Formy ochrony cudzoziemców

Zjawisko wspó³czesnych migracji jest o tyle z³o¿one, ¿e powody, dla któ-rych ludzie opuszczaj¹ swój kraj pochodzenia, s¹ nie tylko zró¿nicowane, ale te¿ czêsto nak³adaj¹ siê na siebie. Stosunkowo liczn¹ grupê stanowi¹ mi-granci ekonomiczni, a wiêc osoby, które w poszukiwaniu lepszego statusu materialnego dobrowolnie opuszczaj¹ swój kraj i migruj¹ zarobkowo. Czy uczyni¹ to legalnie, czy te¿ skorzystaj¹ np. z us³ug przemytników, zale¿y od wielu czynników, m.in. od indywidualnej sytuacji, kraju pochodzenia, polity-ki migracyjnej pañstwa docelowego pobytu.

Inn¹ grupê stanowi¹ osoby, które emigruj¹ ze wzglêdu na gro¿¹ce im niebezpieczeñstwo. Czêœæ z nich to uchodŸcy sensu stricto, a wiêc jednostki, które uciekaj¹ z w³asnego kraju w obawie przed przeœladowaniami, spe³nia-j¹ce kryteria okreœlone w Konwencji genewskiej dot. statusu uchodŸców (dalej jako Konwencja genewska)²¹ oraz w Protokole nowojorskim²². Pomimo ¿e definicja zawarta w tych umowach miêdzynarodowych jest najczêœciej stoso-wana, to jednak jej interpretacja jest ró¿na. Czêsto te¿ przyjmowane s¹

17 Pierwotnie zak³adano, ¿e powstanie on do 2010 r., ale w dokumentach organów wspólnotowych zak³adano ewentualne przesuniêcie cezury na rok 2012.

18 Rozporz¹dzenie PE i Rady nr 349/2010 z 19 maja 2010 r. w sprawie utworze-nia Europejskiego Urzêdu Wsparcia w dziedzinie Azylu, Dz. Urz. UE z 29 maja 2010 r., L 132/11.

19 European Pact on Immigration and Asylum, przyjêty przez Radê Europejsk¹ we wrzeœniu 2008, dokument dostêpny w wersji elektronicznej <http://register.consilium.euro-pa.eu/pdf/en/08/st13/st13440.en08.pdf>, dostêp: ??????????

20 Pkt 4 Preambu³y Rozporz¹dzenia 349/2010.

21 Konwencja dot. statusu uchodŸców sporz¹dzona w Genewie 28 lipca 1951 r., Dz. U.

1991, Nr 119, poz. 515.

22 Protokó³ dot. statusu uchodŸców sporz¹dzony w Nowym Jorku 31 stycznia 1967 r.

Dz. U. 1991, nr 119, poz. 517 i 518.

rozwi¹zania szczegó³owe, które to pojêcie modyfikuj¹, np. ze wzglêdu na specyfikê zjawisk uchodŸczych w danym regionie œwiata²³.

Coraz liczniejsze s¹ ruchy migracyjne jednostek, które co prawda nie s¹ przeœladowane indywidualnie, ale szukaj¹ schronienia przed gro¿¹cym im niebezpieczeñstwem natury ogólnej. Dotyczy to zw³aszcza ucieczek z regio-nów dotkniêtych klêskami ¿ywio³owymi lub objêtych dzia³aniami zbrojnymi.

Nale¿y zauwa¿yæ, i¿ osoby migruj¹ce w zwi¹zku ze zmianami œrodowiska naturalnego mog¹ korzystaæ z ochrony miêdzynarodowej w stosunkowo nie-wielkim stopniu. Co prawda równie¿ i ta grupa jest okreœlana mianem uchodŸców, a w ka¿dym razie podlega ochronie Wysokiego Komisarza Naro-dów Zjednoczonych do spraw UchodŸców (par.6 lit.A (ii) e Statutu UNHCR), to jednak klêska ¿ywio³owa czy degradacja œrodowiska nie stanowi¹

„prze-œladowania” w rozumieniu konwencji genewskiej²⁴. Na poziomie miêdzyna-rodowym nie s¹ to równie¿ okolicznoœci, na które mo¿na siê powo³aæ

bezpo-œrednio w wypadku ochrony przed wydaleniem lub wnioskuj¹c o objêcie ochron¹ uzupe³niaj¹c¹, choæ takie propozycje by³y ju¿ brane pod uwagê.

