W
kierunku wschodnim i północno-wschodnim od dóbr łódzkich znajdował się duży kompleks majątkowy – Stoki, mocno zale-siony i położony na obszarze o wysokich zróżnicowaniach tereno-wych. W literaturze sugeruje się83, iż jego znaczenie wzrosło po przyłączeniu80 Ibidem, Akta gminy Chojny, sygn. 918. W obu wsiach było 57 gospodarstw chłopskich i to różnej wielkości i 17 gospodarstw komorniczych.
81 Ibidem, Urząd UGPdSW, sygn. 1649; ibidem, sygn. 1650.
82 Ibidem, Akta gminy Chojny, sygn. 644. Tam ich opisy; Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście, XVI WKW, rep. hip. 131, t. I.
83 T. Nowak, Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003, passim. Tam sugestia, że w przeszłości mógł istnieć duży kompleks majątkowy obejmu-jący: Rogi, Sikawę zwaną wcześniej jako Wola Miecznikowa i Moskule.
posiadłości Sikawa (Wola Miecznikowa). Przez wspomniane terytorium przechodziło w okresie średniowiecza i staropolskim ważne połączenie drożne, określane jako droga wolborska lub kurowicka prowadząca z Wolbo-rza przez Kurowice i Stoki do ZgieWolbo-rza84. Ponadto współczesna ul. Beskidzka jest pozostałością traktu prowadzącego z Lutomierska przez Łódź, Sikawę, Wiączyń Leśny do Brzezin. Z czasem wykształciła się kolejna droga biegnąca z Brzezin przez Mileszki, Stoki do Łodzi, której pozostałością są współczesne ulice: Hyrna i Telefoniczna. Zachowane przekazy źródłowe, wykorzystane w literaturze przedmiotu85 informują o funkcjonowaniu tam wsi Stoki86, składającej się w końcu XVIII w. z kilku zagród chłopskich o skromnych nadziałach, wsi Sikawa87 oraz osad znanych jako Budy Stokowskie i Budy Sikawskie. Te ostatnie były faktycznie miejscami, gdzie mieszkały nieliczne grupy osób zajmujące się wyrębem lasu, produkcją smoły i innych produk-tów i były przenoszone z miejsca na miejsce. W sąsiedztwie dóbr łódzkich przez dłuższy okres funkcjonowała też wieś Lipinki.
Proces zagospodarowania tych dóbr rozpoczął się w 1798 r., kiedy to Antoni Mariusz Stokowski zawarł wstępne porozumienie z grupą koloni-stów, w większości wyznania ewangelicko-augsburskiego na założenie dużej kolonii nazwanej później Antoniew88. Ciągnęła się ona wzdłuż zachod-nich i południowych granic tych dóbr, a więc od Rogów do granic dominium Mileszki. W 1829 r. doszło do podziału dóbr stockich89. Część południowa – Stoki – przeszła na Wincentego Stokowskiego, a północna (Sikawa) na
84 AGAD, Zbiór Kartograficzny, sygn. 138–11.
85 B. Baranowski, Łódź i okolice na przełomie XVIII i XIX w., [w:] Łódź. Dzieje miasta…, s. 129–130; M. Koter, Kształtowanie się…, s. 76–77; idem, Zagospodarowanie przestrzenne obszaru obecnej Łodzi u schyłku okresu przedprzemysłowego, „Materiały i Studia”, z. IV, 1974, s. 17 i n.
86 Była ona zlokalizowana na północny wschód od dworu i zabudowań folwarcznych, przy współczesnej ul. Giewont, po jej stronie zachodniej na wysokości ulic: Gubałówka i Wyżynna. Po stronie wschodniej znajdowały się użytkowane przez nią pola o ogólnej powierzchni ponad 70 mórg.
87 Istniała przy współczesnej ul. Beskidzkiej, w jej części wschodniej.
88 APŁ, KdSWPŁ, sygn. 168; Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście, XVI WKW, rep. hip. 106, t. I, dział I i II i zbiór dokumentów. Odpowiedni kontrakt, akt urzędowy spisano przed J. Liskiewi-czem 14 V 1810 r. i złożono w księgach hipotecznych powiatu zgierskiego, które nie zachowały się do czasów nam współczesnych.
