Zmiany polityczne dokonujące się w całym kraju od 1988 r. objęły bardzo szybko polskie uczelnie, w tym także wrocławską Akademię Rolniczą, którą w latach 1986–1990 kierował prof. Jerzy Juszczak.
Już 10 maja 1988 r. w gmachu głównym Uczelni zorganizowano wiec, na którym ze-brało się około 800 studentów i pracowników. W przyjętej rezolucji wyrażono solidarność ze strajkującymi robotnikami i studentami w całej Polsce. Podkreślono, że przeprowadzenie
86 Założenia rozwoju Akademii Rolniczej we Wrocławiu 2000–2010 r., AAR, Sekretariat Rektora; Stan i perspektywy rozwoju Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Stan obecny, AAR, Sekretariat Rektora; Informacja dla JM Rektora (1986), AAR, Sekretariat Rektora.
87 Protokół z posiedzenia kierownictwa Uczelni z dziekanami i dyrektorami instytutów z 24 IX 1980 r., AAR, Sekretariat Rektora; Akademia..., 10.
88 Referat inauguracyjny 1987/88, AAR, Sekretariat Rektora.
89 P. Moroz, J. Żuławiński, op. cit., 63.
90 P. Moroz, J. Żuławiński, op. cit., 71; Inauguracja roku akademickiego 1986/87, AAR, Sekretariat Rektora; Stan i perspektywy rozwoju Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Stan obecny, AAR, Sekretariat Rektora.
N a s z e 6 0 l a t – 1 9 5 1–2 0 1 1 81
niezbędnych reform gospodarczych możliwe jest jedynie przez dialog ze społeczeństwem. Żądano wolności tworzenia organizacji studenckich i pracowniczych o „różnych orientacjach” (w tym NZS i NSZZ Solidarność), samopomocowych i niezależnych spółek oraz spółdzielni pracy, a także udziału przedstawicieli stu-dentów w podziale środków przeznaczonych na cele socjal-ne. Apelowano również o przywrócenie ustawy z 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym, samorządności Uczelni, zwiększenie liczby przedstawicieli ogółu studentów w Se-nacie i radach wydziałów, uwzględnienia postulatów i uwag młodzieży akademickiej przy tworzeniu programów naucza-nia, wprowadzenia prawa do organizowania zgromadzeń i manifestacji oraz przywrócenia zakazu wstępu na teren Uczelni i akademików organów porządku publicznego bez zgody rektora. Ważnymi elementami rezolucji były także postulaty zniesienia praktyk robotniczych i zniesienia zajęć wojskowych dla studentek oraz ograniczenia służby wojskowej do 3 miesięcy i zmiany roty przysięgi wojskowej.
Studenci wyrazili także dezaprobatę co do postępowa-nia rządu wobec przywódców opozycji oraz żądali zwolniepostępowa-nia więźniów politycznych i zaprzestania wszelkich represji wobec osób o poglądach niezależnych. Na ręce rektora przekazano list do Ministra Edukacji Narodowej, pod którym podpisało się 767 osób. Wprowadzono również pogotowie strajkowe na całej Uczelni. W czasie wiecu zebrano także 67 tys. złotych na pomoc dla poszkodowanych robotników Stoczni Gdańskiej91.
W lutym 1989 r. odbyło się pierwsze spotkanie wyborcze reaktywowanego NSZZ Solidarność Akademii Rolniczej, które otworzył doc. Jan Zwierzchowski, pełniący funkcję przewod-niczącego Walnego Zebrania od 1981 r. W wyniku głosowania przewodniczącym Komisji Uczelnianej związku został Marian Rojek. W krótkim czasie liczba deklaracji potwierdzających lub deklarujących przynależność do NSZZ Solidarność przekroczyła 500 osób. Bardzo szybko powołano do życia serwis informacyjny pod nazwą „Komunikaty”, nawiązujący do pisma wydawanego przez Solidarność w 1981 r.92. Pod koniec maja 1989 r. zorganizo-wano również strajk o rejestrację NZS, w którym uczestniczyło w szczytowym momencie około 360 osób93. Wrocławska Uczel-nia rolnicza wkraczała w kolejny etap swojej działalności.
