Duchowość kapłana

Od kapłanów oczekuje się przejrzystej postawy. Papież Benedykt XVI stwierdza, że „wierni oczekują od kapłanów tylko jednego, aby byli specjali-stami od spotkania człowieka z Bogiem. Nie wymaga się od księdza, by był ekspertem w sprawach ekonomii, budownictwa czy polityki. Oczekuje się od

49 Tamże, s. 80–82.

50 M. Thurian, Tożsamość kapłana, Kraków 1996, s. 74.

51 Franciszek, Homilia  wygłoszona  w  czasie  Mszy  św.  z  udzielaniem  święceń  prezbiteratu (21.04.2013), „L’Osservatore Romano” Pol 34,6 (2013), s. 25.

52 A. Cencini, Ksiądz zawsze „człowiekiem modlitwy”?, „Pastores” 44,3 (2009), s. 75, 76.

53 J. Ratzinger, Droga Paschalna, Kraków 2001, s. 176.

54 Benedykt XVI, Orędzie  na  47.  Światowy  Dzień  Modlitw  o  Powołania, „L’Osservatore Romano” Pol 31,3–4 (2010), s. 8, 9.

niego, by był ekspertem w dziedzinie życia duchowego”⁵⁵. Duchowość⁵⁶ chrześ-cijańska w znaczeniu teologicznym to życie duchowe, czyli „życie ożywiane i kierowane przez Ducha ku świętości i ku doskonaleniu miłości” (PdV 19) albo „życie w Chrystusie, życie według Ducha Świętego” (VC 93), otwieranie się na działanie Ducha Świętego (EG 259). Życie duchowe ozna cza zarów-no wewnętrzny związek z Bogiem, świadomą subiektywną postawę wobec obecnego w człowieku Ducha Świętego, jak też zorientowane na bliźnich praktykowanie wiary⁵⁷. U podstaw chrześcijańskiej duchowości leży doświad-czenie duchowe. Tak rozumiana duchowość chrześcijańska odnosi się także do kapłanów. Powołanie kapłańskie ma jednak swoją specyficzną ducho wość, czyli sposób wewnętrznego przeżywania tegoż powołania. „Wewnętrzną zasadą, cnotą ożywiającą i kierującą życiem duchowym kapłana, który wzoruje się na Chrystusie Głowie i Pasterzu, jest miłość  pasterska, uczestnictwo w miłości pa sterskiej samego Jezusa Chrystusa: darmo otrzymany dar Ducha Świętego, a jed nocześnie zadanie i wezwanie do odpowiedzialnej i wolnej odpowiedzi prezbite ra” (PdV 23). Główną cechą duchowości kapłańskiej jest „doskonałość miłości, będącej wyrazem doświad czania miłości Dobrego Pasterza, którego znakiem jest kapłan”⁵⁸. Kapłańska duchowość polega na całkowitym dzie-leniu życia z Chrystusem oraz gotowości oddania własnego życia za Niego oraz za Kościół⁵⁹. Życie duchowe kapłana powinno cechować się przyjaźnią z Chrystusem, modlitwą oraz pokorną służbą wobec Bożego słowa.

2.3.1. Powołany do świętości przyjaciel Chrystusa

Kapłan powinien by promotorem życia duchowego. Potwierdzeniem tej myśli są słowa Dyrektorium  o  posłudze  i  życiu  kapłanów, zachęcające prez-biterów do przezwyciężania wyzwań stawianych przez mentalność świecką.

Kapłani powinni dawać absolutne pierwszeństwo życiu duchowemu, trwać blisko Chrystusa, a miłość duszpasterską wzmacniać hojnością (DPŻK 37).

