Ewolucja idea³u wychowawczego po 1989 r

Pocz¹wszy od 1989 r. zmieni³o siê oblicze Polski i Polaków. Na mocy Ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypo-spolitej Ludowej⁴⁴ powstaje Rzeczpospolita Polska jako demokratyczne pañ-stwo prawne urzeczywistniaj¹ce zasady równoœci spo³ecznej,⁴⁵ co potwierdza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. dostrzegaj¹c znaczenie trady-cji chrzeœcijañskiej w polskim narodzie oraz koniecznoœæ poszanowania war-toœci uniwersalnych, dbaj¹cych o zachowanie godnoœci cz³owieka.⁴⁶

W wymiarze politycznym i spo³ecznym wartoœci te sta³y siê fundamen-tem polskiego spo³eczeñstwa i demokratycznego pañstwa prawa. Postano-wienia Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, doty-cz¹ce zakazu wszelkiej propagandy wojennej oraz popierania w jakikolwiek sposób nienawiœci narodowej, rasowej oraz religijnej, co stanowi³oby pod¿e-ganie do dyskryminacji, wrogoœci lub gwa³tu⁴⁷, sta³y siê priorytetowe, zaœ

Polska zobligowana zosta³a do sk³adania okresowych sprawozdañ z realizacji zarówno tego prawa, jak i innych zawartych w Paktach. Art. 13 Konstytucji zakaza³ istnienia partii politycznych i innych organizacji odwo³uj¹cych siê w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a tak¿e tych, których program lub dzia³alnoœæ zak³ada lub dopuszcza nienawiœæ rasow¹ lub narodowoœciow¹, stosowanie przemocy w celu zdobycia w³adzy lub wp³ywu na politykê pañstwa albo przewiduje utaj-nienie struktur lub cz³onkostwa. Art. 256 Konstytucji zakazuje stosowania praktyk propaguj¹cych ustrój totalitarny, penalizuj¹c jak¹kolwiek dyskrymi-nacjê czy nawo³ywanie do nienawiœci na tle ró¿nic narodowoœciowych, etnicz-nych, rasowych oraz wyznaniowych. W wyniku przemian ustrojowych w sys-temie polskiej edukacji pojawi³a siê problematyka praw i wolnoœci cz³owieka,

43 Encyklopedia..., op. cit., s. 818.

44 Dz.U. 1989 Nr 75 poz. 444.

45 Ibidem, art. 4.

46 Preambu³a Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., w: Dz. U. 97.

78. 483.

47 Art. 20 Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

zaœ ewolucja idea³u edukacyjnego wraz z za³o¿eniami demokratycznego pañ-stwa stymulowa³y do wprowadzenia nowoczesnego porz¹dku szkolnego, opartego na samokontroli i aktywnoœci uczniów.

Wœród unormowañ krajowych zmieniaj¹cych polsk¹ szko³ê po 1989 r.

priorytetowe znaczenie maj¹ postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która ukazuj¹c prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z w³asnymi przekonaniami, podkreœla, i¿ wychowanie winno uwzglêdniaæ stopieñ dojrza³oœci dziecka, wolnoœæ sumienia, wyznania oraz jego przekona-nia.⁴⁸ Art. 53 pkt 3 stanowi¹c o prawie rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego oraz religijnego uznaje koniecznoœæ wprowadzenia religii jako przedmiotu nauczania do szkó³.⁴⁹ W tym miejscu warto wspomnieæ, i¿ gwarancja konstytucyjna dotycz¹ca wolnoœci sumienia i religii⁵⁰ implikuje wolnoœæ wyznawania lub przyjmowania religii wed³ug w³asnego wyboru oraz uzewnêtrzniania indywidualnie lub z innymi, publicz-nie lub prywatpublicz-nie, swojej religii przez uprawiapublicz-nie kultu, modlitwê, uczestni-czenie w obrzêdach, praktykowanie oraz nauczanie.⁵¹

