W ciągu dwudziestu lat opinie na temat mediów publicznych w badaniach opinii pu-blicznej zmieniały się nieznacznie. Analiza badań CBOS wskazuje, że poza pewnymi wy-jątkami (o których poniżej) następował nie większy niż pięcio-, ośmioprocentowy spadek lub wzrost pozytywnych lub negatywnych ocen funkcjonowania mediów publicznych16.
W 1998 roku CBOS analizował opinie telewidzów na temat programów telewizji publicznej. Wśród telewidzów dominowała opinia o bezstronności publicznej stacji telewizyjnej (47% badanych twierdziło, że TVP jest raczej bezstronna), dla 15% bada-nych programy miały nastawienie prawicowe, dla 8% nastawienie lewicowe, co trzeci ankietowany (30% respondentów) nie miał zdania w tej kwestii.
W porównaniu do tych samych badań z lat 1994-1996 – wzrósł odsetek osób uwa-żających, że telewizja jest bezstronna (z 44% w 1994 roku do 55% w 1998 roku) oraz odsetek osób uważających telewizję za wiarygodną i zasługującą na zaufanie (z 48% z 1994 roku do 60% w 1998 roku). Co ważne, o bezstronności i wiarygodności telewi-zji przekonani byli w największym stopniu (75% ankietowanych) najmłodsi respon-denci (do 24 roku życia). Zdecydowanie krytyczniej telewizję publiczną oceniały oso-by w starszym wieku (pomiędzy 55-64 rokiem życia), jedynie co drugi ankietowany tej grupy wiekowej był przekonany o wiarygodności i bezstronności tego medium17. Dwa lata później, w 2000 roku, wzrósł odsetek osób, które uważały, że telewizja pu-bliczna jest bezstronna, obiektywna i wiarygodna. Jednocześnie w 2000 roku uległa pogorszeniu ocena wartości informacyjnych programów telewizyjnych. Gdy w 1998 roku jedynie 3% badanych uważało, że programy telewizyjne są całkowicie niezgodne z rzeczywistością, to w 2000 roku liczba ta wzrosła do 7%18. Z analiz wynika, że opinie o stronniczości czy wiarygodności TVP były związane z orientacją polityczną bada-nych. Osoby o poglądach lewicowych (76%) częściej uważały telewizję publiczną za bezstronną i godną zaufania niż osoby o poglądach prawicowych (65%). Najsurowiej TVP oceniali sympatycy AWS (2/5 negatywnych ocen TVP)19.
Wydawałoby się, że opinie na temat funkcjonowania TVP przekładają się na ocenę Polskiego Radia. Tymczasem w 2002 roku widoczny jest duży spadek (15% punktów procentowych) odsetka osób, które dotychczas pozytywnie oceniały funkcjonowanie publicznego radia. W tym samym roku oceny funkcjonowania telewizji publicznej w porównaniu do lat wcześniejszych utrzymywały się na względnie stałym poziomie.
W 2002 roku największą słuchalność spośród wszystkich stacji radia publicznego miał Program I Polskiego Radia (17,90% udziału w rynku20). Jednakże w tym samym roku na stanowisko dyrektora Programu III powołano dziennikarza telewizyjnego,
16 Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/94/94/98, lipiec 1998.
17 Ocena programów telewizji publicznej. Komunikat z badań CBOS, BS/112/112/98, sierpień 1998,
18 Poczucie poinformowania o działalności instytucji politycznych. Źródła informacji o gospodarce.
Komunikat z badań CBOS, BS/70/2000, maj 2000.
19 Źródło: Opinie o telewizji publicznej. Komunikat z badań CBOS, BS/170/2000, listopad 2000.
Wykres 3. Dobra ocena mediów niepublicznych w badaniach opinii publicznej w la-tach 2002-2010 (CBOS).