Ewentualnie mo¿na wtedy poszukiwaæ zwi¹zku pomiêdzy warunkami ¿ycia w kraju pochodzenia a naruszeniem prawa do ¿ycia oraz nara¿eniem na nieludzkie traktowanie²⁵.

Prowadzenie w³aœciwej polityki migracyjnej jest dodatkowo utrudnione ze wzglêdu na brak jednoznacznego zwi¹zku pomiêdzy powodem emigracji a legalnoœci¹ przekroczenia granicy i pobytu. Obecnie mamy do czynienia z tzw. mieszanymi przep³ywami migracyjnymi, gdzie wœród osób przekracza-j¹cych granice pañstw znajduj¹ siê zarówno migranci ekonomiczni, jak i oso-by potrzebuj¹ce ochrony miêdzynarodowej.

W Konstytucji RP wystêpuj¹ dwie instytucje ochrony cudzoziemców – s¹ to azyl i status uchodŸcy. Zgodnie z art.56 ust.1 Konstytucji cudzoziemcy mog¹ korzystaæ z prawa do azylu na zasadach okreœlonych w ustawie. Nato-miast w ustêpie 2 tego artyku³u stanowi siê, ¿e cudzoziemcowi, który poszu-kuje na terenie RP ochrony przed przeœladowaniem, mo¿e byæ przyznany status uchodŸcy zgodnie z wi¹¿¹cymi RP umowami miêdzynarodowymi.

W prawie polskim zatem nastêpuje wyraŸne rozró¿nienie pomiêdzy instytu-cj¹ azylu, bêd¹c¹ form¹ ochrony udzielanej w ramach swobody i prawa wewnêtrznego pañstwa oraz instytucj¹ uchodŸstwa. Ta ostatnia jest form¹

23 Uwagi pojêciowe zob. B. Miko³ajczyk, Osoby ubiegaj¹ce siê o status uchodŸcy. Ich prawa i standardy traktowania, Katowice 2004, s. 21–30. Por. art. 1, ust. 2 Konwencji dotycz¹cej specyficznych aspektów problemów uchodŸstwa w Afryce z 1969 r., 1001 UNTS 46, albo Deklaracja z Kartageny 1984 tekst, [w:] Basic Documents on international Migra-tion Law, red. R. Plener, The Hague-Boston-London 1997, s. 192.

24 Statut Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw UchodŸców zosta³ przyjêty w formie Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych Nr 428 (V) z dnia 14 grudnia 1950 r. Por. tak¿e B. Wierzbicki, UchodŸcy w prawie miêdzynarodowym, Warszawa 1993, s. 26.

25 Zob. V. Kolmannskog, F. Myrstad, Environmental displacement in European Asylum Law, „European Journal of Migration and Law” 2009, nr 11, s. 313–326.

ochrony umocowan¹ w prawie miêdzynarodowym, której udzielanie jest re-gulowane przede wszystkim w konwencji genewskiej.

Katalog form ochrony cudzoziemców w polskim porz¹dku prawnym jest rozszerzony poprzez ustawê o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na teryto-rium RP (dalej: ustawa o udzielaniu ochrony)²⁶. W art. 3 ust. 1 tego aktu, poza statusem uchodŸcy i azylem, wymienia siê jeszcze ochronê uzupe³niaj¹-c¹, pobyt tolerowany oraz ochronê czasow¹.