Konstytucja, gwarantuj¹c prawo do nauki,⁵² nadmienia, i¿ nauka w szko³ach publicznych jest obowi¹zkowa do 18 roku ¿ycia i bezp³atna,⁵³ w³adze publiczne zapewniaj¹ powszechny i równy dostêp do wykszta³cenia,⁵⁴ rodzice korzystaj¹ z wolnoœci wyboru dla swych dzieci szkó³ innych ni¿ pu-bliczne,⁵⁵ zaœ obywatele i instytucje maj¹ prawo zak³adaæ szko³y podstawo-we, ponadpodstawowe i wy¿sze.⁵⁶ Konstytucja zakazuje stosowania kar cie-lesnych oraz okrutnego, nieludzkiego lub poni¿aj¹cego traktowania lub karania⁵⁷, zapewniaj¹c gwarancje ochronne dzieciom.⁵⁸ Konstytucja stano-wi, i¿ ka¿dy ma prawo ¿¹daæ od organów w³adzy publicznej ochrony dziecka przed przemoc¹, okrucieñstwem, wyzyskiem i demoralizacj¹,⁵⁹ zaœ ustawa okreœla kompetencje i powo³uje instytucjê Rzecznika Praw Dziecka⁶⁰, bêd¹-cego swoistym stra¿nikiem praw dzieci.

Ustawa o systemie oœwiaty z 7 wrzeœnia 1991 r. reguluj¹c system pol-skiej edukacji przypomina o celach nauczania stanowi¹c, i¿ oœwiata jest wspólnym dobrem ca³ego spo³eczeñstwa, kieruje siê zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz wskazaniami Powszechnej

De-48 Art. 48 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., w: Dz. U. 1997, Nr 78, poz. 483.

49 Art. 53 pkt 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

50 Ibidem, art. 53 pkt 1.

51 Ibidem, art. 53 pkt 2.

52 Ibidem, art. 70 pkt 1, 2.

53 Ibidem, art. 70 pkt 2.

54 Ibidem, art. 10 pkt 4.

55 Ibidem, art. 70 pkt 3.

56 Ibidem.

57 Ibidem, art. 40.

58 Ibidem, art. 72, pkt 1.

59 Ibidem.

60 Ibidem, art. 72, pkt 4.

klaracji Praw Cz³owieka, Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji Praw Dziecka.⁶¹ Nauczanie i wychowanie zgodnie z ustaleniami ustawy winny respektowaæ chrzeœcijañski system war-toœci, uniwersalne zasady etyki, rozwijaæ u m³odzie¿y poczucie odpowiedzial-noœci, mi³oœci ojczyzny, uszanowaæ polskie dziedzictwo kulturowe oraz kultu-rê Europy i œwiata. Ustawa stanowi, ¿e szko³a winna zapewniæ ka¿demu uczniowi warunki niezbêdne do jego rozwoju, przygotowaæ go do wype³niania obowi¹zków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarnoœci, demokracji, tolerancji, sprawiedliwoœci i wolnoœci.⁶²

Ustawa szczegó³owo okreœla realizacjê prawa ka¿dego ucznia do nauki oraz prawa dzieci i m³odzie¿y do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osi¹gniêtego rozwoju,⁶³ wspomaganie przez szko³ê wychowawczej roli rodziny,⁶⁴ mo¿liwoœæ zak³adania i prowadzenia szkó³ przez ró¿ne pod-mioty,⁶⁵ dostosowanie treœci, metod i organizacji nauczania do mo¿liwoœci psychofizycznych uczniów,⁶⁶ opiekê nad uczniami szczególnie uzdolnionymi,⁶⁷ upowszechnianie dostêpu do szkó³ œrednich,⁶⁸ utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki,⁶⁹ upowszechnianie wiedzy ekologicznej⁷⁰ oraz dostosowanie kierunków i treœci kszta³cenia do wymogów rynku pracy.⁷¹

W myœl ustawy nauczyciel w swoich dzia³aniach dydaktycznych, wycho-wawczych i opiekuñczych jest zobowi¹zany kierowaæ siê dobrem uczniów, trosk¹ o ich zdrowie, postawê moraln¹ i obywatelsk¹ wraz z poszanowaniem godnoœci osobistej ucznia.⁷² Organ prowadz¹cy szko³ê winien dbaæ o zapew-nienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opie-ki,⁷³ wyposa¿enie szko³y w pomoce dydaktyczne i sprzêt niezbêdny do pe³nej realizacji programów nauczania.⁷⁴ Szko³y podstawowe i gimnazja winny or-ganizowaæ naukê religii na ¿yczenie rodziców, zaœ publiczne szko³y ponad-gimnazjalne – na ¿yczenie rodziców b¹dŸ samych uczniów.⁷⁵

Szko³a i placówka zobowi¹zane s¹ do umo¿liwienia uczniom podtrzymywa-nia poczucia to¿samoœci narodowej, etnicznej, jêzykowej i religijnej, a w szcze-gólnoœci naukê jêzyka oraz w³asnej historii i kultury,⁷⁶ zaœ na wniosek rodziców

61 Preambu³a Ustawy o systemie oœwiaty z dnia 7 wrzeœnia 1991 r., w: Dz. U. z 2004 r.

Nr 256, poz. 2572.