Wykres 4. Zła ocena mediów niepublicznych w badaniach opinii publicznej w latach 2002-2010 (CBOS)
Źródło: Oceny działalności instytucji publicznych, BS/167/2003, CBOS, październik 2003; BS/110/2005, CBOS, czerwiec 2005; BS/39/2010, CBOS marzec 2010; Opinie o działalności instytucji publicznych, BS/36/2004, CBOS, luty 2004; BS/173/2004, CBOS, listopad 2004; BS/35/2005, CBOS, luty 2005; BS/148/2007, CBOS, wrzesień 2007; BS/149/2008, CBOS, wrzesień 2008.
wieloletniego korespondenta TVP w Moskwie, Witolda Laskowskiego. Zmianie ule-gła strategia marketingowa21 radia, przebudowano jego ramówkę22. Ze stacji ode-szli dziennikarze kojarzeni ze stacją, jak np. Paweł Sztompke, Wojciech Ossowski czy Monika Olejnik. Wprowadzone przez Witolda Laskowskiego zmiany były szeroko dys-kutowane zarówno wśród dziennikarzy, jak i samych słuchaczy stacji. Protestowano przeciwko nowej formule sformatowanego radia prezenterów i tzw. DJ-ów23. Zmiany te spowodowały nie tylko odpływ dotychczasowych słuchaczy stacji, ale i mogły mieć wpływ na obniżenie odsetka osób, które dotychczas pozytywnie oceniały funkcjonowa-nie Polskiego Radia.
W 2002 roku CBOS po raz pierwszy wprowadził do badań ocenę radiowych i tele-wizyjnych stacji komercyjnych: RMF FM, Radio Zet, Radio Maryja, Telewizję Polsat, TVN. Okazało się, że Polskie Radio uzyskało tylko nieco lepsze notowania od stacji komercyjnych (Polskie Radio – pozytywna ocena 66% ankietowanych, Radio RMF – 63%, Radio Zet – 58%). Analogicznie sytuacja wyglądała w przypadku stacji tele-wizyjnych. Telewizja publiczna była niewiele lepiej oceniana od stacji komercyjnych (TVP – 78% ocen pozytywnych, Polsat – 68%, TVN – 72%)24.
W kolejnych latach widoczna była tendencja do ujednolicenia ocen nadawców pu-blicznych i prywatnych. Dotyczyło to zarówno radia, jak i telewizji. Z telewizyjnych sta-cji ogólnopolskich najwięcej pozytywnych opinii otrzymywała wciąż telewizja publiczna. Gdy jednak weźmiemy pod uwagę odsetek osób negatywnie oceniających stacje telewi-zyjne, okaże się, że już w 2003 roku TVN uzyskał ich o połowę mniej niż TVP i Polsat25.
Wydaje się, że w 2003 roku tzw. afera Rywina mogła odegrać znaczącą rolę w oce-nie środków masowego przekazu – tak się jednak w oce-nie stało. Według badania OBOP z lutego 2003 roku – 72% ankietowanych „słyszało o aferze, w której ktoś jeden propo-nował drugiemu, że za wielką łapówkę załatwi mu korzystną ustawę, i powołał się przy tym na grupę trzymającą władzę”. 3/4 badanych, którzy słyszeli o sprawie, prawidłowo wskazało, że Rywin proponował łapówkę Michnikowi, co czwarty zaś ankietowany (24%) wskazał odpowiedź „nie pamiętam”. Tak więc opinia publiczna o sprawie była dobrze poinformowana26, co nie znalazło odzwierciedlenia w opiniach nt. mediów publicznych w kolejnych latach.
21 Zmieniono logo stacji, oprawę dźwiękową, wprowadzono nowe hasła reklamowe: „Wrzuć Trój-kę” zastąpiono „Trójka – Twoje pierwsze radio”, a potem „Trójka – i usłyszysz więcej”.