89 APŁ, Not. F. Boguński 1829, akt z 1 lipca; Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście, XVI WKW, rep. hip. 109 (Sikawa); ibidem, rep. hip. 113 (Stoki). W tych księgach hipotecznych wykorzy-stano działy I i II.
Wincentego Lubiatowskiego ożenionego z siostrą tego pierwszego. Stosow-nie do dokonanego porozumienia podzielono kolonię AntoStosow-niew na dwie czę-ści. Antoniew Sikawski, według danych z 1864 r., posiadał 34 osady, zajmujące łącznie 853 morgi, w tym ponad 14 mórg – różnych nieużytków90. Natomiast Antoniew Stokowski, według danych z 1879 r.91, zajmował powierzchnię 1005 mórg, w tym osada szkoły wiejskiej – 9 mórg 16 prętów, a ziemie nie-uprawne ponad 12 mórg. We wspomnianym wyżej roku funkcjonowało tam 38 osad wiejskich i wielkość ta utrzymała się od chwili utworzenia całej kolonii.
Na początku XIX w. w składzie dóbr stockich powstała kolonia Henryków. Na jej utworzenie wydzielono wschodnią część tego majątku a dodatkowo, na uzupełnienie jej uposażenia, pozyskano kompleks z dóbr Mileszki92. Kolonia Henryków stanowił więc niejako przedłużenie kolonii Antoniew. Utworzono tam tylko 7 osad, użytkowanych przez rodziny pochodzenia niemieckiego93.
W latach 30. XIX w. rozpoczął się proces tworzenia dwóch kolejnych kolo-nii zamieszkałych w większości przez osoby pochodzenia niemieckiego, choć udział przedstawicieli społeczności polskiej też był znaczący94. Kolonia Budy Sikawskie składała się z trzech części. Pierwsza z nich funkcjonowała po północnej stronie, gdy drugą część Bud Sikawskich utworzono po południo-wej stronie Szosy Brzezińskiej95. Trzecią część Bud Sikawskich ulokowano za folwarkiem Sikawa (granicę mogła stanowić współczesna ul. Ciupagowa i jej przedłużenie w kierunku południowym), a kilka gospodarstw funkcjo-nowało wzdłuż współczesnej ul. Olkuskiej. Wschodnią granicę stanowiły pola należące do mieszkańców Nowosolnej (ul. Iglasta). Kolonia Budy Sikawskie w pełnym kształcie zajmowała obszar ponad 380 mórg podzielonych między 29 gospodarstw96. Znaczna część właścicieli działek posiadała nazwiska
90 APŁ, KdSWPŁ, sygn. 164; ibidem, sygn. 181. W 1867 r. w Antoniewie Stokowskim miesz-kały 182 osoby.
91 Ibidem, sygn. 172. Na założenie cmentarza ewangelickiego wydzielono 182 pręty kw.
92 W zamian przekazano część dóbr stockich zlokalizowanych po północnej stronie drogi z Łodzi do Mileszek (obecnie ul. Pomorska).
93 W 1867 r. mieszkało tam 51 osób. APŁ, KdSWPŁ, sygn. 167. Kolonia ta była zlokalizo-wana wzdłuż środkowej i części wschodniej współczesnej ul. Henrykowskiej. Zob.: APŁ, Not. K. Szczawiński 1860, nr rep. 75.
94 APŁ, KdSWPŁ, sygn. 167; ibidem, sygn. 179.
95 Jej lokalizacja: na wschód od Centrum Handlowego M1 do ul. Taterniczej. Część tego kompleksu przekraczała ul. Zbójnicką i dochodziła do ul. Czecha, a od wschodu graniczyła na pewnym odcinku z ul. Szczawnicką.
identyczne jak posiadacze osad w Antoniewie. Najczęściej, byli to przedsta-wiciele młodszych pokoleń tych ostatnich. Identyczna sytuacja dotyczyła kolonii Budy Stokowskie, którą ulokowano w dwóch miejscach. Pierwsze z nich to obszar zlokalizowany w kierunku południowym od drugiej czę-ści Bud Sikawskich97. Największy kompleks osad Bud Stokowskich funk-cjonował we wschodniej części Stoków i dochodził do terenów należących do dominium Mileszki. Jego granicę południową stanowiła współczesna ul. Hyrna, a osady były ulokowane po wschodniej i zachodniej stronie ul. Listopadowej i dochodziły do granic folwarku Sikawa. Według danych z 1865 r. były tam 32 osady gospodarskie z zabudowaniami, posiadające ponad 328 mórg98.
