Dostosowanie umowy spółki cywilnej do przepisów o umowie

W wyniku przekształcenia nie powstaje nowy podmiot jako taki, gdyż wspólnicy kontynuują działalność, którą prowadzili w formie spółki cywilnej, a jedynie zmienia się forma prowadzenia tej działalności na spółkę jawną. Jednakże kodeks spółek handlowych wymaga, aby zarówno umowa spółki jak i jej zgłoszenie w sądzie zawierały określone dane, a niektóre z nich różnią się od

48

tego co powinna zawierać umowa spółki cywilnej. W związku z tym wspólnicy muszą dokonać pewnych ustaleń, które okażą się niezbędne, aby dokonać zgłoszenia spółki jawnej w rejestrze. Niektóre elementy, jakie musi zawierać umowa spółki jawnej oraz jej zgłoszenie do sądu mogą się pokrywać z umową spółki cywilnej, ale część z nich może wymagać określenia po raz pierwszy.

Sprawą rejestracji spółki jawnej powstałej w wyniku przymusowego przekształcenia spółki cywilnej zajął się Sąd Najwyższy, który podjął uchwałę w dniu 12 marca 2003 r.28 Chodziło mianowicie o to, czy zgłaszając wniosek o wpis do rejestru spółki jawnej należy dołączyć umowę spółki cywilnej ze zmianami dostosowującymi treść tej umowy do wymogów przewidzianych w k.s.h. (a więc w istocie dokonać zmian umowy spółki cywilnej na umowę spółki jawnej), czy też wystarczy prawidłowe wypełnienie wniosku (na formularzu) i dołączenie (uprzednio zawartej) umowy spółki cywilnej. Sąd Najwyższy wyraził opinię, że ustawowe wymagania wniosku o rejestrację spółki jawnej w rejestrze przedsiębiorców dotyczą także zgłoszenia przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną na podstawie przepisów k.s.h. Przekształcenie takie nie wymaga jednak, aby wspólnicy spółki cywilnej podejmowali uchwałę w tym przedmiocie, ani zawierali umowę spółki jawnej. Jeżeli jednak umowa spółki cywilnej nie zawiera wszystkich wymogów przewidzianych dla spółki jawnej, to wspólnicy muszą uzgodnić te wymagania. Wystarczy natomiast, że wspólnicy spółki cywilnej sporządzą aneks do umowy oraz stwierdzą, że z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną. Aneks taki powinien być razem z umową spółki cywilnej załączony do wniosku o rejestrację, sporządzonym na urzędowym formularzu. W celu dokonania rejestracji spółki jawnej, powstałej z przekształcenia spółki cywilnej, w rejestrze przedsiębiorców nie wystarczy zatem sam prawidłowo wypełniony wniosek sporządzony na urzędowym formularzu, ale wymagane jest przedłożenie dokumentów uzasadniających rejestrację.

Z aneksu do umowy powinno wynikać, że celem wspólników jest przekształcenie spółki cywilnej w jawną, gdyż w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych zostały osiągnięte przychody netto powodujące powstanie obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych. Wspólnicy powołując się na podstawę prawną, czyli przepis art. 26 § 4 k.s.h. powinni określić, że ich zamiarem jest w związku z tym zgłoszenie spółki jawnej do rejestru przedsiębiorców. Ponadto w aneksie powinna być zawarta adnotacja, że jego postanowienia wchodzą w życie po zarejestrowaniu spółki jawnej. Należy jednak zastrzec, że może się zdarzyć, iż pomimo sporządzenia aneksu w formie pisemnej sąd rejestrowy będzie wymagał dołączenia umowy spółki jawnej.

Jak już nadmieniano, przepisy k.c. nie wymagają, aby umowa spółki cywilnej była sporządzona na piśmie pod rygorem nieważności, więc teoretycznie jest możliwe zawarcie umowy ustnej. W razie jednak sporu przed sądem odnośnie zawarcia takiej umowy nie będzie można powoływać się na

49 świadków, ani przeprowadzić dowodu z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy, chyba że obie strony wyrażą na to zgodę. Jeżeli jednak umowa spółki była zawarta tylko ustnie, to należałoby najpierw dokonać spisania jej postanowień i wraz z aneksem, który musi być sporządzony na piśmie dołączyć je do wniosku o rejestrację spółki.

Przed zgłoszeniem spółki jawnej w sądzie rejestrowym wspólnicy muszą określić dla niej firmę. Firma spółki jawnej może pokrywać się z już używaną do tej pory „nazwą spółki cywilnej”, zwłaszcza gdy spółka ma już ugruntowaną pozycję na rynku i jest rozpoznawalna pod określoną nazwą, czy też firmą poszczególnych wspólników ((jako osoby fizyczne wspólnicy posiadają firmę każdy z osobna, a w jej skład wchodzi nazwisko i imię). Oczywiście wspólnicy mogą przyjąć inne oznaczenie, które stanie się firmą spółki jawnej. Niezależnie jednak czy firma zostanie określona po raz pierwszy, czy też zostanie przejęta nazwa z poprzedniej działalności, niezbędne jest używanie dodatkowego oznaczenia „spółka jawna”. Dopuszczalny jest skrót „sp.j.”.

