ROZWIĄZANIE PROBLEMU – ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

Spośród licznych pojęć dotyczących zrównoważonego rozwoju w sposób szczególny należy wyróżnić definicje:

Zrównoważony rozwój (sustainable development) – „to taki rozwój społeczno – gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli – zarówno współczesnego jak i przyszłych pokoleń – następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem zasad równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych1.”

Zrównoważone miasto (sustainable city) – „modelowe miasto będące złożonym systemem w którym sfera społeczna, gospodarcza, kulturowa i przyrodnicza są wielostronne i wzajemnie współzależne, a odpowiednie zarządzanie umożliwia trwały, podtrzymywany rozwój każdej z nich. Zrównoważone miasto nie może więc być postrzegane jako efekt finalny działań (układ statyczny), lecz jako układ ciągle się zmieniający2”.

Łącząc założenia ujęte w powyższych dwóch definicjach mamy gotową odpowiedź na pytanie: Jak uczynić miasto środowiskiem przyjaznym dla człowieka? Należy pa-miętać, że niezmiernie istotna jest świadomość bogactwa środowiska naturalnego oraz tego, że społeczeństwo ma ograniczoną powierzchnię do zagospodarowania – Ziemię. Dlatego powinno się ograniczyć spontaniczny rozrost terytorialny na obrzeżach współczesnych miast, na rzecz uzupełniania i koncentrowania potrzeb wewnątrz ist-niejącej tkanki urbanistycznej. W 1999 roku w Poczdamie, w dokumencie zatytuło-wanym: „Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego” podkreślono, by pośred-nio ograniczyć ucieczkę mieszkańców na przedmieścia. Doskonałym rozwiązaniem stało się równoczesne rozwijanie koncepcji „miasta zwartego” (compact city), „miasta zielonego” (green city) oraz „miasta zrównoważonego” (sustainable city). Wszystkie trzy zmierzają do podniesienia jakości środowiska miejskiego co skutkuje zatrzyma-niem mieszkańców w jego rdzeni, czyli w centrum [3].

2 Drapella-Hermansdorfer A., Wrocławski Zielone Wyspy. Projekt zarządzania zasobami miejskimi, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław2003.

Istnieje wiele terenów, które oczekują na określenie najstosowniejszego dla nich sposobu zagospodarowania. Zatem w procesie urbanizacji należałoby poszukiwać terenów w centrum tkanki miejskiej. Zadanie to leży w kwestii projektanta – podobnie jak harmonijne lokowanie obiektu w krajobrazie. Od jego wrażliwości zależeć będzie efekt w postaci przyjemnego środowiska bytowego o wysokich walorach. Janusz Bogdanowski – znany architekt krajobrazu pisał, że: „Krajobraz jest fizjonomią środowiska... Nie można ani ukryć, ani nie dostrzegać krajobrazu, choć można być nań mniej lub więcej wrażliwym. Zawsze bowiem oddziaływa on silnie na człowieka choćby tylko w strefie podświadomości1”.

Zasady zrównoważonego rozwoju określają również wytyczne dotyczące kształto-wania komunikacji w mieście, mówiąc o redukcji ruchu samochodowego na rzecz proekologicznego transportu zbiorowego oraz rowerowego.

Kolejnym równie ważnym zagadnieniem jest uzyskanie równowagi pomiędzy przestrzeniami niezabudowanymi a zabudowanymi, zachowanie terenów zielonych w miastach oraz ciągłych systemów terenów otwartych jako pasm o walorach ekologicznych i rekreacyjnych. Penelope Hobhouse przypomina, że: „od wieków uczymy się, jak szanować przyrodę i zachowywać ją dla potomności (…)2”.Zatem w obecnych czasach powinniśmy czuć się bardziej odpowiedzialni za to, jak kształtujemy tereny zielone w przestrzeni miejskiej. Podstawą do tego, by podejmować jakiekolwiek działania urbanistyczne jest zrozumienie czym tak naprawdę jest ten tzw. „zielony aspekt planowania przestrzennego”. Władysław Czarnecki stwierdził, iż: „Planowanie przestrzenne w najogólniejszym ujęciu jest umiejętnym kształtowaniem krajobrazu (…). Krajobraz jest także tłem wszystkich elementów planu miasta3”.

A czym jest w takim razie krajobraz? Czy faktycznie ma tak duże znaczenie pośród pozostałych elementów składających się na tkankę miasta? Nie istnieje jednoznaczna definicja krajobrazu w zapisach polskiego prawa. Jednak wiadomo, że jest jakąś war-tością estetyczną, elementem środowiskowym, a także dziedzictwem kulturowym. Ponadto jest bardzo silnie osadzony w kontekście idei zrównoważonego rozwoju.

Zasady zrównoważonego rozwoju traktują również o poszanowaniu energii, która zawsze była i będzie potrzebna człowiekowi do funkcjonowania. Docierające do społeczeństwa sygnały o wyczerpywaniu się paliw kopalnych, zwiększają znaczenie rozwiązań proekologicznych w procesie budowlanym [2]. W ustawie Prawo Energetyczne źródła energii zdefiniowano następująco: „Odnawialne źródło energii – źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię

1 Bogdanowski J., Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu 1976.

2 Hobhouse P., Historia ogrodów, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007.

3 Czarnecki W., Planowanie miast i osiedli. Tom III. Krajobraz i tereny zielone, Wydawnictwo PWN, Warszawa – Poznań 1968.

pozyskiwaną z biomasy, biogazu a także z biogazu powstałego w procesach odprowa-dzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych1”.

