Rozdział I. Teoretyczne aspekty funkcjonowania rynku energii elektrycznej
1.3. Modele i rodzaje rynków energii
Tak więc rynek energii elektrycznej działa zarówno na płaszczyźnie finansowej jak i technicznej zwanej rynkiem bilansującym.
1.3. Modele i rodzaje rynków energii
Proces ewolucji rynkowej sektora elektroenergetycznego przebiegał i nadal przebiega w kierunku ograniczenia monopolu w całym rynku energii elektrycznej. Wyróżnia się cztery modele rynku energii elektrycznej38:
34
W przypadku Polski koncesje te są udzielane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
35 http://www.cire.pl/item,27184,7.html, data dostępu: 18.12.2008.
36 Ibidem.
37
Ibidem.
1. Monopol elektroenergetyczny. 2. Agencja elektroenergetyczna. 3. Hurtowy rynek energii elektrycznej,
rynek hurtowy scentralizowany (pool energetyczny),
rynek giełda - operator systemu przesyłowego,
rynek zdecentralizowany (rozproszony). 4. Hurtowy i detaliczny rynek energii elektrycznej.
Monopol elektroenergetyczny był klasycznym modelem funkcjonowania elektroenergetyki opartym o pionowo zintegrowaną strukturę (tzw. vertically integrated
monopoly) obejmującą jednocześnie wytwarzanie, przesył i dystrybucję energii.
Złożoność tych procesów, wynikająca zarówno ze specyficznych cech energii elektrycznej, dużej liczby odbiorców, jak również zazwyczaj dużego rozproszenia geograficznego systemu elektroenergetycznego, częstych problemów technicznych wymagała silnej koordynacji. W modelu tym rząd danego państwa zwykle był jednocześnie właścicielem oraz bezpośrednio zarządzającym przedsiębiorstwem, obejmującym w zasadzie cały łańcuch technologiczny wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej (direct
government ownership). Zakłady dystrybucyjne, nazywane operatorami systemów
rozdzielczych (na rys. 1.3. oznaczone jako OSR), w takim rozwiązaniu organizacyjnym miały pewną swobodę gdyż mogły być wyłączone z monopolu lub być własnością władz lokalnych. Ceny energii były regulowane przez rządowe agencje lub podlegały różnym innym formom zatwierdzenia, a odbiorcy (na rys. 1.3. oznaczeni jako Od) byli zmuszeni do zakupu energii elektrycznej u operatorów, do których byli przyłączeni39
.
Funkcjonowanie elektroenergetyki jako monopolu przez ponad 100 lat powodowało pomijanie aspektów efektywnościowych, co było możliwe do momentu, kiedy okazało się, że takie działanie energetyki (jednego z segmentów sektora użyteczności publicznej) stało się barierą postępu, hamulcem wzrostu konkurencyjności całej gospodarki40
.
39 Ibidem, s. 33.
40
A. Dobroczyńska, L. Juchniewicz, Transformacja ustrojowa w polskiej elektroenergetyce. Od pełnego
Rys. 1.3. Model monopolu elektroenergetycznego
Źródło: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 34 oraz S. Hunt, Making Competition Work in
Electricity, John Wiley & Sons, Inc., New York 2002, s. 42.
Dla niektórych gospodarek negatywne konsekwencje były bardzo dotkliwe, dlatego odeszły one od zintegrowanej pionowo i zmonopolizowanej własności państwowej. Niektóre jednak, godząc się z konsekwencjami, pozostały przy tym modelu41
. Unia Europejska od lat dąży do rezygnacji z powyższego modelu na rzecz rozwiązań efektywnościowych.
Z kolei agencja elektroenergetyczna (single buyer lub purchase agency) jest modelem, który po raz pierwszy został zastosowany w Stanach Zjednoczonych w 1978 r., gdy uchwalono ustawę, tzw. PURPA (Public Utility Regulation Policy Act), która dopuściła funkcjonowanie niezależnych producentów energii elektrycznej. Model ten funkcjonował tam do 1992 r., kiedy wprowadzono zasadę dostępu do sieci stron trzecich. Występował on również w Azji i był uważany za pierwszy krok w kierunku liberalizacji i przyciągnięcia inwestycji finansowanych prywatnym kapitałem42. Istotą tego modelu są niezależne przedsiębiorstwa wytwórcze (oznaczone na rys. 1.4 jako G1, G2….Gn), które nie są przedsiębiorstwami użyteczności publicznej i które konkurują na rynku wytwarzania energii elektrycznej43.
