Edukacj a sportowo -olimpij ska

Badający myśl francuskiego barona P. de Coubertina W. Firek zauważa, że jego

117 D. Kyle, Spectacles o f Death in A ncient Rome, 2001.

118 tamże, s. 13.

119 tamże, s.: 87.

120 za: W. Lipoński, op. cit., s.: 138.

121 za: M. Grant, Gladiatorzy, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1987, s. 48.

122 tamże, s.: 42-44.

123 J. Lis, T. Olszański, op. cit., s.: 75.

124 W. Lipoński, op. cit., s. 138.

125 D. Kyle sugeruje również możliwość wykupienia swojej wolności za otrzymane z wygranych walk pieniądze, patrz: D. Kyle, op. cit., s. 84.

romantyczna wizja odnowionych igrzysk nie była myślą pierwotną a finalną. 126 Zanim koncepcja przywrócenia igrzysk olimpijskich skutecznie wybrzmiała, baron de Coubertin mozolnie ją opracowywał, pełniąc przy okazji kilka ważnych stanowisk. Jako aktywny i zatroskany o losy wychowania fizycznego we Francji działacz otrzymał z czasem stanowisko sekretarza generalnego Unii Francuskich Towarzystw Sportów Atletycznych (USFSA).

Korzystając z tej pozycji zwołał międzynarodowy kongres sportowy. To na nim podjęto uchwałę 0 powołaniu Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego oraz wskrzeszeniu igrzysk.121

Coubertin nie ograniczał swoich horyzontów do antycznych igrzysk olimpijskich - szukając dla francuskiej pedagogiki sportu rozwiązań najlepszych potrafił docenić osiągnięcia T. Arnolda, założyciela public schools. 128 Francuz rozpatrywał sport nie tyle jako wartość autoteliczną, co także praktyczną. Sport miał się stać nośnikiem nowych wartości. Aby jednak do tego doszło, koniecznością okazało się sformułowanie dla niego dystynktywnej narracji. I tu właśnie znalazło się miejsce dla olimpizmu.

W ustalaniu olimpijskiej narracji pomogły wykopaliska spod Troi i A ten129 oraz... liczne konflikty. Nim pojaw iła się koncepcja budowy światowego stadionu braterstwa w czystej grze, świadomość europejskich elit przeorały wizje Hegla i Marksa, Darwina

1 Spencera, Nietzschego i Freuda - przypomina okoliczności historyczne J. Kosiewicz.130 Założycielom Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego zależało więc zarówno na umiejętnym promowaniu aktywności sportowej pośród współczesnych elit, jak i na zmniejszeniu wojennych waśni pomiędzy skłóconymi wówczas i walczącymi o niepodległość narodami. Wyrażono to w haśle all nations, all games (tj. wszystkie narody, wszystkie gry).

Konfliktów nie brakowało podczas samych igrzysk.131 Aby napięta rywalizacja z areny sportowej nie przekształciła się w kolejne międzynarodowe starcia, biskup Ethelbert Talbot w swoim kazaniu do uczestników igrzysk zaapelował: W życiu ważny je s t nie triumf, lecz

126 W. Firek, Filozofia olimpizmu Pierre'a de Coubertin, Wydawnictwo Fall, Warszawa 2016, s. 4.

127 tamże, s. 49-53.

128 A. Kaźmierczak, Wokół myśli pedagogicznej barona Pierre'a de Coubertin [w:] Sport w kulturze zdrowia, czasu wolnego i edukacji olimpijskiej w 150 - lecie urodzin Pierre ’a de Coubertin, (red.) J. Nowocień, K.

Zuchora, AWF, Warszawa 2013, s. 408 - 415.

129 W. Firek, op. cit., s. 48.

130 J. Kosiewicz, Filozoficzne aspekty kultury fizycznej i sportu, Wydawnictwo BK, Warszawa 2005, s. 318.

131 W. Lipoński, op. cit., s. 530.

walka, istotną rzeczą je s t nie zwyciężać, lecz umieć toczyć rycerski bój.132 Słowa, które miały łagodzić konflikty, stały się jednym z najważniejszych fundamentów olimpizmu. W 1920 roku wprowadzono flagę igrzysk. Składała się z pięciu, różniących się kolorem, kół. Miało to symbolizować każdy z pięciu kontynentów.133 Wtedy też reprezentant Francji, Victor Boin, przysiągł uroczyście wiernie służyć ideałom olimpijskim oraz kierować się w trakcie współzawodnictwa zasadą fa ir play.134 Przysięga ta miała charakter oficjalny i złożona była w imieniu swoim, jak i pozostałych zawodników startujących w igrzyskach olimpijskich.135

Udział w olimpiadzie z czasem stawał się coraz bardziej atrakcyjny. Swojego miejsca zaczęły się domagać kobiety. Jednak ich obecności nie chciał zaakceptować konserwatywny P. de Coubertin - w antycznej Grecji nie mogły przecież nawet obserwować igrzysk.136 Taka postawa nie wszystkim odpowiadała. W roku 1925, decyzją Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, niechętny zmianom de Coubertin został od swojego ruchu odsunięty.131 Nie uchroniło to igrzysk od kolejnych, wymagających pilnego uregulowania, kwestii.

