Jednoosobowa spółka z o.o

Jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest szczególną formą spółki z o.o., w której wszystkie udziały przysługują jednemu wspólnikowi lub jednemu wspólnikowi i spółce. Może ona zostać utworzona nie tylko przez osobę fizyczną, ale również przez inną spółkę z ograniczoną

42 Analogiczne oświadczenie zarząd spółki zobowiązany jest złożyć w sądzie w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego, chyba że następuje ono ze środków spółki.

43 Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy na gruncie nieobowiązującego już kodeksu handlowego w uchwale z dnia 9 lutego 1993 r., sygn. akt III CZP 15/93: „Wymagane w art. 258 §2 pkt 3

k.h. oświadczenie wszystkich członków zarządu o dokonaniu wpłat na podwyższony kapitał nie może być zastąpione żadnym innym dowodem”. W szczególności nie można wykorzystać

kasowego dowodu wpłaty stwierdzającego fakt dokonania wpłaty odpowiedniej kwoty pieniężnej na pokrycie udziałów, gdyż tego rodzaju dowód, w opinii Sądu Najwyższego, stwierdza jedynie fakt dokonania takiej wpłaty przez wspólnika na rzecz spółki z podaniem co najwyżej oświadczenia wspólnika co do tytułu tej wpłaty. Oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdza zachowanie przez wspólnika wszystkich wymagań przewidzianych w kodeksie i jest wyrazem woli zarządu zaliczenia wpłaty na podwyższony kapitał.

95 odpowiedzialnością, akcyjną, osobową spółkę handlową, spółkę jawną czy partnerską. Kodeks spółek handlowych ustanawia jednak wyraźny zakaz zawiązywania jednoosobowej spółki z o.o. przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Spółka jednoosobowa jest odrębnym podmiotem od osoby wspólnika i posiada swój własny majątek, który podlega wzmożonej ochronie prawnej, gdyż łatwo może dojść do zatarcia granicy pomiędzy majątkami wspólnika i spółki. Taka sytuacja mogłaby z kolei spowodować pokrzywdzenie wierzycieli zarówno wspólnika jak i spółki.

Jedyny udziałowiec (za takiego będzie on uważany także wtedy, gdy oprócz niego udziały przysługują spółce) musi przestrzegać określonych zasad, zwłaszcza, gdy składa oświadczenia spółce. Oświadczenie woli wspólnika stanowi przejaw jego woli podczas dokonywania czynności prawnej ze spółką. W wyniku złożenia oświadczenia woli spółce dochodzi do ustanowienia zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego pomiędzy wspólnikiem a spółką. Zgodnie z zasadą wyrażoną w kodeksie cywilnym, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Ustawa może jednak zastrzegać wyjątki dotyczące formy składania woli i tak też jest w przypadku, gdy jedyny wspólnik składa oświadczenie woli spółce. Oświadczenie woli wspólnika jest zatem niezbędne, aby dokonać czynności prawnej ze spółką, ale nie jest ono tożsame z czynnością prawną, gdyż czynność prawna może składać się z jednego oświadczenia woli (czynność prawna jednostronna – np. wypowiedzenie najmu) albo potrzebne są dwa oświadczenia woli (czynność prawna dwustronna – np. zawarcie umowy najmu).

Adresatem woli wspólnika jest spółka, co oznacza, iż oświadczenie to musi dotrzeć do spółki i będzie złożone w momencie, gdy dojdzie do spółki w taki sposób, że ta będzie mogła zapoznać się z jego treścią.

Oświadczenie woli wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. składane spółce wymaga zachowania formy pisemnej. Brak tej formy powoduje nieważność oświadczenia wspólnika, a co za tym idzie całej czynności prawnej.

