Kapitał zapasowy spółki z o.o

Jednym ze źródeł finansowania działalności spółek kapitałowych (spółki z o.o. i spółki akcyjnej) oraz nabywania przez te podmioty składników majątku są kapitały własne. Do kapitałów własnych zalicza się kapitał zakładowy, kapitał zapasowy oraz kapitały rezerwowe.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, co do zasady, zobowiązana jest do tworzenia tylko pierwszego z wymienionych kapitałów, a dwa pozostałe fundusze mają charakter fakultatywny. W jednym tylko przypadku ustawodawca uznał, że spółka z o.o. obok kapitału zakładowego musi utworzyć kapitał zapasowy i o tym właśnie będzie mowa poniżej.

Na początek wyjaśnić należy co to jest kapitał zapasowy. Regulacje zawarte w kodeksie spółek handlowych nie określają bliżej ani charakteru, ani przeznaczenia kapitału zapasowego. W praktyce przyjmuje się, że stanowi on swego rodzaju rezerwę finansową spółki, która może być wykorzystana do pokrycia strat spółki (analogia do przepisów kodeksu dotyczących spółki akcyjnej, która ma obowiązek tworzenia kapitału zapasowego na pokrycie ewentualnych strat). Wyrównanie czy pomniejszenie strat z działalności nie jest jedynym sposobem rozdysponowania środków zgromadzonych na kapitale

140

zapasowym. Mogą one być też przeznaczone na podwyższenie kapitału zakładowego spółki (tzw. podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki – możliwe jest w takim przypadku jedynie podwyższenie kapitału z niepodzielonego zysku przekazanego na kapitał zapasowy), na wypłatę dywidendy czy na umorzenie udziałów.

Kapitał zapasowy nie tylko jest bezpośrednim nośnikiem środków spółki. Fundusz ten wraz z kapitałami (funduszami) rezerwowymi55 wyznacza swego rodzaju próg bezpieczeństwa spółki. W przypadku bowiem, gdy strata spółki wykazana w bilansie przewyższy sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego, wówczas zarząd zobowiązany jest do niezwłocznego zwołania zgromadzenia wspólników, który to organ zadecyduje drogą uchwały o dalszym istnieniu spółki. Nie trzeba wyjaśniać, że taka sytuacja stanowi oczywiste zagrożenie dla wypłacalności spółki i możliwości jej dalszej działalności gospodarczej.

Podmiot, który obejmuje udziały w spółce z o.o. zobowiązany jest do uiszczenia na rzecz tej spółki określonej kwoty w pieniądzach lub do wniesienia wkładów niepieniężnych, o wartości nie niższej niż nominalna wartość obejmowanych udziałów. Często zdarza się, że udziały obejmowane są po cenie wyższej od ich wartości nominalnej. Powstała w taki sposób nadwyżka, określana mianem agio, musi być przekazana na „specjalny” kapitał własny spółki – na kapitał zapasowy. I to jest właśnie wspomniana na wstępie okoliczność, w przypadku zaistnienia której, obligatoryjne jest utworzenie w spółce z o.o. kapitału zapasowego.

Niekiedy wyraża się pogląd, że kapitał zapasowy jest w spółce tylko jeden i że tworzony on jest jedynie z agio. Nie sposób jest nie zgodzić się z tezą, że spółka z o.o. może mieć tylko jeden kapitał zapasowy – świadczy o tym sposób, w jaki określa ten fundusz ustawodawca: zawsze mowa jest o nim w liczbie pojedynczej. Jednak nie oznacza to, że kapitał zapasowy nie może być zasilany środkami z innego źródła niż agio. Taka interpretacja znajduje swoje uzasadnienie w przepisach prawa bilansowego oraz w regulacjach kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którymi źródłem podwyższenia kapitału zakładowego mogą być środki zgromadzone na innych kapitałach (w tym zapasowym), pod warunkiem jednak, że zostały utworzone z zysku spółki (czyli: na kapitał zapasowy może być przekazany zysk zatrzymany przez spółkę). Nie ma zatem wątpliwości, że na kapitał zapasowy, obok agio, mogą zostać przeznaczone: pozostawiony (niepodzielony) zysk spółki, dopłaty do kapitału oraz różnica z aktualizacji wyceny uprzednio zaktualizowanych zbywanych lub zlikwidowanych środków trwałych.