62 Ibidem.

63 Ibidem, art. 1 pkt 1.

64 Ibidem, art. 1 pkt 2.

65 Ibidem, art. 1 pkt 3.

66 Ibidem, art. 1 pkt 4.

67 Ibidem, art. 1 pkt 6.

68 Ibidem, art. 1 pkt 7.

69 Ibidem, art. 1 pkt 10.

70 Ibidem, art. 1 pkt 10.

71 Ibidem, art. 1 pkt 13.

72 Ibidem, art. 4.

73 Ibidem, art. 5 pkt 1.

74 Ibidem, art. 5 pkt 4.

75 Ibidem, art. 12 pkt 1.

76 Ibidem, art. 13 pkt 1.

nauka ta mo¿e byæ prowadzona b¹dŸ w osobnych grupach,⁷⁷ w grupach, oddzia³ach lub szko³ach z dodatkow¹ nauk¹ jêzyka oraz w³asnej historii i kultury,⁷⁸ b¹dŸ w miêdzyszkolnych zespo³ach nauczania.⁷⁹

Ustawa stanowi, i¿ nauka do 18 roku ¿ycia jest obowi¹zkowa, zaœ obo-wi¹zek szkolny rozpoczyna siê z pocz¹tkiem roku szkolnego, w którym dziec-ko sdziec-koñczy 7 lat.⁸⁰ Na wniosek rodziców naukê mo¿e rozpocz¹æ dziecko w wieku 6 lat, je¿eli spe³nia odpowiednie wymogi⁸¹, oraz poza szko³¹ w indy-widualnych przypadkach.⁸²

Ustawa precyzyjnie wymienia prawa ucznia, które szko³a winna respek-towaæ i realizowaæ. Uczeñ ma prawo do zapoznawania siê z programem nauczania,⁸³ korzystania z prawa do jawnej i umotywowanej oceny postêpów w nauce i zachowaniu,⁸⁴ a tak¿e prawa do rozwijania w³asnych zaintereso-wañ.⁸⁵

Ustawa – Karta Nauczyciela obliguje polskich nauczycieli i wychowaw-ców do pracy wychowawczej i edukacyjnej.⁸⁶ Karta podkreœla szczególn¹ rangê zawodu nauczyciela i jego powinnoœci wzglêdem m³odego pokolenia.

Nauczyciel, zgodnie z Kart¹, winien kszta³ciæ i wychowywaæ m³odzie¿ w

umi-³owaniu ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolnoœci sumienia i szacunku dla ka¿dego cz³owieka. Jest zo-bowi¹zany dbaæ o kszta³towanie u uczniów postaw moralnych i obywatel-skich zgodnie z ide¹ demokracji, pokoju oraz przyjaŸni miêdzy ludŸmi ró¿-nych narodów, ras i œwiatopogl¹dów.⁸⁷

Zarówno Ustawa o systemie oœwiaty, Konkordat miêdzy Stolic¹ Apostol-sk¹ i Rzecz¹pospolit¹ PolApostol-sk¹, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r., jak i Ustawa o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania z 17 maja 1989 r.⁸⁸ normuj¹ naukê religii w polskiej szkole uznaj¹c prawo rodziców do religijne-go wychowania dzieci oraz zasadê tolerancji.⁸⁹ Program nauczania religii w szkole, stosownie do postanowieñ Konkordatu, opracowuje w³adza koœciel-na i podaje do wiadomoœci kompetentnej w³adzy pañstwowej.⁹⁰ Zgodnie

77 Ibidem, art. 13 pkt 2. 1).

78 Ibidem, art. 13 pkt 2. 2).

79 Ibidem, art. 13 pkt 2. 3).

80 Ibidem, art. 15.

81 Ibidem, art. 16 pkt 1.

82 Ibidem, art. 16 pkt 8.

83 Ibidem, art. 55.5 pkt 1.

84 Ibidem, art. 55.5 pkt 2.

85 Ibidem, art. 55.5 pkt 3.

86 Preambu³a Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Kart.a Nauczyciela, w: Dz .U. z 2004 r.

Nr 179, poz. 1845.

