Fundusze europejskie jako instrument wspierania innowacyjności w regionach
4. E UROPEJSKA W SPÓŁPRACA T ERYTORIALNA NA POGRANICZU POLSKO - CZESKIM
Współpraca transgraniczna na pograniczu polsko-czeskim ma długo-letnią tradycję, jednakże istotne impulsy do podjęcia kooperacji pojawiły się na przełomie lat 80. i 90. XX w., będąc wynikiem przemian demokratycz-nych jakie miały miejsce w tym okresie w Polsce i w Republice Czeskiej.
Istotnym elementem w procesie integracji było ustanowienie euroregionów:
Nysa w 1991 r. (euroregion polsko-czesko-niemiecki), Glacensis w 1996 r.
(największy spośród euroregionów polsko-czeskich), Pradziad w 1997 r., Silesia w 1998 r., Śląsk Cieszyński w 1998 r. oraz Beskidy w 2000 r. (euro-region polsko-czesko-słowacki). Powierzchnia całego obszaru pogranicza wynosi 47 097 km2, z tego czeska część pogranicza obejmuje 5 czeskich krajów: liberecki, kraloweradecki, pardubicki, ołomuniecki i morawskoślą-ski o łącznej powierzchni 23 135 km2, co stanowi blisko 1/3 powierzchni
13 B. Woś, Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskie, Wrocław 2005, s. 46-47.
14 M. Greta, A. Misztal, Miejsce i rola euroregionów w polityce regionalnej Unii Europejskiej,
„Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, numer 24, Ostrołęka 2010, s. 286.
15 [https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/zasady-dzialania-funduszy /czym-sa-fundusze-europejskie/], (27.09.2015 r.).
całego kraju, natomiast polska część obejmuje 6 podregionów: bielski, ryb-nicki, jeleniogórski, wałbrzyski, nyski, opolski oraz powiaty strzeliński i pszczyński, zajmując powierzchnię 23 962 km2 16.
Dla określenia kwalifikowalności do korzystania z pomocy udzielanej za pośrednictwem polityki spójności UE, służy regionalny Produkt Krajowy Brutto (PKB) na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej. W latach 2007-2013 dla czeskiego obszaru pogranicza był wyższy niż 50% średniej wielkości PKB/mieszkańca dla UE, wyrażonej w parytecie siły nabywczej, jednakże niższy niż średnia wielkość PKB na 1 mieszkańca Republiki Cze-skiej, która w analogicznym okresie wynosiła 67,6%. Natomiast poziom PKB na 1 mieszkańca w poszczególnych polskich podregionach przygra-nicznych w odniesieniu do średniej dla UE, wahał się od 37% (podregion jeleniogórsko-wałbrzyski) do 47,6% (podregion bielsko-bialski). Porównując, dla Polski wartość PKB na 1 mieszkańca wynosiła 45,6% średniej wielkości PKB na 1 mieszkańca dla UE. Miernik też wykazuje, iż owe obszary przy-graniczne są w przeważającej części „uboższe” niż reszta kraju. Powołując się na Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska, może to wynikać w głównej mierze z niewystarcza-jącej współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorczości a jednak licznymi placówkami badawczymi (m.in. w Katowicach, Opolu, Wałbrzychu, Jeleniej Górze, Libercu czy też Ostrawie), niezadowalającym wspieraniem rozwoju badań stosowanych, słabą współpracą pomiędzy izbami gospodarczymi a związkami przedsiębiorców, jak również niedostateczną liczbą ośrodków doradztwa w zakresie zakładania własnej działalności gospodarczej17.
