Geneza polityki energetycznej Wspólnot Europejskich

Europejska polityka energetyczna to zespól celów, jakie kraje Unii Europejskiej zamierzają osiągnąć w dziedzinie energii elektrycznej i gazu oraz środków do ich realizacji. Jest to dziedzina dynamicznie rozwijająca się, gdyż ewolucji i rozszerzeniu podlegają zarówno, cele jak i środki. Toczą się spory nad instytucjonalizacją polityki energetycznej, gdyż nie jest zapisana w żadnym Traktacie założycielskim Wspólnot Europejskich.

Powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) w 1952 r. jest często uważane za początek polityki energetycznej Wspólnoty. Poddanie dwóch strategicznych sektorów (stali i węgla) władzy ponadnarodowej miało stopniowo doprowadzić Europę do pełnego zjednoczenia ekonomicznego i politycznego oraz zapewnić jej dynamiczny rozwój¹²⁸. Dla państw sygnatariuszy EWWiS było to ważne wydarzenie, gdyż zgłaszany przez nie popyt na

128 K. Pronińska, Zmiany w sektorze paliwowo-energetycznym związane z przystąpieniem Polski do UE i ich

wpływ na bezpieczeństwo energetyczne kraju, [w:] Polityka zagraniczna i wewnętrzna państwa w procesie integracji europejskiej, red. E. Haliżak, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2004, s. 294.

energię był w 90% zaspokajany przez węgiel kamienny, a sektor stali dużo energii zużywał129

.

Cele, które przyświecały twórcom i sygnatariuszom traktatu EWWiS miały charakter¹³⁰:

 polityczny, gdyż głównym zadaniem traktatu było stworzenie podstaw do współpracy pomiędzy Niemcami i Francją w sektorze węgla i stali, co miało służyć budowie wzajemnego zaufania i eliminacji ewentualnych konfliktów w przyszłości,

 gospodarczy, ponieważ utworzenie wspólnego rynku węgla i stali miało przyczynić się do zniesienia wszelkich barier ograniczających handel węglem i stalą w obrębie krajów Wspólnoty.

Proces odbudowy Europy ze zniszczeń po II wojnie światowej oraz szybki rozwój technologiczny w latach pięćdziesiątych XX w., spowodowały dynamiczny wzrost gospodarczy i wzrost popytu na czynniki wytwórcze, w tym na energię elektryczną i surowce energetyczne. Wydobywany w Europie Zachodniej węgiel kamienny mógł zaspokoić część potrzeb energetycznych państw Wspólnoty, natomiast rosnący import gazu ziemnego i ropy naftowej z państw trzecich wzbudzał niepokój państw EWWiS w kwestii uzależnienia surowcowego. Dlatego też podjęto szereg badań nad energią atomową, która miała się przyczynić do uniezależnienia się od dostaw surowców z państw trzecich.

W dniach 1-2 czerwca 1955 r. odbyła się konferencja w Messynie, na której ministrowie spraw zagranicznych państw EWWiS podjęli decyzję m.in. o rozpoczęciu współpracy w sferze energetyki jądrowej. Postanowiono utworzyć wspólną organizację, której miała zostać powierzona odpowiedzialność oraz środki służące pokojowemu rozwojowi energii atomowej¹³¹. Powołano międzynarodowy komitet pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii P. H. Spaaka, który opracował projekt organizacji odpowiedzialnej za sektor energii jądrowej.

Już w deklaracji z Messyny podkreślono, że kluczowym czynnikiem rozwoju krajów EWWiS jest posiadanie tanich zasobów energii. Zobowiązano się do podjęcia studiów nad metodami koordynowania projektów rozwojowych na rzecz produkcji i konsumpcji energii oraz stworzenia ogólnych wytycznych dla całościowej polityki energetycznej¹³².

22 kwietnia 1956 r. komitet Spaaka przedstawił projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Ostatecznie państwa EWWiS sygnowały w 1957 r. Traktaty

129 K. Łastawski, Od idei do integracji europejskiej, Wydawnictwo WSP TWP, Warszawa 2004, s. 144.

130

Treaty Establishing the European Coal and Steel Community, 18 April 1951 (http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm, data dostępu: 15.05.2009).