87 Ibidem, s. 6.

88 Ustawa o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania z 17 maja 1989 r., w: Dz.U.

z 2000 r., Nr 26, poz. 319.

89 Art. 13 pkt 1 Ustawy o systemie oœwiaty z 7 wrzeœnia 1991r.,w: Dz. U. z 2004 r. Nr. 256, poz 2572, Art. 12 pkt 1 Konkordatu miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ i Rzecz¹pospolit¹ Polsk¹ z dnia 28 lipca 1993 r. , w: Dz. U. z 1998 r., Nr. 51, poz. 318

90 Art. 12 pkt 2 Konkordatu miêdzy Stolic¹ Apostolsk¹ i Rzecz¹pospolit¹ Polsk¹.

z regulacj¹ Konkordatu, Koœció³ katolicki ma prawo zak³adaæ i prowadziæ placówki oœwiatowe i wychowawcze.⁹¹

Ustawa o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania⁹² uznaje prawo do posiadania i korzystania z przedmiotów potrzebnych do uprawiania kultu i praktyk religijnych przez dzieci i m³odzie¿,⁹³ w tym tak¿e przebywaj¹c¹ w zak³adach karnych, poprawczych i wychowawczych, aresztach œledczych, oœrodkach przystosowania spo³ecznego oraz w schroniskach dla nieletnich.⁹⁴

Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r.

w sprawie warunków i sposobów organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szko³ach⁹⁵ w § 1 pkt 1 stanowi, i¿ w publicznych szko³ach podstawowych i ponadpodstawowych organizuje siê w ramach planu zajêæ naukê religii oraz etyki dla uczniów, których rodzice b¹dŸ opiekunowie praw-ni wyra¿¹ takie ¿yczepraw-nie, zaœ w szko³ach ponadpodstawowych – dla uczpraw-niów, których rodzice lub sami uczniowie wyra¿¹ takie ¿yczenie. Po osi¹gniêciu pe³noletnoœci, zgodnie z rozporz¹dzeniem o pobieraniu nauki religii i etyki decyduj¹ sami uczniowie. Szko³a zobowi¹zana jest zorganizowaæ naukê reli-gii dla grupy nie mniejszej ni¿ siedmiu uczniów danej klasy, zaœ w sytuacji mniejszej liczby uczniów religia winna byæ zorganizowana w grupie miêdzy-klasowej lub miêdzyoddzia³owej.⁹⁶ Nauczanie religii odbywa siê w oparciu o programy zatwierdzone przez w³aœciwe w³adze Koœcio³a Katolickiego, Pol-skiego Autokefalicznego Koœcio³a Prawos³awnego oraz w³adze zwierzchnie innych koœcio³ów i zwi¹zków wyznaniowych, przedstawionych Ministrowi Edukacji Narodowej do wiadomoœci.⁹⁷ Szko³a mo¿e zatrudniæ nauczyciela religii,⁹⁸ który prowadzi zajêcia z religii⁹⁹ i wchodzi w sk³ad rady pedago-gicznej szko³y.¹⁰⁰

Bezpieczeñstwo dziecka i ochrona przed przemoc¹ winny stanowiæ pod-stawowe prawa zagwarantowane uczniom w szkole, st¹d w obowi¹zuj¹cych przepisach oœwiatowych, statutach szko³y podstawowej i gimnazjum widnie-j¹ regulacje dotycz¹ce szczegó³owo okreœlonych warunków pobytu uczniów w szkole wraz z zagwarantowanym bezpieczeñstwem, ochron¹ przed przemo-c¹, uzale¿nieniami oraz innymi przejawami patologii spo³ecznej.¹⁰¹

91 Ibidem, art. 14 pkt 1.

92 Ustawa z dnia 17 maja o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania, w: Dz. U. z 2000 r.

Nr 26, poz. 319.