22 M.in.: wprowadzono na antenę playlistę, ograniczono rolę audycji autorskich na rzecz muzyki.
23 Joanna Grochowska, Żal po Kaczkowskim, „Przegląd” nr 41/2003, s. 50-51, Dominika Jakub-czak, Zapraszamy do Trójki. Trójka kontra Zetka kontra RMF FM, „Wprost” nr 17/2002, s. 126--127, Agnieszka Sabor, III Program Polskiego Radia ma 40 lat, Pogrzeb „TRÓJKI?”, „Tygodnik Powszechny” nr 14, 7 kwietnia 2002: www.tygodnik.com.pl/numer/275214/index.html
24 Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/220/2002, grudzień 2002.
25 Oceny działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/167/2003, październik 2003.
Już w 2010 roku odnotowano kolejny wzrost negatywnej oceny telewizji publicz-nej. Zdecydowana większość ankietowanych wyrażała pozytywne opinie o nadawcach komercyjnych: TVN (81%) i Telewizji Polsat (78%). Telewizję publiczną wyraźnie gorzej oceniają ankietowani mający wyższe wykształcenie, mieszkańcy największych aglomeracji, a także respondenci niepraktykujący religijnie i określający swoje poglą-dy polityczne jako lewicowe27.
Wnioski
Przedstawione w niniejszym opracowaniu badania opinii publicznej na temat oceny mediów publicznych są jednym z elementów badań zaufania do instytucji pu-blicznych w Polsce.
W sondażach ośrodków badania opinii publicznej media publiczne (zarówno te-lewizja, jak i radio) pomimo krytyki wielu środowisk (m.in. środowisk twórczych czy medioznawców28) wciąż zajmują wysoką pozycję wśród instytucji cieszących się zaufa-niem społeczeństwa. Jak podaje Wiesław Godzic, część uwag krytycznych może wyni-kać „z wielkich oczekiwań w stosunku do tego medium” lub „dotyczą odstępstw od (…) wzorca tego, jak ma wyglądać telewizja publiczna w powszechnym odczuciu”29.
Analiza badań opinii publicznej na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat prowadzi do wniosków, że dla wielu telewidzów i słuchaczy publiczne radio i telewizja – to wciąż jednak coś lepszego. Media publiczne, pomimo spadku zaufania do instytu-cji publicznych, wciąż zachowują wysoki kredyt zaufania społecznego. Zaufanie do mediów publicznych utrzymuje się na względnie stałym poziomie, przy czym radio wciąż wydaje się medium bardziej wiarygodnym niż telewizja30.
Pomimo pojawiającej się nieufności do środków przekazu, nieco częściej zgłasza-nej w stosunku do właścicieli anten prywatnych niż publicznych, w ostatnich latach opinie o TVP i Polskim Radiu niewiele różnią się od opinii o ich komercyjnych kon-kurentach. Systematycznie rośnie zaufanie do mediów niepublicznych.
Jeśli nadawcy publiczni mają zachować owo zaufanie odbiorców, muszą uzasad-nić swoją uprzywilejowaną pozycję, muszą zrobić wszystko, by odróżuzasad-nić się od innych nadawców31. Obserwacja oferty programowej mediów publicznych prowadzi jednak do konstatacji, że coraz częściej media publiczne są publiczne tylko z nazwy. Coraz rzadziej mają w swojej ofercie programy, które byłyby interesujące dla poszczególnych grup społecznych. Programy rozrywkowe w coraz większej skali górują nad tymi, któ-re nazwalibyśmy „misyjnymi”. Wydaje się, że to dzięki populistycznemu charakterowi seriali (jak np. „Klan” czy „M jak miłość”) czy programów rozrywkowych (jak np.
27 Oceny instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/39/2010, marzec 2010.
28 Szerzej: Wiesław Godzic, Telewizja jako kultura. Wydawnictwo RABID, Kraków 1999, s. 24.
29 Ibidem.
30 Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/32/32/98, marzec 1998.
31 Karol Jakubowicz, Media publiczne. Początek końca czy nowy początek. Wydawnictwa Akade-mickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 75.