131 Deklaracja z Messyny z 1955 (http://www.eu-history.leidenuniv.nl/index.php3?c=52, data dostępu:

18.05.2009).

Rzymskie, na mocy których utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). W art. 2 Traktatu ustanawiającego Euratom zostały przedstawione następujące cele¹³³:

 wspieranie badań naukowych i zapewnienie rozpowszechniania wiedzy technicznej,

 utworzenie jednolitych norm bezpieczeństwa mających na celu ochronę ludności,

 stworzenie instalacji niezbędnych do rozwoju energetyki jądrowej we Wspólnocie,

 zagwarantowanie wszystkim użytkownikom Wspólnoty regularnych i sprawiedliwych dostaw rud i paliw jądrowych,

 zapewnianie poprzez odpowiedni nadzór, niestosowania materiałów jądrowych do innych celów niż planowane,

 właściwe korzystanie z praw własności do specjalnych materiałów rozszczepialnych,

 zapewnienie dostępu do najlepszych rozwiązań technicznych w energetyce jądrowej, swobodnego przepływu kapitału do celów inwestycji w sferze energetyki jądrowej oraz zapewnienie swobody zatrudnienia specjalistów we Wspólnocie,

 zagwarantowanie postępu w pokojowym wykorzystaniu energii jądrowej.

W Traktacie założycielskim w art. 52 powołano również Agencję Zaopatrzenia, której głównym zadaniem była kontrola i regulacja wymiany rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych wyprodukowanych na obszarze Wspólnoty¹³⁴.

Z perspektywy czasu można stwierdzić, że nie wszystkie zadania Euratom zdołał zrealizować, gdyż przede wszystkim nie udało się utworzyć wspólnego rynku w zakresie przemysłu jądrowego, również w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników wysoko wykwalifikowanych. Czynnikami blokującymi integrację państw w tym sektorze okazały się zbyt duże koszty produkcji energii elektrycznej z paliw jądrowych, jak również rozbieżność interesów poszczególnych państw EWWiS. Komisja Europejska chciała wzmocnienia pozycji Euratomu w procesie integracji państw Europy Zachodniej oraz uzyskania większego wpływu na przemysł atomowy państw członkowskich. Natomiast Francja, która miała dotychczas najlepiej rozwinięty przemysł jądrowy postrzegała Euratom jako organizację, która będzie wspierać technologicznie oraz finansowo jej własny program atomowy. Dlatego też nie zamierzała współfinansować badań podstawowych (które miały być użyteczne przede wszystkim dla krajów członkowskich posiadających nierozwiniętą

133 Treaty Establishing the European Atomic Energy Community, 25 March 1957 Luxembourg: Publishing

Services of the European Communities, pp. 7-131 (http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm, data dostępu: 18.05.2009).

energetykę jądrową), a większość funduszy chciała przeznaczyć na rozwój bardziej zaawansowanych technologii, które z pewnością przyczyniłyby się do utrzymania przez nią pozycji lidera w tej dziedzinie¹³⁵.

Kolejne lata nie przyniosły przełomu w kwestii współpracy dotyczącej energetyki państw członkowskich Wspólnot. Nadal odbywała się ona na płaszczyźnie EWWiS oraz Euratomu. Brakowało planowania oraz realizacji wspólnej strategii w zakresie zaspokojenia rosnących potrzeb energetycznych krajów.

Przyjęto dyrektywę w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich, w zakresie gazomierzy¹³⁶ oraz dwie dyrektywy, które dotyczyły obowiązkowych zapasów ropy naftowej. Pierwsza z dyrektyw dotyczących zapasów ropy naftowej, wydana w 1968 r., określała minimalny stan zapasów ropy naftowej jako ilość, która przypada na 65-dniową konsumpcję krajową137. Druga z dyrektyw, która ukazała się cztery lata później zwiększała ten limit do 90 dni¹³⁸.