Osobowa więź z Chrystusem, przyjaźń z Nim ma fundamentalne znaczenie dla

55 Tenże, Wierzcie w moc waszego kapłaństwa, „L’Osservatore Romano” Pol 27,6–7 (2006), s. 16, 17.

56 Duchowość jest pojęciem wieloznacznym, współcześnie dość często kojarzonym jedy-nie z działajedy-niem sił nadnaturalnych albo wymiarem ludzkiej psychiki. Często bywa mylona z religijno ścią, rozumianą jako spełnianie praktyk wyznawanej religii i stosowanie się do jej nakazów, co niekoniecznie musi się łączyć z życiem we wnętrznym czy wewnętrzną postawą wia-ry – zob. A. Kalbarczyk, W komunii ze słowem. Duchowość kaznodziei, w: Iustitiam in caritate.

Opuscula Georgio Troska septuagenario dedicata, red. D. Bryl, F. Lenort, Poznań 2012, s. 201.

57 H. Vorgrimler, Nowy leksykon teologiczny. Wiara – objawienie – dogmat, Warszawa 2005, s 78

58 J.E. Bifet, Duchowość kapłańska. Słudzy Dobrego Pasterza, Kraków 2009, s. 99, 100.

59 A. Kalbarczyk, W komunii ze słowem…, s. 202, 203.

życia i posługi kapłańskiej. Prezbiter powinien być człowiekiem, który poznał Chrystusa, spotkał Go i nauczył się Go kochać⁶⁰

Kapłan, jako przyjaciel Chrystusa i szafarz Bożych tajemnic, powinien najpierw „być”, a potem „działać”, wówczas będzie nie tylko przekazicielem orędzia, ale rzeczywistym „świadkiem”. Ewangelia istotę kapłańskiego posłu-giwania określa trzema słowami: kochać, paść (być pasterzem) i naśladować⁶¹ Uczniów Chrystusa charakteryzowało bardziej przywiązanie do Niego, niż do Jego doktryny. Musieli jednak spełniać określone wymogi, takie jak: bezkom-promisowość pójścia za Nim, wykluczenie cofania się, przedkładanie relacji z Nim ponad więzi rodzinne, towarzyszenie Mu, naśladowanie Go, dzielenie Jego losu w cierpieniu i w chwale⁶². Kapłan swoim życiem codziennie powi-nien pokazywać światu Chrystusa. Czyni to, starając się do Niego przylgnąć myślami, wolą, uczuciami i stylem całego swego istnienia⁶³. Powinien być

„człowiekiem Bożym” (1 Tm 6,11), przyjacielem Chrystusa, który obecny jest w Kościele i w Eucharystii⁶⁴. Przyjaźń z Chrystusem polega na osobistej z Nim znajomości oraz systematycznym słuchaniu Jego słowa. Zjednoczenie z Chrystusem jest podstawą kapłańskiej aktywności i decyduje o jakości działa-nia, zwłaszcza służby drugiemu człowiekowi. Bliskość z Chrystusem prowadzi do kształtowania postawy wiary w życiu codziennym⁶⁵. Kapłan najpierw musi doświadczyć spotkania z Chrystusem w życiu osobistym, by następnie „mógł powiedzieć: »znaleźliśmy Mesjasza« i przyprowadzić do Nie go innych”⁶⁶. To więź kapłana z Jezusem Chrystusem „jest fundamentem i zarazem źródłem siły dla owego »życia według Ducha« i »ewangelicznego radykalizmu«, do którego powołany jest każdy kapłan i któremu sprzyja formacja stała w swoim aspekcie duchowym” (PdV 72). Przyjaźń z Chrystusem wymaga od kapłana uznania swojej słabości w realizowaniu woli Bożej oraz postawy pokory, która prowadzi do posłuszeństwa⁶⁷, a także ciągłego oczyszczania myśli z codzien-nych trosk i pragnień⁶⁸

60 J. Ratzinger, O naturze kapłaństwa, „Pastores” 1 (1998), s. 36, 37.

61 P. Ogórek, W poszukiwaniu istoty…, s. 302, 303.

62 G. Siwek, Osobowość kaznodziei…, s 112

63 Benedykt XVI, List na rozpoczęcie Roku Kapłańskiego z okazji 150. rocznicy Dies natalis  świętego Proboszcza z Ars, Kraków 2009, s. 6.