Nie mo¿na pomin¹æ rozwi¹zañ prawnych, które umo¿liwiaj¹ pomoc ofia-rom handlu ludŸmi. Na podstawie art. 53, ust.3, pkt 15 ustawy o cudzoziem-cach²⁷, cudzoziemcowi, który jest ofiar¹ handlu ludŸmi w rozumieniu decyzji ramowej Rady z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie zwalczania handlu ludŸmi²⁸ udziela siê zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Cudzoziemiec musi jednak¿e przebywaæ na terytorium RP, podj¹æ wspó³pracê z organami w³aœciwymi do zwalczania tego przestêpstwa, a tak¿e zerwaæ kontakty z oso-bami podejrzanymi o pope³nienie czynów zabronionych zwi¹zanych z han-dlem ludŸmi. W ocenie Komitetu Praw Cz³owieka warunek podjêcia wspó³-pracy z organami pañstwa powinien byæ wyeliminowany; stwierdzi³ on:

Pañstwo Strona powinno ponadto podj¹æ œrodki, w tym legislacyjne, w celu zapewnienia, ¿e udzielenie pomocy ofierze handlu ludŸmi nie bêdzie uwarun-kowane podjêciem przez ofiarê wspó³pracy w postêpowaniu²⁹. Komitet jedno-czeœnie zauwa¿y³, ¿e co prawda do kodeksu karnego zosta³y wprowadzone przepisy definiuj¹ce handel ludŸmi, to jednak brakuje norm chroni¹cych ofiary tego handlu przed œciganiem, zatrzymaniem lub karaniem za nielegal-ny wjazd, nielegalnielegal-ny pobyt lub za dzia³ania, w które s¹ one zaanga¿owane, a które s¹ bezpoœredni¹ konsekwencj¹ ich sytuacji jako ofiar handlu ludŸmi³⁰. Zgodnie z art. 53a, ust. 2, pkt 4 ustawy o cudzoziemcach w wypadku, gdy cudzoziemiec przebywa na terytorium RP nielegalnie, ustawodawca pozosta-wia organom pañstwa pewien luz decyzyjny wskazuj¹c, i¿ mo¿na udzieliæ zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Wymaga siê wyst¹pienia przes³anki prawdopodobieñstwa, ¿e cudzoziemiec jest ofiar¹ handlu ludŸmi, co musi zostaæ stwierdzone przez organ w³aœciwy do prowadzenia postêpo-wania w tym zakresie.

Cudzoziemcy spe³niaj¹cy powy¿sze kryteria s¹ uprawnieni do œwiadczeñ w formie interwencji kryzysowej, schronienia, posi³ku, niezbêdnego ubrania oraz zasi³ku celowego na podstawie art.5a ustawy o pomocy spo³ecznej³¹.

Zgodnie z art. 13, ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, status uchodŸcy nadaje siê osobie, która na skutek uzasadnionej

26 Dz. U. 2003, Nr 128, poz. 1176.

27 Ustawa z 13 czerwca 2003 r., tekst jednolity Dz.U. 2006, Nr 234, poz. 1694.

28 Dz. Urz. UE L 203 z 1 sierpnia 2002 r.

29 CCPR/C/POL./CO/6, pkt 15 – na podstawie t³umaczenia udostêpnianego na w wersji elektronicznej przez Ministerstwo Sprawiedliwoœci: <www.bip.ms.gov.pl>, dostêp: 20.10.2011.

30 CCPR/C/POL/CO/6, pkt 14.

31 Zmiana wprowadzona ustaw¹ z 24 paŸdziernika 2008 r., Dz. U. Nr 216, poz. 1367

– wesz³a w ¿ycie z dniem 1 stycznia 2009 r.

obawy przed przeœladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowoœci, pogl¹dów politycznych, przynale¿noœci do okreœlonej grupy

spo-³ecznej nie chce lub nie mo¿e korzystaæ z ochrony tego kraju. S¹ to przes³an-ki odpowiadaj¹ce wymogom okreœlonym w art. I A konwencji genewsprzes³an-kiej.

Wczeœniej ustawodawca bezpoœrednio odsy³a³ do treœci tej umowy miêdzyna-rodowej i na jej podstawie s¹downictwo administracyjne dokonywa³o wy-k³adni pojêcia uchodŸcy³². NSA orzek³ m.in., i¿ weterani wojenni, czyli byli