Niepokojące sygnały i refleksje dotyczące europejskiej energetyki pojawiły się w związku z opublikowaniem w 1972 r. przez Klub Rzymski raportu Granice wzrostu¹³⁹. Pesymistyczny scenariusz przewidywał m.in. wyczerpywanie się surowców naturalnych (do 1990 r. miały wyczerpać się zasoby ropy i gazu) oraz występowanie w przyszłości przerw w dostawach energii w wyniku niedoborów tych właśnie surowców¹⁴⁰. Prognozy te nie sprawdziły się, jednak zawarta w raporcie katastroficzna wizja świata, stała się impulsem dla krajów Wspólnot do dyskusji na temat wspólnej polityki energetycznej.

Kryzys naftowy z początku lat siedemdziesiątych XX w. który uderzył w gospodarki najbardziej uprzemysłowione i uzależnione od ropy naftowej, zapoczątkował dyskusję na temat bezpieczeństwa energetycznego krajów Wspólnot Europejskich141

. W 1973 r. Rada Wspólnot Europejskich postanowiła utworzyć specjalny Komitet Energetyczny, którego

135 Z. Doliwa–Klepacki, Integracja europejska (łącznie z uczestnictwem Polski w UE i Konstytucją dla Europy),

Wydawnictwo Temida 2, Białystok 2005, s. 456-462.

136

Dyrektywa Rady 72/318 z dnia 26 lipca 1971 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich

odnoszących się do gazomierzy (Dz. U.L 202 z 6.09.1971 r.).

137 Dyrektywa Rady 68/414 z dnia 20 grudnia 1968 r. nakładająca na państwa członkowskie EWG obowiązek

utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz. U.L 308

z 23.12.1968 r.).

138 Dyrektywa Rady 72/425/EWG z 19 grudnia 1972 r., dotycząca obowiązku krajów członkowskich

utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej i/lub paliw ciekłych zmieniająca dyrektywę 68/414 z 1968 r. nakładająca na państwa członkowskie EWG obowiązek utrzymania minimalnych zapasów surowej ropy naftowej i/lub produktów ropopochodnych (Dz. U.L 291 z 28.12.1972 r.).

139

D. H. Meadows, D. I. Meadows, J. Randers, W. W. Behrens, The Limits to Growth. Abstract Established by

Eduard Pestel. A Report to The Club of Rome (1972), New York: Universe Books.

140 Ibidem.

141

W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, red., Stosunki międzynarodowe, Wydawnictwo alta2-Wrocław 2000, s. 142.

głównym zadaniem było opracowanie i przedstawienie projektów dotyczących wspólnej polityki energetycznej. Rok później Komisja Europejska przedstawiła Radzie raport na temat wspólnej polityki energetycznej, a po jego akceptacji, przyjęła szczegółowy plan działania w tej dziedzinie pt. Polityka energetyczna Wspólnoty ˗ cele na 1985 r.¹⁴². Został w nim

przedstawiony plan pokonania skutków kryzysu energetycznego, zmniejszenia zależności od importu energii do 50% i ograniczenia udziału ropy w zużyciu energii pierwotnej do 47%, wzrostu efektywności zużycia energii oraz realizacji programów w zakresie oszczędności energii¹⁴³. Przede wszystkim powrócono do kwestii wykorzystania w większym stopniu energii nuklearnej, do ograniczenia zużycia ropy naftowej poprzez większe wykorzystanie energii spadku wody, energii geotermalnej, energii uzyskiwanej z gazu ziemnego¹⁴⁴.

Reakcją na kryzys naftowy było powołanie w 1974 r. na konferencji w Waszyngtonie, Międzynarodowej Agencji Energii (IEA - International Energy Agency), organizacji afiliowanej przy OECD¹⁴⁵. Za cel działalności IEA przyjęto opracowanie programu zapobiegania przerwom w dostawach ropy naftowej oraz koordynację polityki energetycznej państw zachodnich. W kolejnych latach działalności Agencji utworzono program nadzorowania przez rządy krajów WE strategicznych rezerw ropy, które miały być uruchamiane na wypadek kryzysu¹⁴⁶.

