S TATYSTYCZNA ANALIZA AKTYWNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘ- PRZEDSIĘ-BIORSTW W ŚWIETLE R EGIONALNYCH S TRATEGII I NNOWACJI

Istnienie dobrze zorganizowanych środowisk przedsiębiorczości stanowi podstawowy warunek konkurencyjności regionu. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, (w tym usług konsultingowych), bądź wiedzy ze źródeł zewnętrznych. W badaniach nad innowacyjnością ważną rolę dla rozwoju innowacyjnych firm ogrywają wskaźniki odnoszące się do nowoczesności gospodarki, i tak np. dla Auto-rów Regionalnej Strategii Innowacji województwa świętokrzyskiego koniecz-nością jest uwzględnienie wskaźnika, jakim jest liczba przedsiębiorstw wy-korzystujących do swej pracy linie produkcyjne sterowane komputerami (zmienna X20). Analizując informacje statystyczne zauważamy, że w 2008 roku w makroregionie Polska Wschodnia wartość tej zmiennej ukształtowa-ła się na poziomie 2292 sztuk. Najwyższą ilość tego typu przedsiębiorstw odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim (740), najniższą zaś w podlaskim (275). Ważą kwestię w badaniach nad atrakcyjnością innowa-cyjną w opinii Autorów Regionalnej Strategii województwa świętokrzyskiego stanowi zmienna charakteryzująca liczbę przedsiębiorstw wykorzystujących sieci komputerowe LAN oraz korzystających z Internetu (zmienna X10). W tej kwestii makroregion Polska Wschodnia nie wypada źle na tle kraju. W 2013 najwyższy odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp do Internetu na terenie Polski Wschodniej przypada na województwo lubelskie (96,5%).

Wartość tego miernika w województwie świętokrzyskim ukształtowała się na najniższym poziomie w prawie całym badanym okresie (wyjątkiem był rok 2010 kiedy to najniższy poziom odnotowano w województwie lubelskim).

Analizując dane statystyczne zauważamy, że w badanym okresie liczba przedsiębiorstw wykorzystująca Internet w Polsce Wschodniej wzrasta, po-mimo że nie jest to znaczący przyrost. Nawet niewielki wzrost tego miernika należy uznać za zjawisko pozytywne. Wspieranie oraz rozwój technologii informacyjnych, czy komunikacyjnych ma ogromny wpływ na rozwój tej części kraju. Poza tym ma ono ogromne znaczenie nie tylko dla samego przedsiębiorstwa, ale dla całej gospodarki. Za istotny wskaźnik według Au-torów Regionalnej Strategii Innowacji województwa podkarpackiego należy uznać udział przedsiębiorstw posiadających bezprzewodowe sieci LAN w przedsiębiorstwach ogółem (zmienna X9). Odsetek przedsiębiorstw wyko-rzystujących sieci LAN w 2010 roku w poszczególnych województwach Pol-ski Wschodniej kształtował się odpowiednio na poziomach: lubelPol-skie (65,6%), podkarpackie (72,5%), podlaskie (77,2%), świętokrzyskie (60,2%), warmińsko – mazurskie (65,4%). Według Autorów Regionalnej Strategii Innowacji województwa świętokrzyskiego za istotną w badaniach nad kon-kurencyjnością i atrakcyjnością inwestycyjną regionów należy uznać anali-zę dynamiki zmian nakładów na innowacje w przemyśle (zmienna X7).