64 Tenże, Spotkanie z duchowieństwem diecezji rzymskiej, „L’Osservatore Romano” Pol 29,3 (2008), s. 41.

65 I. Kosmana, Tożsamość  kapłana  w  nauczaniu  Benedykta  XVI, „Homo Dei” 79,2 (2010), s 64

66 J. Kiciński,  Ascetyczny  wymiar  duchowości  kapłańskiej, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 9,1 (2010), s. 35.

67 J. Umerle, Duchowość  kapłana  diecezjalnego  według  „Presbyterorum  Ordinis”, „Studia Włocławskie” 11 (2009), s. 169.

68 P. Nocko, Tożsamość prezbitera w świetle wybranych homilii Benedykta XVI (2005–2011),

„Roczniki Liturgiczno-Homiletyczne” 60,4 (2013), s. 145.

W pierwszym ze swoich wielkoczwartkowych listów do kapłanów Jan Paweł II przypomina, że szczególnym zadaniem kapłana jest troska o zbawienie bliźnich. Ta troska nadaje kapłańskiemu powołaniu sens i tylko przez nią można odnaleźć pełny sens własnego życia, doskonałość i świętość⁶⁹. Kościół zawsze zachęcał kapłanów do świętości, bowiem to dzię ki niej stają się skutecznym narzędziem w służbie wszystkich ludzi. Realizacja tego zadania polega głównie na wiernym wypełnianiu obowiązków wynikających z nauczania Ewangelii.

Według adhortacji Pastores dabo vobis realizacja powołania do świętości wy-maga odpowiedniej formacji ludzkiej, duchowej, inte lektualnej i pasterskiej.

Kapłan w każdym środowisku ma być żywym obrazem Jezusa Chrystusa i po-winien naśladować Jego doskonałość. To wymagające zadanie staje się możliwe do realizacji wówczas, gdy wewnętrzną zasadą ożywiającą i kierującą życiem duchowym kapłana będzie miłość do Chrystusa (PdV 23). W społeczeństwie zsekularyzowanym, chorym na horyzontalizm, kapłan jako promotor i ekspert życia duchowego musi zadbać o odpowiednie kompetencje w dziedzinie du-chowości chrześcijańskiej, zwłaszcza o osobistą świętość. Duchowość kapłana systematycznie się rozwija poprzez pełnienie służby Kościołowi, „jest to świę-tość osiągana w posłudze i przez posługę” (KPP 12).

Realizacja powołania kapłańskiego, powołania do świętości wymaga au-tentycznego daru z siebie, ofiary. Wymaga to rezygnacji z osobistych planów oraz przyjęcia krzyża Chrystusowego w postaci niezrozumienia, a niejedno-krotnie nawet odrzucenia, pokonywania w sobie egoizmu oraz wszelkich form indywidualizmu⁷⁰. Taka postawa kapłana jest szczególnie potrzebna w czasach sekularyzacji. Dlatego w adhortacji Pastores dabo vobis zaleca się, aby kapłan nie był „arogancki ani kłótliwy, lecz uprzejmy, gościnny, szczery w słowach i w intencjach, roztropny i dyskretny, wielkoduszny i gotowy do służby, zdolny utrzymywać otwarte i braterskie kontakty z innymi i nawiązywać je ze wszyst-kimi, zawsze gotów zrozumieć, przebaczyć i pocieszyć” (PdV 43). Wszyscy kapłani powinni sobie uświadamiać, że współczesne czasy potrzebują nowych głosicieli Ewangelii, czyli takich, którzy starają się przeżywać swoje kapłańskie powołanie jako szczególną drogę do świętości (PdV 82).

