Docklands - dzielnica portow a, zwyczajowa nazwa części w schodnie go Londynu, która obejm uje położone nad Tamizą obszary pięciu dzielnic: Southwark, Tower Hamlets, N ew ham i Greenwich. Doki z n ajdujące się na tym terenie były daw niej częścią londyńskiego portu. O becnie teren ten przechodzi rew italizację w celu lepszego za go sp o d a ro w a n ia kom ercyjnego i mieszkaniowego. Po raz pierwszy nazwa docklands została użyta w rzą d o wym raporcie dotyczącym p la nó w rewitalizacyjnych w 1971 r. i od tego cza su istnieje w powszechnym użyciu.
W czasach Im perium Rzymskiego, a także w średniowieczu, statki za trzym yw ały się przy małych nabrzeżach w dzisiejszym C ity o f London i So uthwark, na obszarze znanym jako Basen Londyński. Pierwsze bezpieczne i osłonięte miejsca postoju o krętów dla 120 jed nostek zostały zrealizow a ne w XVII w. i stały się w zorem dla doków epoki georgiańskiej. N ależy tu wymienić: dok W est India, o tw a r ty w roku 1802, następnie doki: London (1805), East India (1805), Surrey (1807), St Katharine (1828) i W est India South (1829).
Doki budow ane w czasach w iktoriańskich położone były bardziej na za chód. W ich skład wchodziły: Royal Voctoria (1855), M illw a ll (1868) i Royal A lb e rt (1880). Dok King George V został z b u d ow an y później, w roku 1921.
Pierwotnie teren londyńskich doków s k ład ał się głów nie z nisko poło żonych obszarów bagiennych, nienadających się do użytku rolnego i tylko w m ałym stopniu zaludnionych. Z p ow staniem doków, ich pra cow nicy u tw o rzyli wiele dobrze zorganizow anych społeczności lokalnych z w łasną, odróż niającą ich od innych, kulturą i slangiem . Słaba sieć kom unikacyjna ozna czała dla nich odizolow anie od innych części Londynu. Na przykład Isle of Dogs posiadała tylko dwie drogi: na wyspę i z wyspy; w 192 0 mieszkańcy dzielnicy portow ej zablokow ali dro gi i ogłosili niepodległość (ww w .islandhi- story.org.uk).
Istniały trz y główne rodzaje doków. Doki portow e, w których z a kotw i czone okręty były rozładow yw ane i załadow yw ane. Doki suche, dużo m niej sze, służące do drobnych n a p ra w statków. Przy brzegu położone były także stocznie. Ponadto, w zdłuż rzeki, z n a jdo w ało się wiele o b iektów c h a ra k te ry zujących funkcje obszarów związanych z żeglugą: dźwigów, żurawi, m a g a zynów, przystani i pom ostów. Poszczególne doki specjalizow ały się w obsłu dze różn.ego rodzaju to w a ró w : drewna, ziarna, wełny, cukru, g um y i innych to w arów kolonialnych. Współcześnie o ich historii p rz y p o m in a ją opisy i fo tografie znajdujące się na ta blicach umieszczonych w eksponowanych m iej scach.
Elżbieta Kaczmarska
-Niem ieckie b o m b a rd o w a n ia w czasie II w ojny św iatow ej spow odow ały o gro m n e zniszczenia na obszarze doków Londynu. M im o że powojenna od budow a przyw róciła doki do działalności w latach pięćdziesiątych, okres ich pro s p e rity zakończył się w dziesięcioleciu pom iędzy 1960 a 1970 r.'W tym okresie tr a n s p o r t w od ny s to pn iow o a d o p to w a ł nowo w ynaleziony system kontenerów. Londyńskie doki nie były zdolne do pomieszczenia wymuszo nych przez konteneryzację większych s ta tkó w i tra n s p o rt w odny przeniósł się do głębszych portów .
W latach pom iędzy 196 0 a 198 0 r. wszystkie z londyńskich doków zosta ły zam knięte, pozo staw iajq c w okół siebie opuszczony obszar o powierzch ni ok. 21 km 2, z ludnością bez pracy, biedną, z w ie lom a p ro blem a m i spo łecznymi.
Starania w kierunku rewitalizacji doków pojawiły się od razu po ich za mknięciu, je d n a k dopiero po dziesięciu latach plany zaczęto wprow adzać w życie. Sprawę komplikowały: brak powiązań komunikacyjnych, problemy własności, głównie ilość właścicieli i narosłe w ciągu lat problem y społeczne.