91 Pismo Rektora do Ministra Edukacji Narodowej Henryka Bednarskiego z 20 V 1988 r. wraz z załącznikami, AAR, Sekretariat Rektora.
92 Protokół z zebrania wyborczego NSZZ Solidarność Akademii Rolniczej we Wrocławiu z 21 II 1989 r., AAR, Sekretariat Rektora; „Komunikaty” 1/89.
93 J, K. Popińscy, op. cit., 326.
Inauguracja roku akademickiego 1999/2000 w Auli Leopoldyńskiej
Rektorzy uczelni wrocławskich i opolskich u Metropolity Wrocławskiego H. Gulbinowicza
DZIEJE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
82
lata 90.
Lata 90. przyniosły wreszcie pełną i rzeczywistą autonomię Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Wprowadzona na fali demo-kratycznych przemian ustawa o szkolnictwie wyższym przywracała prawdziwą samorząd-ność wyższym uczelniom. Nowym rektorem wybrany został prof. Jerzy Kowalski, który piastował stanowisko przez dwie kadencje (1990–1996). 24 maja 1991 r. Senat uchwalił nowy Statut Uczelni. Szybko jednak okaza-ło się, że nowa rzeczywistość ekonomiczna stawia przed nią zupełnie nowe zadania i konieczność dostosowania się do zmie-nionych warunków. Początek tej dekady był zatem trudnym czasem dla Akademii Rolni-czej i wymusił konieczność głębokich zmian
w strukturze administracyjnej i socjalnej oraz go-spodarce finansowej. Niezbędne były oszczęd-ności i cięcia, zaś środki pieniężne przeznaczo-ne przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wystarczały z trudem na działalność dydak-tyczną, stawiając przed władzami Uczelni niełatwe zadanie utrzymania jej dorobku i majątku94. Niełatwa sytuacja materialna wymusiła zmniejszenie liczby pracowników, przede wszystkim personelu technicznego, o 25%. Nie najlepsze płace spowodowały także odpływ części kadry naukowej95.
Sytuacja Uczelni poprawiła się wy-raźnie w czasie dwóch kadencji rektorskich prof. Tadeusza Szulca (1996–2002). W tym czasie udało się unowocześnić bazę naukowo- -badawczą na Uczelni i zakładach do-świadczalnych. Zainicjowano tworzenie nowych kierunków studiów i zamiejscowych ośrodków kształcenia w czterech wojewódz-twach makroregionu96. Utworzono także stypendium naukowe im. Stanisława Tołpy przeznaczone dla młodych pracowników naukowych i studentów z krajów byłego ZSRR, a także Fundację na rzecz Edukacji i Doradztwa Rolniczego oraz Gospodarki Przestrzennej FUNDAR, Centrum Kształ-
94 Inauguracja roku akademickiego 1992/1993, Wrocław 1992, s. 8; Jubileusz ..., 10.
95 Opracowano na podstawie: Sprawozdanie Rektora Akademii Rolniczej we Wrocławiu z działalności Uczelni (1993–1999).
96 Jubileusz 55-lecia Akademii Rolniczej we Wrocławiu „Z myślą o przyszłości”; Rzeczywistość przerosła marzenia, „Głos Uczelni” nr 110/2002.
Studenci studiów dziennych i zaocznych w latach 1945–2010
Liczba studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych stan na 30 listopada 2010 r.
-2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 Studia niestacjonarne Studia stacjonarne
Kierunek studiów studia stacjonarne studia niestacjonarne
Architektura krajobrazu 445 281 Bioinformatyka 94 0 Biologia 452 29 Biotechnologia 364 0 Budownictwo 392 217 Ekonomia 524 73 Geodezja i kartografia 499 380 Gospodarka przestrzenna 306 176 Inżynieria bezpieczeństwa 131 30 Inżynieria środowiska 553 205 Ochrona środowiska 720 146 Ogrodnictwo 341 0 Rolnictwo 379 128
Technika rolnicza i leśna 282 20
Technologia żywności
i żywienie człowieka 717 161
Towaroznawstwo 197 0
Weterynaria 961 318
Zarządzanie i inżynieria produkcji 125 0
Zootechnika 510 244
N a s z e 6 0 l a t – 1 9 5 1–2 0 1 1 83
cenia Ustawicznego oraz Ośrodek Badań Dendrologicznych – Arboretum.