Czyniąc zadość wymogowi formy pisemnej, wspólnik powinien złożyć swój własnoręczny podpis na dokumencie obejmującym treść jego oświadczenia woli, chyba że zdecyduje się złożyć oświadczenie w postaci elektronicznej. Oświadczenie elektroniczne musi być opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Z uwagi na strukturę jednoosobowej spółki z o.o. mogą pojawić się wątpliwości przede wszystkim w odniesieniu do grona spółki, jakim jest zgromadzenie wspólników. Już sama bowiem nazwa wskazuje, że w jego skład wchodzi wiele osób.

Jedynemu wspólnikowi przysługują w jednoosobowej spółce z o.o. uprawnienia, jakie posiada zgromadzenie wspólników w „zwykłej” spółce z o.o.

96

Nie oznacza to jednak, że jedyny wspólnik zastępuje zgromadzenie wspólników i w związku z tym organ ten w ogóle nie istnieje. Przejmuje on jedynie kompetencje organu i wykonuje jego funkcje. Co więcej, w jednoosobowej spółce istnieje obowiązek ustanowienia organów spółki z o.o., czyli zgromadzenia wspólników i zarządu (nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnik powołał też radę nadzorczą). Jedyny wspólnik może występować więc, w zależności od sytuacji, w potrójnej roli, czyli jako udziałowiec, członek zarządu (także jednoosobowego) i jako wykonujący uprawnienia zgromadzenia wspólników.

Pamiętać należy, że obowiązujące przepisy kodeksu spółek handlowych wprowadzają zasadę, iż należy stosować przepisy o zgromadzeniu wspólników w sposób odpowiedni, czyli z uwzględnieniem charakteru jednoosobowej spółki z o.o. Niektóre bowiem przepisy potrzebują w takim przypadku modyfikacji odnośnie ich treści, a kilka z nich w ogóle nie znajdzie zastosowania do jednoosobowej spółki.

Warto wspomnieć o tym, że przed nowelizacją przepis art. 156 k.s.h. zawierał oprócz kompetencji wspólnika do wykonywania uprawnień zgromadzenia wspólników jedynie wyłączenie stosowania art. 247 k.s.h., który reguluje głosowanie tajne. Obecna regulacja, czyli odpowiednie stosowanie przepisów o zgromadzeniu wspólników, zawiera w sobie taki zakaz bez potrzeby jego wymieniania. Nie można przeprowadzić głosowania tajnego (np. przy wyborach, odwołaniu członków organów spółki oraz pociągnięciu ich do odpowiedzialności), gdyż wynik głosowania i tak będzie jawny, skoro głos oddaje jedyny wspólnik.

Podobnie w przypadku ustanowionej reguły zawartej w art. 245 k.s.h., zgodnie z którą uchwały zgromadzenia wspólników zapadają bezwzględną większością oddanych głosów. Uchwały, które podejmuje jedyny wspólnik będą zapadały w oparciu o zasadę jednomyślności. Jeżeli jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, to wątpliwości może też przysparzać zaskarżanie uchwał oraz zwoływanie zgromadzeń wspólników. W takim przypadku przepisy regulujące te kwestie nie znajdują zastosowania, gdyż trudno wyobrazić sobie zaskarżanie swoich własnych uchwał czy też wysyłanie sobie zawiadomień o mającym się odbyć zgromadzeniu wspólników.

Analogicznie w przypadku art. 244 k.s.h., który wyłącza możliwość głosowania wspólnika nad uchwałami dotyczącymi jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu ze spółką. Jeżeli więc wspólnik występuje także w roli jedynego członka zarządu, to wykluczona jest możliwość udzielenia sobie samemu absolutorium.

7.5. Czynności jednoosobowego zarządu spółki z o.o. – zawieranie umowy z samym sobą

W praktyce zdarza się często, że osoba powołana jako jedyna do zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością staje przed ewentualnością podpisania

97 umowy, w której z jednej strony miałaby występować jako osoba fizyczna, z drugiej – jako organ spółki. Kodeks spółek handlowych dopuszcza taką możliwość, a zatem pozwala na zawieranie umów z samym sobą.

