Kapitał zakładowy i udziały w spółce z o.o

Z istoty spółki z o.o. wynika, że posiada ona kapitał zakładowy o określonej wysokości (nie mniejszej niż 50 000 zł), który pełni rolę funduszu umieszczonego w bilansie spółki po stronie pasywów. Wysokość kapitału zakładowego oznaczona jest w umowie spółki i dzieli się na poszczególne udziały (o określonej wartości nominalnej) obejmowane przez wspólników w zamian za wniesione do spółki wkłady.

Kapitał zakładowy jest wartością stałą w tym sensie, że nie może on ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu w sposób dowolny, ale wyłącznie przy zachowaniu sformalizowanej procedury. Przepisy kodeksu spółek handlowych ustanawiają bowiem zarówno tryb obniżenia, jak też podwyższenia kapitału zakładowego, który musi być zachowany w celu skutecznej zmiany wysokości kapitału.

W celu zapobieżenia pomniejszaniu majątku spółki wymaganego na pełne pokrycie kapitału zakładowego ustanowiony został zakaz dokonywania wypłat z tego majątku na rzecz wspólników. W czasie trwania spółki nie wolno też zwracać wspólnikom wniesionych wkładów, zarówno w całości, jak i w części (w podobny sposób nie jest możliwe pobieranie odsetek od wniesionych wkładów i przysługujących wspólnikom udziałów). Ustanowione zasady ochrony majątku spółki z o.o. służyć mają w pierwszej kolejności ochronie interesów wierzycieli spółki.

104

Zgodnie z treścią art. 152 k.s.h. kapitał zakładowy spółki z o.o. dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Umowa spółki stanowi czy wspólnik może mieć tylko jeden, czy więcej udziałów. Jeżeli wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, wówczas wszystkie udziały w kapitale zakładowym powinny być równe i niepodzielne.

Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż pięćdziesiąt złotych. Udziały nie mogą być obejmowane po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego.

Udziały są zbywalne i dziedziczne. Prawem wspólnika jest więc zbycie udziału, a także rozporządzenie nim na wypadek śmierci w testamencie. Wspólnik może również w inny sposób rozporządzać swoim udziałem, np. ustanowić na nim prawo zastawu czy oddać go w użytkowanie. Art. 180 k.s.h. stanowi, że zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonym. Zbycie części udziałów jest możliwe jedynie w systemie udziałów o różnej wartości. W typowym systemie, tzn. gdy występują w spółce udziały o różnej wartości możliwe jest jedynie zbycie ułamkowej części w prawie do udziału. Powstaje w tedy swoista „ułamkowa współwłasność”. Zbyć ułamkową część w prawie do udziału można także w systemie udziałów o różnej wartości. Umowa spółki może jednak ograniczyć prawo rozporządzania udziałem. Niejednokrotnie bowiem założeniem wspólników jest, by spółka miała charakter spółki zamkniętej, do której przynależność jest uzależniona od akceptacji wszystkich pozostałych wspólników. W szczególności ograniczenie to może polegać na uzależnieniu rozporządzenia udziałem od zezwolenia spółki (art. 182 §1 k.s.h.). Inne ograniczenia mogą polegać np. na wskazaniu pewnych osób, którym nie wolno zbyć udziałów, na zastrzeżeniu na rzecz konkretnych lub wszystkich wspólników prawa pierwokupu. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zezwolenia na zbycie udziału udziela zarząd spółki w formie pisemnej (art. 182 §3 k.s.h.).

Omawiając kwestię udziałów warto wspomnieć o ważnej zasadzie wyrażonej w art. 20 k.s.h. Jest to zasada jednakowego traktowania wspólników spółki kapitałowej (spółki z o.o.) w takich samych okolicznościach. Należy mieć na uwadze, że obowiązuje ona z uwzględnieniem liczby posiadanych udziałów i tym samym proporcjonalnego rozdziału praw i obowiązków w stosunku do udziałów. Zgodnie z treścią art. 174 § 1k.s.h. wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce, chyba że co innego wynika z ustawy. Oznacza to, że zakres uprawnień wspólników posiadających większą liczbę udziałów też jest odpowiednio większy i analogicznie będzie na nich spoczywało więcej obowiązków niż na wspólnikach mniejszościowych.

7.9.1. Uprzywilejowanie udziałów

Odstępstwem od zasady jednakowego traktowania wspólników spółki z o.o. w takich samych okolicznościach jest uprzywilejowanie udziałów.

105 Daje ono wspólnikowi (grupie wspólników) posiadających tego typu udziały silniejszą pozycję w spółce. Jednak takie szczególne uprawnienia nie mogą zostać przyznane bez ograniczeń.

Związanie z pewnymi udziałami w spółce szczególnych praw może mieć swoją podstawę np. w chęci wynagrodzenia zaangażowania wspólnikom, którzy uczestniczyli w tworzeniu spółki. Innym powodem może być rekompensata udzielona wspólnikom w zamian za nabywanie przez nich udziałów powyżej ich wartości nominalnej. Często zdarza się, że założyciele spółki chcą zagwarantować sobie decydujący wpływ na jej działalność. Zastrzeżenie w takim razie określonych uprawnień może pozwolić im utrzymać większy wpływ na funkcjonowanie spółki, pomimo wejścia do niej nowych udziałowców. Ochrona taka będzie w tym ujęciu skuteczna o tyle, o ile inwestorzy nabędą nieuprzywilejowane udziały, zaoferowane przez spółkę np. wskutek podwyższenia kapitału zakładowego. Pamiętać bowiem należy o tym, że wraz ze zbywaniem dotychczasowych (tj. uprzywilejowanych) udziałów na nabywcę przechodzą wraz z nimi również przywileje.