W opracowaniu przeprowadzona została taka analiza tego wskaźnika dla poszczególnych województw Polski Wschodniej (2002–2013). Analizując wyniki statystyczne można zaobserwować niezbyt istotny spadek poziomu

nakładów na tego rodzaju działalność. Tendencja spadkowa dotyczy głów-nie województwa podkarpackiego. Najniższe nakłady na działalność inno-wacyjną w przemyśle na ścianie wschodniej poniesiono w województwie warmińsko-mazurskim. Zdaniem Autorów Regionalnej Strategii Innowacji województwa warmińsko-mazurskiego wskaźnik ten należy w badaniach porównywać do średniej krajowej. Analiza przeprowadzona w taki sposób potwierdza wcześniejsze wnioski. Poza powyższym analiza danych staty-stycznych pozwala twierdzić, że województwa Polski Wschodniej charakte-ryzuje niekorzystna struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach według źródeł finansowania działalności innowacyj-nej. (zob. rys.1). Większość nakładów na działalność innowacyjną przedsię-biorstwa pokrywają ze środków własnych, a obce źródła finansowania sta-nowią niewielki odsetek. Zwrócili na to uwagę Autorzy RSI województwa lubelskiego „główne źródła finansowania MŚP stanowią środki własne”.

Rysunek 1. Źródła finansowania działalności innowacyjnej w wo-jewództwach Polski Wschodniej na tle kraju

Źródło: opracowanie własne na podstawie programu Statistica Pl.

Jak zauważają niektórzy Autorzy w całym okresie badawczym 2007-2013 województwa Polski Wschodniej charakteryzuje wysoki poziom finan-sowania nakładów na działalność innowacyjną ze środków własnych. Bez-zwrotne źródła finansowania z zagranicy oraz budżetu państwa miały cha-rakter drugorzędny⁹. Pojawiają się jednak i takie stanowiska (RSI woje-wództwa warmińsko-mazurskiego), że nie może ono upatrywać rozwoju wyłącznie w inwestycjach z zewnątrz. Analizując dane statystyczne

9 Por. A. Surówka, Innowacyjność województw Polski Wschodniej na tle kraju, [w:] Pancer-Cybulska E., Szostak E., Unia Europejska 10 lat po największym rozszerzeniu, Prace Nauko-we UniNauko-wersytetu Ekonomicznego Nauko-we Wrocławiu, Nr 380, Wrocław 2015, s. 324.

wujemy najgorzej na tle pozostałych regionów Polski w obu aspektach wy-pada województwo warmińsko-mazurskie. Przyczyn zaistniałej sytuacji mo-że być wiele m.in. fakt, mo-że ze względu na niskie zasoby kapitałowe przedsię-biorstwa z sektora MŚP nie są one w stanie spełnić kryteriów otrzymania kredytów bankowych. Jak również to, że sektor małych i średnich przedsię-biorstw w Polsce Wschodniej przeznacza znikomy odsetek środków na pro-wadzenie prac badawczo-rozwojowych, a te prowadzone mają jedynie cha-rakter doraźny. Autorzy RSI województwa świętokrzyskiego proponują zba-danie infrastruktury badawczo-rozwojowej, jak również inwestycje dokony-wane w nią. Pod względem potencjału innowacyjnego oraz rozwoju infra-struktury badawczo-rozwojowej Polska Wschodnia pomimo zauważalnego postępu plasuje się w ostatnich latach poniżej średniej krajowej. Studium przypadku pozwala uznać za prawdziwą hipotezę że polityka europejska w małym stopniu stymuluje rozwój infrastruktury badawczo-rozwojowej, w tym powstawanie silnych ośrodków naukowo-badawczych. Autorzy Re-gionalnej Strategii Innowacji województwa warmińsko-mazurskiego podkre-ślą niewielki zakres współpracy przedsiębiorstw lokalnych z firmami glo-balnymi.