Należy podkreślić, że podejmowane w latach siedemdziesiątych działania w dziedzinie energetyki były przede wszystkim reakcją na kryzysy naftowe, z czasem pojawiły się nowe inicjatywy. W Jednolitym Akcie Europejskim (JAE)¹⁴⁷, który wszedł w życie w 1987 r., zaplanowano utworzenie „rynku wewnętrznego”, co dało podstawę również do rozpoczęcia budowy „wewnętrznego rynku energetycznego”148

.

Decydującym krokiem w kierunku jego budowy było opublikowanie przez Komisję Europejską Dokumentu roboczego na temat energetycznego rynku wewnętrznego¹⁴⁹. W dokumencie tym podkreślono, że wewnętrzny rynek energetyczny ma wpływać

142 Z. Doliwa-Klepacki, Integracja europejska (łącznie z …), op. cit., s. 552.

143

S. Lis, S. Miklaszewski, Kraje europejskie wobec współczesnych procesów integracyjnych, Polska Akademia Nauk - Oddział w Krakowie, Prace Komisji Nauk Ekonomicznych nr 17, Kraków 1993, s. 86-87.

144 Council Resolution of 17 December 1974 concerning Community Energy Policy Objectives for 1985 (Official

Journal C153, 09/07/1975, P.0002-0004).

145

Polska przystąpiła do Międzynarodowej Agencji Energii 25 września 2008 roku.

146 Obecnie do głównych priorytetów Agencji należą przede wszystkim: promocja i rozwój alternatywnych

źródeł energii, podejmowanie współpracy z krajami wydobywającymi ropę naftową, prowadzenie długofalowej polityki ochrony środowiska naturalnego przed skutkami zużycia energii, podejmowanie badań nad nowymi rodzajami energii i technologiami ich wykorzystania, dbałość o właściwy poziom cen energii umożliwiający prawidłowe funkcjonowanie rynku (http://www.iea.org/about/index.asp, data dostępu: 20.05.2009).

147 Single European Act (1986), Official Journal L 169 of 29 June 1987.

148 T. Skoczny, Energetyka…, op. cit., s. 712. Szerzej pojęcie „wewnętrznego rynku energetycznego” zostanie

omówione w kolejnym podrozdziale.

stymulująco na poziom życia obywateli oraz na dostawy energii. Zostały również przedstawione cele i możliwości liberalizacji europejskiego rynku energii. Dotyczyło to głównie sektora energii elektrycznej i sektora węgla kamiennego. Przed wspólnotową elektroenergetyką postawiono duże wyzwanie, a mianowicie niezawodnego zaopatrzenia w tanią i przyjazną dla środowiska naturalnego energię. W konsekwencji działania te miały prowadzić do intensyfikacji handlu między państwami członkowskimi, wzmocnienia ich solidarności energetycznej oraz zwiększenia zdolności dostosowawczych przedsiębiorstw, działających w tym sektorze.

Dokument wskazywał również na sfery rozbieżności między poszczególnymi państwami, które powinny zostać poddane dalszym uzgodnieniom. Dotyczyło to: cen i kosztów energii elektrycznej, kwestii podatkowych i dostępu do rynków finansowych, obszarów infrastrukturalnych, zagadnień dotyczących monopoli, ograniczeń administracyjnych¹⁵⁰.

Reformy energetyki zaczęły się od jej liberalizacji, powolnego wprowadzania mechanizmów rynkowych zaszczepiających konkurencję w tym sektorze.

Pionierem radykalnych zmian w sektorze elektroenergetyki stała się Wielka Brytania.

Electricity Act z 1989 r. sankcjonował w tym kraju równoczesną prywatyzację sektora,

oddzielenie wytwarzania od przesyłu oraz dystrybucji energii, poprzez rozbicie monopolistycznej organizacji Central Electricity Generating Board (CEGB) oraz wprowadzenie konkurencji w wytwarzaniu i dostawie energii. Na uwagę zasługują również kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które podjęły w 1990 r. tzw. podwójne transformacje, w ramach, których system polityczny i gospodarczy zmieniały się jednocześnie, a ich zakres i głębokość były zróżnicowane¹⁵¹. Umożliwiły one wprowadzenie gospodarki rynkowej i w perspektywie wejście niektórych krajów z EŚW do Unii Europejskiej. Przemiany te objęły również elektroenergetykę i oznaczały zerwanie z nieefektywną gospodarką nakazowo-rozdzielczą152

.

