EDUKACJA MEDIALNA ZADANIEM MEDIÓW PUBLICZNYCH
2. Edukacja medialna zadaniem mediów publicznych
Nasuwa się pytanie: dlaczego zadanie mediów publicznych? Czy inne państwa UE również nakładają ten obowiązek?
Zgodnie z kontraktem zarządczym na lata 2007-2011 (contrat de gestion), RTBF, czyli nadawca publiczny Wspólnoty Francuskiej w Belgii, ma obowiązek tworzenia i regularnego nadawania (zgodnie z częstotliwością określoną przez Radę Nadzorczą), audycji radiowych i telewizyjnych, a także – w miarę możliwości – oferowania na żą-danie treści audiowizualnych przyczyniających się do edukacji medialnej społeczeń-stwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży (art. 22 i 23 kontraktu)16.
Natomiast we Francji, w ramach pełnionej przez media publiczne misji, mają one wpisane do katalogu zadań upowszechnianie edukacji medialnej, ale jest to zapis bar-dzo ogólny. Raport Komisji ds. Rodziny i Edukacji Medialnej proponuje ukonkretnie-nie tego zapisu poprzez:
l poszerzenie oferty programowej o jedną audycję (magazyn) związaną z tematyką edukacji medialnej oraz jedną audycję informacyjno-szkoleniową skierowaną do dzieci, a także udostępnienie tych audycji na wszystkich platformach dystrybucji;
l stworzenie odrębnego programu telewizji publicznej poświęconego edukacji me-dialnej, rozpowszechnianego za pomocą nowych technologii (internet, telewizja mobilna, IPTV) jako kanału popularno-edukacyjnego, którego zawartość stanowi-łyby wyżej wymienione audycje, jak też produkcje licealistów zrealizowane w ra-mach „telewizji licealnej”;
15 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/952/WE z dnia 20 grudnia 2006 r.
w sprawie ochrony małoletnich, godności ludzkiej oraz prawa do odpowiedzi w odniesieniu do konkurencyjności europejskiego przemysłu audiowizualnego oraz internetowych usług in-formacyjnych, DzU L 378 z 27.12.2006, zapis wideo: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=CELEX:32006H0952:PL:HTML
16 Maria Borkowska, Ewa Murawska-Najmiec, Paweł Stępka, Albert Woźniak, Organizacje
mię-dzynarodowe i wybrane państwa europejskie wobec edukacji medialnej, Krajowa Rada Radiofonii
l stworzenie pozbawionej reklam, publicznej platformy w internecie, na której mło-dzi lumło-dzie mogliby zakładać swoje blogi, własne strony www, czaty czy profile17.
W opinii przedstawicieli BBC odpowiedzialność za edukację medialną jest natu-ralną konsekwencją wiodącej roli w rewolucji cyfrowej, jaką nałożył na publicznego nadawcę rząd brytyjski. W związku z tym BBC zaangażowana jest aktywnie w liczne projekty z tej dziedziny, poczynając od tych związanych z edukacją szkolną i skiero-wanych do najmłodszych odbiorców, a kończąc na działaniach związanych z przej-ściem na nadawanie cyfrowe i wspomagających osoby starsze czy niepełnosprawne.
W ramach realizacji celów publicznych zapisanych w Karcie BBC: „…BBC w dal-szym ciągu odgrywa wiodącą rolę w kształtowaniu społeczeństwa świadomego pod względem medialnym, pomagając ludziom rozumieć i potrafić korzystać z nowych technologii, wspierając jednocześnie kreatywność jednostek w świecie cyfrowym”, promując w ten sposób kompetencje medialne.
Ponadto BBC jest członkiem założycielem Grupy Zadaniowej ds. Edukacji Me-dialnej Zjednoczonego Królestwa. Grupa ta zrzesza przedstawicieli BBC, Brytyjskiej Rady Klasyfikacji Filmów, Brytyjskiego Instytutu Filmowego, Channel 4, ITV, Sto-warzyszenia Edukacji Medialnej, Brytyjskiej Rady Filmowej oraz Skillset (Rady ds. Kreatywności Medialnej). Na tym forum instytucje członkowskie dzielą się doświad-czeniem i podejmują liczne inicjatywy. Za pośrednictwem wspólnego portalu inter-netowego ukazywane są również przykłady dobrych praktyk18.