93 Ibidem, art. 4 pkt 1. 2. 2.

94 Ibidem, art. 4 pkt 1. 3.

95 Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie wa-runków i sposobów organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szko³ach, w: Dz. U. z 1992 r. Nr 36, poz. 155.

96 Ibidem, § 2 pkt 1.

97 Ibidem, § 4.

98 Ibidem, § 5 pkt 1.

99 Ibidem, § 5 pkt 3.

100 Ibidem, § 7 pkt 1.

101 Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001r. w sprawie ramowego statutu publicznej szeœcioletniej szko³y podstawowej i publicznego gimnazjum, Dz. U. z 2001 r., Nr 61, poz. 624.

Wœród dokumentów systemu uniwersalnego praw cz³owieka, obowi¹zu-j¹cych polsk¹ oœwiatê, na uwagê zas³uguj¹ postanowienia Powszechnej De-klaracji Praw Cz³owieka uchwalonej 10 grudnia 1948 r. w Pary¿u,¹⁰² która w sposób kompleksowy ujê³a prawa jednostki oraz nakreœli³a ramy miêdzynarodowo uznanych celów edukacji. Deklaracja ju¿ w swej Preambule podkreœla znaczenie przyrodzonej godnoœci, równych, niezbywalnych praw wszystkich cz³onków wspólnoty ludzkiej jako podstawy wolnoœci, sprawiedli-woœci i pokoju na œwiecie oraz obliguje pañstwa, by poprzez nauczanie i wy-chowanie d¹¿y³y do pe³niejszego poszanowania praw i wolnoœci wszystkich ludzi. Celem oœwiaty, zgodnie z Deklaracj¹, winien byæ pe³ny rozwój osobo-woœci ludzkiej oraz ugruntowanie poszanowania dla praw cz³owieka i pod-stawowych wolnoœci, zaœ oobowi¹zkiem edukacji winno byæ krzewienie zro-zumienia, tolerancji i przyjaŸni miêdzy narodami, grupami rasowymi lub religijnymi oraz udzielanie poparcia dzia³alnoœci Organizacji Narodów Zjed-noczonych, zmierzaj¹cej do utrzymania pokoju.¹⁰³

Deklaracja precyzuj¹c cele edukacji podkreœla znaczenie prawa rodzi-ców do wyboru rodzaju nauczania dla swych dzieci¹⁰⁴ oraz prawo ka¿dego do nauki sugeruj¹c, i¿ oœwiata na poziomie podstawowym winna byæ bezp³atna i obowi¹zkowa, edukacja techniczna i zawodowa powszechnie dostêpna, a oœwiata na poziomie wy¿szym dostêpna w zale¿noœci od zalet osobistych.¹⁰⁵

Dokumentem systemu uniwersalnego, który wraz z Deklaracj¹

podkre-œla znaczenie edukacji ujmuj¹c w sposób bardziej obszerny miêdzynarodowo uznane cele edukacji jest Miêdzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, So-cjalnych i Kulturalnych. Pakt -podobnie jak Deklaracja – podkreœla uznanie przyrodzonej godnoœci oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich cz³on-ków wspólnoty ludzkiej jako podstawê wolnoœci, sprawiedliwoœci i pokoju na

œwiecie¹⁰⁶, jednak dostrzega koniecznoœæ umo¿liwienia wszystkim ludziom korzystania z praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych,¹⁰⁷ w tym pra-wa ka¿dego do nauki podkreœlaj¹c, i¿ nauka winna zmierzaæ do pe³nego rozwoju osobowoœci i poczucia ludzkiej godnoœci oraz umacniaæ poszanowanie dla praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci.¹⁰⁸ Pakt potwierdzaj¹c cele edukacji ujête w Deklaracji podkreœla, i¿ nauka winna umo¿liwiaæ wszyst-kim efektywny udzia³ w wolnym spo³eczeñstwie, rozwijaæ zrozumienie, tole-rancjê i przyjaŸñ miêdzy wszystkimi narodami i grupami rasowymi, etnicz-nymi i religijetnicz-nymi, jak równie¿ popieraæ dzia³alnoœæ Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz utrzymania pokoju.¹⁰⁹

102 Tekst w: B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Prawa cz³owieka. Dokumenty miê-dzynarodowe, Toruñ 1993.

103 Art. 26 pkt 2 Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka.

104 Ibidem, art. 26 pkt 3.

105 Ibidem, art. 26 pkt 1.

106 Preambu³a ka¿dego z Miêdzynarodowych Paktów Praw Cz³owieka.

107 Ibidem.

108 Ibidem, art. 13 pkt 1.

109 Ibidem.

W celu pe³nej realizacji prawa do nauki, Pakt zobowi¹zuje pañstwa do wprowadzania nauczania podstawowego jako obowi¹zkowego, bezp³atnego i dostêpnego dla wszystkich,¹¹⁰ nauczania œredniego, w tym technicznego i zawodowego jako ogólnie dostêpnych uwzglêdniaj¹c potrzebê wprowadza-nia bezp³atnej nauki¹¹¹ oraz nauczania wy¿szego jako dostêpnego na podsta-wie kryterium zdolnoœci.¹¹² Pakt popiera nauczanie elementarne i jego roz-wój w mo¿liwie jak najwiêkszym stopniu dla osób, które nie otrzyma³y lub nie ukoñczy³y pe³nego wykszta³cenia podstawowego¹¹³ oraz popiera rozwój systemu szkó³ wszystkich stopni, w tym ustanowienia odpowiedniego syste-mu stypendiów i systematyczn¹ poprawê warunków materialnych personelu nauczaj¹cego.¹¹⁴

Pakt uwzglêdniaj¹c prawa rodziców, zobowi¹zuje pañstwa do poszano-wania ich wolnoœci w zakresie wyboru dla swych dzieci szkó³ innych ni¿

szko³y publiczne, ale odpowiadaj¹ce minimalnym wymaganiom edukacyjnym zatwierdzonym przez pañstwo, jak równie¿ zapewnienia swym dzieciom wy-chowania religijnego i moralnego, zgodnie z w³asnymi przekonaniami.¹¹⁵

Uwzglêdniaj¹c miêdzynarodowo przyjête cele edukacji, Pakt dopuszcza mo¿liwoœæ tworzenia i prowadzenia zak³adów oœwiatowych przez ró¿ne osoby i instytucje podkreœlaj¹c jednoczeœnie, i¿ zakazane winno byæ naruszanie wolnoœci tych osób i instytucji wraz z zastrze¿eniem, i¿ przestrzegane bêd¹ zasady dotycz¹ce ustalonych celów edukacji, a nauka udzielana w tych za-k³adach bêdzie odpowiadaæ minimalnym wymaganiom ustalonym przez pañ-stwo.¹¹⁶

W Komentarzu Ogólnym do art. 13 Paktu Gospodarczego Komitetu Na-rodów Zjednoczonych ds. Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 8 grudnia 1999 r. zosta³ poruszony w szerokim zakresie problem celów edukacji oraz koniecznoœæ realizacji tych celów, nawet wtedy, gdy jest to spra-wa odleg³a. Edukacja, zdaniem Komitetu, bêd¹c prawem s³u¿¹cym do urzeczy-wistniania innych praw, koreluje z dostêpnoœci¹ i bezpieczeñstwem ekono-micznym. Jawi siê czêsto jako pierwszorzêdne narzêdzie do wyzwolenia z ubóstwa, dowartoœciowania kobiet, zabezpieczenia dzieci przed ekploatator-sk¹ i niebezpieczn¹ prac¹ czy wyzyskiem seksualnym. Komitet podkreœla koniecznoœæ uznania edukacji za najlepsz¹ inwestycjê finansow¹, bowiem wyedukowany i oœwiecony, aktywny umys³, zdolny do swobodnej i wszech-stronnej penetracji stanowi jedno z narzêdzi i zdobyczy bytu ludzkiego.¹¹⁷

110 Ibidem, art. 13 pkt 2 a).

111 Ibidem, art. 13 pkt 2 b).

112 Ibidem, art. 13 pkt 2 c).

113 Ibidem, art. 13 pkt 2 d).

114 Ibidem, art. 13 pkt 2 f).

115 Ibidem, art. 13 pkt 3.

116 Ibidem, art. 13 pkt 4.

117 Pkt 1 : Prawo do nauki (art..13), w: Implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. General Comment No.13: The Right to Educa-tion 8 grudnia 1999.– UN Doc.E/C.12/1999/10.

