botany.pl/Roczn_Dendrol/artykuly/vol54/borowski.pdf
[3] DONIEMALSKI K., Korzyści płynące z drzew, [on-line], dostęp 19.04.2010, dostępny w Internecie: http://www.fundacjaarka.pl/programy/ratujmy-beskidzkie-lasy/korzysci-plynace-z-drzew
[4] RĄCZKA M., GAWROŃSKI S., Ocena przydatności do fitoremediacji wybranych gatunków drzew
i krzewów ozdobnych z rodziny motylkowych, [on-line], Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu –
CCCLVI (2004), dostęp 09.04.2010, Dostępny w Internecie:
http://www.up.poznan.pl/ogrodnictwo/Ogrodnictwo%2037/25%20Rczka.pdf
[5] SUCHOCKA M., Zdolności regeneracyjne drzew i ich odporność na uszkodzenia w środowisku miejskim, Człowiek i Środowisko 32 (1-2) 2008, 5–18.
[6] SZWEJK K., Niebezpieczne pyły nad Warszawą, [on-line], Biologia, dostęp 19.04.2010, dostępny w Internecie: http://www.biolog.pl/article4692.html
TREES – A HAND GIVEN TO THE CITY
The article portrays the connection between trees and problem of sustainable development. Moreover, functions of urban trees were classified and highlighted. Special attention is payed to natural values, such as controlling the air temperature and filtering the air, restricting the noise and surface flow, forming natural habitat for birds. It shows that trees are undemanding in comparison with all of the benefits to cities. The article contains numerous examples and data needed to show that ecological effects are more important that commonly known esthetic values. Consequently urban trees are seen as a great benefit for every city. It is helping hand.
urbanizacja, globalizacja, miasto, przestrzeń Anna ANDRZEJEWSKA*, Monika ŁUCZAK*, Agnieszka SZUMILAS**