Według stanu na 31 grudnia 2000 r w Akademii Rol-niczej zatrudnionych było około 1 400 pracowników, z czego połowę stanowili nauczyciele akademiccy, wśród nich ponad 160 profesorów i doktorów habilitowanych97.
Lata 90. przyniosły także podpisanie nowych umów o współpracy m.in. z Akademią Medycyny Weterynaryj-nej we Lwowie, Uniwersytetem Weterynarii i Farmacji w Brnie, Badawczym Instytutem Górnictwa i Metalurgii w Changsha w Chinach, Instytutem Łąk i Pastwisk i Go-spodarki Górskiej w Bańskiej Bystrzycy, Uniwersytetem Biologii Stosowanej w Moskwie, uniwersytetami w Ate-nach, Bari, Fredericksbergu, Gandawie, Giessen, Granadzie, Leridzie, Stuttgarcie, Uppsali, Czeskich Budziejowicach oraz Uniwersytetem Medycyny Weterynaryjnej w Wied-niu. Realizowano także 9 projektów w ramach programu TEMPUS. Na początku lat 90. nastąpiło natomiast ograni- czenie współpracy w ramach umów zawartych w latach 1988– 1990 z uczelniami radzieckimi. W 2000 r. Akademia Rolnicza współpracowała z 30 uniwersytetami na świecie w ramach umów dwustronnych, w tym z 16 w krajach Unii Europejskiej98.
W tym czasie, każdego roku Uczelnia realizowała około 90 projektów badawczych oraz prawie sto umów na zlecenie różnych jednostek gospodarczych. Wyniki prowadzonych badań ukazywały się corocznie w blisko 1 500 publikacjach, w tym 1/5 stanowiły artykuły zamieszczane w periodykach zagranicznych. O renomie AR świadczy fakt, że jest ona organizatorem krajowych i międzynarodowych kongresów i konferencji (41 w 2000 r.), zaś wielu jej pracowników należy do organizacji naukowych skupiających członków z całego świata.
W 1995 r. środowisko akademickie obchodziło 50. rocznicę działalności naukowej i dydaktycznej w powojennym Wrocławiu. W Akademii Rolniczej były wówczas zatrudnio-ne 1 472 osoby, w tym 640 nauczycieli akademickich (114 profesorów). Uczelnia liczyła 5 189 studentów i 20 wolnych słuchaczy. W 1995 r. podjęto decyzję o przywróceniu egza-minów wstępnych na studia, kontynuowano również reformę programów i planów studiów polegającą na przeniesieniu części przedmiotów podstawowych na studia magisterskie. Reformy były wskazane, gdyż w tym czasie zaczęła powstawać sieć wyż-szych szkół zawodowych, które mogły stanowić konkurencję dla szkół publicznych.
Pomimo trudności finansowych Uczelni stale zwiększano liczbę przyjmowanych studentów, a także uruchamiano nowe studia podyplomowe. Od 1991 r. zaznaczył się wzrost naboru na
97 Akademia, 12.
98 Współpraca z zagranicą, „Głos Uczelni” nr 19 z III 1994 r.
Liczba nauczycieli akademickich (1951–2010) Pracownicy Akademii Rolniczej/Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Liczba
pracow-ników ogółem Nauczyciele akademiccy pracownicyPozostali
31.12.2000 1 444 668 776 31.12.2001 1 444 671 773 31.12.2002 1 490 682 808 31.12.2003 1 483 686 797 31.12.2004 1 483 690 793 31.12.2005 1 493 696 797 31.12.2006 1 517 695 822 31.12.2007 1 527 701 826 31.12.2008 1 535 694 841 31.12.2009 1 579 703 876 31.12.2010 1 620 723 897 36 53 120 142 146 165 210 217 159 278 325 602 565 503 498 471 0 100 200 300 400 500 600 700 800 1951 1961 1971 1981 1990 2001 2006 2010
Pozostali nauczyciele akademiccy Profesorowie i docenci (dr hab.)