Transformacja rynkowa energetyki wymagała jasnego ustanowienia reguł dotyczących m.in. takich zagadnień, jak: kto z kim handluje, na jakich warunkach, jakie są konsekwencje niedotrzymania standardu świadczonych usług dostawy energii, w jaki sposób cena ma uwzględniać tzw. koszty zewnętrzne użytkowania przez energetykę środowiska naturalnego

150 Ibidem.

151 Szerzej [w:] E. Molendowski, Liberalizacja wymiany handlowej…, op. cit., s. 68.

152

http://www.vattenfall.pl/www/vf_pl/vf_pl/199544vatte/559514oxryn/717370podst/717713histo/index.jsp (data dostępu: 20.05.2009).

itd¹⁵³. Koncepcję utworzenia wewnętrznego rynku energii i reguł odnoszących się do niego, Komisja Europejska przedstawiła w 1992 r. w dokumencie Ogólne memorandum

wyjaśniające154. Została w nim potwierdzona wola zdecydowanej liberalizacji rynku energetycznego, m.in. poprzez wprowadzenie¹⁵⁵:

 nakazu wyodrębnienia poszczególnych zakresów działalności energetycznej (tzw.

unbundling), a w konsekwencji uzyskania adekwatności ceny w odniesieniu do kosztów,

 zasady TPA (Third Party Access), czyli dostępu (za rozsądną opłatą) strony trzeciej do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych.

Na przełomie lat dziewięćdziesiątych XX w. nastąpiło silne ożywienie działań na rzecz wspólnej polityki energetycznej, ze szczególnym uwzględnieniem regulacji prawnych. Wydano dyrektywy dotyczące poprawy przejrzystości cen gazu i energii elektrycznej (90/377/EWG)¹⁵⁶ oraz tzw. dyrektywy tranzytowe, z których pierwsza odnosiła się do przesyłu energii elektrycznej przez sieci wysokiego napięcia157, zaś druga do przesyłu gazu przez sieci wysokociśnieniowe¹⁵⁸.

W tym samym czasie, w obliczu coraz większego zapotrzebowania na energię, jak również coraz większego uzależnienia w zakresie importu surowców energetycznych, Unia Europejska zabiegała o stworzenie porozumienia z państwami trzecimi. W ramach silniejszego zintegrowania państw europejskich w dziedzinie energetyki opracowano Europejską Kartę Energetyczną, która została podpisana w Hadze w grudniu 1991 r. przez 46 państw, w tym przez Polskę.

Następnie, w dniu 17 grudnia 1994 r., sygnatariusze Europejskiej Karty Energetycznej podpisali w Lizbonie Traktat Karty Energetycznej, który z kolei został podpisany przez kraje europejskie, kraje byłego ZSRR, Japonię, Australię i niektóre kraje śródziemnomorskie. Ustanawiał on ramy prawne dla rozwijania długofalowej współpracy w dziedzinie energii, opartej na wzajemnych korzyściach.

153 A. Pach-Gurgul, Jednolity rynek energii elektrycznej i bezpieczeństwo energetyczne Europy, [w:] Gospodarka

światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, red. S. Miklaszewski, E. Molendowski,

Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009, s. 320-321.

154 Ogólne memorandum wyjaśniające, COM (91) 548 final 21.02.1992.

155 A. Dobroczyńska, red., Energetyka w Unii Europejskiej…, op. cit., s. 3.

156 Dyrektywa Nr 90/377/EWG Rady z dnia 29.06.1990 r. w sprawie stosowania postępowania Wspólnoty w celu

poprawy przejrzystości cen gazu ziemnego i energii elektrycznej dla przemysłowych odbiorców końcowych,

(Dz. Urz. WE 1990 L 185/16).