Odmiennie sytuacja przedstawia się w przypadku tzw. praw przyznanych osobiście wspólnikowi – te z chwilą, gdy dana osoba przestaje być wspólnikiem wygasają. Praw przyznanych osobiście nie należy mylić z udziałami uprzywilejowanymi, gdyż są to dwie oddzielne instytucje.

Dodatkowe uprawnienia mogą być przyznane udziałom wyłącznie na mocy odpowiednich postanowień w umowie spółki. Muszą one dokładnie określać, jakie przywileje zostają nadane i których udziałów dotyczą. Postanowienia te mogą być wprowadzone do umowy spółki przy jej tworzeniu bądź też później w trakcie działalności. W tym drugim przypadku należałoby dokonać zmiany umowy spółki i podjąć uchwałę większością 2/3 głosów (powinna ona zostać też utrwalona w protokole sporządzonym przez notariusza).

Przepisy nie wymagają, aby wspólnik zyskujący przywileje musiał wyrazić na to zgodę. Warto także wskazać, że uchwała (jakkolwiek kodeks tego nie wymaga) powinna mieć odpowiednie uzasadnienie z uwagi na to, że wspólnik, który nic na niej nie zyskał może taką uchwałę zaskarżyć, żądając jej uchylenia jako sprzecznej z dobrymi obyczajami i mającej na celu pokrzywdzenie wspólnika. Dzięki uzasadnieniu spółka ma większą szansę na obronę swojej decyzji.

Kodeks spółek handlowych podaje trzy podstawowe rodzaje szczególnych uprawnień, jakie można związać z udziałami, tj.:

− przywileje odnośnie prawa głosu, − dywidendy oraz

− uczestniczenia w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji. Nie jest to katalog zamknięty i w literaturze wskazuje się również na inne możliwe rozwiązania, np. prawo zatwierdzania kandydatów na członków zarządu, pierwszeństwo nabycia udziałów, wyrażanie zgody na pewne czynności spółki przekraczające zwykły zarząd, itp.

106

Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu sprowadza się do przyznania wspólnikowi większej liczby głosów niż to wynika z sumy posiadanych przez niego udziałów. Występuje tu odstępstwo od reguły, że na jeden udział przysługuje jeden głos (przy założeniu, że wszystkie udziały mają równą wartość nominalną). Należy pamiętać, że na podstawie przywileju nie można przyznać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział. Wspólnik może zatem zgodnie z prawem otrzymać np. dwa lub trzy głosy. Przepisy nie zabraniają nawet takiego wariantu, że na część udziałów wspólnikowi przypadnie po jednym głosie, a na inną część np. po dwa głosy. Istotnym wymogiem nadania tego przywileju jest jednakże występowanie w spółce wyłącznie udziałów o równej wartości nominalnej – nie ma zatem problemu, gdy zgodnie z umową spółki każdy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział (w takiej sytuacji wszystkie udziały muszą mieć bowiem jednakową wartość nominalną). Jeżeli natomiast wspólnik w danej spółce z o.o. może posiadać wyłącznie jeden udział, to przed przyznaniem większej ilości głosów trzeba wykazać, że wszystkie udziały w spółce mają równą wartość nominalną.

Większa liczba głosów przysługuje wspólnikowi bez względu na rodzaj podejmowanej uchwały. Nie ma też znaczenia, w jakim trybie uchwała zapada, tzn. podczas zgromadzenia wspólników czy poza nim (w formie głosowania pisemnego).

Kolejna wyraźnie przewidziana forma uprzywilejowania dotyczy prawa do dywidendy. Może się ona odnosić do dywidendy za ostatni rok obrotowy jak i niewypłaconej w latach poprzednich.

Pierwsza możliwość uprawnia wspólnika do otrzymania części zysku spółki przeznaczonego do podziału w większej wysokości, aniżeli przypadnie on wspólnikom ze zwykłymi udziałami. Ustawodawca zastrzegł górną granicę takiego uprzywilejowania. W związku z tym, wspólnikowi nie może zostać przyznana dywidenda, która przewyższa więcej niż o połowę dywidendę przysługującą udziałom nieuprzywilejowanym.

Drugim rodzajem uprzywilejowania w tym zakresie jest prawo do dywidendy niewypłaconej w latach poprzednich. Powodem braku wypłaty dywidendy we wcześniejszym okresie może być np. poniesiona przez spółkę strata. Skorzystanie z prawa do zaległej dywidendy jest uzależnione od zawarcia w umowie spółki postanowienia, za jaki okres może ona być wypłacona z zysku w następnych latach. Ustawodawca ograniczył ten okres do pięciu lat, które nie muszą jednak następować po sobie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej – powinny być bowiem uwzględnione te lata, w których zostanie wykazany zysk. Warto także zwrócić uwagę, iż wspólnik, którego udziały zostały uprzywilejowane odnośnie dywidendy nie korzysta z prawa pierwszeństwa do otrzymania wypłaty z tego tytułu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Przyznanie w umowie spółki prawa do dywidendy w większym wymiarze niż jest to dopuszczalne powoduje nieważność takiego postanowienia. Jeżeli udziałowiec zdążył już wypłatę otrzymać, to zobowiązany jest ją zwrócić jako świadczenie nienależne.

107