Dialog energetyczny pomiędzy Unią Europejską a Rosją

Powyższe decyzje wytyczyły kierunki dalszego rozwoju wewnętrznej i zewnętrznej polityki energetycznej Unii Europejskiej.

2.2.1. Dialog energetyczny pomiędzy Unią Europejską a Rosją

Dialog energetyczny Unii Europejskiej z Rosją jest dialogiem trudnym, ale koniecznym. Wzajemna zależność w dziedzinie surowców energetycznych jest jedną z najważniejszych składowych relacji pomiędzy UE a Rosją i determinant współpracy gospodarczej. Dlatego też oprócz wymiaru ekonomicznego, ma ona duże znaczenie polityczne. Dla Unii Europejskiej

179 Communication from the Commission to the European Council of June 2006, Europe in the World, Some

Practical Proposals for Greater Coherence, Effectiveness and Visibility COM/2006/0278 final.

180 Communication from the Commission to the European Council: External Energy Relations - from Principles to Action, Brussels, 12.10.2006, COM (2006) 590 final.

181

Ibidem.

dostawy surowców energetycznych (gazu i ropy naftowej) z Rosji są niezbędne dla zrównoważenia bilansu energetycznego, natomiast dla Rosji Unia Europejska stanowi stabilny rynek eksportu surowców energetycznych.

Początek instytucjonalizacji ogólnego dialogu UE–Rosja miał miejsce w czerwcu 1994 r., podczas szczytu na wyspie Korfu, gdzie Rosja podpisała Układ o Partnerstwie i Współpracy z UE (tzw. PCA - Partnership and Cooperation Agreement). Następnie podczas konferencji w Lizbonie w grudniu 1994 r. podpisano Traktat Karty Energetycznej, której głównym celem był rozwój współpracy w dziedzinie paliw i energii183

. W Kolonii 4 czerwca 1999 roku na szczycie Rady Europejskiej, przywódcy piętnastu krajów przyjęli Wspólną Strategię Unii Europejskiej wobec Rosji. Odpowiedzią ze strony rosyjskiej była przyjęta w październiku 1999 r. strategia rozwoju stosunków Federacji Rosyjskiej z Unią Europejską w perspektywie średnioterminowej na lata 2000-2010. Natomiast dialog pomiędzy UE a Rosją dotyczący stosunków gospodarczo-handlowych rozpoczęto w ramach Wspólnej Europejskiej Przestrzeni Gospodarczej (CEES). Jego szczególnym, odrębnym zagadnieniem stał się dialog energetyczny prowadzony na szczycie w październiku 2000 r. w Paryżu oraz w Brukseli w 2001 r.¹⁸⁴.

W październiku 2001 r., na szczycie UE–Rosja w Brukseli, został przyjęty dokument pt. „Przyszły kierunek dialogu energetycznego pomiędzy Unią Europejską a Federacją Rosyjską”. Zawierał on propozycje: zbliżenia unormowań prawnych w zakresie handlu i transportu surowcami, bezpieczeństwa linii przesyłowych, ochrony umów długoterminowych, racjonalnego wykorzystania energii oraz nadania priorytetowego znaczenia niektórym sieciom przesyłowym185. W celu zrealizowania tych postanowień powołano Komitet Współpracy ds. Energii, jak również utworzono Unijno-Rosyjskie Centrum ds. Technologii Energetycznych w Moskwie. Ponadto zaproponowano powołanie grup roboczych, m.in. ds. strategii i bilansów energetycznych oraz inwestycji, które na bieżąco miałyby monitorować przebieg „dialogu”186

.

W październiku 2003 r. w Rzymie, na kolejnym szczycie UE–Rosja przyjęto Raport pt. „Strategia rozwoju sektora energetyki i transportu do 2030 r. Unia Europejska zadeklarowała swoje poparcie dla przystąpienia Rosji do WTO — Światowej Organizacji Handlu (World

183 Traktat ten nie został jednak ratyfikowany przez stronę rosyjską. Szerzej [w:] R. Youngs, Energy Security:

Europe's New Foreign Policy Challenge, Routledge 2009, London and New York, s. 80-81. 184

P. Aalto, The EU-Russian Energy Dialogue: Europe's Future Energy Security, Ashgate, December 2007, s. 3.

185 M. Bodio, Stosunki między Unią Europejską a Federacją Rosyjską (stan i perspektywy rozwoju), Warszawa

2005, Dom Wydawniczy Elipsa, s. 107.