Większe skupiska ludności były związane z funkcjonującymi tam dwoma folwarkami. Folwark Sikawa był ulokowany na terytorium, którego północną granicę stanowiła mniej więcej ul. Brzezińska, zachodnią – ul. Taternicza, południową – Zbójnicka (część wschodnia) i Wyżynna. Na przełomie XIX i XX w. było tam pięć budynków mieszkalnych i gospodarczych. Mieszkało tam 95 osób, w większości pracowników wykonujących różne zadania. Sam folwark zajmował powierzchnię 274 mórg99. Natomiast folwark Stoki, rozbity na kilka części zajmował powierzchnię 306 mórg ziemi uprawnej. Na przeło-mie XIX i XX w. były tam w użytkowaniu cztery budynki przeło-mieszkalne i 8 gospo-darczych. Łącznie mieszkało tam 101 osób100.
Na przełomie XIX i XX w. na terytorium byłych dóbr stockich mieszkało 1961 osób101. Nie dysponujemy danymi umożliwiającymi dokonanie podziału według wyznań, ale można przyjąć, iż niewielką przewagę miała społecz-ność ewangelicka. Istniało tam wówczas 172 budynków mieszkalnych i 346 gospodarczych.
97 Chodzi o terytorium ograniczone biegiem współczesnych ulic: nieco na wschód od ul. Czorsztyńskiej i jej przedłużenia w kierunku północnym, na wschodzie ul. Jesienną, Pszczyńską do Weselnej. Granicę południową wyznaczały pola chłopów Antoniewa Stokow-skiego. O nadziałach w ramach uwłaszczenia chłopów: Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście, XVI WKW, rep. hip. 109, t. I, zbiór dokumentów, nr 129–131.
98 APŁ, KdSWPŁ, sygn. 167.
99 Alfawitnyj spisok nasieliennych miest…, s. 790–791.
100 Ibidem, s. 828.
101 Ibidem, passim. W strukturze Antoniewa Stokowskiego występowały tzw. Budki (nr 20 i 21) Drogi Żelaznej Fabrycznej Łódzkiej.
Ukaz uwłaszczeniowy z 1864 r. bronił chłopskiego stanu posiadania i utrudniał ich przechodzenie w ręce przedstawicieli innych środowisk. Tak się złożyło, iż zachodnią i południową część Sikawy i Stoków zajmowały grunta Antoniewa Sikawskiego i Stokowskiego podlegające przepisom powyższego ukazu. Dopiero przed wybuchem I wojny światowej władze rosyjskie zmieniły status kilku osad, co umożliwiło ich parcelację i przechodzenie w posiadanie nowych użytkowników, w większości rekrutujących się z mieszkańców Łodzi, osób związanych z produkcją fabryczną102. Z tego punktu widzenia tylko zie-mie folwarczne stanowiły rezerwuar mogący być wykorzystany do realizacji planów parcelacyjnych i sprzedaży wydzielanych działek dla osób gotowych do zagospodarowania i zamieszkania. O ich atrakcyjności decydowały niskie ceny i dogodne położenie, w niewielkiej odległości od Łodzi. Od 1909 r. roz-począł się proces tworzenia nowej osady, wydzielanej z folwarku stockiego jako „Place B”, przeznaczonej dla rodzin robotniczych. Do wybuchu I wojny światowej wytyczono tam, na terytorium ograniczonym biegiem ulic Space-rowej (obecnie ul. Janosika), Pszczyńskiej, Spokojnej (obecnie ul. Jesienna) i Telefonicznej, większą ilość działek103.