157 Dyrektywa Nr 90/547/EWG z dnia 29.10.1990 r. w sprawie przesyłania energii elektrycznej przez sieci

wysokiego napięcia (Dz. Urz. 1990 L 313). 158

Dyrektywa Nr 91/296/EWG Rady z dnia 31.05.1991 r. w sprawie przesyłu gazu ziemnego w sieciach

Z kolei w Traktacie z Maastricht podkreślono, że Wspólnota rozszerza swoją działalność w dziedzinie energetyki, ochrony ludności i turystyki. Ponadto zachęca do tworzenia i rozwoju sieci transeuropejskich (w zakres ten wchodzą również sieci energetyczne). Oprócz powyższych zapisów, do Traktatu z Maastricht został wprowadzony nowy tytuł Sieci

Transeuropejskie. W art. 129 ust.1 postanowiono, że Wspólnota ,,…przyczyni się do budowy

i rozwoju sieci transeuropejskich w takich dziedzinach, jak infrastruktura transportowa, telekomunikacja i energetyka”¹⁵⁹ i będzie dążyła zarówno do promocji wzajemnych połączeń i interoperacyjności sieci krajowych, jak i do dostępu do tych sieci. Ponadto zwrócono uwagę na potrzebę łączenia tymi sieciami wysp, regionów zamkniętych i peryferyjnych z centralnymi regionami Wspólnoty¹⁶⁰.

Po Traktacie z Maastricht kontynuowano prace nad kształtem polityki energetycznej i jej głównymi celami. W styczniu 1995 r. Komisja Europejska opublikowała dokument Zielona

Księga: Ku polityce energetycznej Unii Europejskiej161

, który był kolejną próbą

wypracowania konsensusu między państwami członkowskimi w sprawie dojścia do spójnej, ogólnoeuropejskiej polityki energetycznej. Podkreślono wagę liberalizacji rynków energii poszczególnych państw członkowskich oraz dokończenia procesu tworzenia „jednolitego rynku energetycznego”¹⁶².

Po kilku miesiącach została przygotowana Biała Księga: Polityka energetyczna Unii

Europejskiej¹⁶³, która miała na celu bliższe doprecyzowanie reformy sektora energetycznego. Za najważniejsze filary polityki energetycznej UE uznano164

: 1. Konkurencyjność gospodarki.

2. Bezpieczeństwo energetyczne.

3. Ochrona środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem wytwarzania i dostarczania energii.

Efektami Białej Księgi była Dyrektywa 96/92/WE dotycząca wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku w sektorze energii elektrycznej (tzw. dyrektywa elektryczna) oraz Dyrektywa 98/30/WE dotycząca wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku w sektorze gazu

159 Treaty on European Union (1992), Official Journal C 191 of 29 July 1992.

160 Ibidem.

161 Green Paper: For a European Union Energy Policy, COM(94) 659, styczeń 1995

(http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:51994DC0659, data dostępu: 20.05.2009).

162 Pojęcie to zostanie dokładniej wyjaśnione w następnym podrozdziale.

163 White Paper: An Energy Policy for the European Union, COM(95) 682, grudzień 1995,

(http://europa.eu/bulletin/fr/9512/p103101.htm, data dostępu: 20.05.2009).

(tzw. dyrektywa gazowa)¹⁶⁵. Te dwa zarządzenia miały zmierzać do liberalizacji rynku w poszczególnych sektorach i zwiększać przejrzystość w zakresie dostaw energii. Wprowadzenie w życie przepisów dyrektywy „elektrycznej” i „gazowej” miało spowodować poprawę organizacji i konkurencyjności sektora energetycznego w poszczególnych krajach. Dyrektywy te w sposób szczegółowy regulowały kwestie dostępu do systemu elektroenergetycznego oraz sieci gazowych. Została wprowadzona naczelna zasada liberalizacji rynku energetycznego ˗ zasada TPA (Third Party Access).