186

M. M. Balmaceda, EU Energy Policy and Future Energy Markets: Consequences for the Central and East

Trade Organization)¹⁸⁷. Tak więc współpraca UE–Rosja wydawała się zmierzać w dobrym kierunku, powodując, że UE traktowała Rosję jako pewnego dostawcę surowców energetycznych. Już wkrótce podejście to okazało się zbyt optymistyczne.

Czynnikiem, który wywarł istotny wpływ na politykę energetyczną Unii Europejskiej i zmienił jej kierunek były wydarzenia z końca 2005 r., jakie miały miejsce pomiędzy Rosją a Ukrainą, a także Rosją a Białorusią dotyczące cen gazu, a w konsekwencji powodujące wstrzymanie dostaw gazu przez Rosję (określane mianem „przykręcenia kurka”). Kryzys ten zwiększył obawy w kwestii europejskiej zależności od rosyjskich surowców gdyż po kilku godzinach od „zakręcenia kurka” takie państwa UE jak: Austria, Włochy, Polska i Niemcy odnotowały spadek ciśnienia o 30% we własnych rurociągach.

Należy podkreślić, że zależność poszczególnych krajów Unii Europejskiej od importu gazu naturalnego z Rosji, mierzona udziałem dostaw gazu z Rosji w całkowitym imporcie tego surowca, jest zróżnicowana (por. tabela 2.1.).

Tabela 2.1. Zależność poszczególnych krajów Unii Europejskiej od importu gazu z Rosji

Kraj

Zależność od importu gazu naturalnego z Rosji (w %) 2000 2004 2008 Łotwa 100 100 100 Litwa 100 100 100 Estonia 100 100 100 Finlandia 100 100 100 Słowacja 100 100 100 Bułgaria 100 100 100 Rumunia 100 100 97 Czechy 78 74 78 Węgry 87 81 78 Polska 81 62 69 Grecja 74 82 65 Austria 80 73 63 Słowenia 60 60 47 Niemcy 46 43 44 Włochy 37 35 31 Francja 28 21 15

Źródło: opracowanie własne na podstawie:Energy-Yearly Statistics 2008, Publications Office of the European

Union, Luxembourg 2010.

W tym względzie można wyróżnić trzy grupy krajów Unii Europejskiej, z których pierwsza obejmuje kraje o najwyższym stopniu uzależnienia od rosyjskiego gazu (od 100% do 60%) tj. Łotwę, Litwę, Estonię, Finlandię, Słowację, Bułgarię, Rumunię, Czechy, Węgry Polskę, Grecję, Austrię i Słowenię. Są to głównie kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w których wysoki udział rosyjskiego gazu w zaspokojeniu całkowitego popytu na gaz został ukształtowany w okresie RWPG oraz Finlandia, Grecja i Austria. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż w przypadku kilku wymienionych krajów EŚW (Rumuni, Węgier, Polski oraz Słowenii) zależność ta w 2008 r. była nieco mniejsza niż w 2000 r., co może wynikać z podjętych przez te kraje działań na rzecz dywersyfikacji surowcowej po wejściu do Unii Europejskiej. Drugą grupę stanowią kraje uzależnione w stopniu średnim od importu rosyjskiego gazu czyli: Francja, Niemcy, Włochy, w których udział rosyjskiego gazu w całkowitym imporcie tego surowca kształtuje się poniżej 50%. Natomiast trzecia grupa obejmuje kraje o najniższym stopniu uzależnienia od importu rosyjskiego gazu (poniżej 10%) a mianowicie: Szwecję, Hiszpanię, Wielką Brytanię, Holandię, Portugalię i Irlandię¹⁸⁸. Wynika to z posiadania własnych zasobów tego surowca bądź z wykorzystywania przez energetykę innych nośników energii.

