Na om aw ianym obszarze można wyróżnić dwa osobne nurty turystyki: pielgrzym kową i krajoznawczą. Pierwsza z nich, zdecydowanie liczniejsza, związana je st z Sanktuarium i skupia się głównie na terenach bezpośrednio do niego przylegających. Druga, nieco mniej liczna, powiązana jest ze szla kami turystycznym i, przechodzącymi przez m iasto i korzysta z usług, położo nych głównie przy rynku i bezpośrednim jeg o otoczeniu.
Kalwaria Zebrzydowska jako ośrodek ruchu turystycznego pojawia się na liście atrakcji M ałopolski, zajm ując 7 miejsce z liczbą 15% wskazań respon d entów krajowych (Raport... 2012), które dotyczą wyłącznie Sanktuarium. Jest on, w raz z Dróżkami głównym obszarem zainteresowania pielgrzymów kalwaryjskich, których rocznie przybywa ok. 1,5 min (Urząd Miasta i Gmi ny Kalwaria Zebrzydowska 2014). Liczba ta zm ieniała się na przestrzeni lat na skutek zmiennych uwarunkow ań historycznych (Jackowski 1995), jednak
Kalwaria Zebrzydowska m ia sto i Sanktuariu m . Proble m y rozw oju przestrzennego miasta
-wciąż jest jednym z najważniejszych celów pielgrzym ów polskich oraz zagra nicznych. Pierwsi p ą tn ic y głównie spośród ludności lokalnej, odwiedzali to miejsce już od roku 1608, czyli jeszcze przed zakończeniem budow y Kapli cy. Sprowadzenie do Kościoła Obrazu M atki Boskiej Anielskiej (w 1641 roku), zapoczątkowało kult M aryjn y przyciągający wiernych szczególnie tłu m nie w dzień Wniebowzięcia oraz w W ielkim Tygodniu, kiedy odbywały się nabo żeństwa na Dróżkach (Sołjan 1995). Również dziś okres szczególnego nasi lenia ruchu przypada na czas św ią t m aryjnych oraz W ielki Tydzień, kiedy na Dróżkach odpraw iane jest M isterium Męki Pańskiej. Ponieważ obszar zain teresowania pielgrzym ów skupia się w okolicach Sanktuarium, ta m właśnie znajduje się głównie zaplecze noclegowe. Największą ilość łóżek, znacznie przewyższającą inne ośrodki, posiada Dom Pielgrzyma, wchodzący w skład Zespołu Klasztornego (Centrum Kultury... 2014). Nocują w nim gównie zor ganizowane grupy autokarowe, stanowiące większość odwiedzających. Po nadto bezpośrednio przy drodze dojazdowej na górę Żarek (głównie ul. Ko ściuszki) - rozmieszczone są pryw atne kw atery oraz pensjonaty.
Na obszarze samego m iasta ruch turystyczny je st znacznie mniejszy. Zie mia kalwaryjska posiada znaczne w a lo ry krajobrazowe, stw arzające idealne warunki do wycieczek pieszych lub rowerowych, po wyznaczonych ścieżkach oraz szlakach turystycznych. Korzystający z nich turyści nocują w kilku działa jących pensjonatach, niewielkich hotelach i prywatnych kwaterach. Ta skrom na baza noclegowa nie jest rozbudowywana, co znacznie osłabia potencjalny ruch turystyczny. Elementy ruchu pielgrzymkowego oraz turystyki krajoznaw czej przedstawia rycina 4.
Z rozdziałem odwiedzających ma związek również istniejący układ komu nikacyjny, w którym można wyróżnić kilka głównych nurtów. Pierwszy, docelo wo kończący się na parkingu Sanktuarium, obsługuje odwiedzających go piel grzymów. Drugi dotyczy ruchu, związanego z życiem m iasta oraz tranzytu przechodzącego przez jego teren. Ich miejscami wspólnym i są ulice Krakow ska i Jagiellońska (odcinki drogi krajowej) oraz rynek - głów ny węzeł komu nikacyjny całej gminy. Niestety jeg o atrakcyjność znacznie obniża dom inacja intensywnego ruchu kołowego. Pielgrzymi, często nie zatrzym ując się, ja d ą na górę Żarek, ulicami 3 M aja i Kościuszki. M ając zagw aran to w a n y na miej scu nocleg i wyżywienie, rzadko w racają do centrum Kalwarii, nie znajdując w nim ciekawych o fe rt spędzenia wolnego czasu. W świadom ości pielgrzy mów miasto (reprezentowane głównie przez ulicę Krakowską, Jagiellońską i rynek), stanowi więc jedynie przestrzeń przejazdu do zasadniczego celu. Dla pozostałych, przyjezdnych i mieszkańców, Sanktuarium je st oddalonym miejscem, które odwiedzają głównie w przy okazji ważnych uroczystości reli gijnych.