Miêdzynarodowo ustalone cele edukacji ujête w art. 13 Paktu – zdaniem Komitetu – dotycz¹c w pe³ni edukacji publicznej i prywatnej odzwierciedlaj¹ zarówno fundamentalne cele i zasady Narodów Zjednoczonych, jak i koniecz-noœæ ukierunkowania edukacji na poczucie godnoœci, przygotowanie ludzi do uczestnictwa w swobodnym spo³eczeñstwie, potrzebê zrozumienia dla wszystkich grup etnicznych, rasowych i religijnych z podkreœleniem celów edukacyjnych najbardziej fundamentalnych, uwzglêdniaj¹cych pe³ny rozwój osobowoœci ludzkiej.¹¹⁸

Cele edukacji ulegaj¹c modyfikacjom, przemianom, ewolucji prowokuj¹ do wprowadzania coraz to nowych elementów. W interpretacji Komitetu, istotny jest problem równoœci p³ci czy poszanowania œrodowiska, które po-dobnie jak wydolnoœæ systemu edukacji, dostêpnoœæ, akceptowalnoœæ czy ada-ptowalnoœæ wydaj¹ siê byæ niezbêdnymi, wywieraj¹cymi olbrzymi wp³yw na kszta³t miedzynarodowo przyjêtego idea³u edukacyjnego.¹¹⁹

Ujêty w Komentarzu element wydolnoœci, zwi¹zany z funkcjonowaniem instytucji i programów edukacyjnych ogólnie dostêpnych, zwraca uwagê na problem zdrowia i bezpieczeñstwa w szkole, warunki sanitarne, wyszkolenie nauczycieli, korzystanie z bibliotek, urz¹dzeñ komputerowych czy technolo-gii informatycznej.¹²⁰

Element dostêpnoœci, zdaniem Komitetu, wydaje siê byæ nieodzowny, bowiem gwarancja dostêpu wszystkich do instytucji i programów edukacyj-nych, w ramach jurysdykcji pañstw bêd¹cych stronami Paktu, jest koniecz-na. Owa dostêpnoœæ wykazuje wymiar; niedyskryminacji ujmuj¹c edukacjê dostêpn¹ dla wszystkich grup; dostêpnoœci fizycznej w ramach której eduka-cja winna byæ osi¹galna w bezpiecznym dostêpie fizycznym poprzez dogodn¹ lokalizacjê geograficzn¹ (np. szko³a znajduj¹ca siê w s¹siedztwie), czy za poœrednictwem nowoczesnej technologii (np. programy „nauczania na odle-g³oœæ”); dostêpnoœci ekonomicznej umo¿liwiaj¹cej uzyskanie wykszta³cenia wszystkim grupom spo³ecznym na poziomie podstawowym oraz w miarê mo¿liwoœci œrednim i wy¿szym.¹²¹

Z uwagi na aspekt akceptowalnoœci ujêty w Komentarzu, forma i treœæ edukacji wraz z programami szkolnymi i metodami nauczania winna byæ odpowiednia do zaakceptowania przez uczniów oraz czêsto przez ich rodzi-ców, w³aœciwa kulturowo, dobrej jakoœci oraz zgodna z celami edukacyjnymi art 13 Paktu i minimalnymi standardami edukacyjnymi, jakie aprobowa³oby dane pañstwo.¹²² Adaptowalnoœæ – zdaniem Komitetu – winna polegaæ na stworzeniu edukacji na tyle elastycznej, by mo¿na by³o j¹ dostosowaæ do zmieniaj¹cych siê potrzeb spo³eczeñstw i wspólnot oraz odpowiadaæ potrzebom

118 Ibidem, pkt 4: I Normatywna treϾ art.. 13, art. 13 (1): Cele edukacji.

119 Ibidem, pkt 6: art. 13 ust. 2: Prawo do otrzymania edukacji – kilka uwag ogól-nych.

120 Ibidem, pkt 6 a).

121 Ibidem, pkt 6 b).

122 Ibidem, pkt 6 c).

uczniów w ich ró¿norodnych sytuacjach spo³ecznych oraz kulturowych¹²³ uznaj¹c za priorytet interesy ucznia.¹²⁴

Wœród miêdzynarodowo ujêtych celów edukacji elementem stanowi¹cym wartoœæ nadrzêdn¹ – zgodnie z wol¹ Komitetu – winna byæ wolnoœæ rodziców do wychowania dzieci zgodnie z w³asnymi przekonaniami, nauczanie w

szko-³ach publicznych religii i etyki udzielanej w sposób bezstronny i obiektywny wraz z poszanowaniem swobody opinii, sumienia i ekspresji oraz wolnoœæ rodziców co do wyboru dla swych dzieci szkó³ innych ni¿ szko³y publiczne.