0 50 100 150 200 250 Tytuł profesora Stopień doktora habilitowanego Stopień doktora
DZIEJE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
84
studia. Niewątpliwie, było to także związane z wprowadzeniem rok później systemu rekrutacji bez egzaminów wstępnych, opartego na konkursie świadectw i rozmowie kwalifikacyjnej. Niekorzystną stroną tego zjawiska był duży odsiew studentów na I roku (np. aż 62% na kierunku mechanizacja rolnictwa, na innych kierunkach ta liczba przekroczyła 20%).
W czasie trwania kadencji rektora T. Szulca można zobserwować także dynamiczny wzrost liczby studentów stacjonarnych i zaocznych, zwiększający się w latach 1996–2002 pra-wie dwukrotnie – z 6 770 do 1 0174 osób. Towarzyszyło temu jednak niekorzystne zjawisko zmniejszenia poziomu dotacji przyznawanej przez resort na jednego studenta. Jednocześnie, w ciągu dekady, do 2002 r. liczba nauczycieli akademickich zmniejszyła się o ponad 10 proc. Utrudniało to możliwości dobrego kształcenia, jednak kierownictwo Uczelni podjęło działania mające na celu zniwelowanie tych ujemnych skutków. Najlepszy przykład stanowi przynanie przez Komisję Akredytacyjną Unii Europejskiej akredytacji dla kierunku weterynaria. Pozostałe osiem kierunków studiów, realizowanych w pełnym cyklu przez Uczelnię, zostało pozytywnie ocenionych przez Komisję Akredytacyjną, powołaną przez Konferencję Rektorów Uczelni Rolniczych. Od października 1999 r. na Akademii Rolniczej wprowadzono także zajęcia w języku angielskim na kierunku weterynaria i, wraz z Brandenburskim Uniwersytetem Technicznym w Cottbus, międzynarodowe studia w zakresie zarządzania środowiskiem.
Dzięki wprowadzeniu od roku akademickiego 1995/1996 systemu punktów kredyto-wych zwiększała się z każdym rokiem również liczba studentów i doktorantów kontynuują-cych część studiów na renomowanych uniwersytetach europejskich w ramach programów TEMPUS, Socrates/Erasmus, Leonardo da Vinci i innych99.
W 1994 r. wznowiono także studia doktoranckie na wydziałach: Melioracji i Inży-nierii Środowiska, Rolniczym i Zootechnicznym, a rok później Medycyny Weterynaryjnej i Technologii Żywności. W ciągu trzech lat przyjęto 108 osób, a w roku 2000 było ich już 216100.
Nowym elementem kształcenia było uruchomienie nauczania poza Wrocławiem. W październiku 1994 r. otwarto ośrodek w Nysie. Rok później otwarto studia zawodowe na kierunku inżynieria środowiska w Chróstniku. W 1998 r. kierunki rolnictwo i zootechnika powstały w Lututowie, zaś technologia żywności w Wojsławicach. W październiku utworzo-no zamiejscowy punkt kształcenia w Bożkowie z kierunkiem marketing. Od 2000 r. studia rolnicze prowadzone są również w Szprotawie i Biedrzychowicach, a rok później kierunek technika rolnicza i leśna uruchomiono w Głubczycach (woj. opolskie).
Demokratyzacja Uczelni od lat 90. umożliwiła także działanie autentycznego sa-morządu studenckiego. Jego przedstawiciele uczestniczą w pracach komisji uczelnianych i wydziałowych, biorą udział w obradach Senatu, prowadzą działalność informacyjną i interwencyjną oraz opiniują wnioski związane ze studentami. Podjęto również współpracę z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Studentów Rolnictwa oraz przygotowano nowy regulamin studiów.
Ważnym elementem w gospodarce rynkowej stała się prawidłowa promocja Uczelni. W 1992 r. rozpoczęto wydawanie miesięcznika „Głos Uczelni”, zaś od 1996 r. działa Biuro Informacji i Promocji Absolwentów.
