Komunikaty formułowane przez sędziego wobec zawodnika

Rozgrywki sportowe stanowią sprawdzian umiejętności. Jesteś tak dobry ja k twój ostatni mecz - brzmi piłkarskie porzekadło. Oczywiście, konieczne jest zadbanie o uczciwy przebieg zawodów. W realiach sportowego współzawodnictwa odpowiada za to sędzia.

W pełni niezależny i nieomylny - a przynajmniej taki powinien być. Zdarzają się jednak pomyłki, zwłaszcza w sytuacjach wymagających podjęcia szybkich i trudnych, ze względu na okoliczności zdarzeń, decyzji. Wiedzą o tym doskonale sami uczestnicy. Niektórzy czynią z tej wiedzy użytek - traktując towarzyszące pracy sędziego ograniczenia jako ważny, zwiększający szansę sukcesu, element gry.

Pomimo pewnych niedoskonałości sędziowie zajmują istotną dla świata sportu pozycję.360 Wpływają na zachowanie znajdujących się na boisku zawodników, ale też trenerów, menedżerów a nawet kibiców.361 Dlatego też sędzią sportowym nie może zostać osoba przypadkowa. Samo uzyskanie sędziowskiej licencji wymaga udziału w odpowiednim kursie. Aby na taki kurs się zakwalifikować, należy w naszym kraju przedstawić:

- zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do czynnego sędziowania, - oświadczenie o niekaralności,

- minimum średnie wykształcenie (lub zaświadczenie potwierdzające kontynuowanie nauki w szkole kończącej się maturą),

- zgodę opiekuna ustawowego na udział w kursie (dot. kandydatów poniżej 18. roku życia),

Pisarek.

360 L. Groot, Referees among m ost important players in soccer tournaments [w:] Sport and Social Issues, 2005, 29, s. 437-442.

361 N. Souschon, G. Cabagno, A. Traclet, O. Rascle, Referees’ decision making in handball and transgressive behaviours: influence o f stereotypes about gender o f players? [w:] Sex Roles, 2004, 51, s. 445-53.

- ukończony 17. rok życia w dniu składania podania.362

Poza spełnieniem tych warunków należy pomyślnie przejść przez rozmowę kwalifikacyjną, podczas której zwraca się uwagę na zainteresowania kandydata, jego inteligencję oraz motywację do pracy w roli sędziego. W ankiecie kandydat znajdzie pytanie dotyczące problemów z prawem. W dodatku, sędzią nie zostaje się od razu po wydaniu legitymacji sędziowskiej. Początkowo otrzymuje się status tzw. sędziego próbnego.

Wszystko to ma zapewnić optymalną selekcję i wczesne wychwycenie tych kandydatów na sędziów, którzy znaleźli się na tej ścieżce zawodowej z czystego przypadku.363

Zgodnie z zatwierdzonymi przez PZPN przepisami, wszelkie decyzje sędziego dotyczące oceny faktów związanych z grą, włącznie z uznaniem lub nieuznaniem bramki oraz rezultatem zawodów - są ostateczne. W sytuacji, gdy sędzia podjął złą decyzję i właśnie zdał sobie z tego sprawę, może ją zmienić. Ale tylko wtedy, gdy sam uzna ją za niewłaściwą (lub gdy zasugerują mu to współpracujący z nim sędzia asystent bądź sędzia techniczny) i przy założeniu, że gra nie została jeszcze wznowiona lub zawody nie zostały zakończone. Nie będzie więc przesadą stwierdzenie, że sędzia ma na boisku pełną władzę względem uczestników rozgrywek i od jakości jego pracy zależeć może ostateczny wynik zawodów. Testowany obecnie system VAR obejmuje na razie tylko najwyższą klasę rozgrywek.

Polski Związek Piłki Nożnej, aby nie było żadnych niejasności co do profilu idealnego kandydata na sędziego, opracował Sędziowski Kodeks Etyczny. Podkreślono w nim, że sędzia je s t nie tylko arbitrem na murawie piłkarskiej, ale przede wszystkim osobą, której postawa moralna powinna być wzorem dla pozostałych uczestników piłkarskiego świata:

piłkarzy, trenerów, przedstawicieli klubów sportowych i kibiców (...) Sędzia piłkarski musi być osobą o nieskazitelnej postawie etycznej. Osobą bezstronną, która wszelkie swoje działania i decyzje podejmuje zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz duchem sportowej rywalizacji.364 Dalsza część kodeksu zawiera bardziej praktyczne zalecenia dotyczące pracy sędziowskiej. W powyższych aktach prawnych sędzia piłkarski został scharakteryzowany jako swoisty wzór dla uczestników rywalizacji. Dba więc on (ona) nie tylko o porządek na boisku,

362 Zasady naboru kandydatów na sędziów piłki nożnej, Komisja Szkoleniowa Kolegium Sędziów PZPN, Warszawa 2011.

363 tamże.