Odmienna sytuacja jest w Niemczech (przypadek Bawarii). Nie ma tam żadnych prawnych przepisów zachęcających bądź nakładających obowiązki na media publicz-ne i komercyjpublicz-ne w zakresie działalności na rzecz edukacji medialpublicz-nej19.
Media publiczne w Polsce funkcję edukacyjną mają wpisaną w swoją misję, jako jej podstawę. Zawarta jest ona w ustawie o radiofonii i telewizji. Nic nie może zwolnić nadawców medialnych od odpowiedzialności za przygotowanie do odbioru mediów20.
Na początku przytoczę wyniki ogólnopolskiego sondażu na temat edukacji medialnej, przeprowadzonego przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej w grudniu 2009 roku21.
Czy polskie społeczeństwo jest przygotowane do odbioru mediów? Dane szczegó-łowe przedstawia wykres na następnej stronie.
17 Ibidem, s. 16
18 Ibidem, s. 22.
19 Ibidem, s. 19.
20 Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, opublikowano w Dzienniku Ustaw z 1993 r., Nr 7, poz. 34.
21 Elżbieta Lenczewska, VII Forum Edukacji Medialnej – Warszawa 4 marca 2010, zapis wideo: http://www.krrit.gov.pl/bip/Edukacjamedialna/tabid/310/Default.aspx
Termin realizacji badania: 11-14 grudnia 2009 r.; badana zbiorowość: mieszkańcy Polski w wie-ku 15 lat i powyżej; metoda badania: wywiad kwestionariuszowy face-to-face; sposób doboru próby: losowanie gospodarstw domowych z operatu GUS; liczba zrealizowanych wywiadów: 1005; ważenie: zmienne użyte do ważenia: płeć, wiek, miejsce zamieszkania; margines błędu przy wnioskowaniu: +/- 3,2% przy wiarygodności oszacowania równej 95%.
jest całkowicie zgodny z rzeczywistością
nie wiem, nie mam zdania jest raczej zgodny z rzeczywistością jest raczej niezgodny, odbiega od rzeczywistości
jest całkowicie niezgodny, odbiegający od rzeczywistości
Wykres nr 1. Jak Pan(i) sądzi, czy nasze społeczeństwo jest przygotowane do odbioru mediów, tzn. ma umiejętność twórczego z nich korzystania – samodzielnego zdoby-wania wiedzy, przejawia krytycyzm wobec treści, z którymi się styka?
Źródło: Elżbieta Lenczewska, Analiza wyników badań OBOP na temat edukacji medialnej, VII Forum Edukacji Medialnej – Warszawa 4 marca 2010, zapis wideo: http://www.krrit.gov.pl/bip/Edukacjame-dialna/tabid/310/Default.aspx
Wykres nr 2. Czy obraz świata przedstawiany w mediach jest Pana(i) zdaniem zgodny z rzeczywistością, czy raczej odbiega od rzeczywistości?
tylko nieliczni tak, większość
nie, nie jest przygotowane trudno powiedzieć tak, ok. połowy
Źródło: Elżbieta Lenczewska, Analiza wyników badań OBOP na temat edukacji medialnej, VII Forum Edukacji Medialnej – Warszawa 4 marca 2010, zapis wideo: http://www.krrit.gov.pl/bip/Edukacjame-dialna/tabid/310/Default.aspx
Zdaniem badanych Polacy raczej nie są przygotowani do odbioru mediów, tzn. samo-dzielnego zdobywania wiedzy, przejawiania krytycyzmu wobec uzyskanych treści. Jedna trzecia respondentów uważa, że tylko nieliczni potrafią twórczo z nich korzystać (34%), kolejne 12% twierdzi, że Polacy w ogóle do tego nie są przygotowani. Tylko co dziesiąty sądzi, że większość naszego społeczeństwa ma umiejętność twórczego korzystania z me-diów. Wśród nich częściej niż inni są mieszkańcy średnich i dużych miast (17%)22.