W makroregionie Polska Wschodnia można znaleźć niewiele pozytyw-nych przykładów innowacyjpozytyw-nych i konkurencyjpozytyw-nych firm, które posiadają szerokie perspektywy rozwoju. W przeprowadzonym badaniu własnym przeanalizowano wskaźnik liczba przedsiębiorstw, które wprowadziły inno-wacje (zmienna X15). Analiza danych statystycznych pozwala twierdzić, że badana zmienna charakteryzuje się niską zmiennością¹⁰. Udział przedsię-biorstw innowacyjnych w ogólnej ich liczbie kształtował się na bardzo ni-skim poziomie. Odsetek zarówno małych, średnich, jak i dużych przedsię-biorstw które wdrożyły innowacje jest znikomy w tej części Polski. Jedynie województwo lubelskie w Polsce Wschodniej wyróżnia się wysokim odset-kiem przedsiębiorstw przemysłowych, które wprowadziły innowacje¹¹. W opinii Autorów Regionalnej Strategii Innowacji województwa lubelskiego za bariery we wdrażaniu innowacji należy uznać przestarzały sprzęt badaw-czy i laboratoryjny w wielu przedsiębiorstwach Polski Wschodniej. Analizu-jąc dane statystyczne zauważamy niewielką liczbę zakupionych przez przedsiębiorstwa licencji czy praw ochronnych. Jak zauważyli Autorzy Re-gionalnej Strategii Innowacji województw lubelskiego niewielką wartość stanowią również wydatki przeznaczone na zakup oprogramowania i tech-nologii materialnej i niematerialnej.

Liczba patentów zgłoszonych do Europejskiego Urzędu Patentowego (zmienna X33) jest jednym z najczęściej stosowanych mierników służących do określenia specjalizacji na poziomie regionalnym NUTS2. Niski poziom

10 A. Surówka, Wielowymiarowa analiza innowacyjności województw, Zeszyty Naukowe Uni-wersytetu Szczecińskiego, Nr 530, T.1, Szczecin 2009, s. 236.

11 A. Surówka, Innowacyjność w województwach Polski Wschodniej jako kluczowy czynnik konkurencyjności, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Nr 42 (2/2015), Rzeszów 2015, s. 347, A. Surówka, Innowacyjność województw Polski Wschodniej na tle kraju, [w:] E. Pancer-Cybulska, E. Szostak, Unia Euro-pejska 10 lat po największym rozszerzeniu, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 380, Wrocław 2015, s. 324.

tej zmiennej w Polsce Wschodniej w relacji do reszty kraju może oddziały-wać na niski stopień aktywności innowacyjnej. Mała jest również liczba Rzeczników Patentowych w Polsce Wschodniej (szczególnie w województwie warmińsko-mazurskim)¹².

W Strategii Komisji Europejskiej „Europa 2020” wskazuje się na nowe trendy europejskie, według których konieczne jest tworzenie inteligentnej specjalizacji regionów. Według Regionalnej Strategii Innowacyjności woje-wództwa warmińsko-mazurskiego wykorzystanie unikatowych cech tego obszaru może stać się podstawą do budowy konkurencyjnej gospodarki opartej na innowacjach. Dotychczasowe doświadczenie badawcze Autorki pozwala twierdzić, że istnieje możliwość wzmocnienia konkurencyjności regionu w oparciu o branże, w których województwo to się specjalizuje oraz na to, że kondycja gospodarki tego województwa zależy od grupy MŚP.

W Regionalnej Strategii Innowacyjności województwa warmińsko-mazur-skiego zwrócono uwagę, że europejskie regiony muszą osiągać przewagę na rynku poprzez produkcję specjalistycznych produktów i usług, która wy-maga specyficznych umiejętności i kompetencji ludzi. Szansy dla rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego Autorzy RSI upatrują w budowaniu swojej marki przez nisze specjalizacyjne, chcąc jednocześnie skoncentrować się na wspieraniu branż o dużych szansach na rozwój. W Regionalnej Stra-tegii Innowacyjności tego województwa stawia na rozwój specjalistycznych usług turystycznych (takich jak prozdrowotne, rehabilitacyjne, sportowe).

Jako cel postawiono sobie zwiększenie zysków i zmniejszenie sezonowości w tym sektorze¹³.