41 S. Hunt, Making Competition Work..., op. cit., s. 41.
42 Ibidem, s. 42.
43
J. Paska, Ekonomika w elektroenergetyce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007, s. 39.
Rys. 1.4. Model agencji elektroenergetycznej
Źródło: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 34.
W modelu tym istnieje specjalnie utworzona niezależna organizacja, która prowadzi zakup energii u różnych wytwórców. W tym przypadku to agencja ma wyłączność na zakup energii, ustalanie jej ceny, decyduje także o rozdziale obciążeń oraz o inwestycjach w sieci przesyłowej. Model agencji elektroenergetycznej jest najczęściej realizowany poprzez zawieranie umów długoterminowych z wytwórcami energii i zakładami dystrybucyjnymi. Model ten jest ograniczoną formą konkurencji, która de facto pojawia się na etapie wytwarzania energii, ale wciąż ogranicza odbiorcę końcowego44
.
Zmiany w funkcjonowaniu elektroenergetyki nastąpiły pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. wraz z przeobrażeniem gospodarek krajów uprzemysłowionych, doskonaleniem technik stosowanych w elektroenergetyce. Pogląd, że każdy produkt czy usługa mogą być wycenione był kolejnym impulsem do poszukiwania lepszych rozwiązań niż struktury monopolistyczne, a takim rozwiązaniem wydawał się hurtowy rynek energii elektrycznej (wholesale market).
Pierwsze rozwiązania w zakresie tego typu rynku nie zdetronizowały do końca modelu monopolu45. W gospodarkach krajów członkowskich Unii Europejskiej rynek
hurtowy rozwijał się wolno, ale równomiernie i stabilnie46. Istotą hurtowego rynku energii elektrycznej jest działalność niezależnych producentów
energii elektrycznej, oferujących energię nabywcom hurtowym po ustalanych przez siebie
44 S. Hunt, Making Competition Work...., op. cit., s. 43.
45
A. Dobroczyńska, L. Juchniewicz, Transformacja ustrojowa w polskiej…, op. cit., s. 3-6
cenach. Na rynku tym mogą też uczestniczyć bezpośredni odbiorcy. Jednak występowanie barier wejścia, jakimi są: problem bilansowania dostaw, konieczność posiadania systemów telekomunikacyjnych i komputerowych oraz koszty osobowe powodują, iż uczestnikami tego rynku są zazwyczaj więksi odbiorcy energii elektrycznej47. Charakterystyczne dla hurtowego rynku energii elektrycznej jest to, że odbiorcy muszą nabywać energię u operatorów sieci rozdzielczej, do których są przyłączeni. Organizacyjnymi formami prowadzenia handlu energią elektryczną na ryku hurtowym są48:
1. Scentralizowany rynek hurtowy (pool energetyczny) to inaczej zintegrowana giełda energii z rynkiem bilansującym (o czym szerzej w dalszej części rozdziału), na którym całkowity handel energią prowadzi operator rynku i systemu przesyłowego. Przez rynek scentralizowany przechodzi handel energią z jednostek wytwórczych o tzw. mocach znamieniowych, czyli powyżej pewnej ustalonej mocy, najczęściej 30 MW lub 50 MW49
. Takie rynki funkcjonują zazwyczaj w oparciu o ceny krańcowe w taki sposób, iż cena ostatniej zaakceptowanej oferty wyznacza cenę rynkową. Operator systemu przesyłowego, który jest jednocześnie operatorem rynku prowadzi rynek energii i rynek techniczny oraz jest odpowiedzialny za przyjmowanie ofert produkcji, ustawianie ich w kolejności cenowej, a ostatecznie za optymalny rozdział obciążeń i zbilansowanie zapotrzebowania zgodnie z ofertami przy zachowaniu technicznych kryteriów produkcji i przesyłu energii. W tym przypadku odbiorcy mogą tylko obserwować zachodzące procesy oraz oczekiwać na ich wyniki, a przede wszystkim na poziom cen energii, jaki ustali się na rynku energii. Ponadto do obowiązków operatora systemu przesyłowego w tym modelu rynku należą50
:
zapewnienie stabilności systemu elektroenergetycznego,
zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez właściwe planowanie, realizację produkcji energii elektrycznej, jej przesył i dostawę,
utrzymanie integralności sieci zasilającej i powiązań międzynarodowych,
minimalizacja kosztów transakcji rynkowych,
zarządzanie wadiami rynkowymi,
prawo do wyłączenia z gry rynkowej uczestnika bądź zawieszenia działania rynku w stanach zagrożenia bezpieczeństwa elektroenergetycznego,
realizacja płatności finansowych na rynku energii elektrycznej,
47 S. Hunt, Making Competition Work...., op. cit., s. 47.
48 W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 38.
49
Ibidem, s. 38.
zapewnienie obsługi i nadzoru urządzeń pomiarowych.
