TERENY ZIELONE RZESZOWA

Rzeszów prawa miejskie otrzymał w 1354 roku. Znaczący rozwój społeczno-gospodarczy miasta nastąpił jednak dopiero w XIX wieku. Obecnie jako stolica województwa jest gospodarczym, kulturowym i naukowym centrum Podkarpacia. Dotychczasowe rozszerzanie granic miasta przebiegało stopniowo (Tabela 1). Aktualnie Rzeszów zajmuje powierzchnię ponad 115 km2, o gęstości zaludnienia 1537 osób na km². Głównym elementem środowiska przyrodniczego Rzeszowa jest zieleń miejska. Tereny zieleni zajmują powierzchnię 836 ha. Są to: parki, zieleńce miejskie, zieleń cmentarna oraz zieleń towarzysząca obiektom sportowym i placom zabaw dla dzieci. Na terenie miasta znajduje się 13 parków, które są sukcesywnie rewitalizowane, a ich powierzchnia stanowi 9,42% całkowitej powierzchni terenów zielonych (Tabela 2). W obrębie miasta znajdują się także rozległe tereny zieleni nieurządzonej, związanej z doliną Wisłoka i Zalewem Rzeszowskim, który został zbudowany w 1973 roku jako zbiornik retencyjny. Obecnie obok pierwotnej funkcji pełni również istotną rolę ekologiczną [7]. Stał się miejscem bytowania licznych gatunków zwierząt. Tereny zalewu dla ponad 220 gatunków ptaków stanowią miejsce lęgów i odpoczynku w czasie sezonowych przelotów [3].

Tabela 1. Obszary włączane w granice Rzeszowa w latach 1977–2010 Rok Przyłączone miejscowości Powierzchnia

(km2)

Liczba mieszkańców (tys.) 1997 Zalesie, Wilkowyja oraz cześć

miejscowości: Biała, Miłocin, Przybyszówka i Słocina 53,69 111 2006 Słocina i Załęże 68,05 163 2007– 2008 Przybyszówka i Zwięczyca 91,54 170,5 2009 Biała 97,60 173 2010 Miłocin i Budziwój 115,8 178

Z przyrodniczego punktu widzenia najbardziej istotne są formy zieleni objęte ochroną prawną. Należą do nich w Rzeszowie 62 pomniki przyrody oraz rezerwat krajobrazowy przyrody „Lisia Góra”. Został ona utworzony w 1999 roku na po-wierzchni 8,11 ha. Usytuowany jest na zachodnim brzegu Zalewu Rzeszowskiego. Na terenie rezerwatu występują zbiorowiska leśne (dąbrowa i grąd) oraz zbiorowiska

łąkowe. Celem ochrony jest zachowanie starodrzewu dębowego z licznymi egzempla-rzami drzew objętych ochroną pomnikową. Spośród pomników przyrody na szcze-gólną uwagę zasługują: platan klonolistny (Platanus acerifolia) przy ul. Zamkowej, kłęk kanadyjski (Gymnocladus dioica) przy ul. Jagiellońskiej, buk zwyczajny (Fagus sylvatica) w Ogrodzie Miejskim oraz wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) przy ul. Spytka Ligęzy.

Tabela 2. Parki miejskie w Rzeszowie

Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) Park Zalesie

Park Dominikański

Park Czynnego Wypoczynku nad Wisłokiem Ogród Miejski

Park Jedności Polonii z Macierzą

Park im. prof. Władysława Szafera w Słocinie Park na Staromieściu

Park na osiedlu Kmity Park Sybiraków

Park Kultury i Wypoczynku

Park Papieski (w trakcie powstawania) Park Leśny

Ogród przy Zespole Szkół Agroprzedsiębiorczości w Miłocinie

1,0 1,7 2,5 4,5 4,6 6,3 6,8 7,5 8,5 15,1 17 2,2 1,1 Ogółem 78,8

Tabela 3. Zagrożenia i szanse dla zieleni miejskiej Rzeszowa

Zagrożenia: Szanse: kurczenie się terenów zielonych zajmowanych

przez infrastrukturę komunikacyjną oraz budownictwo,

ograniczenie bioróżnorodności przyrodniczej wynikające z presji człowieka,

rozerwanie naturalnych zasięgów występowania gatunków roślin i zwierząt,

ułatwienie migracji zwierząt synantropijnych i wzrost wynikających z tego uciążliwości, synantropizacja flory i wypieranie gatunków mizantropijnych,

niewłaściwa pielęgnacja polegająca na niemal całkowitym obcinaniu gałęzi drzew i krzewów, tworzenia terenów zielonych o charakterze monokulturowym.

tereny miejskie obejmują szereg różnorodnych obszarów zielonych, co stwarza możliwość ich wykorzystania jako zielonych płuc miasta, odpowiednio urządzona zieleń miejska zapewnia korytarze ekologiczne dla prawidłowego funkcjonowania populacji roślin i zwierząt, wzrost zainteresowania zielenią miejską mieszkańców i władz miasta,

poprawa gospodarki komunalnej,

co w konsekwencji doprowadzi do stałej poprawy stanu środowiska,

rozszerzanie granic miasta sprzyja włączaniu nowych terenów zielonych i tworzeniu sieci ekologicznych,

tereny zielone w coraz większym zakresie pełnią funkcje estetyczne i rekreacyjne.