¿o³nierze lub cz³onkowie ruchu oporu, mog¹ stanowiæ szczególn¹ grupê

spo-³eczn¹ w rozumieniu art. I A pkt 2 konwencji genewskiej³³. W praktyce orzeczniczej wyjaœniano pojêcie przeœladowania z powodu religii, które w ocenie s¹du obejmuje zabranianie przynale¿noœci do okreœlonej wspólnoty religijnej, udzia³u w obrzêdach lub prywatnego, nauczania religii. Mog¹ to byæ równie¿ formy dyskryminacji stosowane wobec osób praktykuj¹cych swo-j¹ religiê lub przynale¿¹cych do okreœlonej wspólnoty religijnej³⁴. W jednym z orzeczeñ podniesiono, ¿e do uznania, i¿ obawa przed przeœladowaniem jest uzasadniona, niezbêdne jest – poza elementem subiektywnym – wyst¹pienie czynników obiektywnych w postaci informacji o warunkach i polityce prowa-dzonych w kraju pochodzenia³⁵. W aktualnym stanie prawnym pojêcie

prze-œladowania zosta³o doprecyzowane w art. 13, ust. 3, i art. 14 ustawy, które s¹ powtórzeniem art.9 i 10 dyrektywy Rady 2004/83/WE dotycz¹cej przes³anek nadawania statusu uchodŸcy lub udzielania ochrony subsydiarnej (tzw. dy-rektywa kwalifikacyjna)³⁶. Warto wskazaæ, i¿ na tym tle w ocenie s¹downic-twa administracyjnego przes³ank¹ nadania statusu uchodŸcy mog¹ byæ

wy-³¹cznie konkretne powody przeœladowania lub uprawdopodobnienie istnienia okolicznoœci mog¹cych stworzyæ uzasadniona obawê przed przeœladowa-niem³⁷. Wydaje siê konieczne wykazanie istnienia rzeczywistego i konkretne-go zwi¹zku pomiêdzy zachowaniem lub okreœlonymi cechami osoby ubiegaj¹-cej siê o status uchodŸcy a prawdopodobieñstwem ewentualnej represji. Sam fakt zaistnienia naruszeñ praw cz³owieka w danym pañstwie nie jest uzna-wany za wystarczaj¹cy, jeœli nie ma on wp³ywu na sytuacjê osoby wnioskuj¹-cej. Ponadto przeœladowaniem nie jest ka¿da forma negatywnych konse-kwencji, wynikaj¹cych z niezastosowania siê do przepisów obowi¹zuj¹cych w pañstwie pochodzenia. Wojewódzki S¹d Administracyjny uzna³, i¿ tak¹ przes³ank¹ nie mo¿e byæ obawa przed kar¹ na³o¿on¹ w zwi¹zku z uchyla-niem siê od s³u¿by wojskowej³⁸.

32 Zob. J. Bia³ocerkiewicz, Nowe polskie prawo o cudzoziemcach, Toruñ 2003, s. 122–

–124.

33 Wyrok NSA z 29 sierpnia 2007, II OSK 1551/06.

34 Wyrok NSA z 25 lipca 2007, II OSK 736/06.

35 Ibidem.

36 Dyrektywa Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifika-cji i statusu obywateli pañstw trzecich lub bezpañstwowców jako uchodŸców lub jako osoby, które z innych wzglêdów potrzebuj¹ miêdzynarodowej ochrony oraz zawartoœci przyznawa-nej ochrony, Dz. Urz. UE L 304/12, 30.9.2004.

37 Por. wyrok WSA w Warszawie, 27 paŸdziernika 2010 r., VSA/Wa 900/10.

38 Ibidem, VSA/Wa 900/10.

Now¹ instytucj¹, wprowadzon¹ nowelizacj¹ z 2008 r., jest ochrona uzu-pe³niaj¹ca³⁹. Udziela siê jej osobom, które nie mog¹ byæ uznane za uchodŸ-ców, ale w przypadku powrotu do kraju ojczystego mog³yby doznaæ powa¿nej krzywdy. W myœl art.15 ustawy o udzielaniu ochrony na terytorium RP po-wa¿n¹ krzywdê stanowi nara¿enie na orzeczenie kary œmierci lub wykonanie egzekucji, tortury, nieludzkie lub poni¿aj¹ce karanie lub traktowanie oraz powa¿ne, zindywidualizowane zagro¿enie dla ¿ycia lub zdrowia wynikaj¹ce z powszechnego stosowania przemocy wobec ludnoœci cywilnej w sytuacji miê-dzynarodowego lub wewnêtrznego konfliktu zbrojnego. W ustawie wskazuje siê na to, i¿ takie ryzyko musi mieæ charakter rzeczywisty i w³aœnie ze wzglêdu na nie cudzoziemiec nie chce lub nie mo¿e korzystaæ z ochrony kraju pochodzenia. W art. 20 ustawy zosta³y wyliczone przes³anki odmowy udzielenia ochrony uzupe³niaj¹cej.