Kontrakty finansowe mogą być zawierane na tym rynku w dowolny sposób i mogą to być: kontrakty zawarte za pośrednictwem instytucji finansowych, bezpośrednie kontrakty pomiędzy uczestnikami rynku, kontrakty giełdowe. W strukturze tego typu rynku nie występuje specjalnie wydzielona instytucja, która zajmuje się wyłącznie pośrednictwem w zawieraniu kontraktów.
2. Giełda energii ˗ operator systemu przesyłowego jest modelem rynku hurtowego opartym na wydzielonej giełdzie energii elektrycznej oraz rynku bilansującym obsługiwanym przez operatora systemu przesyłowego (por. rys. 1.5.). Uczestnicy tego typu rynku składają oferty zarówno na giełdzie, jak i na rynku bilansującym. Następuje oddzielenie handlu energią od technicznych aspektów działania systemu przesyłowego.
Rys. 1.5. Model rynku hurtowego: giełda energii – operator systemu przesyłowego
Źródło: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 41.
Cena ustalana na giełdzie pozwala na weryfikację pozycji uczestników rynku oraz liczby zrealizowanych ofert. Oferty składane na giełdzie służą jedynie nabyciu bądź sprzedaży energii elektrycznej, z kolei na rynku bilansującym gromadzone są informacje o umowach sprzedaży energii elektrycznej (obejmujące kontrakty dwustronne oraz transakcje giełdowe) oraz oferty bilansujące służące operatorowi systemu przesyłowego do rozdziału obciążeń.
Operator systemu przesyłowego jest odpowiedzialny za zbilansowanie produkcji energii z zapotrzebowaniem i odpowiada jedynie za przepływy finansowe, wynikające z różnic pomiędzy zgłaszanymi umowami sprzedaży a rzeczywistą energią wyprodukowaną lub pobraną z systemu elektroenergetycznego.
Za główne atuty rynków giełdowych uważa się ich dostosowanie się do handlu specyficznym towarem, jakim jest energia elektryczna (który nie da się magazynować) oraz dostępność i czytelność transakcji51. Ponadto giełda pełni rolę koordynatora transakcji pomiędzy kupującymi a sprzedającymi w krótkim okresie.
Płynność rynków giełdowych i korzyści w ich uczestnictwie zależą od liczby uczestników oraz od wolumenu obrotu. W celu uniknięcia manipulacji rynkiem giełdowym powinno na nim występować dużo uczestników, co zależy od takich czynników, jak poziom liberalizacji rynku, a także dostępność i jawność informacji. W przypadku wolumenu obrotu im więcej transakcji dokonywanych będzie na zorganizowanym rynku energii, tym bardziej ceny będą adekwatne do wielkości popytu i podaży energii elektrycznej52.
3. Rynek zdecentralizowany (rozproszony), w którego strukturze giełda energii, operator systemu przesyłowego i operatorzy handlowo-techniczni (OHT) oraz operatorzy handlowi (OH) są podstawą działania rynku energii elektrycznej. Funkcje giełdy energii i operatora systemu przesyłowego działających na rynku zdecentralizowanym są takie same jak na rynku giełdowym i sprowadzają się do obrotu energią elektryczną oraz zarządzania rynkiem bilansującym i zapewnienia przesyłu energii.
Na rynku zdecentralizowanym działają operatorzy handlowi (OH) oraz handlowo-techniczni (OHT). Operator handlowy jest dysponentem jednostek grafikowych, którymi mogą być zarówno jednostki grafikowe wytwórcze, jak i odbiorcze53
. Ma on za zadanie opracowanie handlowych grafików pracy i przekazywanie ich do odpowiedniego operatora handlowo-technicznego będącego dysponentem handlowym i technicznym jednostek
51
EC DG TREN, Electricity Liberalisation Indicators in Europe, Oxera Consulting Ltd, October 2001.
52 A. Dobroczyńska, red., Energetyka w Unii Europejskiej:…, op. cit., s. 79.
53 W celu dokładniejszego wyjaśnienia mechanizmu działania rynku bilansującego niezbędne wydaje się
wprowadzenie kilku pojęć. Wielkość energii elektrycznej fizycznie przepływającej między wytwórcami a odbiorcami poprzez sieć przesyłową i sieci rozdzielcze jest rejestrowana przez urządzenia pomiarowe zainstalowane w fizycznych punktach pomiarowych (FPP), będących obiektami zlokalizowanymi w sieci elektroenergetycznej, które określają rzeczywisty pomiar energii elektrycznej w określonym kierunku. Pomiary wielkości energii z FPP są agregowane dla miejsc dostarczania energii rynku bilansującego (MDERB), które są umownymi miejscami rynku energii, gdzie energia elektryczna jest wymieniana (odbierana lub dostarczana) między podmiotami rynku energii. Zbiór miejsc dostarczania energii MDERB definiuje podstawowy obiekt rynku bilansującego, jakim jest jednostka grafikowa (JG). Wyznaczane są dla niej takie wielkości, jak: pozycja kontraktowa, wielkości dostarczonej energii elektrycznej, odchylenia od pozycji kontraktowej, należność za odchylenia od pozycji kontraktowej. Szerzej [w:] W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 19.
grafikowych wytwórczych. Operatorzy handlowo-techniczni zbierają oferty produkcji i nabycia energii, aranżując je w zbilansowane grafiki obciążeń, w które włączane mogą być również kontrakty wzajemne. Przygotowują oni regionalne i lokalne grafiki obciążeń w ścisłej współpracy z operatorem systemu przesyłowego.
Rys. 1.6. Model rynku hurtowego zdecentralizowanego
Źródło: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 42.
W modelu rozproszonego rynku energii elektrycznej dostawcy i odbiorcy, biorąc pod uwagę specyfikę energii elektrycznej jako towaru, sami decydują, w jaki sposób będą sprzedawać i kupować energię.
W tym przypadku ważny jest wybór pomiędzy trzema zasadniczymi segmentami rynku: 1. Kontraktowym, gdzie obrót dokonuje się w formie kontraktów, zawieranych bezpośrednio pomiędzy uczestnikami rynku.
2. Giełdowym, w którym obrót następuje w formie transakcji i kontraktów zawieranych na giełdzie energii lub za jej pośrednictwem, jak również przy pomocy operatorów handlowych i handlowo-technicznych.
3. Bilansującym, na którym następuje bilansowanie różnicy pomiędzy podażą a bieżącym popytem na energię elektryczną.
Należy podkreślić, że liberalizacja rynku energii elektrycznej rozpoczęła się od otwarcia rynku hurtowego, gdzie jednak został utrzymany geograficzny monopol sieci przesyłowych.
Konkurencja obejmuje w tym przypadku głównie producentów. Ten etap liberalizacji rynku uważa się za etap pośredni przed konkurencyjnym rynkiem detalicznym54
. Rynek hurtowy współistniejący z rynkiem detalicznym energii elektrycznej to najbardziej zaawansowane rozwiązanie. Generalnie rynek hurtowy energii w tym modelu działa na takich samych zasadach, jak w przypadku opisanych rynków hurtowych. Różnica pojawia się w zakresie dostępu do sieci przesyłowej i rozdzielczej oraz do producentów energii, który w tym przypadku jest swobodny i objęci są nim wszyscy odbiorcy finalni.
Rys. 1.7. Model hurtowego i detalicznego rynku energii elektrycznej
Źródło: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 37.
W modelu tym w części detalicznej rynku działa wielu hurtowników, którzy oferując energię konkurują między sobą o klienta, ceną oraz warunkami dostawy. Natomiast właściciele sieci przesyłowych i rozdzielczych są zobowiązani udostępnić sieć każdemu podmiotowi posiadającemu odpowiednią koncesję na obrót energią w zamian za ustalone opłaty przesyłowe.
Można stwierdzić, że główne zmiany w elektroenergetyce zmierzają od pionowo zintegrowanego monopolu energetycznego w kierunku w pełni rynkowego modelu z wykształconym rynkiem detalicznym (por. rys. 1.8.). Relacje dyrektywno-kontrolne w ramach monopolu pionowo zintegrowanego zostają zastąpione stosunkami kontraktowymi
54
D. Michalski, B. Krysta, P. Lelątko, Zarządzanie ryzykiem na rynku energii elektrycznej, Instytut Doskonalenia Wiedzy o Rynku Energii, Warszawa 2004, s. 68.