Wybrane zagrożenia i szanse dla zieleni miejskiej Rzeszowa zestawiono w tabeli 3. Miasto Rzeszów wydaje się być bogatą urbicenozą. Tereny zielone stanowią nadal dużą część jego powierzchni i występują w postaci mniejszych lub większych wysp ekologicznych, które połączone są korytarzami w tworzącą jedną całość, sieć ekologiczną [1, 5, 6]. Sieć łącząc się z terenami podmiejskimi, umożliwia migracje różnych gatunków, co wspomaga czynniki homeostatyczne środowiska w obrębie miasta.

4. PODSUMOWANIE

Tereny zielone w mieście są nieodłącznym elementem jego krajobrazu i często jedynym łącznikiem zapracowanego człowieka ze światem przyrody. Ochrona zieleni miejskiej jest trudna, a dodatkowe niebezpieczeństwo dla tych obszarów stanowi traktowanie ich jako niewykorzystanych terenów budowlanych i inwestycyjnych. Obszary zielone Rzeszowa cechują się duża różnorodność. Stanowią one sieć wysp i korytarzy ekologicznych, a ze względu na swą ciągłość i łączność z szerszymi obszarami poza miejskimi są dla wielu populacji roślin i zwierząt miejscem bytowania. Dlatego ważne jest, aby w fazie planowania rozwoju urbanistycznego miasta, podejmować działania w celu ochrony zieleni poprzez: zachowanie zróżnicowania gatunkowego, utrzymanie ostoi i fragmentów naturalnych środowisk o ustabilizowanym składzie faunistycznym, pielęgnowanie starych i tworzenie nowych sieci ekologicznych oraz planowanie budownictwa mieszkaniowego przy zachowaniu istniejącej szaty roślinnej i wiązanie jej z otoczeniem systemów ekologicznych.

LITERATURA

[1] CZERNIAKOWSKI Z., Wyspy i korytarze ekologiczne na terenie Rzeszowa, Zeszyty Naukowe Południowo-Wschodniego Oddziału Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej z siedzibą w Rzeszowie i Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego Oddział w Rzeszowie, z. 6, 2004, 21–25. [2] KASPRZAK K., BANASZAK J., Fauna terenów zurbanizowanych, Wszechświat 12, 1978, 305–307. [3] KAWA P., Ptaki zbiornika retencyjnego w Rzeszowie i terenów przyległych w latach 1982-2003,

Ptaki Podkarpacia 10, 2004, 25–52.

[4] KOSTECKA J., MROCZEK J.R., PĄCZKA G., Rozszerzenie granic miasta Rzeszowa-wybrane

aspekty zagrożeń i szans w świetle zrównoważonego rozwoju. [w:] Żywiołowe rozprzestrzenianie się miast (urban sprawl) narastający problem aglomeracji miejskich w Polsce, (red.) Kozłowski S.,

Wyd. KUL 2006, 277–292.

[5] KOSTECKA J., PĄCZKA G., MROCZEK J.R., Zieleń miejska jako element zrównoważonego rozwoju miasta, [w:] Planowanie przestrzenne – szanse i zagrożenia społeczno-środowiskowe, (red.) Kozłowski S., Legutko-Kobus P., Wyd. KUL 2007, 342-351.

[6] KOSTECKA J., JASIŃSKA T., NOGA T., PĄCZKA G., Monitoring różnorodności fauny i flory

miasta z udziałem olimpijczyków, Zeszyty Naukowe Południowo-Wschodniego Oddziału Polskiego

Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej z siedzibą w Rzeszowie i Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego Oddział w Rzeszowie, z. 9, 2007, 61–69.

[7] MROCZEK J.R., KOSTECKA J., Rola Zalewu Rzeszowskiego w zrównoważonym rozwoju miasta, Inżynieria Ekologiczna 20, 2008, 163–170.

[8] PAWLIKOWSKA-PIECHOTKA A, Zrównoważony rozwój miasta i wartości kultury, Aura 4, 2000, 16–17.

[9] PAWŁOWSKI L., Depresja sezonowa jako przykład oddziaływania środowiska naturalnego na stan psychiczny

człowieka., [w:] Ekologia społeczna – psychologiczne i środowiskowe uwarunkowania postaw, (red.)

Zawadzki B., Wyd. UJ 2004, 141–143.

[10] SZCZEPANOWSKA H.B., Podstawowe zasady ekorozwoju zadrzewień na terenach

zurban-izowanych. Ogrodnictwo 6, 2000, 19–21.

[11] WYSOCKI Cz., Środowisko przyrodnicze na obszarach zurbanizowanych. Aura 2, 1992, 18–19.

THE FUNCTION OF URBAN GREENERY IN SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF RZESZÓW

Urban green spaces play climatic, technical, biological and recreational functions. Their creation and maintenance should comply with the principles of sustained development. Urban greenery is a significant element of the natural environment of Rzeszów. It covers an area of 836 ha. Within the city borders there are: parks, urban gardens, lawns, green spaces of cemeteries, large green spaces in the proximity of the Rzeszów artificial lake, the nature reserve at Lisia Góra and 62 natural monuments. The city of Rzeszów seems to be a rich urban biotic community. The green spaces still constitute a large part of its area and occur in the form of small and large ecological islands which are interconnected with corridors to create a complete ecological network. Therefore, in planning its urban development it is important to undertake activities aiming at the protection of the city's greenery, particularly the spaces of natural origin, by means of retaining the species diversity, maintaining the natural refuges and fragments of environments with stable fauna communities, as well as sustaining old and creating new ecological networks.

drzewa, miasto, fitoremediacja, zanieczyszczenia Agnieszka CHABIK*, Michał CHMIELEWSKI*, Kamil GARBAT*