Za niejasne, a przynajmniej nie dość precyzyjne, uznawano kryterium determinujące podział zawodników na amatorów i profesjonalistów - uczestnikami igrzysk olimpijskich mogli być wyłącznie amatorzy.138 Na ile skrupulatnie egzekwowano amatorstwo, dowodzi przypadek zdyskwalifikowanego Jima Thorpe'a. Podczas swojej kariery przyjął on niewielkie honorarium za udział w meczu futbolu amerykańskiego. Doprowadziło go to do utraty dwóch, zdobytych w pięcioboju i dziesięcioboju, złotych krążków.139

Pomimo odnotowanych trudności,140 olimpizm sprawiał wrażenie myśli szczególnie atrakcyjnej dla myśli pedagogicznej - o co zadbał sam de Coubertin wydając w 1932 roku

132 za: tamże, s. 530.

133 Olympic Summer Games. Overview o f the content o f the archives concerning their preparation, organisation and running from 1896 to 1984, International Olympic Committee, Lozanna 2011, s. 17.

134 tamże.

135 W. Lipoński, op. cit., s. 531.

136 P. Coubertin, Kobiety w igrzyskach olimpijskich (tłum. A. Sulisz) [w:] Kultura Fizyczna, 1992, 7-8.

137 W. Firek, op. cit., s.: 55-56.

138 G. Młodzikowski, Ideologia i praktyka olimpizmu: od amatorstwa do kodeksu dopuszczenia [w:] Kultura Fizyczna, 1989, 9-10.

139 K. Buford, Native American Son. The Life A n d Sporting Legend O f Jim Thorpe, Published by Alfred A. Knopf, New York 2010

140 Granica między sportem profesjonalnym a amatorskim wciąż sprawia wrażenie na tyle cienkiej, że definiujący pojęcie sportu profesjonalnego i sportu amatorskiego Z. Kowalczyk uznał za właściwe wyróżnienie istniejących dodatkowo stanów pośrednich, tj. sportu nie w pełni amatorskiego i sportu nie w pełni zawodowego. Patrz: Z.

Krawczyk, Encyklopedia Kultury Polskiej X X wieku. Kultura fizyczna. Sport, Instytut Kultury, Warszawa 1997.

Pedagogie sportive. Książka, choć przepełniona edukacyjnymi postulatami, nie zawierała jednak konkretnych zaleceń natury dydaktycznej. Nie ma też w niej systemu wychowania.

Skłoniło to niemieckiego badacza, N. Mullera, do pogłębienia rozważań nad edukacyjnymi następstwami olimpijskiej narracji.

Zwieńczeniem tych rozważań okazała się książka o tytule Olympic education.

Zamieszczone w niej postulaty edukacji olimpijskiej traktować należy jako zwieńczenie poglądów P. de Coubertina. Niektóre z nich sprawiają wrażenie kontrowersyjnych. Dlatego warto przywołać je w całości (wraz z argumentacją samego autora) oraz zastanowić się nad próbą ich ewentualnej modyfikacji. Na edukację sportowo olimpijską składają się postulaty:

- harmonijnego rozwoju całości człowieka,

- dążenia do perfekcji przez wyczyn, w którym fizyczne i estetyczne osiągnięcia mają taką samą rangę jak wynik sportowy,

- powiązania aktywności sportowej z przestrzeganiem zasad etycznych, takich jak fa ir play i równość szans; propagowanie idei sportu amatorskiego, prawie całkowicie

porzuconej we współczesnym współzawodnictwie międzynarodowym,

- koncepcja pokoju i dobrej woli między narodami, przejawiająca się w szacunku i tolerancji w relacjach jednostek,

- promocja ruchów emancypacyjnych w sporcie i poprzez sport. 141

Wizja harm onijnego rozw oju całości człowieka winna być rozumiana jako skoncentrowanie oddziaływań edukacyjnych nie tylko na płaszczyźnie cielesnej, ale również umysłowej. Podejmowanie aktywności sportowej stanowić ma jedno z wielu wyzwań, z jakimi człowiek styka się w ciągu swojego życia i dzięki którym rozwija oraz utrzymuje poczucie własnej tożsamości - zaznacza Muller.142

Postulat dążenia do perfekcji przez wyczyn, w którym fizyczne i estetyczne osiągnięcia m ają ta k ą sam ą ran g ę ja k w ynik sportowy, należy rozpatrywać jako dążenie do wypracowania u ludzi ciągłej konieczności rozwijania swoich talentów - bez względu na predyspozycje czy wyniki odnoszone w przeszłości. Każdy człowiek, każdy uczeń, chce być najlepszy, a sport - a w szczególności Gry Olimpijskie - umożliwiają monitorowanie

141 N. Muller, Olympic education, Centre d’Estudis OHmpics (UAB) & International Chair in Olympism (IOC- UAB), Barcelona 2004, s. 11.