(umownymi) między poszczególnymi przedsiębiorstwami działającymi na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej.
Rys.1.8. Kierunki zmian rynkowych w przemyśle energetycznym
Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Biedrzycki, M. Kozak, Rynek energii elektrycznej, [w:]Energetyka
w Unii Europejskiej… , op. cit., s. 79 oraz S. Hunt, Making Competition Work…, op. cit., s. 10-25.
Odnosząc się do wcześniej przedstawionych celów rynku energii elektrycznej wydaje się, iż w największym stopniu spełnia je model rynku energii elektrycznej z konkurencją na poziomie detalicznym, czyli na rynku, gdzie prawo swobodnego wyboru dostawcy mają wszyscy odbiorcy energii elektrycznej, bez względu na wielkość poboru, jak również na to, czy energia jest wykorzystywana na potrzeby działalności gospodarczej czy gospodarstw domowych. Konkurencja detaliczna łączy deregulację oraz znoszenie ograniczeń z ponowną regulacją działalności sieciowych oraz jej pochodnych, które pozostają monopolami55
.
Cechy energii elektrycznej jako towaru determinują tworzenie aktywnych mechanizmów umożliwiających bieżące równoważenie zapotrzebowania na energię elektryczną z jej
55 W przypadku sektora elektroenergetycznego za deregulację uważa się odejście od regulacji tych sektorów, w
których zaistniały warunki wolnorynkowe (wytwarzanie energii oraz handel). Zob. J. Wells, D. Haas, Electricity
Markets: Consumers Could Benefit from Demand Programs, But Challenges Remain, DIANE Publishing,
produkcją. Rynek bilansujący jest miejscem, gdzie następuje zrównoważenie produkcji energii elektrycznej z jej faktycznym chwilowym poborem56.
Umowy zakupu energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym określają ilości energii, która zostanie pobrana w poszczególnych godzinach kolejnych dni, których dotyczy umowa. Ilość energii potrzebnej poszczególnym odbiorcom w każdej godzinie jest określana na podstawie sporządzonych przez nich prognoz zapotrzebowania na energię. Odbiorcy płacą za zakupioną (zamówioną) energię bez względu na to, jaką jej część faktycznie wykorzystają.
W rzeczywistości może wystąpić taka sytuacja, gdzie przygotowana prognoza okaże się nietrafna, gdyż zapotrzebowanie na energię elektryczną zależy od wielu czynników (np. temperatura, zachmurzenie) i może zmieniać się w czasie (w ciągu doby, w poszczególnych dniach, tygodniach, miesiącach i sezonach)57. Konsekwencją wspomnianej
zmienności zapotrzebowania na energię są trudności w sporządzeniu precyzyjnej prognozy oraz powstanie sytuacji braku energii elektrycznej tzw. niedokontraktowania, bądź nadwyżki kupionej wcześniej energii, tzw. przekontraktowania. W obydwu przypadkach odbiorca końcowy nie zostaje pozbawiony dostawy energii, co zapewnia mu obowiązkowy udział w rynku bilansującym. W przypadku niedokontraktowania, odbiorca dokupi brakującą ilość energii na rynku bilansującym, z kolei w sytuacji przekontraktowania, odbiorca nadwyżkę energii odsprzeda na tymże samym rynku.
Procedura opisana powyżej, obejmująca obowiązek prognozowania zużycia energii oraz udziału w rynku bilansującym, odnosi się do odbiorców hurtowych nie będących gospodarstwami domowymi, kupujących energię na rynku konkurencyjnym. Wszelkie konsekwencje niedokładnej prognozy poboru energii elektrycznej w przypadku gospodarstw domowych oraz odbiorców kupujących energię na rynku regulowanym ponosi sprzedawca lub dystrybutor energii. Rynek bilansujący jest więc rynkiem, na którym operator systemu przesyłowego dokonuje zakupów bądź sprzedaży energii (będąc stroną wszystkich transakcji) w celu zrównoważenia (zbilansowania) popytu i podaży energii. Jego celem jest fizyczna realizacja zawartych przez uczestników umów kupna/sprzedaży energii i bilansowanie w czasie rzeczywistym zapotrzebowania na energię elektryczną z jej produkcją w krajowym systemie elektroenergetycznym (KSE). Stąd też pochodzi nazwa tego rynku, jako rynku bilansującego. Oprócz operatora systemu przesyłowego, na rynku bilansującym działają również inne podmioty (por. tabela 1.1.).