Rozważając problematykę kapitału zapasowego warto wskazać na konsekwencje podatkowe związane z jego tworzeniem i dysponowaniem. Otóż zarówno tworzenie jak i dysponowanie tym kapitałem jest dla samej spółki

55 Kapitał zapasowy należy odróżnić od kapitałów rezerwowych spółki, które tworzone są na konkretne cele, a przeznaczenie których zazwyczaj wyrażone jest w ich nazwie.

141 całkowicie neutralne podatkowo. Bez względu bowiem na to, czy kapitał taki utworzony (zwiększony) zostanie ze środków pochodzących z nadwyżki wpłat dokonanych przez udziałowców na poczet udziałów (agio), z dopłat czy też z zatrzymanego (niepodzielonego) zysku, spółka nie wykaże z tego tytułu przychodu podatkowego. Podobnie żaden skutek podatkowy nie wystąpi po stronie spółki w przypadku, gdy zadysponuje ona środkami kapitału zapasowego, np. przekaże go na pokrycie straty. Warto w tym miejscu podkreślić, że pokrywając straty z kapitału zapasowego spółka nie pozbawia się możliwości rozliczenia ewentualnej straty podatkowej. Pamiętać należy o odróżnianiu straty bilansowej od straty podatkowej. Dysponując kapitałem zapasowym spółka „likwiduje” jedynie pierwszą z nich, w żaden sposób nie wpływając jednocześnie na wysokość drugiej.

Owa neutralność podatkowa wykorzystania kapitału zapasowego przez spółkę nie oznacza braku obowiązków podatkowych wspólników. Jeżeli kapitał zapasowy (jego część) zostanie przeznaczony na podwyższenie kapitału zakładowego, wówczas po stronie udziałowca pojawi się przychód, którego kwota będzie musiała być uwzględniona w rachunku podatkowym. Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego jest dla samej spółki operacją bilansową, polegającą na przeniesieniu środków z jednego kapitału (zapasowego) na drugi (zakładowy). Z uwagi na to, że podwyższenie kapitału zakładowego może być dokonane ze środków kapitału zapasowego pochodzących z niepodzielonego zysku, dla udziałowca zdarzenie takie nie może pozostać neutralne podatkowo. Podwyższenie kapitału zakładowego oznacza utworzenie nowych lub podwyższenie wartości istniejących już udziałów. Tak więc udziałowcy uzyskują przychód odpowiadający kwotowo wartości utworzonych udziałów (odpowiednio stosuje się tę zasadę do kwoty podwyższenia wartości nominalnej istniejących udziałów).

Podobnie, jeżeli ze środków zgromadzonych na kapitale zapasowym wypłacone zostaną dywidendy, udziałowcy uzyskają przychód podatkowy. Oczywiście taki sposób dysponowania środkami spółki nie wpływa w żadnej mierze na jej prawa i obowiązki podatkowe (jeśli nie liczyć powinności ciążącej na spółce jako na płatniku podatku od dochodu uzyskanego przez udziałowca). W przypadku, gdy kapitał zapasowy zostanie przeznaczony na pokrycie straty, przychód nie powstanie ani po stronie spółki, ani jej udziałowców.

Podsumowując przedstawione wyżej rozważania dotyczące kapitału zapasowego spółki z o.o. można stwierdzić, co następuje:

− kapitał zapasowy, co do zasady, nie ma charakteru funduszu obligatoryjnego,

− obowiązek utworzenia kapitału zapasowego powoduje jedynie objęcie udziałów po cenie wyższej od ich wartości nominalnej (agio),

− kapitał zapasowy jest w spółce z o.o. tylko jeden, jednak tworzony i podwyższany może być środkiem pochodzącym z różnych źródeł,

142

− sposoby dysponowania środkami z kapitału zapasowego mogą być różne (nie tylko na pokrycie strat spółki, ale np. na wypłatę dywidendy, podwyższenie kapitału zakładowego czy umorzenie udziałów),

− kapitał zapasowy może być uznany za fundusz, który jest kapitałem rezerwowym ogólnego przeznaczenia (oczywiście nie kapitałem sensu stricte),

− kapitał zapasowy nie jest tworzony na konkretny cel.