Nowa sytuacja ekonomiczna lat 90. wymusiła natomiast sprzedaż, dzierżawę oraz restrukturyzację Rolniczych Zakładów Doświadczalnych. Spora część rolniczych zakładów okazała się niepotrzebna do prowadzenia badań, gdyż nie tylko nie przynosiła dochodu, ale rodziła straty. Pod koniec wieku Uczelnia posiadała RZD Pawłowice, Magnice, Pruszowice, Szczodre, Łosice, Kamień, Piecowice, Samotwór oraz Sudecki RZD w Radomierzu i Stację
99 Rzeczywistość przerosła marzenia, „Głos Uczelni” nr 110/2002.
N a s z e 6 0 l a t – 1 9 5 1–2 0 1 1 85
Badawczo-Dydaktyczną Katedry Ogrodnictwa w Piastowie. Uległy one jednak istotnym przeobrażeniom. Z pięciu jednostek organizacyjnych obecnie funkcjonuje tylko RZD Paw-łowice, obejmujące także gospodarstwo w Swojcu, pozostałe zakłady zostały przemienione na stacje badawcze, wydzierżawione, a w jednym zakładzie utworzono spółkę pracowniczą. Sprzedano m.in. większość mieszkań zakładowych i nieprzydatne obiekty produkcyjne, pałace oraz część działek budowlanych. Nowe i modernizowane obiekty w zakładach doświadczal-nych tworzą nowoczesną bazą dydaktyczno-badawczą.
Trudna sytuacja finansowa nie przerwała w latach 90. modernizacji Uczelni, która z własnych środków wybudowała chłodnię dla Katedry Anatomii Zwierząt. Powołano rów-nież Uczelniane Laboratorium Analityczne, dysponujące nowoczesną aparaturą pomiarową. Ostatnie lata XX w. to także oddanie do użytku wiwarium dla zwierząt doświadczalnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej, szklarni doświadczalnych, nowoczesnej fermy krów mlecznych, zakończenie budowy obiektów dla Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt, nowej hali wegetacyjnej oraz nowych magazynów dla Biblioteki Głównej.
Podczas powodzi w 1997 r., określanej jako powódź stulecia, zniszczeniu uległy liczne obiekty i budynki uczelni, ponadto całkowicie zalane zostały doświadczalne pola uprawne w Swojcu. Straty poniesione przez Uczelnię oszacowano na 1 873 140 zł. Mimo tych tragicznych wydarzeń Uczelnia szybko powracała do swojej świetności. Zmodernizowano praktycznie wszystkie sale wykładowe Uczelni. W 1996 r. otwarto także nowoczesny ośrodek
sportowy. W 2000 r. zakończono budowę obiektu dydaktyczno-naukowego dla Wydziału Odsłonięcie kamienia symbolizującego przełom wieków i tysiącleci na dziedzińcu Uczelni (grudzień 2000 r.)
DZIEJE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
86
Nauk o Żywności. Dwa lata później oddano do użytku nowe inwestycje – laboratorium technologii geodezyjnych dla Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, pracownię komputerową dla Wydziału Nauk o Żywności. W okresie kadencji rektorskiej prof. T. Szulca podjęto również istotne decyzje dotyczące budowy kompleksu obiektów Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt oraz Centrum Dydaktyczno-Naukowego przy pl. Grunwaldzkim, które oddano do użytku w 2005 r. a także krytej pływalni na Biskupinie otwartej w 2006 r.
W okresie kadencji rektorskiej prof. Michała Mazurkiewicza (2002–2008) i kolejnej – prof. Romana Kołacza (od 2008 r.) nastąpił dalszy planowy i harmonijny rozwój Uczelni. Jednocześnie dostrzec można wzmocnienie jej pozycji i prestiżu. Porozumienie zawarte między uczelniami rolniczymi (Program MostAR) umożliwiło studentom Akademii Rolniczej realizację części studiów w wybranej innej Uczelni tego typu w Polsce. Ogrom-nym wyróżnieniem dla Akademii Rolniczej było uzyskanie w marcu 2004 r. ECTS Label, przyznawanego uczelniom przez Komisję Europejską, jako jednej z dziesięciu w Europie i jedynej w Polsce. Owocnie rozwijała się też współpraca z gospodarką i makroregionem południowo-zachodniej Polski. W 2005 r. utworzono wraz z innymi partnerami Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii.