Metoda, technika i narzędzia badań

Za metodę uznaje się zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.504 Dobór metody prowadzonych badań, techniki i narzędzi badawczych stanowił kolejny etap konstruowania poniższych badań.

Zastosowano rozwiązania metodologiczne służące realizacji celu badań, ale też nieodbiegające od specyfiki grup objętych badaniem oraz kontekstu sytuacyjnego i okoliczności

502 Encyklopedia pedagogiczna X X I wieku, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2005, t. IV, s. 900 503 S. Palka, M etodologia badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk

2006, s. 17

504 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 46

towarzyszących badaniom. Tak więc o doborze zadecydowała nie tylko wartość merytoryczna narzędzia, ale również - warunkujące czas jego wypełniania - objętość i prostota. Podczas opracowania wyników odrzucono dane, które okazały się niekompletne bądź sugerowały brak rzetelności podczas wypełniania.

Na gruncie poniższej pracy zdecydowano się na przeprowadzenie badań w paradygmacie ilościowym, metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety.

Zastosowana w badaniach metoda sondażu diagnostycznego objaśniana jest jako metoda badań, której podstawową funkcją je s t gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazywanych respondentami.505 Za technikę metody sondażu diagnostycznego obrano badania ankietowe506 - rozumieć ją należy jako technikę gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji

w obecności lub częściej bez obecności ankietera.507

Skomplikowany zakres problemu badawczego zdeterminował konieczność skorzystania z trzech narzędzi - w pierwszej części badań zmierzony został poziom napięcia anomijnego.

Wykorzystano dwa narzędzia badawcze: Skalę Poczucia Alienacji: Poczucie Anomii - Ładu Społecznego autorstwa K. Kmiecik-Baran oraz Kwestionariusz (Skalę) Poczucia Napięcia i Czynników Ograniczających autorstwa E. Czerwińskiej-Jakimiuk.

I. Skala Poczucia Alienacji: Poczucie Anomii - Ładu Społecznego

Kwestionariusz autorstwa K. Kmiecik-Baran508 opiera się na teorii M. Seemana509.

Całość kwestionariusza składa się z 50 itemów, które podzielono na 5 wymiarów poczucia alienacji (tj. poczucie anomii, poczucie bezsensu, poczucie bezradności, poczucie samowyobcowania i poczucie izolacji). Za zmierzenie każdego z wyżej wymienionych wymiarów odpowiada, składająca się z 10 twierdzeń, skala. Ankietowany ma za zadanie ustosunkowanie się wobec zamieszczonych w skali twierdzeń (udzielając jednej z czterech

505 tamże, s. 42

506 M. Łobocki, M etody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004, s. 258

507 T.Pllch, T. Bauman, op. cit., s. 96

508 K. Kmiecik-Baran, M łodzież i przem oc - narzędzia do rozpoznawania zagrożeń społecznych w szkole, Wydawnictwo P rzegląd Oświatowy, Gdańsk 2000.

509 M. Seeman, Alienation studies [w:] A nnual Review o f Sociology, 1975, 1(1), s. 91-123.

odpowiedzi: tak, raczej tak, raczej nie, nie). Uzyskanie wyniku ogólnego umożliwia określenie poziomu poczucia alienacji u osoby objętej badaniem. Wyniki cząstkowe dotyczą każdego z wyżej przedstawionych wymiarów alienacji.

W badaniach zdecydowano się na wykorzystanie skali diagnozującej u ankietowanych Poczucie Anomii - Ładu Społecznego. Jest to pierwszych 10 twierdzeń znajdujących się w narzędziu Skala Poczucia Alienacji. W spółczynnik rzetelności całej skali jest równy rtt = 80. Dla zastosowanej w badaniach podskali współczynnik ten jest niższy (rtt = 0,54), co daje błąd standardowy wynoszący sb = 2,63.510 Autorka narzędzia zauważa, że pomimo pewnych niedoskonałości, Skala Poczucia Alienacji charakteryzuje się dość dużą trafnością i rzetelnością oraz może służyć zarówno do badań indywidualnych, ja k i grupowych.511

Poczucie anomii w ujęciu Seemana traktować należy jako przekonanie jednostki, że zachowania nieaprobowane społecznie stanowią ważną część zabiegów umożliwiających osiągnięcie wybranych celów. Dla Kmiecik-Baran anomia oznacza postrzeganie przez jednostkę określonych norm społecznych (tj. prawnych, moralnych, obyczajowych bądź zwyczajowych) jako niejasnych i utrudniających osiąganie pożądanych celów. Przeciwnym biegunem anomii jest ład społeczny, rozumiany jako przekonanie, iż normy społeczne są spójne i jasne, a przestrzeganie ich umożliwia jednostce osiąganie celów.512

II. Kwestionariusz Poczucia Napięcia i Czynników Ograniczających

Na podstawie poglądów R. Agnew oraz ustaleń obejmujących polskie realia E. Czerwińska-Jakimiuk skonstruowała narzędzie umożliwiające przeprowadzenie diagnozy poczucia napięcia i czynników ograniczających.513 Zastosowana skala dostarcza informacji o ankietowanych w wymiarach określających:

- poczucie napięcia, którego wskaźnikami są odpowiedzi na itemy znajdujące się na skali, dotyczące ilości występowania u ankietowanych następujących sytuacji:

^ przeszkody życiowe,

510 K. Kmiecik-Baran, op. cit., s. 23-24.

511 tamże, s. 34.