Samo wprowadzenie ochrony uzupe³niaj¹cej jest wa¿nym krokiem ku zapewnieniu ochrony osobom, które rzeczywiœcie jej potrzebuj¹, ale nie s¹ przeœladowane indywidualnie. Wydaje siê jednak, ¿e mo¿na by³o pójœæ nieco dalej, w pe³ni zrównuj¹c status uchodŸców i osób, które uzyska³y ochronê uzupe³niaj¹c¹. Takie rozwi¹zania s¹ sygnalizowane przez Komisjê Europej-sk¹, a ich przyjêcie mo¿e zaowocowaæ nowelizacj¹ dyrektywy 2003/9/ WE ustanawiaj¹c¹ minimalne normy przyjmowania osób ubiegaj¹cych siê o azyl⁴⁰. W pe³ni podzielam pogl¹d zawarty w opinii Komitetu Regionów UE,

¿e ze wzglêdu na zasadnicze zmiany w zjawiskach generuj¹cych uchodŸstwo z kraju ojczystego nale¿a³oby traktowaæ ochronê uzupe³niaj¹c¹ jako dodatko-w¹, ale nie gorsz¹, podrzêdn¹ czy drugorzêdn¹⁴¹.

Przyk³adem wspomnianego zró¿nicowania jest treœæ przepisów odnosz¹-cych siê do dokumentu podró¿y. Na dzieñ dzisiejszy uchodŸcy otrzymuj¹ taki dokument wa¿ny na okres 2 lat od daty wydania i kartê pobytu na okres 3 lat od daty wydania. Natomiast cudzoziemcy korzystaj¹cy z ochrony uzu-pe³niaj¹cej s¹, na podstawie art. 73 ust.1 ustawy o cudzoziemcach, uprawnie-ni do uzyskauprawnie-nia polskiego dokumentu podró¿y w sytuacji, gdy utracili ouprawnie-ni dokument podró¿y, uleg³ on zniszczeniu b¹dŸ utraci³ wa¿noœæ, a uzyskanie nowego dokumentu jest niemo¿liwe. Dokument ten na mocy art.73 ust.3 jest wa¿ny przez rok. Karta pobytu zachowuje wa¿noœæ przez okres 2 lat od daty wydania.

Ochrona czasowa jest udzielana cudzoziemcom masowo wkraczaj¹cym na terytorium RP, którzy opuœcili swój kraj lub okreœlony obszar geograficz-ny z powodu obcej inwazji, wojgeograficz-ny, wojgeograficz-ny domowej, konfliktów etniczgeograficz-nych lub ra¿¹cych naruszeñ praw cz³owieka (art.106 ust.1 ustawy o udzielaniu ochro-ny na terytorium RP). Ochroochro-ny czasowej udziela siê do momentu, gdy

mo¿li-39 Wprowadzona nowel¹ z 29 maja 2008 r., Dz. U. 2008, Nr 70, poz. 416.

40 Dz.Urz. UE L, 31,2003, s. 18; por. Zielona Ksiêga w sprawie przysz³ego wspólnego europejskiego systemu azylowego, Com/2007/0301/, s. 6.

41 Opinia Komitetu Regionów, Przysz³y europejski wspólny system azylowy, Dz. Urz.

UE, 05.07.2008, C 172/05, par. 22–23.

wy jest powrót cudzoziemców do uprzedniego miejsca zamieszkania,

jednak-¿e nie d³ujednak-¿ej ni¿ przez okres roku (art.106 ust.2). Okres ten mojednak-¿e ulec wyd³u¿eniu o 6 miesiêcy, jeœli po up³ywie roku nie usta³y przyczyny, dla których udzielono ochrony czasowej, ale nie mo¿e to nast¹piæ wiêcej ni¿

dwukrotnie (art.106, ust. 3) .