Dialog energetyczny pomiędzy Unią Europejską a Rosją dotyczy również dostaw ropy naftowej. Podobnie jak w przypadku gazu ziemnego, udział ropy naftowej z Rosji w całkowitym imporcie tego surowca jest zróżnicowany w poszczególnych krajach UE (por. tabela 2.2.).

Generalnie należy stwierdzić, że w zakresie dostaw rosyjskiej ropy naftowej poszczególne kraje Unii Europejskiej są w mniejszym stopniu uzależnione niż w przypadku gazu ziemnego. Pod względem stopnia uzależnienia od rosyjskiej ropy naftowej wyróżnić można także trzy grupy krajów, z których pierwsza charakteryzuje się najwyższym uzależnieniem, powyżej 60%. Do grupy tej należą: Słowacja, Węgry, Litwa, Polska, Finlandia, Bułgaria i Czechy. Do drugiej grupy o mniejszym uzależnieniu od dostaw rosyjskiej ropy naftowej, należy zaliczyć: Estonię, Rumunię, Niemcy, Grecję, Łotwę, Włochy, Francję i Austrię.

188 Energy-Yearly Statistics 2008..., op. cit. oraz P. Belkin, CRS Report for Congress, The European Union’s

Tabela 2.2. Zależność poszczególnych krajów Unii Europejskiej od importu ropy naftowej z Rosji

Kraj Zależność od importu ropy naftowej z Rosji (w %) 2000 2004 2008 Słowacja 0 96 99 Węgry 0 96 98 Litwa 89 93 94 Polska 89 94 88 Finlandia 43 77 82 Bułgaria 0 82 69 Czechy 82 69 66 Estonia 0 35 43 Rumunia 68 63 34 Niemcy 29 34 32 Grecja 21 27 31 Łotwa 0 13 16 Włochy 15 21 14 Francja 6 15 14 Austria 10 15 3 Słowenia 31 0 0

Źródło: opracowanie własne na podstawie:Energy-Yearly Statistics 2008..., op. cit.

Pozostałe kraje Unii Europejskiej, tworzące grupę trzecią, nie są uzależnione od importu tego surowca z Rosji. Wydaje się, iż stopień uzależnienia poszczególnych krajów Unii Europejskiej od dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej jest determinowany szeregiem czynników o charakterze historycznym, geograficznym, klimatycznym i ekonomicznym. Jego wielkość determinuje odporność krajów na skutki pojawiających się konfliktów paliwowych.

W pierwszej połowie stycznia 2007 r. prawie identyczna sytuacja, jaka miała miejsce pomiędzy Rosją a Ukrainą, powtórzyła się pomiędzy Rosją a Białorusią. Rosyjski operator ropociągów – Transneft zamknął ropociąg Druhzba, przez który Niemcy otrzymują 20% importowanej ropy naftowej.

W styczniu 2009 r. (gdy temperatury spadły poniżej 0°C) wystąpił kolejny kryzys pomiędzy Rosją a Ukrainą, skutkiem którego było „przykręcenie przez Rosję kurka Ukrainie”. Konsekwencje tego sporu najboleśniej odczuły kraje, dla których rurociągi ukraińskie są jedyną drogą transportu rosyjskiego surowca, przede wszystkim: Austria, Słowacja, Węgry oraz państwa bałkańskie, gdzie dostawy gazu z Rosji zmniejszyły się od 60% do nawet 90%. W najtrudniejszej sytuacji znalazły się Bułgaria, Rumunia oraz kraje kandydujące do UE, jak Chorwacja i Macedonia (por. rys. 2.1.).

Rosja oskarżyła Ukrainę o zamknięcie trzech z czterech rurociągów przesyłających przez jej terytorium rosyjski gaz do Europy i przekazanie tylko 40 mln metrów sześciennych gazu do krajów UE z ogólnych dostaw rosyjskich wynoszących 200-400 mln metrów sześciennych gazu. W konsekwencji dostawy do państw UE zmniejszyły się siedmiokrotnie. Wizja dalszych strat gospodarczych wywołanych przerwą w dostawach gazu spowodowała, że Unia zażądała natychmiastowego rozwiązania konfliktu gazowego i wznowienia dostaw surowca.