Polska pozyskała pierwsze doświadczenie w zakresie współpracy trans-granicznej jeszcze przed wstąpieniem do UE, w ramach programów prze-dakcesyjnych PHARE, w szczególności PHARE CBC (Cross Border Coopera-tion). Od 2004 r. Polska uczestniczyła na równych prawach z pozostałymi państwami członkowskimi UE w realizacji programów Inicjatywy Wspólno-towej Interreg III finansowanej kwotą ok. 221,6 mln EUR z EFRR, składają-cej się z trzech komponentów18:
A – mającego na celu rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i regio-nalnych terenów usytuowanych przy jednej granicy, na który przezna-czono najwięcej środków, tj. 80% – 177 mln EUR,
B – ukierunkowany na integrację dużych europejskich obszarów geo-graficznych, na który przeznaczono 14% środków – 31 mln EUR,
C – służący wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk między regio-nami, na który przeznaczono 6% środków – 13,3 mln EUR.
Od okresu finansowania w latach 2007-2013, komponenty Inicjatywy Interreg III: A, B i C zostały zastąpione odpowiednio trzema częściami:
16 Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, czerwiec 2013, s. 5-8.
17 Ibidem, s. 16.
18 Ibidem, s. 8.
współpracą transgraniczną dotyczącą m.in. strefy B+R, innowacji, in-frastruktury;
współpracą transnarodową wspierającą innowacyjność, ochronę śro-dowiska naturalnego, zrównoważony rozwój;
współpracą międzyregionalną ukierunkowaną na wspieranie innowa-cyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochrony środowiska.
W latach 2007-2013 na realizację programów EWT, Polska otrzymała łącznie z EFRR 557,8 mln EUR. Szczegółowe budżety programów przezna-czonych wyłącznie na współpracę transgraniczną, z uwzględnieniem środ-ków z EFRR i finansowania krajowego, zaprezentowano w tab. 1.
Tabela 1. Środki przeznaczone na realizację Programów Opera-cyjnych Współpracy Transgranicznej w latach 2007-2013
Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Budżet programu
Południowy Bałtyk 60 735 659 EUR
Polska – Brandenburgia 124 500 317 EUR
Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 157 407 763 EUR
Polska – Meklemburgia 132 812 670 EUR
Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 219 459 344 EUR
Polska – Saksonia 105 111 000 EUR
Polska – Litwa 71 688 850 EUR
ŁĄCZNY BUDŻET PROGRAMÓW 871 715 603 EUR
Źródło: opracowanie własne na podstawie Portalu Funduszy Europejskich, [http://
www.ewt.2007-2013.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/Finan sowanie.aspx], (27.09.2015 r.).
Z tab. 1 wynika, iż to właśnie budżet Programu Operacyjnego Współ-pracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska (POWT RCz-RP) był największy ze wszystkich i wyniósł 219 459 344 EUR, stano-wiąc nieco ponad 25% wszystkich środków.
W ramach strategii rozwoju pogranicza przyjętej w POWT RCz-RP 2007-2013, wytyczono główne kierunki przyznawania wsparcia, tzw. osie priorytetowe. Oś 2 stanowiła Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości i turystyki. W ramach niej wyznaczono dziedzinę wsparcia 2.1 Rozwój przedsiębiorczości. Celem szczegółowym tejże osi priorytetowej było zwięk-szenie konkurencyjności przedsiębiorstw funkcjonujących na obszarze po-granicza polsko-czeskiego, a w tym wzmacnianie potencjału innowacyjnego, w szczególności sektora MŚP poprzez wspieranie współpracy w zakresie badań i rozwoju, transferu technologii know-how, tworzenia i rozwoju
ośrodków, jak również klastrów innowacyjnych (połączonych z uczelniami i placówkami badawczymi)19.
Na drugą oś priorytetową przeznaczono łącznie 87 367 987 EUR (co stanowiło blisko 40% budżetu całego programu), z czego 74 262 787 EUR pochodziło z EFRR, zaś 13 105 200 EUR stanowiło współfinansowanie kra-jowe. Na dziedzinę wsparcia 2.1 przeznaczono relatywnie mało, gdyż nieco ponad 7,5% środków wyznaczonych dla tej osi priorytetowej, tzn. 6 556 434 EUR, z czego środki z EFRR wyniosły 5 572 968 EUR20.
Polscy beneficjenci (m.in. jednostki samorządu terytorialnego, organi-zacje pozarządowe – NGO, izby gospodarcze, szkoły wyższe, euroregiony) mogli uzyskać dofinansowanie w wysokości do 85% kwalifikowanych kosz-tów projekkosz-tów. Ponadto, aby projekt mógł być zarekomendowany do finan-sowania, musiały zostać spełnione co najmniej dwa z czterech warunków współpracy partnerów, tzn.: wspólne przygotowanie, wspólna realizacja, wspólny personel oraz wspólne finansowanie21.
Tabela 2. Projekty dotyczące innowacyjności współfinansowane ze środków EFRR w ramach POWT RCz-RP 2007-2013 Nazwa projektu Partner wiodący Partner projektowy Wysokość
dofinansowania z EFRR Energetyczny
Portal Innowacyjny CZ-PL
Trojzemi, o.p.s. Dolnośląski Park Innowacji
i Nauki S.A. 179 031,90 EUR
Innowacje na czesko-polskim pograniczu
Region PANDA Sudecka Izba
Przemysło-wo-Handlowa w Świdnicy 276 300,50 EUR
Czesko-polski
Źródło: opracowanie własne na podstawie oficjalnej strony Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, [http://old.cz-pl.eu/pl/rekomendowane-projekty.html], (27.09.2015 r.).
19 Program…, op. cit., s. 38-41.
20 Ibidem, s. 88-89.
21 Ibidem, s. 38-41.
W ramach osi Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości i turysty-ki zrealizowano 335 projekty, z czego dziedziny wsparcia Rozwój przedsię-biorczości dotyczyło 50 projektów, przy czym zaledwie cztery z nich odnosiły się wyłącznie do wspomagania działań innowacyjnych. Projekty te zostały przedstawione w tab. 2, natomiast szczegółowy opis tychże projektów z uwzględnieniem celu, działań i czasu trwania został zawarty w tab. 3.
Tabela 3. Szczegóły projektów dotyczących innowacyjności współfinansowanych ze środków EFRR w ramach POWT RCz-RP 2007-2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie oficjalnej strony Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013, [http://old.cz-pl.eu/pl/rekomendowane-projekty.html], (27.09.2015 r.).
Z tab. 2 i 3, wynika iż zrealizowane projekty z zakresu innowacyjności mają przede wszystkim doprowadzić do polepszenia warunków dla rozwoju gospodarczego pogranicza polsko-czeskiego poprzez: podniesienie stanu wiedzy na temat innowacji w środowisku przedsiębiorców po obu stronach granicy, wymianę informacji, doświadczeń oraz nawiązanie partnerstwa.
Platformy internetowe utworzone w ramach dwóch projektów to stały efekt przedsięwzięć, nadal funkcjonują a na ich łamach publikowane są artykuły z zakresu innowacyjności.
Należy dodać, iż POWT RCz-RP odnosi się także do zagadnień objętych Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty dla Spójności (SWW), stając się jed-nocześnie instrumentem wdrożenia tej ogólnoeuropejskiej strategii. Oś prio-rytetowa Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości i turystyki ma od-niesienie do SWW działania 1.2.2. Ułatwianie innowacji i promowanie przedsiębiorczości, w zakresie m.in. wspomagania tworzenia warunków dla rozwoju przedsiębiorczości oraz transgranicznej współpracy podmiotów gospodarczych, w tym ich współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi oraz działania 1.2.1. Zwiększenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji w ba-dania i rozwój technologiczny, gdyż rozwinięte środowisko biznesu powinno stymulować przedsięwzięcia innowacyjne w regionie polsko-czeskim i przy-czynić się tym samym do zwiększenia ilości środków inwestowanych w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego22.
W nowej perspektywie finansowania 2014-2020 na Europejską Współ-pracę Terytorialną przeznaczono 8 948 mln EUR. Środki te zostały rozdzie-lone w następujący sposób23:
74,05% na współpracę transgraniczną;
20,36% na współpracę transnarodową;
5,59% na współpracę międzyregionalną.
W ramach współpracy transgranicznej funkcjonuje 7 programów transgranicznych, na które przeznaczono z EFFR następujące środki finan-sowe:
Południowy Bałtyk – 83 mln EUR;
Polska – Brandenburgia – 100 mln EUR;
Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka – 155 mln EUR;
Meklemburgia – Pomorze Przednie – Brandenburgia – Polska – 134 mln EUR;
Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska – 226 mln EUR;
Polska – Saksonia – 70 mln EUR;
Polska – Litwa – 51,5 mln EUR.
22 Program…, op. cit., s. 61.
23 [http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_5.1.5.html], (30.09.2015 r.).
Ponownie program europejskiej współpracy transgranicznej na pogra-niczu polsko-czeskim będzie dysponował największym budżetem spośród programów transgranicznych, w których uczestniczy Polska. Jednakże w nowym okresie programowania zwrócono mniejszą uwagę na działania innowacyjne. W osi priorytetowej 2 Rozwój potencjału turystycznego i kultu-rowego na rzecz wspierania zatrudnienia, zostały jedynie wymienione dzia-łania mające na celu wspieranie kreatywności i zapewnienie siły napędowej dla innowacji kulturowych, marketingowych i rozwoju gospodarczego na bazie dziedzictwa, tradycji i turystyki. Ukierunkowanie na inne działania wynika z potrzeb zgłoszonych przez potencjalnych beneficjentów, doświad-czeń wynikających z poprzedniego okresu programowania (193 projekty dotyczyły wspierania rozwoju turystyki i zachowania dziedzictwa kulturo-wego) oraz faktu, iż w tym regionie przeważa sektor usługowy, łącznie z turystyką (przede wszystkim Kraj Hradecki, województwo opolskie, podre-giony wałbrzyski oraz jeleniogórski)24.
Z
AKOŃCZENIERozwój społeczno-gospodarczy regionów, w tym pogranicza polsko-czeskiego, zależy w znacznym stopniu od poziomu innowacyjności. Jedno-cześnie polityka regionalna prowadzona przez Unię Europejską staje się coraz częściej ukierunkowana na wspieranie regionalnej innowacyjności.
Ukierunkowania te powinny być respektowane w prowadzonej polityce eu-ropejskiej wobec regionów transgranicznych. Funduszem europejskim wspierającym rozwój innowacyjności owych regionów jest Europejski Fun-dusz Rozwoju Regionalnego, a w ramach niego realizowany na badanym pograniczu polsko-czeskim Program Operacyjny Współpracy Transgranicz-nej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska. Niestety w ramach tego pro-gramu w latach 2007-2013 zrealizowano jedynie cztery projekty służące wymianie informacji i podniesieniu świadomości społeczeństwa i sektora MŚP na temat innowacji. Prócz projektów o charakterze informacyjnym, na obszarze pogranicza, w którym zdiagnozowano brak współpracy między sferą B+R a podmiotami gospodarczymi, powinny zostać podjęte działania zmierzające do utworzenia klastrów, długotrwałych powiązań między MŚP a uczelniami i placówkami badawczymi. Jednocześnie należy pamiętać, że w nowym okresie programowania 2014-2020 istnieją duże możliwości dal-szego intensyfikowania rozwoju pogranicza poprzez realizację projektów, tym razem w zakresie innowacyjnego rozwoju potencjału przyrodniczego i kulturowego na rzecz wspierania zatrudnienia przede wszystkim w tury-styce.