56
D. Michalski, B. Krysta, P. Lelątko, Zarządzanie ryzykiem na rynku..., op. cit., s. 89.
Tabela 1.1. Uczestnicy rynku bilansującego
Podmioty Ich funkcje
Operatorzy handlowi (OH)
- reprezentują uczestników rynku bilansującego w procesie zawierania i rozliczania umów energii elektrycznej,
- pośrednicy w zawieraniu i rozliczaniu umów sprzedaży energii elektrycznej.
Operatorzy handlowo- techniczni (OHT)
- reprezentują uczestników rynku w zakresie handlowych i technicznych uzgodnień, zawierania, fizycznej realizacji oraz rozliczenia umów sprzedaży energii.
Operator systemu
przesyłowego (OSP) - jest odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie sieci przesyłowej i całego krajowego systemu elektroenergetycznego, - wraz z Operatorami Systemów Rozdzielczych (OSR) realizuje fizycznie zgłaszane umowy sprzedaży energii elektrycznej.
Operatorzy systemów rozdzielczych (dystrybucyjnych)
- są odpowiedzialni za prawidłowe funkcjonowanie sieci rozdzielczej na obszarze objętym ich działaniem,
- wraz z operatorem systemu przesyłowego (OSP) realizują fizycznie zgłaszane umowy sprzedaży energii elektrycznej. Źródło: opracowanie własne na podstawie: W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej…, op. cit., s. 19.
Funkcje rynku bilansującego są zależne od przyjętego modelu rynku energii elektrycznej. I tak, w rozwiązaniach rynkowych, gdzie giełda energii jest zupełnie niezależna od OSP, rola rynku bilansującego jest znacząca. Pełni on wszystkie funkcje techniczne, jednocześnie stając się ważnym segmentem obrotu energią elektryczną. Z kolei w rozwiązaniach rynkowych, gdzie giełda energii elektrycznej jest własnością operatora systemu przesyłowego, rynek bilansujący odgrywa niewielką rolę, głównie ograniczającą się do przekazywania informacji o wszelkich ograniczeniach sieciowych i technicznych. Natomiast w scentralizowanych rozwiązaniach rynkowych rynek bilansujący nie jest odrębnym segmentem rynku energii58
. Funkcjonowanie rynku bilansującego jest możliwe jedynie dzięki praktycznej zdolności do natychmiastowego zwiększenia lub zmniejszenia produkcji energii elektrycznej przez jej wytwórców. Ceny energii na rynku bilansującym są wyznaczane na podstawie kontraktów zawieranych pomiędzy operatorem systemu przesyłowego, a wytwórcami energii. Ceny energii kupowanej i odsprzedawanej przez odbiorców na rynku bilansującym są odpowiednio wyższe i niższe od średnich cen rynkowych. W obydwu przypadkach są to więc transakcje niekorzystne dla klienta końcowego. Dlatego też klienci kupujący energię na rynku
konkurencyjnym starają się sporządzać możliwie najdokładniejsze prognozy jej zużycia, aby zminimalizować wielkość obrotu na rynku bilansującym59. W celu fizycznej realizacji umów sprzedaży energii uczestnik rynku musi spełniać odpowiednie warunki techniczne udziału w rynku bilansującym, przede wszystkim w zakresie odpowiednich systemów pomiarowych oraz infrastruktury teleinformatycznej. Uczestnikami rynku bilansującego mogą zatem być: wytwórcy i odbiorcy energii elektrycznej, przedsiębiorstwa obrotu, giełdy energii (na których zawierane są umowy na dostawy energii poprzez sieć objętą działaniem rynku bilansującego)60
.
W ramach rynku bilansującego wytwórcy mogą przekazywać operatorowi do realizacji transakcje, których z powodu awarii nie chcą wykonać lub nie mogą wykonać. Rynek ten jest również narzędziem dla operatora systemu przesyłowego umożliwiającym zawieranie transakcji na zakup lub sprzedaż energii elektrycznej w sytuacjach awaryjnych, tzn. w sytuacjach, kiedy musi być zmieniony rozkład generacji lub poboru energii elektrycznej61.