Rys. 2.1. Dzienne dostawy gazu z Rosji do krajów UE w czasie kryzysu gazowego w dniu 6 stycznia 2009 r. (w %)

Źródło: A. Łakoma, T. Serwetnyk, Gaz: Europa zagrożona, Rzeczypospolita, nr 5 (8210), 27.01.2009, s. A1.

Kolejny kryzys gazowy miał miejsce w czerwcu 2010 r. pomiędzy Rosją a Białorusią. Jego przyczyną było nieuregulowanie płatności przez Białoruś w wysokości 192 mln USD za gaz, co spowodowało, że Gazprom zmniejszył dostawy gazu na Białoruś o 30%. W odpowiedzi prezydent Aleksander Łukaszenka oświadczył, że rosyjski koncern jest winien jego krajowi 260 mln USD za tranzyt gazu i nakazał rządowi wstrzymanie przesyłu rosyjskiego gazu przez terytorium Białorusi do Europy Zachodniej¹⁸⁹.

Wydarzenia te stały się punktem zwrotnym w polityce energetycznej Unii Europejskiej, zwłaszcza w sprawie bezpieczeństwa energetycznego Wspólnoty. Pojawiły się pytania, czy relacje Unii Europejskiej z Rosją są w pełni partnerskie w sprawach energetycznych, czy też

189

Kryzys gazowy Rosja-Białoruś na razie bez wpływu na Polskę

energetyka jest dla Moskwy kartą przetargową i w pewnym sensie, bronią polityczną? Pokazały ponadto, że Unia Europejska nie posiada w pełni skutecznych mechanizmów pomocy krajom dotkniętym kryzysem energetycznym. Mechanizm solidarnościowy zawarty w dyrektywie z 2004 r. może być uruchomiony dopiero, gdy zagrożonych zostanie aż 20% dostaw gazu dla całej Unii i gdy zakłócenia w dostawach tego surowca trwałyby osiem tygodni. Po kryzysie z 2005 r., kiedy odcięciem dostaw zostało dotkniętych siedem państw UE, co stanowiło 10% importu gazu całej Unii, Polska zaproponowała by mechanizm solidarnościowy wzmocnić poprzez uruchomienie pomocy w przypadku gdy zagrożone byłoby 50% dostaw tego surowca tylko dla jednego kraju Unii Europejskiej i gdy zakłócenia w dostawach trwałyby cztery tygodnie w zimie i sześć tygodni w pozostałych porach roku190

. Pomimo dotkliwych skutków kryzysów gazowych dla krajów członkowskich, Unia Europejska z powodu wysokiego uzależnienia od importu rosyjskiego gazu i ropy naftowej nie odważyła się nałożyć żadnych sankcji ekonomicznych wobec Rosji (por. rys. 2.2.). Wskazuje on, że na przestrzeni analizowanych lat 2000, 2004 i 2008 stopień uzależnienia UE od dostaw gazu z Rosji zmniejszył się z 40,4% do 31,5%. Był to efekt reakcji UE na kryzysy gazowe, a w konsekwencji wzrostu udziału importu gazu z innych krajów niż Rosja w całkowitym imporcie tego surowca, a przede wszystkim z Norwegii oraz innych działań dywersyfikacyjnych w Unii Europejskiej.

Rys. 2.2. Kierunki importu gazu ziemnego przez UE-27 w latach 2000-2008 (w %)

Źródło: opracowanie własne na podstawie:Energy-Yearly Statistics 2008..., op. cit.

Z kolei udział rosyjskiej ropy naftowej w całkowitym imporcie tego surowca przez UE-27 wykazał wahania i ostatecznie w 2008 r. wyniósł 27,7% i był wyższy niż w 2000 r., a nieco niższy niż w 2004 r. (por. rys. 2.3.). Był to rezultat wzrostu, z jednej strony, importu ropy naftowej przez UE spoza Rosji, w tym z: Libii, Kazachstanu i Nigerii. Z drugiej zaś strony, ze względu na wysoką emisyjność ropy naftowej i duże wahania cenowe nastąpiło zmniejszenie jej atrakcyjności jako surowca energetycznego w Unii Europejskiej. W lipcu 2008 r. cena baryłki ropy naftowej przekroczyła 147 USD.

