Innowacyjny typ adaptacji w sporcie

Znacznie trudniej wykazać u sportowców obecność innowacyjnego sposobu funkcjonowania. Merton, charakteryzując okoliczności powstawania anomii, opisywał właśnie zachowania podejmujących innowacyjny styl adaptacji sportowców.240 W sporcie nie brakuje sytuacji kontrowersyjnych. Zdarzają się wygrane odnoszone w sposób opisywany przez Mertona, co nie zapewnia zwycięzcy większej ilości sympatyków. Trudno jednak określić, na ile te niezgodne z przepisami bądź obyczajami zachowania sportowców wynikają z gwałtowności charakteru i napiętych okoliczności, a na ile z wykalkulowanej strategii. Przesłanek sugerujących tę drugą przyczynę boiskowych

239 R. Merton, op. cit., s. 204.

240 tamże, s. 201.

incydentów też nie brakuje.

Osoba realizująca innowacyjny styl adaptacji przejawia chęć osiągnięcia społecznie aprobowanych celów, ale odrzuca konieczność respektowania wyłącznie dozwolonych środków. Jeżeli więc wymaga tego sytuacja, człowiek, reprezentujący innowacyjny sposób funkcjonowania, sięgnie po środki zakazane.241 Jego zachowanie wynikać będzie nie tylko z ogromnej presji osiągnięcia sukcesu, ale również z pewnego poczucia społecznej niesprawiedliwości - jej przejawem jest tu nierównomierny rozkład środków umożliwiających osiągnięcie tegoż sukcesu. Część społeczeństwa będzie tu miała lepszy dostęp do tych środków, a część z kolei słabszy.242 Jak zauważa Merton, zachowanie dewiacyjne występuje na szeroką skalę wtedy, kiedy system wartości kulturowych wynosi faktycznie p o n a d wszystko inne pewne wspólne cele sukcesu dla całego społeczeństwa, podczas gdy struktura społeczna rygorystycznie ogranicza albo całkowicie zamyka dostęp do uznanych sposobów osiągania tych celów znacznej części tego społeczeństwa. 243 Podsumowując powyższe, osoba realizująca innowacyjny styl adaptacji znajduje się w okolicznościach negujących istnienie jednostek i grup nie biorących udziału we współzawodnictwie w dążeniu do sukcesu finansow ego244, ale też osoba ta nie zawsze otrzymuje optymalne warunki do skutecznego uczestnictwa w tymże współzawodnictwie.

Rozważania Mertona, choć nie zabrakło w nich odwołań do rzeczywistości sportowej, dotyczą głównie przestępczości występującej w USA. Socjolog porównuje kulturę Stanów Zjednoczonych z kulturą Europy południowo-wschodniej, gdzie w jego opinii bieda je s t słabiej skorelowana z przestępczością.245 Używając kryminalnej statystyki zauważa on czynnik decydujący o słabszej zależności pomiędzy nędzą a przestępczością w krajach europejskich.

Jest nim klasowe zróżnicowanie symboli sukcesu. Zdaniem Mertona, właśnie fakt, że nie wszyscy stają się adresatami wartości, jaką jest finansowy sukces, okazuje się być tutaj kluczowy - dzięki temu jednostki z niższych warstw społecznych nie odczuwają poczucia społecznej niesprawiedliwości, bo też nie wykreowano u nich potrzeby interesowania się finansowym sukcesem. W zamian koncentrują się na realizowaniu tych celów, których

241 Społeczna psychologia kliniczna, (red.) H. Sęk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 177.

242 R. Merton, op. cit., s. 212.

243 tamże, s. 211.

244 tamże, s. 211.

245 tamże, s. 212.

osiągnięcie wydaje się być całkowicie realne. I osiągają je. W powyższym ujęciu kultura krajów Europy południowo-wschodniej funkcjonuje prawidłowo i nie generuje napięcia. Dlatego też jednostki nie przejawiają w niej tak często innowacyjnego stylu adaptacji.