Obie dyrektywy zakładały stopniowe otwieranie krajowych rynków energii elektrycznej oraz gazu, poprzez wyznaczenie minimalnych progów otwarcia, do których państwa miały zmierzać stopniowo. Proces ten nie okazał się jednak łatwy, gdyż różne warunki ekonomiczne, jak również odmienne struktury energetyki i konsumpcji energii w poszczególnych krajach były przeszkodą dla pełnej liberalizacji oraz porozumienia się w kwestii środków na realizację wyznaczonych zadań.

Oceniając działania podjęte na rzecz rozwijania wspólnotowej polityki energetycznej, lata dziewięćdziesiąte XX w. wypadają korzystnie, gdyż przede wszystkim stworzono prawne fundamenty liberalizacji rynku energii elektrycznej i gazu. Ponadto wytyczono cele wspólnej polityki energetycznej i przyspieszono prace nad likwidacją barier ich realizacji.

W Zielonej Księdze z 29 listopada 2000 r. ˗ Ku europejskiej strategii na rzecz

bezpieczeństwa dostaw energii¹⁶⁶ ˗ Komisja Europejska wezwała do prowadzenia aktywnej

polityki energetycznej i przyjęcia unijnej strategii na rzecz bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich. Księga ta przedstawiała słabości unijnej energetyki i wytyczała niezbędne instrumenty mające zagwarantować bezpieczeństwo energetyczne krajów członkowskich w warunkach wzrostu popytu na energię i rosnącej zależności od importu surowców energetycznych. Opracowanie było odpowiedzią na gwałtowny wzrost cen ropy naftowej, jaki miał miejsce od marca 1999 r.167. Ukazało ono strukturalną słabość Unii Europejskiej, czyli wzrastające uzależnienie Europy od dostaw surowców energetycznych, rolę ropy naftowej jako czynnika wpływającego na ostateczną cenę energii elektrycznej i niezadowalające rezultaty dotychczasowej polityki kontroli konsumpcji energii w krajach

165 Directive 96/92/EC of the European Parliament and of the Council of 19 Dec.1996 concerning Common

Rules for the Internal Market in Electricity, OJ L 27, 30.01.1997; Directive 96/30/EC of the European Parliament and of the Council of 22 June 1998 concerning Common Rules for the Internal Market in Natural Gas, OJ L 27, 21.07.1998. Dyrektywa elektryczna weszła w życie 19 lutego 1997 r., natomiast dyrektywa

gazowa 10 sierpnia1998 r.

166 Green Paper: Towards a European Strategy for the Security of Energy Supply COM(2000) 769, listopad

2000.

167

Ceny ropy naftowej uległy potrojeniu w stosunku do grudnia 1998 r., kiedy były rekordowo niskie - 10 USD za baryłkę.

UE¹⁶⁸. Oczywiste stało się, że bez aktywnej polityki energetycznej Unia Europejska nie będzie w stanie uwolnić się od rosnącego uzależnienia od dostaw surowców energetycznych. Tym samym podkreślono fakt, że mimo iż Traktaty o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS) i o Euratomie dotyczyły energetyki, to jednak nie stworzyły one wystarczających podwalin pod wspólną politykę energetyczną. Próby włączenia rozdziału dotyczącego energii w trakcie negocjacji Traktatów z Maastricht i Amsterdamu również zakończyły się niepowodzeniem¹⁶⁹. Nad kształtem polityki energetycznej zaczęto dyskutować w kontekście coraz silniej zintegrowanego rynku wewnętrznego, a w przyszłości jednolitego. Ważne w tym względzie założenia długofalowej strategii energetycznej zawiera Zielona Księga z 2000 r., zgodnie z którą:

 Unia powinna prowadzić politykę energetyczną uwzględniającą kontrolę zapotrzebowania energetycznego; zwrócono uwagę na możliwości podjęcia działań oszczędnościowych w krajach UE, zmniejszających popyt na energię,

 zostało podkreślone znaczenie instrumentów podatkowych w kontroli zużycia energii z poszanowaniem dla środowiska naturalnego,

W dokumencie Jednolity rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej a bezpieczeństwo energetyczne Polski (Stron 61-70)