Społeczeństwo, które chce ograniczyć emisję gazów do atmosfery buduje ciepłow-nie geotermalne, prowadzi gospodarkę wodną podtrzymującą jej naturalny obieg w przyrodzie, inwestuje w pola elektrowni wiatrowych lub montuje kolektory słoneczne, stosując przy tym przyjazne dla środowiska materiały budowlane o wysokiej jakości. Stosowanie odnawialnych źródeł energii jak najbardziej wpisuje się w myśl zrównoważonego rozwoju. Fakt ten spowodowany jest wzrostem naszej świadomości.

Bez poszanowania zasad zrównoważonego rozwoju w szeroko pojętym zarządza-niu miastem, miasta mogą utracić zdolność funkcjonowania. Zdaniem Wojciecha Pęskiego autora książki „Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast” należy korzystać z bogatych doświadczeń krajów zachodnioeuropejskich i północno-amerykańskich: „W wielu przypadkach możemy uczyć się na błędach i koncentrować się na wprowadzeniu nowoczesnych rozwiązań umożliwiających nawet wyprzedzenie krajów od lat działających na rzecz rozwoju zrównoważonego. Niezbędnym jednak warunkiem powodzenia naszych wysiłków jest znajomość rozwiązań stosowanych w Europie Zachodniej, a także dostęp do pełnej wiedzy o obecnych i przewidywanych problemach rozwoju obszarów miejskich2.”

Dużym zagrożeniem dla zrównoważonego gospodarowania zarówno przestrzenią miasta jak i każdą inną przestrzenią jest ukierunkowanie tylko i wyłącznie na zysk. Korzyści ekonomiczne poszczególnych jednostek czy instytucji (czasami źle pojęty lub krótkofalowy interes samorządu lokalnego) mogą zepchnąć na dalszy plan lub całkowicie przesłonić wartości niematerialne. Można więc sobie wyobrazić sytuację, gdy miasto rozrasta się na zewnątrz w sposób niekontrolowany. Zagospodarowywane są bardziej atrakcyjne ekonomicznie tereny rolne. Powstają np.: centra handlowe czy osiedla mieszkaniowe bez zapewnienia im niezbędnej infrastruktury, źle skomuniko-wane, zlokalizowane w sposób przypadkowy. Z uwagi na niż demograficzny i migra-cję ludności z centrum na obrzeża centrum miasta przeobraża się stopniowo w zdegradowaną „czarną dziurę”.

Ponadto, tak ważne jest stworzenie sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi czy wręcz chroniących zrównoważony rozwój przepisów prawa. Niestety można śmiało stwierdzić, że mimo wprowadzenia do obowiązujących ustaw dużej ilości za-kazów, naza-kazów, obowiązków, które należy dopełnić, opracowań, które należy wy-konać, nie przekłada to się na racjonalne gospodarowanie przestrzenią.

5. PODSUMOWANIE

Gospodarowanie przestrzenią współczesnych miast jest procesem niezmiernie trudnym. Opanowanie dynamicznego rozwoju społeczeństwa czy postępującego pro-cesu globalizacji wymaga współpracy wielu specjalistów i ciągłego dostosowywania się do zmieniających uwarunkowań. W krajach europejskich tematyka zrównoważo-nego rozwoju jest coraz bardziej upowszechniana, a zakres wiedzy i informacji na ten temat wciąż się poszerza. Określenie proporcji potrzeb ludzkich względem praw przy-rody, które definiują zasady zrównoważonego rozwoju, stanowi receptę, z której warto skorzystać.

Ponadto, należy dążyć do stworzenia spójnego i logicznego ustawodawstwa oraz edukować społeczeństwo, bowiem żadne metody działania, ani najlepsze przepisy prawa nie spowodują korzystnych zmian, jeśli to dynamicznie rozwijające się społe-czeństwo nie będzie posiadało niezbędnej wiedzy i nie będzie przestrzegało nakreślonych norm.

LITERATURA

[1] BOGDANOWSKI J., Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Wrocław 1976.

[2] DANIELEWICZ J., Odnawialne źródła energii, materiały wykładowe, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2009.

[3] DRAPELLA-HERMANSDORFER A., Wrocławskie Zielone Wyspy. Projekt zarządzania zasobami

miejskimi, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2003.

[4] PĘSKI W., Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1999. [5] RYŃSKA E., Architekt w procesie tworzenia harmonijnego środowiska, Oficyna Wydawnicza

Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004.

SUSTAINABLE MANAGMENT OF URBAN SPACE

How to make city a friendly environment for a human being? Nowadays local authorities of modern cities seek answers to the question. Town-planners, planners, architects, landscape architects, sociologists and economists try to operate the urban tissue in such a way so it would fulfill expectations of citizens on each plane. Both housing, ecological, aesthetical and social.

Spacial development which derives deeply from urban planning is also about much more than only allocating terrains on designated purposes. It consists of protection of certain values of space and solving conflicts arising in development and management of natural environment. The overall activities relating spacial development should be realized in accordance with the idea of sustainable development of urban space.

krajobraz kulturowy, zabytek, dziedzictwo kulturowe, dobro kultury, konserwator Marta Małgorzata RUDNICKA*

OCHRONA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO W KONTEKŚCIE