Przemyślenia M ertona dotyczące kultury krajów europejskich (a zwłaszcza występującego w nich zjawiska przestępczości) sprawiają wrażenie uproszczonych - co również zastrzegł sam autor Teorii socjologicznej i struktury społecznej.246 Z drugiej strony, zarysowana tu wizja amerykańskiego sukcesu, przypomina realia współczesnego życia sportowców. Postępująca merkantylizacja sportu uczyniła z wyników wartość obowiązującą bezwzględnie wszystkich. To wynik decyduje o możliwości otrzymania dofinansowania - czyli de fa cto o zawodowym sukcesie jednostki pragnącej zarabiać na życie poprzez sport. Tak jak w ujęciu Mertona sukces finansowy wydawał się przejąć całkowitą władzę nad umysłami obywateli USA, tak też w codzienności współczesnego sportowca wartością napędzającą jego działania staje się sukces sportowy. Wszystko ma służyć osiąganiu najlepszych rezultatów sportowych. Dlatego też powszechnie aprobowane środki prawne i obyczajowe z czasem przestają być przez niektórych sportowców respektowane.

I o ile trudno udowodnić innowacyjny sposób funkcjonowania w poszczególnych zachowaniach (mogą przecież stanowić niechlubny, nawet dla samego zawodnika incydent), o tyle realne staje się wykazanie takiej właśnie strategii osiągania sportowego sukcesu w momencie udokumentowania przypadków stosowania tzw. dopingu. Nie jest to bowiem działalność incydentalna. Aby sprawność zawodnika uległa wymiernej poprawie, konieczne jest stosowanie substancji zakazanych przez dłuższy okres czasu. Dopiero wtedy wyniki ulegają poprawie. Wszystkiemu zaś, aby nie zostać przyłapanym, towarzyszyć musi najwyższy poziom organizacyjny - choć i tak nie zawsze chroni to od wychwycenia oszustwa. Dowodzi tego przykład zdyskwalifikowanej olimpijskiej reprezentacji Rosji.

Liczący ponad 150 stron raport R. McLarena opisuje sposoby oszukiwania, jakiego dopuściła się Rosja, podczas igrzysk olimpijskich w Londynie w 2012 roku, mistrzostw świata w lekkiej atletyce w Moskwie w 2013 roku oraz zimowych igrzysk olimpijskich z roku 2014 w Soczi.247 Jak zauważa autor raportu, w proceder zaangażowane były nie tylko

246 tamże.

247 źródło internetowe: ggg.gada-ama.org/sites/defauMïles/resources/files/mclaren_report_part_ü_2.pdf [dostęp 20.05.2017].

sztaby reprezentacji Rosji, ale też całe Ministerstwo Sportu, pomagające mu służby specjalne oraz komisja antydopingowa. Rosjanie nie tylko utrudniali pracę kontrolerów, sprytnie dopuszczając ich do kontroli zawodników w odpowiednim czasie, ale też wyspecjalizowali się w umiejętnym podmienianiu próbek. W taki sposób udawało się (do czasu!) zataić stosowanie dopingu aż u 12 medalistów olimpijskich z Soczi.248

Nie wszyscy sportowcy, przynajmniej na podstawie oficjalnych danych, sięgają po doping. Jednak uprawiającym sport wyczynowo zawodnikom wydają się towarzyszyć okoliczności bardzo bliskie tym zarysowanym wyżej. Sportowiec nie startuje tylko dla siebie.

Jest częścią, walczącego o zwycięstwo, zespołu. Podobnie jak w koncepcji R. Mertona nie może więc (a przynajmniej do tego będzie przekonywany) odrzucić panującej w zespole ideologii zwycięstwa. Presja sukcesu towarzyszy mu na każdym kroku - jest obecna w reklamach poszczególnych produktów, czy też w biografiach opisujących życie sportowców (na ogół - tak jak u amerykańskich milionerów - z dotkliwą biedą na samym początku opowieści i lukratywnymi kontraktami na jej końcu). W świecie sportu zmerkantylizowanego miarą talentu zawodnika okazuje się wyłącznie jego ostatni mecz (jesteś tak dobry, ja k twój ostatni mecz). I to lepiej mecz wygrany, nawet w brzydkim stylu, bo przecież zwycięzców się nie sądzi. To właśnie może wymuszać konieczność sięgnięcia po innowacyjny styl adaptacji.

Jego realizowanie pokrywa się z postulatami edukacji sportowo-merkantylnej.

2.3. Style ad ap tacji w spółczesnych sportow ców wyczynowych w kontekście teorii