W aneksie do umowy spółki cywilnej należy wskazać siedzibę spółki jawnej. Może się zdarzyć, że umowa spółki cywilnej zawiera już oznaczenie „siedziby” i adresu spółki, który jest elementem przedmiotowo istotnym zgłoszenia spółki jawnej do rejestru, gdyż wymagają tego np. przepisy podatkowe. Jako przykład można wskazać na rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów, gdzie w § 3 jest mowa o tym, że za siedzibę przedsiębiorstwa w przypadku spółek cywilnych osób fizycznych uważana jest siedziba spółki, a jeśli nie można ustalić siedziby spółki miejsce zamieszkania jednego ze wspólników.

Ponadto w aneksie określić należy przedmiot działalności spółki jawnej, który może pokrywać się z przedmiotem działalności spółki cywilnej oraz czas trwania spółki.

Istotne jest również wskazanie zasad reprezentowania spółki oraz sposobu reprezentacji. Wspólnicy spółki cywilnej reprezentują spółkę w zasadzie w takich samych granicach, w jakich są uprawnieni do prowadzenia jej spraw (art. 866 k.c.). W umowie spółki lub w uchwale wspólnicy mogą jednak postanowić inaczej i ustalić odmienne zasady reprezentowania spółki, czyli występowania we wspólnym imieniu na zewnątrz, tj. w stosunku do osób trzecich. Co jest istotne, to fakt, że kodeks spółek handlowych ustanawia zakaz przekazywania prowadzenia spraw spółki jawnej osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Takiego zakazu nie zawiera natomiast kodeks cywilny, więc prowadzenie spraw spółki cywilnej mogło być np. przekazane w „obce ręce”. W takim przypadku należałoby dokonać stosownej zmiany postanowień umowy spółki cywilnej w tym przedmiocie.

Z treści art. 860 k.c. wynika, że przez umowę spółki wspólnicy zobowiązani są dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Brzmienie tego przepisu wskazuje, że wkłady wspólników nie są obligatoryjnym elementem umowy spółki, a tylko jednym z możliwych

50

sposobów współdziałania wspólników dla osiągnięcia celu gospodarczego. Jeżeli więc wspólnicy spółki cywilnej (wszyscy albo niektórzy z nich) nie wnieśli wkładów, to pojawia się konieczność ich oznaczenia w aneksie umowy spółki cywilnej. Wystarczy, że wspólnicy wniosą choćby minimalny wkład, obojętnie czy będzie to wkład niepieniężny (aport), czy też w postaci pieniężnej. Z drugiej jednak strony wspólnik, który nie wniósł wkładów, uczestniczył w działalności spółki, partycypował w zyskach i przyczyniał się do powiększania majątku spółki – z założenia bowiem działalność spółki powinna przynosić zyski. Majątek wspólników spółki cywilnej, który jest objęty współwłasnością łączną był – co prawda bez możliwości rozporządzania udziałem w tym majątku – także po części majątkiem tego wspólnika. W takim razie, skoro współdziałał on z pozostałymi wspólnikami w osiąganiu wspólnego celu gospodarczego (choćby przez prowadzenie spraw spółki), to jego wkład do spółki można byłoby określić na podstawie udziału we wspólnym majątku, w jakim uczestniczył on w zyskach, tym bardziej, że wspólny majątek wspólników staje się majątkiem spółki jawnej. Wolno zatem sądzić, że taki wspólnik (wspólnicy) nie musieliby więc w ogóle wnosić jakiegokolwiek wkładu.

Pozostaje jeszcze wycena wartości wkładów. Dokonują jej sami wspólnicy, a dla oszacowania wkładów można wykorzystać ich wartość określoną przy tworzeniu spółki cywilnej. Co prawda współwłasność łączna majątku uczestników spółki cywilnej nie zezwala na rozporządzanie udziałem w tym majątku, ani w poszczególnych jego składnikach, ale nie przeszkadza w oznaczeniu udziałów przysługujących poszczególnym wspólnikom. W razie wnoszenia zaś wkładów specjalnie na potrzeby spółki jawnej powstanie konieczność ich wyceny. Na podstawie tak ustalonych wartości można określić wkłady, które powinny zostać wniesione do spółki jawnej.

Sporządzony przez wspólników aneks, wraz z umową spółki cywilnej, składa się z wnioskiem o rejestrację spółki jawnej w KRS. Pamiętać trzeba, aby do zgłoszenia dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki jawnej.