Zasady i forma zawierania umowy z samym sobą zależą od tego, czy chodzi o spółkę jednoosobową, w której jedyny członek zarządu jest jednocześnie jedynym wspólnikiem czy o innego typu spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Jak już nadmieniano, zarząd jest organem obligatoryjnym w spółce z o.o. Z organem tym łączą się istotne skutki prawne. Powołanie zarządu jest bowiem warunkiem powstania spółki z o.o. Istnienie zaś zarządu, po uzyskaniu przez spółkę osobowości prawnej, wiąże się z możliwością występowania spółki w obrocie. Zarząd, jak wiadomo, prowadzi i reprezentuje spółkę we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych.

Oczywiste jest, iż to właśnie zarząd jest organem uprawnionym do występowania w imieniu spółki przed sądem jak i przy wszelkiego rodzaju czynnościach pozasądowych, w tym do reprezentowania spółki przy umowach przez nią zawieranych, tj. umowach o pracę, umowach zlecenie, sprzedaży, najmu, dzierżawy i innych.

W przypadku, gdy do zarządu zostaje powołana jedna osoba, wówczas ona właśnie reprezentuje spółkę przy wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych. Najczęściej to ten jeden członek zarządu podpisuje w imieniu spółki umowy z kontrahentami spółki, zawiera umowy o pracę z przyjmowanymi pracownikami, umowy zlecenia obsługi prawnej spółki, umowę najmu lokalu, w którym siedzibę będzie mieć spółka, umowy o dostarczenie mediów, umowy dzierżawy nieruchomości, umowy zakupu samochodów dla spółki itd.44

Gdy drugą stroną umowy podpisywanej przez spółkę jest inna osoba niż członek zarządu (czy to fizyczna czy prawna) nie ma wątpliwości, że w imieniu spółki występuje członek zarządu. Natomiast problem pojawia się, gdy do umowy ze spółką, jako druga strona umowy, ma stanąć członek zarządu, ale jako osoba fizyczna. Wówczas bowiem teoretycznie ta sama osoba występowałaby w umowie w imieniu obu stron tej umowy.

Tak więc pojawiają się wątpliwości, czy w ogóle członek zarządu jako osoba fizyczna może być drugą stroną umowy ze spółką. Kto wówczas winien reprezentować spółkę – czy ta sama osoba występująca jako organ spółki może podpisać umowę, występując z drugiej strony jako osoba fizyczna? Odpowiedź na te pytania wymaga przede wszystkim wskazania, iż zasady zwierania umów przez spółkę z osobą będącą jednocześnie członkiem jednoosobowego zarządu są zależne od tego, z jakiego rodzaju spółką z o.o. mamy do czynienia. Zasady,

44 Często zdarza się, iż mimo że skład zarządu jest jednoosobowy, wspólnicy „ograniczają” prawo samodzielnej reprezentacji spółki jedynego członka zarządu, poprzez upoważnienie członka zarządu do reprezentowania spółki, ale łącznie np. z prokurentem. Taki rodzaj reprezentacji niekiedy przedstawiciele doktryny uznają za nieprawidłowy, choć z praktyki wynika, iż zasady takiej reprezentacji są wpisywane do rejestru.

98

według których zawierane są umowy z członkiem zarządu spółki z o.o., będą bowiem inne dla jednoosobowej spółki, w której jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu i inne dla pozostałych spółek (jednoosobowej, w której zarząd jest jednoosobowy, ale jego składu nie stanowi jedyny wspólnik, czy jednoosobowej, w której zarząd jest wieloosobowy, czy spółki kilku wspólników, w którym do zarządu powołanych jest kilka osób bądź jedna osoba itd.).

W sytuacji kiedy mamy do czynienia z każdą inną spółką z o.o. niż jednoosobowa, w której jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, wówczas, przy zawieraniu umów przez spółkę z członkami zarządu, zastosowanie mają przepisy art. 210 §1 k.s.h. Przepisy tego artykułu wskazują, iż w umowie pomiędzy spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub też pełnomocnik powołany uchwałą wspólników.