Rys. 2.3. Kierunki importu ropy naftowej przez UE-27 w latach 2000-2008 (w %)

Źródło: opracowanie własne na podstawie:Energy-Yearly Statistics 2008..., op. cit.

Od 2000 r. niemal cały wzrost produkcji ropy naftowej spoza krajów OPEC przypadał na Rosję. Jednak w kwietniu 2008 r. produkcja ropy spadła w Rosji i była niższa o 2% od rekordu z października 2007 r., kiedy wydobycie osiągnęło poziom 9,9 mln baryłek. Zmniejszenie wydobycia nastąpiło nie na skutek wyczerpywania się zasobów tego surowca, gdyż Rosja posiada rezerwy rzędu 80 mld baryłek (jedne z największych na świecie, stanowiące 6,4% światowych rezerw ropy naftowej)¹⁹¹. Czynnikiem ograniczającym

191

Przed Rosją plasują się takie kraje, jak Arabia Saudyjska ˗ 21,3% rezerw światowych, Iran 11,2% ˗ rezerw światowych, Zjednoczone Emiraty Arabskie ˗ 7,9% rezerw światowych, Irak - 9,3% rezerw światowych, Kuwejt

wydobycie ropy były regulacje prawne powodujące, że mimo rosnących cen surowca opłacalność produkcji zmniejszyła się. Wynika to z wysokich podatków, 65% wartości eksportowanej ropy po cenie wyższej niż 25 USD za baryłkę trafia do rosyjskiego fiskusa w postaci tzw. cła eksportowego. Do tego doliczone zostają różne podatki: produkcyjne, korporacyjne i od wynagrodzeń. W konsekwencji państwo dostaje prawie 92% całkowitych dochodów z ropy naftowej. Ulgi podatkowe były przyznawane jedynie na stare i wysłużone pola naftowe, które obecnie są prawie wyeksploatowane. Ponadto dalszy wzrost wydobycia ropy naftowej w Rosji uwarunkowany jest inwestycjami krajowymi i zagranicznymi w rozwój nowych złóż na Syberii i Sachalinie192

.

Pomimo wysokiego uzależnienia importowego Unii Europejskiej od surowców energetycznych z Rosji, w jej polityce energetycznej pojawiły się pewne niekonsekwencje. Polegały one na tym, że w drugim półroczu 2008 r. skupiono się głównie na pakiecie energetyczno-klimatycznym, oddziałującym pośrednio na bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej poprzez zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym Unii Europejskiej, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych i zwiększenie efektywności energetycznej. „Uśpiono” natomiast ważny z punktu widzenia zapobiegania przyszłym kryzysom energetycznym projekt tzw. trzeciego pakietu liberalizacyjnego, który ma na celu utworzenie jednolitego rynku energii elektrycznej i gazu, wzmocnienie solidarności energetycznej, rozwój połączeń transgranicznych oraz określenie współodpowiedzialności za dostawy energii elektrycznej i gazu. Winien on rozwiązać również konflikty interesów krajów UE związane z dywersyfikacją źródeł energii i kierunków jej dostaw. Dla takich krajów jak: Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Grecja, Finlandia, Bułgaria i Rumunia, dywersyfikacja kierunków importu surowców oznacza zmniejszenie importu tych surowców przede wszystkim z Rosji. Natomiast dla krajów, takich jak Niemcy, Francja czy kraje półwyspu iberyjskiego Rosja jest doskonałym kierunkiem dywersyfikacji dostaw¹⁹³. Stąd też daje się zauważyć systematyczną współpracę niektórych państw UE z Rosją „za plecami” pozostałych członków UE. Przede wszystkim chodzi tu o współpracę pomiędzy Niemcami a Rosją, które przeciwdziałają próbom osłabienia surowcowej pozycji Rosji w ramach Unii Europejskiej¹⁹⁴. Budzącym kontrowersje projektem obu tych państw jest

8,2% ˗ rezerw światowych, Wenezuela ˗ 7% rezerw światowych. Zob. BP Statistical Review of World Energy , June 2008, s. 6.