24 Program współpracy transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2014-2020, sierpień 2014, s. 85.
L
ITERATURA:
[1] Europejska konwencja ramowa o współpracy transgranicznej między wspól-notami i władzami terytorialnymi, Madryt 21 maja 1980 r., Dz. U. nr 61, poz.
287.
[2] Fic M., Obszary przygraniczne w badaniach statystycznych, [w:] A. Miszczuk, R. Wiśniewski (red.) Informacyjno-infrastrukturalne uwarunkowania współ-pracy transgranicznej, Norbertinum, Lublin 1996.
[3] Greta M., Misztal A., Miejsce i rola euroregionów w polityce regionalnej Unii Europejskiej, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 2010, nr 24.
[4] Jewtuchowicz A., Innowacyjne środowisko przedsiębiorczości, [w:] K.B. Ma-tusiak (red.) Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2011.
[5] Ładysz J., Formalizacja współpracy transgranicznej – szanse i zagrożenia, [w:] J. Sikorski (red.): Regiony przygraniczne w warunkach zewnętrznych granic Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Biały-stok.
[6] Niedzielski P., Innowacyjność, [w:] K.B. Matusiak (red.) Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2011.
[7] Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie eurore-gionów sporządzona 17 stycznia 2007 r., (2007/C 256/23).
[8] Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzecz-pospolita Polska 2007-2013, czerwiec 2013.
[9] Program współpracy transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Pol-ska 2014-2020, sierpień 2014.
[10] Przybyła Z., Współpraca transgraniczna. Euroregiony, [w:] B. Winiarski (red.) Polityka gospodarcza, WN PWN, Warszawa 2006.
[11] Schumpeter J. A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
[12] Stawasz E., Niedbalska G., Innowacje, [w:] K.B. Matusiak (red.) Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2011.
[13] Weresa M.A., Wpływ handlu zagranicznego i inwestycji bezpośrednich na in-nowacyjność polskiej gospodarki, Monografie i Opracowania, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2002.
[14] Woś B., Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskie, Wrocław 2005.
Zasoby internetowe:
[15] [https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/zasady-dzialania-funduszy/czym-sa-fundusze-europejskie/], (27.09.2015 r.).
[16] [http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.htmlftuId=FT U_5.1.5html], (30.09.2015 r.).
[17] [http://old.cz-pl.eu/pl/rekomendowane-projekty.html], (27.09.2015 r.).
S
TRESZCZENIEFundusze europejskie jako instrument wspierania innowacyjności w regionach transgranicznych
Polityka wspierania innowacyjności regionów to jeden z priorytetów Unii Europejskiej. Celem artykułu jest próba identyfikacji funduszy euro-pejskich przeznaczonych na wsparcie innowacyjności regionów transgra-nicznych. W opracowaniu wskazano projekty współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, zrealizowane w latach 2007-2013 a służące wzmocnieniu potencjału innowacyjnego podmiotów funkcjonujących na pograniczu polsko-czeskim. Ponadto wskazano na możliwość pozyskania dofinansowania w latach 2014-2020 na przedsię-wzięcia innowacyjne wspierające z jednej strony rozwój potencjału przyrod-niczo-kulturowego, zaś z drugiej zatrudnienie w branży turystycznej. Mate-riałem wyjściowym do badań była analiza literatury przedmiotu oraz pro-gramów europejskiej współpracy transgranicznej.
S
UMMARYThe EU funds as an instrument to promote the innovation in the transborder regions
The regional innovation policy is one of the priorities of European Un-ion. The aim of the article is to identify the EU funds which support the innovation of transborder regions. The study identifies the projects co-financed by the European Regional Development Fund, implemented from 2007 to 2013 and aimed at strengthening the innovation capacity of com-panies operating on the Czech-Polish border. In addition, the author points to the possibility of obtaining funding for the period 2014-2020 for innova-tion support on the one hand the development potential of natural and cul-tural heritage, and on the other hand, employment in the tourism industry.
The starting material for the research was the analyze of the literature and the European transborder programs.