2.3.2. Człowiek modlitwy

Podstawowym zadaniem każdego kapłana jest modlitwa. Podczas spotkania z duchowieństwem diecezji rzymskiej Benedykt XVI podkreślał, że „poświę-canie czasu na przebywaniu w obecności Boga na modlitwie jest prawdziwie pierwszorzędnym wymogiem duszpasterskim, a nie czymś ubocznym w

69 Jan Paweł II, Listy Ojca Świętego…, s. 19.

70 J. Kiciński, Ascetyczny wymiar duchowości…, s. 38.

ku do pracy duszpasterskiej; trwanie przed Panem jest w ostatecznym rozra-chunku najważniejszym priorytetem duszpasterskim”⁷¹. Przez modlitwę kapłan powinien najgłębiej wnikać w misterium Chrystusa oraz wchodzić w głęboką zażyłość z Chrystusem dobrym Pasterzem, który jest pierwszorzędnym sprawcą każdego duszpasterskiego działania (DPŻK 38).

Dyrektorium  o  posłudze  i  życiu  kapłanów zachęca każdego kapłana do przemyślanego organizowania czasu swojej modlitwy. Powinna ona obejmować codzienną celebrację Euchary stii, częstą spowiedź i kierownictwo duchowe, integralną i gorliwą celebrację liturgii godzin, rachunek sumienia, rozmyśla-nie, czyta nie duchowe (lectio divina) oraz dłuższe chwile milczenia i dialogu.

Modlitwa ta powinna również obejmować formy pobożności maryjnej (na przy-kład różaniec), drogę krzyżową oraz inne praktyki pobożnościowe (DPŻK 39).

Modlitwa kapłana rodzi się z zachwytu człowieka wzywanego przez Boga zakochanego w człowieku. Dojrzała modlitwa pomaga kapłanowi unikać rutyny, monotonii, zawodowego znużenia i wyczerpania⁷². To w doświadczeniu spotka-nia z Bogiem na modlitwie kapłan powinien dostrzegać źródło swojej aktyw-ności. Modlitwa jest warunkiem owocnego życia kapłańskiego, a także jednym z jego podstawowych celów. Jest konieczna, aby kapłan dobrze funkcjonował we współczesnym, zsekularyzowanym świecie. Jest także formą duchowego wsparcia w sytuacji kryzysu czy nadmiaru codziennych obowiązków⁷³

Modlitwa kapłana pełni istotną rolę w realizowaniu posługi głoszenia sło-wa Bożego. W posynodalnej adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis Jan Paweł II wskazuje, że „pełne miłości poznanie i modlitewna zażyłość ze słowem Bożym mają szczególne znaczenie dla proroc kiej posługi kapłana: stają się nieodzownym warunkiem właściwe go jej wypełnienia, zwłaszcza w kontekście

»nowej ewangelizacji«, do której Kościół jest dziś powołany” (PdV 47).

Mówienie o Bogu rodzi się zawsze ze słuchania Go, z poznania Boga, które dokonuje się w zażyłości z Bogiem w życiu modlitwy. Czyli mówienie o Bogu, powinno być poprzedzone mówieniem z Bogiem. Józef Kudasiewicz stawia przed współczesnymi kapłanami dramatyczne pytanie: „Dlaczego proro-cy milczą?” I udziela odpowiedzi: „Być może nie znają Boga z do świadczenia.

Być może się nie modlą. Znajomość Boga rodzi się w doświadczeniu modlitwy i nieustannego dialogu z Nim. Dla tego też jedną z przyczyn milczenia o Bogu jest brak modlitwy, czyli daleko posunięta sekularyzacja. Biblijni prorocy słowa byli ludźmi głębokiej wiary i modlitwy […]. Prorok bez wiary i nieustannego dialogu z Bogiem to ślepy przewodnik po niebez piecznych ścieżkach

71 Benedykt XVI, Więź z Chrystusem fundamentem waszego życia i apostolatu, „L’Osservatore Romano” Pol 26,7–8 (2005), s. 12, 13.