„Gwiazdy tańczą na lodzie” czy „Supermodelka”)32 – media publiczne podtrzymują wysoki poziom zaufania odbiorców. Jedną z możliwości zmiany modelu ich funkcjo-nowania mogłaby być silna więź z odbiorcami publicznego przekazu medialnego. To telewidzowie i słuchacze radia powinni mieć wpływa na konstruowanie oferty pro-gramowej. Dzięki stworzeniu szerokiej palety programów – udałoby się zaspokoić potrzeby i zainteresowania różnych grup społecznych33.
Reasumując, należy dodać, że ocena działalności mediów publicznych nie jest jednak możliwa bez określenia wyraźnego profilu misyjnego ich działalności. Wydaje się wszak-że, iż w ostatnim czasie nastąpiła nadmierna eksploatacja tego terminu. Słowo „misja” stało się jednym z głównych argumentów politycznego starcia o media publiczne. A skoro nie są one apolityczne, to jak mają być rzetelne, miarodajne i wyważone? Wymienione cechy są pierwszym i najważniejszym składnikiem misyjności mediów publicznych.
Media publiczne stoją przed wieloma wyzwaniami. W obliczu procesów konwer-gencji mediów nadawanie programów misyjnych nie może być jedyną formą dzia-łalności mediów publicznych. Telewizja musi tworzyć interaktywne usługi medialne. Jak słusznie zauważył Krzysztof T. Teoplitz, cyfryzacja polskiej telewizji może nastą-pić już w 2015 roku, zwiększy to od siedmiu do dziewięciu razy potencjalną liczbę nadawców. Wzrost ten jeszcze bardziej osłabi rolę telewizji publicznej, która obecnie obsługuje około 40 proc. rynku34.
Bibliografia
Afera Rywina, Raport OBOP, sygnatura K.016/03, Warszawa, luty 2003.
Finansowanie mediów publicznych, Komunikat z badań CBOS, BS/51/2008, Warszawa, marzec 2008. Wiesław Godzic, Telewizja jako kultura. Wydawnictwo RABID, Kraków 1999,
Joanna Grochowska, Żal po Kaczkowskim, „Przegląd” nr 41/2003, s. 50-51.
Jacy są, a jacy powinni być dziennikarze, Komunikat z badań CBOS, BS/68/2002, Warszawa, kwiecień 2002.
Dominika Jakubczak, Zapraszamy do Trójki. Trójka kontra Zetka kontra RMF FM, „Wprost” nr 17/2002, s. 126-127.
Karol Jakubowicz, Media publiczne. Początek końca czy nowy początek, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007.
Media w badaniach. Wydawnictwo Press, Poznań 2003.
Stanisław Mocek, Dziennikarze po komunizmie. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006. Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/32/32/98, marzec 1998. 32 Jednocześnie z oferty programowej telewizji publicznej zniknęły takie programy kulturalne, jak np.
„Pegaz”, który był emitowany od 1959 roku, w listopadzie 2009 roku został zdjęty z anteny TVP 1.
33 Andrej Zmeček, Media publiczne na Słowacji, [w:] Wojciech Kopczyński, Dorota Roszkowska [red.], Przyszłość mediów – Almanach 2002, Międzynarodowe Stowarzyszenie Przyszłość Me-diów, Warszawa 2002, s. 60.
Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/94/94/98, lipiec 1998. Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/137/137/98, październik 1998. Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/137/99, czerwiec 1999. Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/23/2000, luty 2000. Ocena programów telewizji publicznej, Komunikat z badań CBOS, BS/112/112/98, sierpień 1998, Ocena działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/32/32/98, marzec 1998. Oceny działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/167/2003, październik 2003. Oceny działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/110/2005, czerwiec 2005. Oceny działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/149/2008, wrzesień 2008. Oceny instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/39/2010, marzec 2010.
Oceny pracy dziennikarzy. Komunikat z badań CBOS, BS/179/2006, listopad 2006.
Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/220/2002, grudzień 2002. Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/36/2004, luty 2004. Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/173/2004, listopad 2004. Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/35/2005, luty 2005. Opinie o działalności instytucji publicznych. Komunikat z badań CBOS, BS/148/2007, wrzesień 2007. Opinie o prywatyzacji mediów publicznych. Raport OBOP, sygnatura K.107/96, Warszawa, grudzień 1996. Opinie o telewizji publicznej. Komunikat z badań CBOS, BS/170/2000, listopad 2000.
Opinie o prywatyzacji mediów publicznych. Raport OBOP, sygnatura K.107/96, Warszawa, grudzień 1996. Opinie o telewizji publicznej. Komunikat z badań CBOS, BS/170/2000, Warszawa, listopad 2000. O społecznym poparciu dla członkostwa Polski w UE oraz przepływie informacji na ten temat. Raport OBOP, sygnatura K.071/02, Warszawa, czerwiec 2002.
Poczucie poinformowania o działalności instytucji politycznych. Źródła informacji o gospodarce. Komuni-kat z badań CBOS, BS/70/2000, Warszawa, maj 2000.
Polityka informacyjna rządu. Komunikat z badań CBOS, BS/144/144/98, Warszawa, październik 1998. Rafał Riedel, Relacja obywatel-media a problem zaufania w systemie społeczno-politycznym. [w:] Andrzej Kracher, Rafał Riedel [red.], Demokracja medialna – źródła władzy, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu, Racibórz 2007, s. 11.
Agnieszka Sabor, III Program Polskiego Radia ma 40 lat, Pogrzeb „TRÓJKI?”, „Tygodnik Powszechny” nr 14, 7 kwietnia 2002: www.tygodnik.com.pl/numer/275214/index.html
Krzysztof T. Teoplitz, Puste komórki, „Polityka” nr 2720, 29.08.2009, s. 43.
Wydarzenia i media – wpływ na decyzje wyborcze. Raport OBOP, sygnatura K.098/97, Warszawa, paź-dziernik 1997.
Andrej Zmeček, Media publiczne na Słowacji, [w:] Wojciech Kopczyński, Dorota Roszkowska [red.], Przyszłość mediów – Almanach 2002, Międzynarodowe Stowarzyszenie Przyszłość Mediów, Warszawa 2002, s. 60.
Źródła informacji o wyborach prezydenckich. OBOP, październik 1995.
2009 Edelman Trust Barometr – 2 maja 2010: http://edelman.com/trust/2009/docs/Trust_Book_Fi-nal_1.pdf
Streszczenie
Jednym z wielu skutków przemian społeczno-gospodarczych w Polsce po 1989 r. są przeobrażenia własnościowe rynku mediów. Wciąż trwają dyskusje nad nową ustawą medialną. Analitycy mediów w ostatnich latach wiele mówili o polityzacji mediów pu-blicznych. Artykuł jest próbą całościowego ujęcia zmian oceny i zaufania Polaków do mediów publicznych, które w ciągu ostatnich dwudziestu lat było jednym z elementów badań oceny działalności instytucji publicznych. W minionej dekadzie badania opinii publicznej wskazują na spadek zaufania do państwowych stacji radiowych i telewizyj-nych. W artykule wykorzystano badania opinii publicznej prowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej oraz Ośrodek Badania Opinii Publicznej „TNS OBOP”.
Biogram
Mgr Paulina Olechowska – asystentka w Zakładzie Mediów i Komunikowania Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Szczecińskiego; absolwentka kierunków: po-litologii i socjologii Uniwersytetu Szczecińskiego; w 2009 roku otworzyła przewód doktorski w Instytucie Zachodnim w Poznaniu; rozprawa pt. „Akcesja Polski do Unii Europejskiej na łamach prasy regionalnej Ziem Zachodnich” jest prowadzona pod kierunkiem prof. Andrzeja Saksona; zainteresowania badawcze: historia prasy, rynki prasowe, prasa regionalna i lokalna w Polsce, gatunki prasowe, dziennikarstwo po-granicza; członek Rady Programowej TVP Szczecin; kontakt: e-mail: paulina@ole-chowska.eu
Dolnośląska Szkoła Wyższa Wrocław 2010