Potwierdzeniem powyższych badań są opinie respondentów na temat obiektywi-zmu przedstawiania rzeczywistości w mediach. Szczegółowe dane zawiera wykres nr 2. Opinie badanych w kwestii, czy obraz świata przedstawiany w mediach jest zgod-ny, czy też niezgodny z rzeczywistością, są podzielone – 43% uważa, że media przed-stawiają prawdziwy obraz świata, i tyle samo osób jest zdania przeciwnego. W obiek-tywizm mediów wierzą częściej niż inni ludzie młodzi, w wieku 15-19 lat, osoby z wykształceniem średnim oraz mieszkańcy średnich miast, natomiast kreowanie obrazu niezgodnego z rzeczywistością przypisują mediom mężczyźni, trzydziestolat-kowie, osoby z wykształceniem wyższym i mieszkańcy wsi23.
Nasuwa się więc pytanie: kto powinien przede wszystkim przygotowywać dzieci i młodzież do odbioru mediów? Odpowiedzi respondentów zawiera poniższy wykres. Wykres nr 3. Kto Pana(i) zdaniem powinien przede wszystkim przygotować dzieci i mło-dzież do odbioru mediów, tzn. pomóc im nabyć umiejętność twórczego z nich korzystania – samodzielnego zdobywania wiedzy, krytycyzmu wobec treści, z którymi się stykają?*
22 Ibidem. 23 Ibidem. szkoła rodzina telewizja internet prasa rówieśnicy inne
* Procenty nie sumują się do stu, gdyż można było wskazać dwie odpowiedzi.
Źródło: Elżbieta Lenczewska, Analiza wyników badań OBOP na temat edukacji medialnej, VII Forum Edukacji Medialnej – Warszawa 4 marca 2010, zapis wideo: http://www.krrit.gov.pl/ bip/Edukacjamedialna/tabid/310/Default.aspx
Wykres nr 4. Czy byłby Pan(i) zainteresowany programami edukacyjnymi w radiu, telewizji, internecie uczącymi jak korzystać z nowych technologii?
Źródło: Elżbieta Lenczewska, Analiza wyników badań OBOP na temat edukacji medialnej, VII Forum Edukacji Medialnej – Warszawa 4 marca 2010, zapis wideo: http://www.krrit.gov.pl/bip/Edukacjame-dialna/tabid/310/Default.aspx zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
Szkoła, zdaniem większości badanych (73%), powinna być zobowiązana do przy-gotowywania dzieci i młodzieży do odbioru mediów. Poza tym ten obowiązek zda-niem połowy respondentów spoczywa również na rodzinie (52%). Zdecydowanie rzadziej były wymieniane telewizja (11%), internet (10%) i prasa (4%). Sumując, uzy-skujemy 25%, czyli 1/4 społeczeństwa polskiego uważa, że sami nadawcy, dostawcy internetowi powinni przygotowywać do krytycznego odbioru mediów24.
Kolejny problem badawczy dotyczył zainteresowania programami edukacyjnymi. Zainteresowanie programami nadawanymi w radiu, telewizji lub w internecie, a uczącymi, jak korzystać z nowych technologii, wyraża 43% badanych. Prawie poło-wa ankietopoło-wanych. Zdecydopoło-wanie nie korzystałoby z nich 18%, 11% zaś nie ma obec-nie w tej sprawie zdania. Programy te mogłyby zainteresować osoby młode (poniżej trzydziestego roku życia), badanych z wykształceniem średnim i wyższym, kierowni-ków, specjalistów25.
Nasuwają się kolejne pytania: kto jest odpowiedzialny za stan edukacji medialnej w kraju? Jakie może i powinien podjąć działania w tym kierunku?
24 Ibidem.
Jako propozycja działań dla Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji mogą służyć inicjatywy regulatora Ofcom w Wielkiej Brytanii. Odpowiedzialność za edukację me-dialną dotyczącą mediów elektronicznych przydzielona została właśnie temu organo-wi. Jednocześnie jednak pewne działania w tej sferze prowadzi również Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (Departament for Culture, Media and Sport – DCMS), któ-remu Ofcom podlega i które jest odpowiedzialne za działalność mediów publicznych, nowelizując co 10 lat Kartę BBC.
