W bad an ia ch nad k rajob raza m i pod staw o w ym zagadnieniem je s t do b ór w łaściw ego systemu klas pokrycia terenu, co ma decydujące znacze nie dla oceny jakości krajobrazu oraz je g o użyteczności z punktu widzenia projektowanych inwestycji. Istotność badań pokrycia terenu potw ierdziła European Environmental Agency, tw o rz ą c w 1990 roku dla krajów człon kowskich i kandydujących do Unii Europejskiej tzw. Corine Land Cover, oraz kolejne je g o aktualizacje w latach 2 0 0 0 i 2 0 0 6 (Bossard, Feranec, Otahel 2 0 0 0 ; Mucher, Steinnocher 200 0; Verbürg, van der Steeg, Veldkamp, W il lemen 2009).
W tej części niniejszego o p raco w a nia należy posłużyć się wizją lokalną by określić jaki je s t b ad an y obszar. W tym przykładow ym przypadku jest nim obszar inwestycji „B odzanów ". Badany obszar przedstaw ia mozaikę sześciu ty p ó w krajobrazu należących do dwóch klas, czyli do krajobrazów n aturalnych i antropogenicznych. Krajobrazy natu ra lne to takie, w obrębie których brak je s t widocznych ślad ów bezpośredniej ingerencji gospodarczej w ciągu ostatnieg o roku, co pozwoliło na zainicjow anie naturalnej sukcesji roślinności. Na bad an ym obszarze do tej klasy zaliczono trzy typy krajobra zów o zróżnicow anym stopniu przekształcenia. Są to:
M eto d yka oceny w p ły w u e le k tro w n i w ia tro w y c h na krajobraz
-• lasy o strukturze zbliżonej do b orów i grądów, a także fra g m e n ty d ą browy, lasów łęgowych i łozowiska (typ o najmniejszym stopniu an- tropogenizacji),
• m o n o k u ltu ry leśne, m łodniki i ugory, oraz
• tereny zdegradowane, z których eksploatacji w ycofano się, pozw ala
ją c na n atu ra ln ą sukcesję roślinności.
Krajobrazy antropogeniczne z kolei to takie, w których pokrycie terenu zostało całkowicie urządzone w wyniku działalności gospodarczej. Do klasy tej również zaliczono trzy typy:
• rolniczy,
• przemysłowo-usługowy, oraz
• zabudow y mieszkaniowej (wraz z zielenią i obiektam i położonym i
w bezpośrednim sąsiedztwie domów).
Oczywiście to jest tylko przykład, n a to m ia s t w innych miejscach może występować kilka innych krajob razó w w tych dwóch klasach. Ich w yzna czenie je s t każdorazowo inne, o d p o w ia d a ją c e u w a ru n k o w a n io m lokalnym i podlegające ocenie w ykonaw cy tak, by ja k najbardziej o d p o w ia d a ło to w y m ogom dobrej charakterystyki. Proponowany powyżej pod zia ł je s t jednym z wielu możliwych stosowanych we współczesnej g eografii. W y b ra n y on zo stał jako najlepiej o d p o w ia d a ją c y celom, ja k im służyć ma o praco w a nie dla obszaru „Bodzanów". Elementy krajobrazu m ają troja ki charakter: obsza rowy (np. pola, lasy, zabudowa), liniowy (np. rzeka, droga, linia wysokiego napięcia), lub p unktow y (np. wieża kościoła, komin, m aszt te lekom unika cyjny), przy czym pierwsza określa ogólny ch a ra k te r danego terenu (Bóhm 2008). Założeniem wyjściowym każdego tego typu o prac o w a nia je s t różny w pływ na kompozycję krajob razó w n aturalnych (taki, w którym nie było śla du bytności człowieka przez co najm niej rok, z prze ja w am i n aturalnej sukce sji roślin) i antropogenicznych przez p la no w an ą inwestycję. M o ż liw y w pływ może mieć ch arakte r pozytywny, ja k i n egatyw ny (Myga-Piątek 200 1; O s ta szewska 2002). W ażnym je s t przedstaw ienie rozmieszczenia takiej mozaiki krajobrazów na rysunku bad an eg o obszaru, na przykład w sposób ukazany poniżej (ryc. 1). W ykonanie takiego rysunku w y m a g a znajom ości elemen tarnych zasad karto gra fii, wykorzystania podkładu w postaci ja k n a jd o k ła d niejszej i najaktualniejszej m apy to po graficzn e j terenu, zdjęć satelitarnych oraz w ykonania wizji lokalnej terenu. M a p y do w ykonania takiego rysun ku można uzyskać w sklepach przy urzędach marszałkowskich, zaś zdję cia satelitarne można zakupić w firm a c h pryw atnych. Z aró w n o mapy, ja k i zdjęcia satelitarne powinny być wysokiej jakości i aktualności wykonane i zam ówione w wersji cyfrowej. Jak można zauważyć, na każdym rysunku przedstaw iającym obszar badań należy umieszczać potencjalne rozmiesz
P iotr Wilczyński
-czenie elektrowni, co jest zwykle znane na podstaw ie p o m ia ró w wcześniej szych i dostarczane przez zleceniodawców.