Zatem w przypadku, gdy członek zarządu ma podpisać umowę ze spółką, a nie jest to jednoosobowa spółka z o.o., w której ten sam wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, członek zarządu nie może występować z jednej strony tej samej umowy jako organ reprezentujący spółkę i z drugiej jako osoba fizyczna. Wyraźnie podkreśla to właśnie przepis art. 210 §1 k.s.h. Ów przepis ma bowiem na celu wyeliminowanie istniejącego wówczas konfliktu interesów pomiędzy członkiem zarządu (osobą fizyczną) z jednej strony oraz spółką z o.o. (osobą prawną) z drugiej.

Uprawnienie zgromadzenia wspólników do wyznaczania pełnomocników do podpisywania w imieniu spółki umów z członkami zarządu nie może być skutecznie przelane na inny organ. Dlatego zgromadzenie wspólników nie może przekazać swojej kompetencji w zakresie wyznaczania pełnomocników do zawarcia umowy przez spółkę z członkiem zarządu na inne organy spółki czy podmioty. Analogicznie rzecz się ma z uprawnieniami rady nadzorczej. W spółkach bowiem, w których powoływane są zamiast rady nadzorczej komisje rewizyjne, te ostatnie organy nie mogą reprezentować spółki przy umowach z członkami zarządu. Taki zakaz przelania uprawnienia na inny organ wynika stąd, że postanowienia art. 210 § 1 k.s.h. mają charakter bezwzględnie wiążący (iuris cogens) i umowa spółki nie może w tym względzie zawierać innego rozstrzygnięcia.

Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku, gdy członkiem jednoosobowego zarządu spółki jest ta sama osoba co i jedyny wspólnik tej spółki. W umowie bowiem, którą taka spółka zawiera z osobą będącą w rzeczywistości jedynym członkiem zarządu i wspólnikiem, spółki nie może reprezentować ani rada nadzorcza, ani też pełnomocnik powołany uchwałą wspólników. Traktuje bowiem o tym art. 210 §2 k.s.h. wskazujący, że czynność prawna pomiędzy jedynym wspólnikiem będącym jedynym członkiem zarządu a spółką wymaga formy aktu notarialnego. Zatem ustawodawca nie nakłada obowiązku np. powoływania pełnomocników do zawarcia umowy czy reprezentowania spółki przez radę nadzorczą, ale nakłada jedynie obowiązek spełnienia wymogu formalnego. Sprowadza się on do obowiązku podpisania

99 umowy w formie aktu notarialnego⁴⁵. Tak więc jedna osoba występuje przy umowie z jednej strony w imieniu spółki, którą jako jej organ reprezentuje (członek zarządu) i jako wspólnik tej spółki i z drugiej strony jako osoba fizyczna. De facto ta sama osoba podpisuje umowę, występując z „dwóch stron” tych umów: jako reprezentant spółki i jako osoba fizyczna.

Warto jeszcze dodać, że przedstawiciele doktryny uznają, iż ustawodawca przepisem art. 210 §2 k.s.h. słusznie wyłączył stosowanie dyspozycji art. 210 § 1 k.s.h. Powyższe uzasadniają m.in. tym, że skoro jednoosobowy wspólnik spółki z o.o. zdecydował się jednoosobowo zarządzać spółką, to nie ma żadnych racjonalnych przesłanek do uznania, iż w celu podpisania umowy winien wypełniać normę art. 210 § 1 k.s.h. i powoływać radę nadzorczą (minimum trzy osoby), których to członków zobowiązany byłby zatrudnić. Nie ma również żadnej racjonalnej przesłanki uznania konieczności powoływania pełnomocnika do zawarcia takiej umowy, gdyż nie zachodzi w takim przypadku konflikt interesów pomiędzy spółką a członkiem zarządu – osobą fizyczną.