Agata Korzeniowska -MIASTO KALWARIA Z EB R Z Y D O W S K A DK52 WIEŚ BUG AJ g ó r a* Ż A R E K . LEGENDA: D R O G A DO I M SANKTUARIUM (W TYM DK 5 2) G ŁÓW NE CIĄGI s » ® PIE SZ E G O RUCHU
PIELGRZ YM KOW EGO
mmoma DRÓŹKI
KALWARYJSKIE GŁ ÓW N E SZLAKI * • • • • • • • TURYSTYCZNE I RO W E RO W Ą R RYNEKi
.
S LD SANKTUARIUM P k J P DW ORZEC P K S P K I ^ DW ORZEC PK P P j G Ł ÓW N E PARKINGI A OBIEKTY “ BAZY NO CL E G O W E J 1 . DOM PIELGRZYMA 2 . PRYWATNE KWATERY 3. HOTEL WIEŚ BRO DYRyc. 4. Kalwaria Zebrzydow ska. E le m en ty ruchu p ie lg rz y m k o w e g o oraz tu ry s ty k i krajoznawczej.
Źródło: o p ra co w a n ie własne.
Kolejnym istotnym problem em je st dostępność założenia Klasztornego dla pieszych, przybywających komunikacją publiczną, tj. autobusem lub po ciągiem. Brak jest czytelnych i atrakcyjnych ciągów pieszych prowadzących z placu dworcow ego oraz stacji PKP. Brakuje również pomocniczej komunika cji lokalnej łączącej m.in. te ważne punkty. Przyjezdni muszą pokonywać pie szo długie odcinki do Klasztoru, błądząc pośród tras zdominowanych przez ruch sam ochodow y i zakłady produkcyjne oraz w spinając się krętą ulicą Ko ściuszki na górę Żarek.
W a rto również w spom nieć o samych Dróżkach Kalwaryjskich - historycz nych ciągach spacerowych mających w założeniu być obszarami wyciszenia i m odlitwy. Dziś część z nich przechodzi przez zabudowę rozwijających się wsi Bugaj i Brody. W wielu miejscach zachodzi konflikt pomiędzy realizacją co dziennych potrzeb mieszkańców a przebiegiem modlitewnych tras pielgrzy mów.
Podsumowując, pom im o wyjątkowych w alo ró w miejsca, obecne zagospo darow anie przestrzenne Kalwarii Zebrzydowskiej nie sprzyja właściwemu
Kalwaria Zebrzydowska m iasto i Sanktuariu m . Proble m y rozw oju przestrzennego miasta
-rozwojowi turystki i ruchu pielgrzymkowego. Brak je st zaplecza tu ry s ty c z n o - usługowego dla wszystkich przyjezdnych oraz reprezentacyjnej przestrzeni publicznej. Całości powinna dopełniać zróżnicowana oferta miejsc noclego wych, zapewniająca ich odpow iednią liczbę. Opisana sytuacja nie ulega po prawie od lat. W 1995 roku A. Jackowski opisując rozw ijający się ruch piel grzymkowy wskazał na znaczne braki w zakresie in fra s tru k tu ry turystycznej, hamujące możliwy rozwój m iasta jako ośrodka pielgrzymkowego na w zór miast zachodnich.
Poprzez właściwą organizację Kalwaria Zebrzydowska powinna stać się ciekawą przestrzenią dla wszystkich pielgrzymujących oraz odwiedzających, chcących spędzić czas w przyjemnym miejscu w otoczeniu pięknych krajo brazów i zabytków.