72 A. Cencini, Ksiądz zawsze „człowiekiem…, s 71

73 J. Ratzinger, Pielgrzymująca  wspólnota  wiary.  Kościół  jako  komunia, Kraków 2003, s. 153–155.

skich. Milczenie o Bogu jest grzechem pierworodnym współczesnych proroków słowa”⁷⁴

2.3.3. Sługa słowa

Głoszenie słowa Bożego jest jednym z najważniejszych zadań stojących przed współczesnym duszpasterstwem. Rodzi ono i rozwija wiarę, która jest konieczna do zbawienia, i dlatego prezbiterzy „mają przede wszystkim obo-wiązek opowiadania wszystkim Bożej Ewangelii” (DK 4). Jan Paweł II w ad-hortacji apostolskiej Pastores dabo vobis jako cel życia kapłańskiego ukazuje głoszenie Ewangelii światu, a kapłan ma być przede wszystkim szafarzem słowa Bożego i jest posłany, by głosić wszystkim Ewangelię (PdV 15, 26). Z dusz-pasterskiego punktu widzenia przepowiadaniu przysługuje pierwsze miejsce w porządku działania (DK 4; PdV 26). Fakt, że „wiara rodzi się z tego, co się słyszy” (Rz 10,17), sprawia, że na głosicielu słowa Bożego spoczywa ogrom-na odpowiedzialność. Ma on zrobić wszystko, co po ludzku możliwe, żeby jego wypowiedź odpowiadała godności głoszonego słowa Bożego (KGS 2,2).

W posłudze słowa istotną rolę odgrywa osobowość kapłana. Pierwszą cechą duchowości kapłana „sługi słowa” jest poczucie odpowiedzialności za głoszone słowo Boże. Odpowiedzialność ta przejawia się w nieustannym czuwaniu, aby nie głosić siebie samego, ale Jedynego Nauczyciela, Jezusa Chrystusa⁷⁵

Głosiciel słowa Bożego, na mocy udzielonych mu święceń, staje się sługą słowa Bożego i swych braci. Dyspozycyjność wobec słuchaczy przejawia się głównie poprzez świadczenie własnym życiem o Ewangelii. Całkowite utożsa-mienie się kapłana z misją głoszenia słowa Bożego wyraża się przez „pragnienie doprowadzania ludzi do komunii miłości z Bogiem, zapał w głoszeniu Ewangelii oraz gotowość do cierpienia dla słowa Bożego”⁷⁶

Kapłan nie może nigdy uznać prowadzenia człowieka do Boga poprzez gło-szenie Dobrej Nowiny za niepotrzebne, zbędne. Im bardziej kapłan przeniknięty

74 J. Kudasiewicz, Powołanie do służby. Szkice z teologii i duchowości biblijnej, Lublin 2011, s. 287, 288.

75 H. Sławiński, Kapłan kaznodzieja głoszący z mocą, w: Kapłan w posłudze słowa Bożego, red L. Szewczyk, W. Sztyk, Katowice 2010, s. 34; zob. J. Międzybrodzki, Duchowość kapłana  w nauczaniu Jana Pawła II, Katowice 2007, s. 396–401.

76 S. Dyk, Kaznodziejstwo – misja, która wypływa z kapłańskiej tożsamości, „Studia Pasto-ralne” 6 (2010), s. 80. Kardynał J. Ratzinger na temat utożsamiania się kapłana z głoszonym słowem snuje następującą refleksję: „Mam przekazywać słowa kogoś Innego, a znaczy to, przede wszystkim, że muszę je znać, muszę je zrozumieć, muszę je przyjąć za swoje. Ale to głoszenie wymaga jednak czegoś więcej niż postawy telegrafisty, który przekazuje wiernie cudze słowa, nie interesując się zgoła ich treścią. Muszę mianowicie te słowa przekazywać w pierwszej osobie i tak się z nimi utożsamić, by stały się one moimi własnymi. Orędzie to bowiem potrzebuje nie dalekopisu, lecz świadka” – J. Ratzinger, Nowa pieśń dla Pana, Kraków 1999, s. 263, 264.

jest obecnością żywego Boga, tym skuteczniej przekazuje Go słuchaczom. Taka prawdziwie kapłańska posługa nie omija rzeczywistego życia, lecz sprawia, że

