Problem metod oceny bezpieczeństwa energetycznego

Oceny bezpieczeństwa energetycznego krajów próbują dokonywać różne instytucje. Jest to zadanie złożone i wieloaspektowe.

Komisja Europejska swoją ocenę opiera o Model Systemu Energetycznego – PRIMES (PRIMES Energy System Model)³⁹⁴. Konstrukcja PRIMESA zaczęła się w 1993 r. i od początku model ten koncentrował się na mechanizmach rynkowych wpływających na zmiany popytu i podaży na energię jako aspekcie bezpieczeństwa energetycznego, także w kontekście rozwoju i absorpcji nowych technologii. Model PRIMES miał być również narzędziem służącym badaniu związków pomiędzy polityką energetyczną a rozwojem technologii. Pierwsza wersja modelu została zastosowana w 1997 r. do oceny środków polityki

394

The PRIMES Energy System Model Summary Description, National Technical University of Athens,

energetycznej zaproponowanych przez Komisję Europejską w fazie negocjacji protokołu z Kioto. Aktualna wersja modelu (wersja PRIMES 2) zastąpiła pierwotną wersję tego modelu³⁹⁵.

PRIMES 2 jest systemem modelowania, który symuluje rynkowe rozwiązanie równowagi pomiędzy popytem i podażą energii w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Model określa równowagę poprzez znalezienie takiego poziomu cen każdej z form energii, przy którym producenci energii produkują dokładnie tyle ile będą odbierać konsumenci. Równowaga ma charakter statyczny (funkcjonuje w odniesieniu do danego okresu), ale powtarzalny, tzn. może występować również w kolejnych okresach mimo zmiany uwarunkowań.

PRIMES 2 jest modelem behawioralnym, ale określa w szczegółowy sposób możliwą wielkość popytu na energię, technologie magazynowania i technologie redukcji zanieczyszczeń. Model bierze pod uwagę zagadnienia dotyczące ekonomiki rynku, struktury przemysłu oraz polityki energetycznej i regulacji w zakresie energii i środowiska naturalnego. Czynniki te są przedstawiane jako główne wyznaczniki zachowania aktorów rynku energii. Modularna struktura PRIMES odzwierciedla podział decyzji podejmowanych indywidualnie przez poszczególnych aktorów w zakresie wielkości podaży, popytu na energię oraz zależności między popytem i podażą oraz ceną energii.

PRIMES jest modelem ogólnego przeznaczenia - jest używany podczas prognozowania, konstrukcji scenariuszy i analizy skutków decyzji administracyjnych. Znajduje zastosowanie w średnio- oraz długoterminowej analizie. Ze względu na modularny charakter, oprócz podejścia zintegrowanego umożliwia także częściowe zastosowanie modułów na potrzeby bardziej szczegółowych badań rynku energii396

.

W przypadku bezpieczeństwa energetycznego Polski w Raporcie Bezpieczeństwo

Energetyczne Polski 2010 oceny dokonuje Instytut Kościuszki³⁹⁷. Zaprezentowana została w nim propozycja modelu oceny, na który składa się zbiór kryteriów makro i mikro odnoszących się do infrastrukturalnych uwarunkowań dwóch sektorów energetycznych: paliw płynnych i ropy oraz gazu ziemnego, które w opinii ekspertów powinny zostać poddane analizie³⁹⁸. Analiza tych dwóch sektorów polskiej energetyki została oparta o wskaźniki agregatowe, które są konstruowane w ramach tzw. wielowymiarowej analizy porównawczej

395

Ibidem, s. 4.

396 Ibidem, s. 5.

397 Bezpieczeństwo energetyczne Polski 2010. Raport otwarcia, Kraków-Bruksela, Instytut Kościuszki - Instytut

Integracji Europejskiej.

wchodzącej w skład wielowymiarowej analizy danych399

. Proponowane kryteria w tym raporcie zostały opisane i skwantyfikowane według przyjętych „wag”.