512 K. Kmiecik-Baran, op. cit., s. 8.

513 E. Czerwińska-Jakimiuk, Przestępczość młodocianych. Interpretacja zjawiska w świetle ogólnej teorii napięcia Roberta Agnew, Wydawnictwo Naukowego Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2011.

^ negatywne stosunki z dorosłymi,

^ konflikty między rodzicami,

^ atrakcyjność fizyczna,

^ napięcia związane z modą (ubiorem),

^ niepewność roli zawodowej,

- zróżnicowane powiązania, których wskaźnikami są odpowiedzi na itemy ujęte na skali, określające ilość kontaktów z osobami:

^ niedostosowanymi społecznie,

^ problemy w najbliższym środowisku,

- kontrolę społeczną, której wskaźnikami uznano odpowiedzi na itemy zamieszczone na skali, mierzące natężenie tejże kontroli przejawiające się w:

^ przywiązaniu rodziców do dzieci,

^ percepcja miłości rodziców,

^ przywiązanie do rówieśników,

^ satysfakcja z powodu uczęszczania do szkoły,

^ wsparcie ze strony szkoły,

- czynniki sytuacyjno-społeczne, których wskaźnikami będą odpowiedzi na itemy będące częścią skali, odnoszące się do:

^ czynników ekonomicznych,

^ optymizmu społecznego,

^ pesymizmu społecznego,

- czynniki osobowościowe, których wskaźnikami uznano odpowiedzi na itemy zawarte w skali, określające u ankietowanego:

^ samoocenę,

^ atrybucję przyczyn niepowodzeń.

W Kwestionariuszu Poczucia Napięcia i Czynników Ograniczających umieszczono również odrębną skalę Negatywne zdarzenia życiowe. Dostarcza ona informacji o tym, czy ankietowany doświadczył następującej okoliczności:

^ własna ciężka choroba,

^ ciężka choroba,

^ śmierć ojca,

^ śmierć matki,

^ śmierć rodzeństwa,

^ śmierć przyjaciela,

^ rozwój rodziców,

^ utrata pracy,

^ karalność sądowa jednego z rodziców,

^ naruszenie prawa,

^ nieoczekiwana zmiana miejsca zamieszkania,

^ nieoczekiwana zmiana szkoły,

^ zawieszenie w prawach ucznia lub wyrzucenie ze szkoły,

^ powtarzanie klasy,

^ zawód miłosny,

^ bycie ofiarą przestępstwa,

^ bycie ofiarą przemocy w rodzinie,

^ inne.

Zastosowanie powyższego narzędzia umożliwiło zdiagnozowanie u ankietowanych czynników generujących napięcie anomijne.

Współczynnik a Cronbacha dla Kwestionariusza Poczucia Napięcia i Czynników Ograniczających wynosi 0,886 - ankieta jest rzetelnym narzędziem pomiarowym. Niższy współczynnik a Cronbacha ma podskala Negatywne zdarzenia życiowe (a =0,6798).514

III. Kwestionariusz Stylów Adaptacji Sportowca

Wyzwaniem badawczym okazało się opracowanie narzędzia umożliwiającego zmierzenie sposobów radzenia sobie z napięciem anomijnym podczas podejmowania aktywności sportowej. Dodatkową trudnością była specyfika jednej z badanych grup, którą stanowili młodzi piłkarze. Narzędzie musiało więc zawierać itemy z jednej strony doskonale rozumiane przez osoby wyczynowo uprawiające piłkę nożną, jak i czytelne dla ankietowanych nieuprawiających tej dyscypliny w klubach sportowych. W oparciu

514 tamże, s. 200-205.

o poglądy R. M ertona oraz autorskie przemyślenia dotyczące okoliczności towarzyszących aktywnej sportowo młodzieży zdecydowano się na próbę opracowania własnego narzędzia, którego efektywność wykazały przeprowadzone badania pilotażowe.

Narzędzie składa się z 50 itemów, względem których ankietowany zajmuje stanowisko (skala z wymuszonym wyborem: tak, raczej tak, raczej nie, nie). Odpowiedzi badanych uznaje się za wskaźniki określające skłonność ankietowanego do preferowania konformistycznego bądź innowacyjnego stylu adaptacji względem uwarunkowań towarzyszących podejmowaniu aktywności sportowej. Za uwarunkowania te uznano relację ankietowanego względem:

- przeciwnika, - sędziego, - przepisów, - kibiców, - szkoły, - rodziców,

- komercjalizacji/mediów, - olimpizmu,

- merkantylizacji.

Rozumienie każdego z wymiarów składających się na powyższą skalę przedstawiono w części teoretycznej. Kwestionariusz ankiety mierzy również stosunek badanej młodzieży do trenera/nauczyciela wychowania fizycznego. Wskaźnikami tejże relacji są odpowiedzi na itemy zamieszczone na podskali. Kwestionariusz znajduje się w Aneksie.