Azyl, w myœl art. 90 ust.1 ustawy o udzielaniu ochrony na terytorium RP, mo¿e byæ udzielony, jeœli jest to niezbêdne do zapewnienia ochrony cu-dzoziemcowi oraz przemawia za tym wa¿ny interes RP. Nawet jednak, kiedy wyst¹pi¹ obie wymienione przes³anki, organy pañstwa nie maj¹ obowi¹zku pozytywnego rozpatrzenia wniosku, poniewa¿ ustawodawca zastrzeg³, i¿ azyl

„mo¿e” byæ udzielony. Swoboda uznania pañstwa w tym zakresie wynika tak¿e z treœci art. 56, ust.1 Konstytucji RP. Mo¿na zatem stwierdziæ, i¿ w obecnym stanie prawnym azyl pozostaje prawem pañstwa, którego realizacja nie ma odpowiednika w materialnym prawie jednostki podmiotowym do azylu. Zasad-niczo tak siê kszta³tuje prawnomiêdzynarodowe rozumienie azylu⁴².

Prawo do ubiegania siê o azyl jest zawarte w art.14 Powszechnej Dekla-racji Praw Cz³owieka, ale nie uwzglêdnia go ani Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ani Europejska Konwencja o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci. Jest ono natomiast obecne w art. 22, par.7 Amerykañskiej Konwencji Praw Cz³owieka, gdzie wskazuje siê, i¿ ka¿-dy ma prawo zwracaæ siê o azyl oraz uzyskaæ azyl na obcym terytorium zgodnie z prawem miêdzynarodowym i prawem tego pañstwa⁴³. Podobne gwarancje zawiera art. 12, ust.3 Afrykañskiej Karty Praw Cz³owieka i Lu-dów: ka¿da osoba ma prawo w sytuacji gdy jest przeœladowana, zwracaæ siê o azyl i uzyskiwaæ azyl w innych krajach, zgodnie z prawem tych krajów oraz konwencjami miêdzynarodowymi⁴⁴.

W myœl art. 97, ust. 1, pkt 1 ustawy o zapewnieniu cudzoziemcom ochro-ny na terytorium RP zgodê na pobyt tolerowaochro-ny wydaje siê w przypadku, gdy wydalenie cudzoziemca mog³oby nast¹piæ jedynie do kraju, w którym zagro¿one by³oby jego prawo do ¿ycia, wolnoœci i bezpieczeñstwa osobistego, w którym móg³by zostaæ poddany torturom albo nieludzkiemu lub poni¿aj¹-cemu traktowaniu albo karaniu lub byæ zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu s¹dowego albo byæ ukarany bez podstawy praw-nej w rozumieniu Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Pod-stawowych Wolnoœci. Niestety, wbrew uwagom formu³owanym w doktrynie, ustawodawca odwo³uje siê w tym przypadku nadal tylko do instrumentu regionalnej ochrony praw cz³owieka, jakim jest EKPCz, nie wspominaj¹c choæby o Miêdzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych⁴⁵. Zgo-da na pobyt tolerowany musi byæ wyZgo-dana równie¿ w sytuacji gdy wyZgo-dalenie

42 Por. J. Bia³ocerkiewicz, Nowe polskie prawo…, s. 147.

43 Tekst polski [w:] Prawa cz³owieka. Dokumenty miêdzynarodowe, opr. i przek³ad B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toruñ 1993, s. 311 i n.

44 Tekst [w:] ibidem, s. 344 i n.

45 Por. J. Bia³ocerkiewicz, Nowe polskie prawo…, s. 156.

stanowi³oby naruszenie prawa do ¿ycia rodzinnego w myœl EKPCz lub naru-sza³oby prawa dziecka okreœlone w Konwencji Praw Dziecka, w stopniu istotnie zagra¿aj¹cym jego rozwoju psychofizycznemu, o czym stanowi art. 97, ust. 1, pkt 1a ustawy⁴⁶.

3. Ochrona przed wydaleniem i gwarancje