364 Sędziowski Kodeks Etyczny, Ekstraklasa SA, Warszawa 2009.

ale również o edukacyjną wartość prowadzonych zawodów. Dla S. Kaya odgrywa on i zawsze odgrywał pedagogiczną rolę, zaś samą pracę sędziego nie sposób było sprowadzać wyłącznie do poziom u nakładanych za niewłaściwe zachowanie kar (...) stosując hermeneutykę, dostrzega i interpretuje te akcje, które najbardziej, z perspektywy słuszności i sprawiedliwości, domagają się upomnienia.365 Swoje stanowisko, autor artykułu The Referee A s A Educator: Hermeneutical A n d Pedagogical Perspectives argumentuje z odwołaniem do przykładu antycznej Grecji.

Starożytni sędziowie sportowi mieli nadzorować i kontrolować akcje uczestników określonego turnieju. Miało to zminimalizować ryzyko wystąpienia zachowań naruszających społecznie aprobowany system aksjonormatywny. Jednym z rzadko odnotowywanych w piśmiennictwie obowiązków sędziego było także ciągłe monitorowanie ludzkich możliwości - używane w kulturze antycznej Grecji wyrażenie gnóti sautón tłumaczyć należy bądź świadom swoich ograniczeń, kiedy rywalizujesz. Ta wzmianka oznacza, że choć olimpizm postuluje ciągłe bicie rekordów (citius, altius, fortius), to jednak nieobce jest mu też odwołanie do zdrowego rozsądku. Trudno było wymagać tego od samych zawodników, bo ci zawsze, szczególnie w ferworze rywalizacji, chcieli dążyć do lepszych wyników. Osobą, która ten zdrowy rozsądek musiała zachowywać, był prowadzący zawody sędzia.

Sędziego nazywano wówczas diaitetés lub ellanódikos - pierwsze wyrażenie łączyć należy ze słowem dM ta, a drugie z terminem dike. Pojęciem diaita określano moc arbitrażu podczas rozwiązywania sporów prawnych natury personalnej czy rodzinnej.

Z kolei słowem dike wyrażano władzę sądowniczą obejmującą zakres prawa sakralnego i państwowego (a właściwie społeczności, bo rzecz się dzieje w antycznej Grecji, gdzie każde polis ma swoją odrębność). W ładza sądownicza dike umożliwiała realizowanie swoistego nadzoru nad prawem obejmującym całą cywilizację ówczesnych miast-państw. Dzięki temu antyczne polis odnajdywały wspólną tożsamość i wspólne korzenie - nie tylko w sportowym współzawodnictwie, ale też w towarzyszącej im na co dzień paidéii. Osoba pełniąca władzę sądowniczą w szczególności miała uwzględniać wychowawcze i społeczne walory każdej z podejmowanych przez siebie decyzji - także tych, które zapadały podczas prowadzenia olimpijskich igrzysk. Czyni to więc z sędziego sportowego prawdziwego pedagoga.366

365 S. Kaya, The Referee A s A Educator: Hermeneutical A n d Pedagogical Perspectives, [w:] Physical culture and sport. Studies and research, 2012, 56, s. 8.

366 tamże, s. 5-12.

Sportowcy realizujący narrację olimpijską dbać będą o dżentelmeński charakter gry.

Jeżeli sędzia pomyli się, to zawodnicy sami zgłoszą mu swoje przewinienie. Może również dojść do sytuacji, w której uczestnik rywalizacji sam zwróci uwagę na to, że sędzia podjął decyzję, która w dalszej perspektywie wiąże się z pewnymi korzyściami, ale z prawnego punktu widzenia jest niesłuszna. Są to zdarzenia, które momentalnie przykuwają uwagę, ale mają wymiar zdecydowanie pozytywny. Nie wszyscy jednak mogą sobie na takie funkcjonowanie pozwolić.

Według narracji merkantylnej słabość sędziego oznacza pewne przyzwolenie na nieuczciwą praktykę rozgrywania zawodów. Rozumieć ją należy nie tylko jako realizowanie agresywnych zagrań (w momencie, kiedy sędzia nie patrzy lub jest za mało konsekwentny przy karaniu nieczysto grających sportowców). Przebiegły atleta jest również w stanie wytworzyć pomiędzy sobą a prowadzącym zawody arbitrem pewną niepisaną więź, opartą na sympatii - skutkować to będzie zdecydowanie bardziej stronniczym prowadzeniem zawodów. Nie zawsze więc zawodnik uśmiechający się do sędziego postępuje w sposób szczery. Jest to również przejaw boiskowego cwaniactwa, które w tym przypadku prowadzi do manipulowania osobą dbającą o porządek.

Sam sędzia, jako osoba bezstronna i stojąca ponad wszelkimi podziałami, zmuszony jest do pełnej znajomości każdego ze stosowanych manewrów taktycznych. Zna (choć pewnie ich nie nazywa językiem teorii anomii) wyżej wspomniane style adaptacji. Udział sędziego w prowadzeniu zawodów generuje u zawodników konieczność realizowania konformistycznego stylu adaptacji.367

5.6. Z jaw isko m erkantylizacji w kontekście w spółczesnych w ym agań względem