142 tamże, s. 11-12.

najważniejszych osiągnięć człowieka - objaśnia koncepcję N. M uller.143 Edukacja olimpijska wyraźnie przeciwstawia się korzystaniu z zakazanych substancji dopingowych czy manipulowaniu ludzkimi genami, w celu osiągania wyżej wspomnianej perfekcji wyczynu.144

Zalecenie w iązania aktyw ności sportow ej z przestrzeganiem zasad etycznych, takich ja k fa ir play i rów ność szans oraz propagow aniem idei sp o rtu am atorskiego traktować należy jako formę doskonalenia charakteru, która okazać się ma korzystna nie tylko w wymiarze sportowym, ale również akademickim czy czysto życiowym. Dlatego, co może budzić zdziwienie, nie zaleca się monitorowania tychże zachowań - wynikać one mają z natury człowieka, który dostrzega ich zasadność. Żadna z olimpijskich wartości nie je s t w sporcie lepiej rozumiana ja k koncepcja „fair p la y ”, dla której de Coubertin używał określenia „esprit chevaleresque ” - napisał N. M uller.145 Warto przy okazji dodać, że w literaturze anglojęzycznej koncepcję fa ir p lay rozumianą jako zbiór dystynktywnych zachowań sportowca przyjęło określać się mianem sportsmanship146, zaś spopularyzowanie tej drugiej kategorii pojęciowej, na terenie obszarów krajów nieanglojęzycznych (w tym w Polsce), przypisać należy niemieckiemu historykowi Rudolfowi Kircherowi.141

K oncepcja pokoju i dobrej woli między n aro d am i nadaje edukacji olimpijskiej wymiar elitarny. W rozgrywkach na poziomie międzynarodowym uczestniczą na ogół reprezentanci kraju bądź kluby zajmujące w krajowych ligach wysokie lokaty (co umożliwia im rywalizacją w klubowych rozgrywkach międzynarodowych). Dlatego postulat dbania o pokój i dobrą wolę pomiędzy współzawodniczącymi narodami sprawia wrażenie nieprzystającego do rywalizacji toczących się znacznie częściej - tj. pomiędzy przeciwnymi klubami tego samego kraju czy nawet miasta. I choć troski o pokój i d o b rą wolę między n aro d am i nie należy bagatelizować, to jednak w obliczu bardziej lokalnych konfliktów zalecenie to nabiera charakteru wręcz abstrakcyjnego, a co za tym idzie nieobowiązującego. Adresatem stają się bowiem wyłącznie uczestnicy rozgrywek międzynarodowych. Być może właściwszym rozwiązaniem okazałoby się dostrzeżenie wartości w kształtow aniu relacji między przeciw nikam i na bazie pokoju zaw artego n a okres zawodów. Nie wynikałoby to ściśle

143 tamże, s. 12.

144 tamże.

145 tamże.

146 J.W. Keating, Sportsmanship as a M oral Cathegory [w:] Philosophic Inquiry in Sport, s. 244.

147 W. Lipoński, op. cit., s. 608.

z poglądów de Coubertina, ale też nie kłóciłoby się z samą ideą olimpizmu.

Przypisywanie de Coubertinowi prom ocji ruchów em ancypacyjnych w sporcie i poprzez sp o rt wydaje się dosyć kontrowersyjne. Po pierwsze, w poglądach francuskiego barona względem kobiet uprawiających sport widać wyraźny sceptycyzm. Po drugie, w 1936 roku de Coubertin oficjalnie wsparł organizowane przez nazistowskie Niemcy Igrzyska Olimpijskie (to zadecydowało, że de Coubertinowi nie przyznano Pokojowej Nagrody Nobla, choć był kandydatem).148 Niejasne wydaje się również łączenie zjawiska emancypacji ze sportową edukacją. Emancypacja sprawia bowiem wrażenie fenomenu bardziej odnoszącego się do wymiaru socjologicznego (i takiej też analizy wymagającego), aniżeli edukacyjnego, choć, oczywiście, ma niekwestionowany związek z edukacją.

Edukacja sportowca, oparta na realizowaniu myśli olimpijskiej, nazywana jest edukacją olimpijską. Uwzględniając przedstawioną wyżej argumentację, bardziej zasadnym wydaje się zweryfikowanie pewnych postulatów edukacji olimpijskiej oraz nazwanie jej - w celu zwiększenia grupy adresatów - edukacją sportowo-olimpijską. Jej zalecenia, niewiele odbiegające od postulatów edukacji olimpijskiej opisanej przez N. Mullera, dotyczą kwestii:

- harm onijnego rozw oju całości człowieka,

- dążenia do perfekcji przez wyczyn, w którym fizyczne i estetyczne osiągnięcia m ają ta k ą sam ą ran g ę ja k w ynik sportowy,

- w iązania aktyw ności sportow ej z przestrzeganiem zasad etycznych, tak ich ja k fa ir play i rów ność szans oraz propagow aniem idei sp o rtu am atorskiego,

- kształtow ania relacji między przeciw nikam i na bazie pokoju zaw artego n a okres zawodów.