W opinii niektórych Autorów, by uzyskać aktywność innowacyjną przedsiębiorstw należy zbadać poziom nakładów inwestycyjnych na działal-ność B+R¹⁴ (zmienna X14). W roku 2009 roku nakłady inwestycyjne w Pol-sce Wschodniej miały charakter śladowy. O zdolności przedsiębiorstw do kreowania i stymulowania innowacji świadczy przede wszystkim poziom nakładów na działalność B+R (zmienna X5). Na działalność tą składają się trzy typy badań: podstawowe, stosowane i prace rozwojowe. W opinii nie-których Autorów w przypadku Polski Wschodniej istotne znaczenie mają prace o charakterze podstawowym i stosowanym¹⁵. Z dotychczasowych ba-dań wynika, że lata 2009 i 2011 to okres w którym polityka innowacyjna Unii prowadzona przez programy ramowe zdaniem ekspertów była szcze-gólnie korzystna dla rozwoju badań podstawowych w Polsce Wschodniej¹⁶. W wyniku analizy danych statystycznych zauważamy, że w województwach

12 Regionalna Strategia Innowacyjności województwa warmińsko-mazurskiego, Urząd Marszał-kowski województwa warmińsko-mazurskiego, Fundacja Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Olsztyn 2004, s. 20.

13 Ibidem, s. 20.

14 J. Stanienda, Determinanty rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie, Małopol-ska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Tarnów 2006, s. 125-126.

15 K. Piech, S. Pangsy-Kania, Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, Wydawnictwo Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008, s. 29-30.

16 A. Surówka, Innowacyjność województw Polski Wschodniej na tle kraju, [w:] E. Pancer-Cybulska, E. Szostak E., Unia Europejska 10 lat po największym rozszerzeniu, Prace Nauko-we UniNauko-wersytetu Ekonomicznego Nauko-we Wrocławiu, Nr 380, Wrocław 2015, s. 319-326.

Polski Wschodniej zaobserwowano zbliżony do średniej krajowej poziom nakładów na poszczególne rodzaje działalności. Za lidera pod względem wielkości nakładów na badania podstawowe na ścianie wschodniej można uznać województwo lubelskie¹⁷. Często w analizach miernikiem poziomu aktywności innowacyjnej jest wielkość nakładów na B+R w stosunku do PKB¹⁸. Należy tutaj zauważyć, ze tylko województwo lubelskie posiada po-ziom tego miernika powyżej średniej krajowej. Jest to także obiekt który wyróżnia się także pod względem wysokiej wartości środków zagranicznych przeznaczonych na działalność B+R¹⁹. Najniższe wartości tego miernika posiada województwo świętokrzyskie.

P

W niniejszym opracowaniu zamieszczono wyniki statystycznej analizy aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, którą przeprowadzono za pomocą wskaźników zaproponowanych w Regionalnych Strategiach Innowacji pię-ciu najsłabiej rozwiniętych województw Polski (Polski Wschodniej). Dotych-czasowe wyniki badań pozwalają twierdzić, że charakteryzuje go niska ak-tywność innowacyjna przedsiębiorstw. Mając to na uwadze w opinii Autorki należałoby kreować nowe instrumenty oddziaływania na zmiany rozwojowe oraz jeszcze bardziej efektywnie wykorzystywać istniejące możliwości dzia-łania. Na obszarach problemowych, takich jak Polska Wschodnia, za istot-ne uznaje się bowiem stymulowanie endogenicznych procesów wewnętrz-nych, czyli takich które opierają się na wewnętrznych czynnikach rozwoju, przy tym szczególny nacisk kładzie się na umiejętność stymulowania we-wnętrznej własnej innowacji. Ciągle bowiem należy mieć na uwadze, że po-mimo iż wzrost oparty na wewnątrzregionalnych czynnikach na obszarach peryferyjnych jest kwestionowany, to jednak czynniki te zyskują na znacze-niu w tych regionach²⁰.

L

:

[1] Chądziński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., Region i jego rozwój w warun-kach globalizacji, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2012, s. 9.

17 A. Surówka, Innowacyjność w województwach Polski Wschodniej jako kluczowy czynnik konkurencyjności, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Nr 42 (2/2015), Rzeszów 2015, s. 344-345.

18 J. Stanienda, Determinanty rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie, Wydaw-nictwo Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Tarnów 2000, s. 131.

