Oczekiwania społeczne rówieśników względem zawodnika

Jedną z pierwszych grup społecznych, z jakimi ma styczność dorastająca jednostka, jest grupa rówieśnicza. Zbiorowość ta staje się ważnym, dla dalszego rozwoju społecznego jednostki, narzędziem socjalizacyjnym. Badacze szybko zauważyli siłę, z jaką grupa rówieśnicza oddziałuje na dorastającego człowieka i podjęli szereg dotyczących tej kwestii badań. Jako pierwszy, w roku 1953, H. Sullivan opisał wpływ grupy rówieśniczej na proces socjalizacyjny dorastającego człowieka.314

Przeprowadzone na przestrzeni kolejnych kilkudziesięciu lat analizy umożliwiły systematyczne określanie korzyści i zagrożeń, jakie wynikać mogą ze środowiska koleżeńskiego.315 Udało się zauważyć, że dzięki prawidłowym relacjom rówieśniczym ulega poprawie samoocena danej jednostki, a także zostaje zwiększony zestaw jej społecznych kompetencji (co przejawiać się może w postaci lepszych ocen uzyskiwanych w szkole).316

Współczesne badania sugerują, że posiadanie przyjaciół neutralizuje proces stygmatyzacji dziecka pochodzącego z patologicznej rodziny,317 ale też nie chroni przed podejmowaniem zachowań dewiacyjnych w przyszłości.318 Przyjaźń ma węższy zakres wpływu i ogranicza się do ochrony dziecka p rzed wiktymizacją i bezpośrednią agresją ze strony rówieśników, zwłaszcza wtedy, gdy dziecko doznaje przyjaźni ze strony fizycznie silnego członka grupy, natomiast nie wystarcza ona do rozwoju społecznych kompetencji, które są nieodzowne dla powstrzymania dewiacyjnych zachowań w przyszłości. D o realizacji tych dalekosiężnych

314 za: B. Urban Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze, PWN, Warszawa 2012, s. 52.

315 tamże, s. 52.

316 W. Hartup, The Company They Keep: Friendships and their Developmental Significance [w:] Child Development, 1996, 67(1), s. 1-13.

317 wnioski D. Schwarz z 2002 r. za: M. Criss i inni..., Fam ily Adversity, Positive Peer Relationships and Children's Externalizing Behavior: A Longitudinal Perspective on R isk and Resilience [w:] C hild Development, 2002, 73(4), s. 1220-1237.

318 D. Schwarz i inni..., Early Behavior Problems as a Predictor o f Later Peer Group Victimization: M oderators and M ediators o f Pathways o f Social R isk [w:] Journal o f Abnorm al Child Psychology, 1999, 27(3), s. 191­

201.

celów (wyeliminowania ryzyka w przyszłości) konieczna je s t akceptacja ze strony całej grupy rówieśniczej - objaśnia rezultaty B. Urban.319 Wnioski płynące z badań sprawiają wrażenie spójnych z powszechnymi doświadczeniami życiowymi - częstą próbą przyjaźni, a wręcz warunkiem jej wytworzenia, jest wspólne, oparte na zaufaniu i lojalności, podejmowanie zachowań dystynktywnych dla danej relacji. Czasami zachowania te przejawiać mogą charakter niezgodnych z powszechnie aprobowanym systemem norm i wartości.

Podejmowaniu zachowań zbiorowych naruszających szeroko aprobowany system aksjonormatywny sprzyjać będzie wiele okoliczności - jedną z nich jest utracone z powodu przebywania w grupie poczucie indywidualności (tzw. deindywidualizacja). Dochodzić do niej będzie szczególnie wtedy, kiedy ludzie znajdujący się w grupie stają się w sensie dosłownym anonimowi - ich tożsamość je s t nieznana innym osobom w grupie. Najczęściej następuje to w tłumie. Wówczas uwaga skupiona zostaje głównie na zdarzeniach zewnętrznych - uczestnikom towarzyszy bardzo wysoki poziom pobudzenia. Gdy to się dzieje, ludzie reagują na wskazówki zewnętrzne i bezpośrednie uczucia, działając na ich podstawie bez zastanowienia się nadstosow nością swojego zachowania - objaśniają następstwa Kosslyn i Rosenberg.320 Ale to nie utrata poczucia swojej autonomii prowadzi do realizowania zachowań zgodnych z tłumem. Zachowania te są raczej wynikiem poczucia, wspólnego dla wszystkich osób w tłumie, że w tych konkretnych okolicznościach dozwolone są pewne zachowania, które w innej sytuacji byłyby nie do przyjęcia - wywodzą w badaniach Postmes i Spears.321

Nonkonformistycznym zachowaniom zbiorowym towarzyszyć będzie też złudne poczucie słuszności przy podejmowaniu decyzji (dotyczyć to będzie sytuacji, w których grupa początkowo nie potrafi sformułować merytorycznego stanowiska, więc podejmuje decyzję zaaprobowaną przez większość, kierując się zasadą to większość ma rację.322) oraz niechętne nastawienie na krytykę decyzji podjętych wspólnie (tzw. myślenie grupowe, będące następstwem wzajemnej sympatii).323

Klasycznym przykładem zbiorowiska ludzi gwarantującego anonimowość oraz

319 B. Urban, op. cit., s. 55.

320 S. Kosslyn, R.Rosenberg, op. cit., s. 750.

321 T. Postmes, R. Spears, Deindividualization and antinormative behavior: a meta-analysis [w:] Psychology Bulletin, 123, s. 238-259 za: S. Kosslyn, R.Rosenberg, op. cit., s. 751.