Ryc. 1. Przykład przedstawiania form krajobrazu.
Źródło: P. Wilczyński, W aloryzacja krajob ra zu w raz z ocenq w p ły w u na k rajobraz p ro je k to
w a n e j f a r m y w ia tr o w e j „B o d z a n ó w " zn a jd ujqce j się na terenie gm in Bodzanów oraz Bulko w o w p o w ie cie płockim , woj. m azowie ckie , Eko-Efekt, Warszawa 2011, s. 3.
M eto d yka oceny w p ły w u e le k tro w n i w ia tro w y c h na krajobraz
-Na podstaw ie powyższych prac, potrzebnych do w ykonania rysunku roz mieszczenia ty p ó w krajobrazu na badanym obszarze, badacz powinien za mieścić w dalszej części bardzo szczegółowy opis, p o p a rty analizą fa c h o wej lite ra tu ry na te m a t b adanego obszaru. Opis ten powinien zaw ierać poszczególne elem enty krajobrazu.
Na początek opisuje się rzeźbę terenu. W badanym przypadku obszar „Bodzanów" zajm uje fra g m e n t silnie z d enudow anej rów niny m orenow ej na południowym przedpolu fo rm m arginalnych fazy Zakroczymia. Z racji d łu gotrw ałych procesów peryglacjalnych je s t ona bardzo m o n oto nn a i słabo urozmaicona. Opis rzeźby ma charakteryzow ać nie tylko całość, ale także poszczególne fra g m e n ty bad an eg o terenu oraz opisyw ać ja k poszczególne typy rzeźby w yglą da ją w rzeczywistości.
Potem kolejno określa się pokrycie terenu. Przykładowy obszar, o m ało zróżnicowanej rzeźbie jest również nieurozm aicony pod w zględem pokry cia terenu, jest prawie całkowicie wylesiony. N ajb ardziej zaznaczające się w krajobrazie elem enty to z a bu do w a nia oraz towarzyszące im zadrzew ie nia, a także drogi w dużej części obsadzone drzewam i. Położenie b ad an e go obszaru na uboczu ważniejszych szlaków komunikacyjnych oraz z d a la od większych skupisk ludności nie sprzyjało dotychczas rozw ojowi fo rm działalności gospodarczej innych niż rolnictw o. M o n o to n ii krajobrazu b a d a nego obszaru o dp ow iad a m o n o k u ltu ro w y c h a ra k te r gospodarki, zd o m in o wanej przez sektor rolniczy. Należy w spom nieć w ta kim o prac o w a niu o nie- obszarowych, liniowych rodzajach terenu, ja k d rogi i sieć hydrograficzna.
W kolejnej części charakterystyki podejm uje się te m a t wyróżnionych ro dzajów krajobrazu (rys. 1). Spośród w ystępujących na bad an ym obszarze krajobrazów naturalnych, najmniejszą w a rto ś ć estetyczną i znaczenie eko logiczne m ają krajobrazy z d e g ra do w a n e oraz opuszczone. Było ich je d n a k zbyt m ało i za jm ow a ły zbyt m ały obszar, by na rysunku je pokazać. Jeśli cho dzi o krajobrazy antropogeniczne, nie o d g ry w a ją istotnej roli ekologicznej na obszarze „Bodzanów", n ato m ia s t silnie zróżnicow ane są ich w a lo ry este tyczne. Te w a lo ry należy w każdej charakterystyce podkreślać. Na przykła dowym obszarze tereny z a bu do w y mieszkaniowej cechuje ch arakterystycz ny układ. Największe ciągi za bu do w y tw o rz ą wsie o charakterze ulicówek lub rzędówek, m ających kierunek rów noleżnikow y (lub NW-SE), czyli prze biegających zgodnie z kierunkiem głównych fo rm krajobrazowych tej czę ści Mazowsza, do jakich należą ciągi wzniesień m orenowych, a także doli na Wisły.
P iotr W ilczyński