Misja regulatora w zakresie edukacji medialnej sprowadza się do upowszechnia-nia zrozumieupowszechnia-nia i świadomości:
l natury i treści umieszczanych w mediach elektronicznych;
l sposobów tworzenia tych treści;
l systemów kontroli treści skierowanej do odbiorcy;
l sposobów korzystania z technologii i systemów regulacji dostępu w efektywny sposób. Działania Ofcom w celu promowania kompetencji medialnych sprowadzić moż-na do trzech obszarów:
l prace badawcze: szeroki program badawczy w celu prześledzenia nowych kwestii, aktualnego poziomu kompetencji medialnych i wyznaczenia kierunków działania;
l inicjowanie działań: stymulowanie debaty na temat edukacji, tworzenie systemu informacji i doradztwa na temat nowych technologii, wspomaganie projektów edu-kacyjnych;
l oznakowania: tworzenie wspólnego systemu oznakowań treści, które mogą być szkodliwe lub przykre, zwłaszcza w celu ochrony osób młodych i wrażliwych.
Ofcom inicjuje liczne kampanie i działania. Są to między innymi:
l badania i raporty na temat kompetencji medialnych (obejmują grupy, takie jak: dzieci, dorośli, narodowości i regiony, osoby niepełnosprawne, osoby starsze oraz dorośli z mniejszości etnicznych);
l kwartalny biuletyn edukacji medialnej;
l forum badawcze Ofcom na temat edukacji medialnej – uczestnicy forum, wywo-dzący się spośród przedstawicieli nadawców, operatorów, dostawców internetu, grup konsumenckich, kadry akademickiej i ministerstw, opracowują metodologię badań tego zagadnienia;
l Wspólna Grupa Parlamentarna ds. Edukacji Medialnej – zainicjowana przez Ofcom liczna grupa parlamentarzystów i przedstawicieli branży medialnej i tele-komunikacyjnej – spotyka się regularnie w celu wymiany informacji i przedysku-towania najnowszych aspektów dotyczących edukacji medialnej.
Organem odpowiedzialnym za stan edukacji medialnej w kraju jest Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Instytucja inspirująca w 2000 roku działania w dziedzinie edu-kacji medialnej uznaje tę edukację za bardzo istotny element świadomego i efektyw-nego korzystania ze współczesnych mediów26.
W kwietniu 2008 roku w Krajowej Radzie powstał Zespół ds. edukacji medialnej. Koordynatorem zespołu jest członek KRRiT, Piotr Marian Boroń. Z inicjatywy Zespołu w KRRT odbywają się spotkania plenarne poświęcone zagadnieniom dotyczącym edu-kacji medialnej. Dotychczas odbyło się siedem spotkań plenarnych, w których uczest-niczyli przedstawiciele resortów kultury, edukacji, pracy, nauki, reprezentanci wyższych uczelni, instytucji, stowarzyszeń i ekspertów w tej dziedzinie oraz nadawców.
Konkluzją dyskusji z pierwszego spotkania Zespołu (7.05.2008 r.) był postulat wprowadzenia edukacji medialnej jako odrębnego przedmiotu w zreformowanym szkolnictwie. Niestety, postulat ten nie został zrealizowany.
Przypomnę, że zgodnie z dyrektywą o audiowizualnych usługach z 2007 roku me-dia w krajach UE zobowiązane są do „edukacji meme-dialnej” obywateli w każdej grupie wiekowej. W dniu 4 marca 2010 r., po raz pierwszy w siedzibie Polskiego Radia przy al. Niepodległości 77/85 w Warszawie, odbyło się VII Forum Edukacji Medialnej.
Polskie Radio poprzez Forum zapoczątkowało na swoich antenach cykl dyskusji i programów na ten temat. Powodzenie „edukacji medialnej” wiąże się z wykształ-ceniem świadomego odbiorcy mediów, odpornego na manipulację, wyposażonego w umiejętność samodzielnego wyciągania wniosków. „Edukacja medialna” to rów-nież nauczenie społeczeństwa korzystania z dostępnych dziś metod zdobywania wie-dzy i informacji. To także ochrona małoletnich przed treściami szkodliwymi znajdu-jącymi się w internecie, ochrona osób dorosłych przed manipulacją i fałszowaniem rzeczywistości, jak również nauczanie osób starszych korzystania z mediów i urzą-dzeń technicznych (komputer, telefon komórkowy itd.).
W VII Forum Edukacji Medialnej w Polskim Radiu udział wzięli: nauczyciele akademiccy, dziennikarze, medioznawcy oraz przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej27.