Autorzy raportu podkreślają, że otrzymane wskaźniki agregatowe nie są oceną niezawodności systemu energetycznego, a pewną sumaryczną oceną stanu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Najważniejsze znaczenie informacyjne ma śledzenie jego zmian w czasie, w kolejnych latach, gdy wskaźnik ten liczony będzie według tej samej metodologii, co pozwala porównywać wskaźnik bezpieczeństwa w zakresie ropy naftowej i paliw płynnych z wskaźnikiem dotyczącym gazu ziemnego. Z takiego porównania wynika, że stan bezpieczeństwa w zakresie gazu ziemnego Polski jest ponad dwukrotnie gorszy od bezpieczeństwa energetycznego w zakresie ropy naftowej i paliw płynnych. Zastosowany w raporcie Instytutu Kościuszki model nie ma charakteru ostatecznego ze względu na to, że stan taki nigdy nie będzie mógł być osiągnięty (element uznaniowości) i posiada wiele mankamentów. Po pierwsze, nie zawiera analizy sektora elektroenergetycznego, który jako znacznie trudniejszy do oceny od pozostałych sektorów i wymaga udostępnienia bardzo aktualnych danych, pozostających w dyspozycji przedsiębiorstw energetycznych. Po drugie, brak w nim analizy sektora źródeł odnawialnych, które determinują w dużym stopniu bezpieczeństwo energetyczne kraju.

Odnosząc się do głównego nurtu rozważań nad istotą i zakresem pojęcia bezpieczeństwa energetycznego, należy zauważyć, że ze względu na jego wielowymiarowość istnieje wiele różnorakich wskaźników bezpieczeństwa energetycznego. Mają one zróżnicowany charakter i dotyczą różnych aspektów bezpieczeństwa energetycznego. Zalicza się do nich m.in.⁴⁰⁰: - udział importowanych paliw energetycznych w bilansie energetycznym,

- stopień dywersyfikacji surowców energetycznych, z których produkowana jest energia (np. wskaźnik Stirlinga bądź wskaźnik Agencji Rynku Energii),

- wskaźnik energochłonności gospodarki,

- udział energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie energetycznym, - ceny energii końcowej i ich dynamika (dla gospodarstw domowych i odbiorców przemysłowych),

- wskaźnik samowystarczalności energetycznej,

399 Najczęściej celem tego typu analizy jest uporządkowanie zbioru obiektów według pewnego kryterium

ogólnego, które nie jest bezpośrednio mierzalne. Można natomiast wyrazić je przy pomocy cech statystycznych, dostępnych do obserwacji i pomiaru. Końcowym efektem liniowego porządkowania obiektów wielocechowych jest ranking obiektów sporządzany na podstawie wartości wskaźnika agregatowego.

400 M. Kaliski, D. Staśko, Bezpieczeństwo energetyczne w…, op. cit., s. 114-125 oraz R. Riedel,

- wskaźnik żywotności zasobów,

- wielkość, wystarczalność i udział rezerw paliw energetycznych będących we własnej dyspozycji,

- wskaźnik zależności importowej, - wskaźnik zależności eksportowej,

- przepustowość interkonektorów z innymi systemami energetycznymi,

- niezawodność sieci energetycznych (elektroenergetycznych, transportowych itd.) sprawność ich eksploatacji i eliminowania niesprawności,

- koncentracja przemysłów energochłonnych,

- wskaźnik nakładów inwestycyjnych i innych (ekonomicznych, politycznych) uwzględniających przyszły popyt wewnętrzny na energię,

- wskaźnik emisyjności gospodarki.

Żaden z powyższych wskaźników zastosowany oddzielnie nie odzwierciedla stanu bezpieczeństwa energetycznego, pokazuje jedynie określony aspekt bezpieczeństwa. Wskaźniki te muszą być dobierane i analizowane w pewnych grupach zapewniających ich komplementarność401

.