Komitet podkreœlaj¹c, i¿ elementem istotnym w ujêciu ca³ego szkolnego systemu discyplinarnego i wychowawczego jest stosowanie odpowiednich form dyscypliny szkolnej, opartej na fundamentalnej zasadzie przewodniej prawa miêdzynarodowego praw cz³owieka, uwa¿a, i¿ kary cielesne oraz pu-bliczne poni¿anie winny byæ wyeliminowane, bowiem ¿adna forma dyscypli-ny nie mo¿e naruszaæ praw opartych na Pakcie. Komitet uznaj¹c koniecz-noœæ podjêcia kroków, by dyscyplina, która jest niezgodna z Paktem, nie wystêpowa³a w ¿adnej publicznej czy prywatnej instytucji edukacyjnej, uznaje inicjatywy pañstw, które aktywnie wspieraj¹ szko³y, wprowadzaj¹ce pozytywne, wolne od przemocy podejœcie do dyscypliny szkolnej.¹²⁵

Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oœwiaty z 1 5 grudnia 1960 r., ratyfikowana przez Polskê w 1964 r., jest kolejnym standardem uniwersalnym, obowi¹zuj¹cym polsk¹ oœwiatê, dotycz¹cym miê-dzynarodowo ustalonych celówh edukacji. Konwencja w sposób bardzo szcze-gó³owy rozwa¿a problem zakazu dyskryminacji w dziedzinie oœwiaty i jedna-kowego traktowania uznaj¹c za niedopuszczalne zamkniêcie komukolwiek dostêpu do edukacji b¹dŸ jego ograniczenie.¹²⁶

Pañstwa, bêd¹ce stronami Konwencji zobligowane s¹ do opracowywania, rozwijania i wprowadzania w ¿ycie polityki ogólnopañstwowej maj¹cej na celu zapewnienie jednakowych mo¿liwoœci i jednakowego traktowania w dziedzinie oœwiaty.¹²⁷ Konwencja, podobnie jak inne dokumenty systemu uniwersalnego podkreœla, i¿ celem edukacji winien byæ pe³ny rozwój osobo-woœci ludzkiej wraz z poszanowaniem praw cz³owieka i podstawowych wol-noœci. Edukacja, zgodnie z Konwencj¹ winna sprzyjaæ wzajemnemu zrozu-mieniu, tolerancji i przyjaŸni miêdzy wszystkimi narodami, grupami rasowymi i religijnymi, a tak¿e popieraniu dzia³alnoœci Narodów Zjednoczo-nych na rzecz utrzymania pokoju.¹²⁸

W œwietle postanowieñ Konwencji rodzice powinni mieæ zagwarantowa-n¹ mo¿liwoœæ posy³ania swych dzieci do szkó³ prywatnych odpowiadaj¹cych minimalnym wymaganiom ustalonym przez pañstwo oraz zapewnion¹ mo¿liwoœæ

123 Ibidem, pkt 6 d).

124 Ibidem, pkt 7.

125 Ibidem, art. 13 ust. 2: Prawo do otrzymania edukacji – kilka uwag ogólnych, pkt 41.

126 Art. 1 pkt 1 a) Konwencji w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oœwia-ty z 15 grudnia 1960 r., w: Dz. U. z dnia 19 listopada 1964 r., Nr 40, poz. 268 – za³¹cznik.

127 Ibidem, art. 4.

128 Ibidem, art. 5 pkt 1 a).

wychowania swoich dzieci pod wzglêdem moralnym i religijnym zgodnie ze swymi osobistym przekonaniami. Konwencja dodaje ponadto, i¿ nie wolno nikomu ani indywidualnie ani grupowo narzucaæ religijnego wychowania niezgodnego z ich przekonaniami.¹²⁹

Konwencja uznaje prawo mniejszoœci narodowych do prowadzenia

Konwencja uznaje prawo mniejszoœci narodowych do prowadzenia

W dokumencie Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (Stron 45-63)