192 Russia's Oil Industry. Trouble in the Pipeline,„The Economist”, May 2008,

(http://www.economist.com/business/displaystory.cfm?story_id=11332313, data dostępu:12.08.2008).

193 M. Kaczmarski, The Influence of Russian Federation on Energy Security in Europe, [w:] The Future of

European Energy Security, L. Jesień, Tischner European University, Kraków 2006, s. 158.

Gazociąg Północny (Nord Stream), łączący te dwa kraje dnem Morza Bałtyckiego, przebiegający od rosyjskiego portu w Wyborgu do miejscowości Greifswald w Niemczech195

. Oficjalnym powodem, dla którego te dwa państwa zdecydowały się na budowę gazociągu były względy ekonomiczne196

.

Niemcy zawarły to porozumienie, tłumacząc się poprawą ich „energetycznej” pozycji poprzez dywersyfikację, możliwością zapewnienia Europie stałych dostaw gazu, a w konsekwencji zwiększeniem „europejskiego” bezpieczeństwa energetycznego¹⁹⁷. W przypadku Rosji wydaje się, że chodziło o ominięcie państw Europy Środkowo-Wschodniej i rozszerzenie współpracy gospodarczej z Niemcami¹⁹⁸.

Kraje bałtyckie i Polska uważają, że Gazociąg Północny stwarza i wręcz rozszerza ,,niebezpieczeństwo energetyczne”, a także zwiększa uzależnienie UE od dostaw gazu z Rosji. Nie chodzi tu już tylko o zaszłości historyczne i obawy zbyt ścisłej współpracy tych dwóch państw, ale o zwiększenie roli Rosji na rynku surowców energetycznych. Stąd też pojawiły się propozycje ze strony polskiej, budowy drugiej nitki gazociągu jamalskiego bądź utworzenia magistrali Amber przez wszystkie trzy kraje bałtyckie i Polskę do Europy Zachodniej.

Również w krajach skandynawskich gazociąg wzbudzał kontrowersje. Szwecja obawiała się, że gazociąg umożliwi Rosji zwiększenie nadzoru nad tak strategicznym obszarem, jakim jest morze Bałtyckie. Z kolei Dania ostrzegała przed naruszeniem zatopionej po II wojnie światowej amunicji i broni chemicznej, groźnym dla wód Morza Bałtyckiego.

Głównym problemem, przed jakim stoi UE jest kwestia ratyfikacji przez Rosję Traktatu Karty Energetycznej. Dokument ten został podpisany przez Rosję, ale jego ratyfikacja została odrzucona w sierpniu 2009 r. Traktat Karty Energetycznej dotyczy:

s .6.

195

Gazociąg Północny wybudowany został przez spółkę Nord Stream, w której udziały mają Gazprom (51%), BASF Wintershall (20%), E.ON (20%) oraz holenderska Gasunie (9%). Jego uruchomienie nastąpiło 8 listopada 2011 r. Szacuje się, że koszty poniesione w trakcie budowy gazociągu były wyższe niż w przypadku jego budowy na terytorium lądowym, co jednak ma być zrównoważone eliminacją kosztów związanych z tranzytem gazu przez kraje bałtyckie, Ukrainę czy Polskę.

196 P. Aalto, The EU-Russian Energy Dialogue…, op. cit., s. 94-95.

197 Umowę o rozpoczęciu budowy Gazociągu Północnego podpisano 8 września 2005 roku, czyli dokładnie na

dwa tygodnie przed wyborami parlamentarnymi w Niemczech. Kluczową decyzje o rozpoczęciu budowy podjął wówczas kończący swą kadencję kanclerz Gerhard Schröder, który następnie w niedługim czasie objął wysokie stanowisko w konsorcjum odpowiedzialnym za budowę gazociągu. Zob. Gerhard Schroeder’s Sellout, The Washington Post 13.12.2005 s. A26 (http://www.washingtonpost.com/wp dyn/content/article/2005/12/12/AR 2005121201060.html, data dostępu: 12.02.2009.