19 A. Surówka, Innowacyjność w województwach Polski Wschodniej jako kluczowy czynnik konkurencyjności, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Nr 42 (2/2015), Rzeszów 2015, s. 344.

20 U. Markowska-Przybyła, Rola przedsiębiorczości w rozwoju regionalnym Polski, Prace Na-ukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Nr 964/2003, s. 179.

[2] Markowska-Przybyła U., Rola przedsiębiorczości w rozwoju regionalnym Pol-ski, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Nr 964/2003, s. 179.

[3] Piech K., Pangsy-Kania S., Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym no-we teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, Wydawnictwo Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008.

[4] Regionalne Strategie Innowacji województw Polski Wschodniej (lub Aktualiza-cja Regionalnych Strategii Województw Polski Wschodniej).

[5] Stanienda J., Determinanty rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie, Wydawnictwo Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tar-nowie, Tarnów 2000, s. 131.

[6] Surówka A., Innowacyjność województw Polski Wschodniej na tle kraju, [w:]

Pancer-Cybulska E., Szostak E., Unia Europejska 10 lat po największym roz-szerzeniu, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 380, Wrocław 2015, s. 319-326.

[7] Surówka A., Wielowymiarowa analiza innowacyjności województw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 530, T.1, Szczecin 2009, s. 236.

[8] Surówka A., Innowacyjność w województwach Polski Wschodniej jako klu-czowy czynnik konkurencyjności, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszow-skiego Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Nr 42 (2/2015), Rzeszów 2015, s. 347.

[9] Tuziak A., Innowacyjność i rozwój: zakres i formy aktywności innowacyjnej administracji publicznej Podkarpacia w procesie trwałego rozwoju regionu, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, s. 10.

[10] Węgrzyn G., Innowacyjność regionów w Polsce, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Nr 1095, Wrocław 2005, s. 53-65.

[11] Wierzbicka I., Konkurencyjność regionu świętokrzyskiego, Studia i Materiały Wydziału Zarządzania i Administracji Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, R. 4, nr 1/2000, s. 156.

S

Analiza aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce Wschodniej w świetle Regionalnych Strategii Innowacji

Zagadnienie aktywności innowacyjnej nabiera szczególnego znaczenia w przypadku obszarów zapóźnionych w rozwoju. Ma ono istotne znaczenie dla wzmocnienia ich pozycji konkurencyjnych w toczącej się między regio-nami rywalizacji. Jako cel badania Autorka postawiła sobie zweryfikowanie aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w makroregionie Polska

Wschod-nia, jako jednego z biedniejszych członków Unii Europejskiej, w strukturze regionalnej kraju. Do jego realizacji wyodrębniona została obszerna lista wskaźników, która powstała w wyniku inwentaryzacji mierników zapropo-nowanych w Regionalnych Strategiach Innowacji pięciu najsłabiej rozwinię-tych województw Polski. Badanie przeprowadzono dla okresu badawczego 2007-2013. Wyniki empiryczne poprzedzono charakterystyką znaczenia innowacyjności w badaniach nad konkurencyjnością regionów.

Słowa kluczowe: Polska Wschodnia, aktywność innowacyjna, instytu-cje otoczenia biznesu.

S

Innovative activity of enterprises in eastern Poland in the light of re-gional strategies of innovation

The issue of innovation activity is particularly important for stunted areas. It is essential to strengthen their competitive position in the ongoing rivalry between the regions. As the purpose of the study author set them-selves verify the innovative activity of enterprises the macro-region Eastern Poland as one of the poorer members of the European Union in the regional structure of the country. For its implementation has been separated exten-sive list of indicators which was established by the inventory measures proposed in Regional Innovation Strategies five least developed provinces in Poland. The study was conducted for the research period 2007-2013.Empirical results preceded by the characteristics of the importance of the Regional Innovation Strategy in regional development policy.

Keywords: Eastern Poland, innovative activity, business environment institutions.