322 J. Levine, R. Moreland, Small groups, [w:] The handbook o f social psychology, (red.) D. Gilbert i inni..., N ew York: Ballantine Books, t. 2, wyd. 4, 1998, s. 415-469.

323 S. Kosslyn, R.Rosenberg, op. cit., s. 760.

poczucie słuszności i niechęć wobec krytycznej oceny własnych zachowań stanowią społeczno- polityczne demonstracje bądź tłum wspierających swoją drużynę kibiców.

Ale poczucie deindywidualizacji wytworzyć się może również w zdecydowanie mniejszych grupach społecznych - wśród rozrabiających na szkolnym korytarzu uczniów, którzy wydają się odczuwać brak swojej indywidualności, bądź też w grupie chętnie bawiących się ze sobą rówieśników. Szczególnie wtedy, kiedy dochodzi do sytuacji pochłaniającej ich emocjonalno- poznawczą sferę, a okoliczność wymaga działania zespołowego (np. wspólne wagary bądź inicjacja alkoholowa).

Okolicznością zwiększającą poczucie deindywidualizacji może być mecz młodzieżowych drużyn piłkarskich - bezpośrednie w nim uczestnictwo generuje silne napięcia emocjonalne. Towarzysząca rozgrywkom sportowym pokusa wygrania ich w sposób niekoniecznie uczciwy przypomina presję zbiorowych wagarów - dylemat łamania reguł skutecznie neutralizuje, dający jednostce anonimowość oraz poczucie słuszności wyboru, zespół. W znoszony przed meczem okrzyk jed en za wszystkich, wszyscy za jednego, wydaje się dobrze o tym przypominać.

Uczestnictwo oparte na rywalizacji z przeciwnikiem (tj. rówieśnikiem, tyle że z innej grupy społecznej) może generować pewne podziały społeczne: na grupę własną (do której przynależy jednostka) oraz na grupę obcą. Tego przynajmniej dowodzi znana teoria rzeczywistego konfliktu, dla której powodem rodzących się konfliktów społecznych jest rywalizacja o rzadkie zasoby.324 Badaniem wspierającym tę teorię jest klasyczny już eksperyment przeprowadzony przez R. Cave'a, w którym dużą grupę nastolatków podzielono na dwie mniejsze (...) Obie grupy rywalizowały o zdobycie cennych nagród. Konflikt

między nimi szybko doprowadził do powstania uprzedzeń i dyskryminacji, p rzy czym grupy niekiedy obrzucały się wyzwiskami, a nawet niszczyły sobie nawzajem swoją własność - relacjonują badania Kosslyn i Rosenberg.325 W percepcji rywalizujących uczestników odnotować można było zjawisko tzw. kategoryzacji społecznej - o jej następstwach, zbliżonych charakterem do wyżej odnotowanych skutków rywalizacji, napisano w wielu innych

324 L. Bobo, Whites' opposition to busing: symbolic racism or realistic group conflict? [w:] Journal o f Personality and Social Psychology, 1983, 45, s. 1190-1210 za: S. Kosslyn, R.Rosenberg, op. cit., s. 737.

325 tamże, s. 737.

publikacjach. Wracając do eksperymentu, zupełnie inaczej (a więc prawidłowo) zachowywała się młodzież, kiedy zespoły przestały ze sobą rywalizować o pewne dobra, bo ich zdobycie okazywało się możliwe dopiero po nawiązaniu - pomiędzy drużynami - pewnych form współpracy. Badanie miało kilka ograniczeń natury metodologicznej (wzięli w nim udział tylko biali chłopcy, nie było osób dorosłych), ale wydaje się wartym przypomnienia w kontekście młodzieży uczestniczącej w sportowej rywalizacji.

Analizowana w pracy doktorskiej grupa rówieśników uczestniczy w rywalizacji sportowej. W meczu piłki nożnej istnieje wprawdzie możliwość zremisowania spotkania (czyli podziału dóbr), ale celem rozegrania zawodów jest osiągnięcie korzystnego rezultatu, a więc pokonanie drugiej grupy rówieśników - występującej w roli przeciwnika. Uwzględniając

opisane wyżej mechanizmy poznawcze za właściwe uznaje

się potraktowanie grupy rówieśniczej jako czynnika stymulującego do realizowania innowacyjnego stylu adaptacji. Następstwem tegoż stylu adaptacji będzie negatywny, pozbawiony szacunku i sportowego dżentelmeństwa, stosunek do przeciwnika.