198

Nawiązanie współpracy Niemiec z Rosją po drugiej wojnie światowej nastąpiło jeszcze za czasów Kanclerza Adenauera podczas jego wizyty w Moskwie w 1955 r. i było kontynuowane przez Willy-ego Brandta i Helmuta Schmidta w ramach Ostpolitik (tzw. polityki wschodniej). Niemcy wbrew Stanom Zjednoczonym wsparły budowę w latach siedemdziesiątych drugiej części ropociągu Przyjaźń, który po ówczesnych kryzysach naftowych miał być alternatywnym kierunkiem dywersyfikacji surowców energetycznych.

 powstania konkurencyjnego rynku paliw, energii i usług energetycznych,

 swobodnego wzajemnego dostępu do rynków energii państw sygnatariuszy,

 dostępu do zasobów energetycznych i ich eksploatacji na zasadach handlowych bez dyskryminacji oraz ułatwień w dostępie do infrastruktury energetycznej w celach tranzytu. Na ten ostatni warunek rosyjski Gazprom się nie zgadza i odmawia dopuszczenia innych dostawców gazu do kontrolowanych przez siebie sieci przesyłowych, żądając jednocześnie dostępu do mocy przesyłowych i dystrybucyjnych w Europie. Rosja udostępniając swoje rurociągi do przesyłu ropy i gazu stworzyłaby warunki wyjściowe dla liberalizacji rynku gazowego, a co za tym idzie warunki do konkurencji i przejrzystości tego rynku, możliwości reeksportu rosyjskich surowców i odchodzenia od długoterminowych kontraktów na nośniki energii¹⁹⁹.

Przedmiotem sporu jest prawo dostępu do sieci w przypadkach niewystarczającej zdolności przesyłowej. Zdaniem strony rosyjskiej pierwszeństwo ma firma, która wcześniej miała dostęp, natomiast zdaniem Komisji Europejskiej – firma, która za tranzyt najwięcej zapłaci.

Od podpisania Traktatu, tj. 1994 r., w Rosji dokonało się wiele znaczących przemian w podejściu do całej gospodarki, w tym do kwestii energetycznych. Rosja będąc światowym liderem w wydobyciu ropy naftowej, które stanowiło 12,6% światowego wydobycia ropy naftowej (taki sam wynik miała tylko Arabia Saudyjska) oraz 20,6% światowego wydobycia gazu²⁰⁰, prowadzi własną, nie zinstytucjonalizowaną politykę energetyczną, nie zobowiązuj ącą do realizacji międzynarodowych porozumień w tym zakresie.

Problem we wzajemnych stosunkach UE–Rosja, pojawia się także w przypadku kontraktów długoterminowych na dostawy gazu z Rosji. Mimo iż Unia Europejska generalnie popiera zawieranie takich kontraktów jako zabezpieczenie dostaw surowców na dłuższy okres, to część nowych państw członkowskich UE stara się je powoli ograniczać ze względu na zawartą w kontraktach zasadę „take or pay”. Zasada ta mówi o tym, że państwo importujące gaz nie ma prawa go odsprzedać na rynku wtórnym, co jest bardzo nieefektywne w sytuacji, gdy ilość gazu importowanego przekracza zapotrzebowanie państwa. Dla Rosji jest to bardzo wygodne rozwiązanie i nie chce od niego odejść201

.

199 P. Aalto, The EU-Russian Energy Dialogue…, op. cit., s. 95-98.

200 BP Statistical Review…, op. cit., June 2008, s. 9 i 24.

201

P. Seklecki, Dialog energetyczny Unia Europejska–Rosja, „Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki”, Nr 2, marzec 2003, s. 35-36.

W świetle powyższego dla Unii Europejskiej priorytetem powinna stać się budowa nowego gazociągu, który z pominięciem Rosji dostarczyłby gaz z krajów Azji Środkowej i Bliskiego Wschodu (Gazociąg Nabucco, który na długości 3,3 tys. km miałby przepompowywać 30 mld metrów sześciennych gazu rocznie). Realizacja projektu nie jest zaawansowana, gdyż Rosja forsuje alternatywny gazociąg, tzw. Gazociąg Południowy (South