„owce mają życie i mają je w obfitości” (J 10,10)⁷⁷. Kapłan, otwarty na dzia-łanie Boga, musi pozwolić na to, aby słowo Boże go ogarnęło i przemieniło, a w trakcie głoszenia słowa powinien trwać w łączności z Chrystusem i po-zwolić się prowadzić Jego Duchowi⁷⁸

W dobie sekularyzacji można dostrzec pewne oznaki postmodernistycznych wpływów również na dziedzinę głoszenia słowa Bożego⁷⁹. Wpływ ten ujawnia się w postawie traktowania głoszenia słowa Bożego, także w liturgii, jako dzie-dziny sztuki, która daje głosicielowi szerokie możliwości interpretacyjne, nie zawsze zgodne z nauczaniem Kościoła. Pomijany jest niekiedy przekaz prawd dogmatycznych, które zdaniem postmodernizmu są nieobiektywne. Wówczas, zamiast stawianej sobie za cel tego typu przepowiadania lepszej efektywności, osiąga się poziom większej efektowności⁸⁰

Kapłan jako „sługa słowa” powinien być do dyspozycji wszyst kich. Zarówno dla tych, którzy znają Boga z bliska, jak i tych, dla których jest On nieznany.

Najgłębszym sensem posługi kapłańskiej „jest być przy jaciółmi Chrystusa (por.

J 15,15), przyjaciółmi Boga, za których pośrednictwem również inne osoby mogą znaleźć się blisko Boga”⁸¹. Zadaniem przepowiadania słowa Bożego jest docieranie do wewnętrznego, niekiedy mrocznego świata człowieka, także tego, który stoi z dala od Ewangelii.

77 Tenże, Głosiciele słowa Bożego…, s 480

78 W. Broński, Kompetencja kaznodziejska…, s. 77, 78.

79 Zob. J. Kołodziejczyk, Postmodernistyczna koncepcja kazania, w: Postmodernizm. Wyzwa­

nie dla chrześcijaństwa, red. Z. Sareło, Poznań 1995, s. 83–89; A. Grzegorczyk, Postmodernizm przeciwko prawdzie, „Ethos” 9,1–2 (1996), s. 150–154.

80 M. Chmielewski, Duchowość  w  życiu…, s. 129. Przed takim niebezpieczeństwem prze-strzega J. Kudasiewicz, odnosząc biblijne rady i przestrogi dla proroków do współczesnych głosicieli słowa Bożego: 1) Prorok został powołany przez Boga do głoszenia Jego słowa ludowi.

Powołanie to nie jest zasługą człowieka, lecz wyłączną inicjatywą Boga. Teraz, kiedy obecność Boga w życiu ludzi jest szczególnie zagrożona, mówić ludziom o Bogu i świadczyć o Nim jest palącym obowiązkiem proroka; 2) Zadaniem współczesnego proroka jest głoszenie ludowi prawdziwego słowa Boga. Prorok nie może słowa samego Boga zastępować słowem ludzkim, gdyż to słowo Boże, a nie ludzkie ma wielką moc zbawczą działającą na człowieka. Prorok ma zatem głosić słowo, które zna i kocha; 3) Prorok wyraża swój szacunek do słuchaczy poprzez mówienie dobitnie, pięknie i prosto całej prawdy, oświetlając słowem Bożym aktualne problemy ich życia – zob. J. Kudasiewicz, Biblijne rady i przestrogi dla proroków słowa Bożego, „Pastores”

23,2 (2004), s. 58, 59.

81 Benedykt XVI, Jesteśmy  przyjaciółmi  tych,  którzy  znają  Boga,  i  tych,  którzy  Go  jeszcze  nie  znają. Przemówienie  do  Kurii  Rzymskiej  z  okazji  składania  życzeń  bożona rodzeniowych (22.12.2009), „L’Osservatore Romano” Pol 31,2 (2010), s. 40.