W roku 1981 m in is te r środowiska, M ichael Heseltine, p o w oła ł London D ocklands D evelopm ent C o rp o ra tio n (LDDC) w celu rew italizacji daw ne go obszaru p ortow ego. LDDC była o rg a n e m sta tu to w y m zarządzanym i fi nansow anym przez rząd centralny, z d z ia ła n ia m i ukierunkow anym i na po zyskanie te re nó w doków i zarządzanie nimi. LDDC funkcjonow ała również jako o rg a n pla nu jący rew italizację obszaru. Kolejna ważna interwencja rzą
dow a n astą piła w roku 1982. W te d y na terenie doków założono specjalną strefę ekonomiczną, w której przedsiębiorcy, poza zw olnieniem z obowiąz ku płacenia podatków, o trzym yw ali również inne zachęty do inwestowania. Inw estow anie na tym obszarze stało się więc bardziej atrakcyjne i przyczy niło do nagłego w zrostu k o n iun ktu ry na nieruchom ości.
M aso w y p ro g ra m rozwoju, którym LDDC zarządzała w latach osiem dziesiątych i dziewięćdziesiątych, za s ta ł teren d aw ne go portu zam ienio ny w mieszankę te re n ó w mieszkalnych, handlow ych i przemysłu lekkiego z charakterystycznym „b a ła g a n e m " w przestrzeni.
Kolejno zrealizow ano a m b itn y projekt C a n a ry W h a rf, który zakładał bu dow ę największego budynku w W ielkiej Brytanii oraz pow stanie drugiego głó w ne go ce ntru m finan sow eg o w Londynie. Problemy komunikacyjne roz w ią za no poprzez budow ę D ocklands Light Railway (DLR), która połączyła dzisiejsze docklands z ce ntrum Londynu. Niski koszt tej inwestycji spow odo w an y był g łów nie w ykorzystaniem istniejącej ju ż wcześniej, ale nieużywanej in fra s tru k tu ry kolejowej oraz opuszczonych te re nó w na prawie całej dłu go ści sieci kolejowej.
Z bu do w an o również dwa tunele łączące W yspę Psów z dro gą A13, rów nież znaną jako The Highway. W 1987 r. na terenie daw nej Royal Docks
Zmiany w przestrzeni miast na w ybranych przykładach angielskich
-zbudow ano także p o rt lotniczy London City. N a to m ia s t z a bu do w a wyso kościowców biurowych i centrum han dlow e go skupiona je s t obecnie w okół stacji m etra C an ary W h a r f (Allinson 2009).
W ciqgu ostatnich dwudziestu lat ludność D ocklands podw oiła się, a sam obszar stał się za ró w n o głów nym ce ntrum finansow ym , ja k i coraz bardziej zado w a lającym miejscem d o ż y c ia . Połączenia kom unikacyjne zna cząco się poprawiły. M im o że większość ze starych nabrzeżnych budynków i m agazynów została w yburzona, niektóre p rz e trw a ły i zostały przekształ cone w mieszkania.
Większość z doków wykorzystywana jest obecnie jako przystanie i centra sportów wodnych. M im o że duże statki mogą i czasami w pływ ają do starych doków, główny ruch handlowy przeniósł się w d ół rzeki. Obszar Docklands od żył, co przyniosło również efekty na zaniedbanych terenach sąsiednich. Gre enwich i Deptford przechodzą obecnie rewitalizację na dużą skalę, głównie dzięki rozwojowi połączeń komunikacyjnych dających większą atrakcyjność dla dojeżdżających. Na początku XXI wieku rewitalizacja terenów rozprze strzeniła się na przedmieścia W schodniego Londynu.
Fot. 7. Londyn. Z a c ho w a ne urządzenia p o r to w e w z r e w ita liz o w a n y c h dokach. Fot. E. Kaczmarska.
Elżbieta Kaczmarska
-Fot. 8. Londyn, C anary W h a r f. Zespół dra pa czy c h m u r, k o n k u re n c ja dla fin a n s o w e j d o m in a c ji City. Fot. E. Kaczmarska.
Fot. 9. Londyn, Canary W h a rf. Rzeźba in s p iro w a n a tra d y c ją miejsca. Fot. E. Kaczmarska.
Zmiany w przestrzeni m ia st na wybranych przykładach angielskich
-Innym ciekawym przykładem współczesnych przekształceń m iasta i w y kreowanie budynku in fra s tru k tu ry dzielnicy na znaczący ośrodek ku ltury jest TATE MODERN GALLERY, uważane obecnie za je d n o z ciekawszych m u zeów na świecie prezentujących sztukę nowoczesną i współczesną, obok M useum of M od ern A r t (M o M A ) w N ow ym Jorku. Znajduje się na p o łu d n io wym brzegu Tamizy w Southwark, w bezpośrednim sąsiedztwie Globe The- atre i M illen ium Bridge.
Budynek galerii s ta no w ił niegdyś g łów ną halę elektrow ni Bankside Po wer Station projektu Gilesa G ilbe rta Scotta, która została w y b u do w an a w dwóch etapach w latach 1 9 4 7 - 1 9 6 3 .
Jako muzeum budynek o tw a rto 12 m aja 2 0 0 0 r. po przebudow ie doko nanej na podstaw ie projektu biura Herzog & de M euron. Ta a d a p ta c ja sta ła się impulsem do przekształcenia pobliskich obiektów portow ych, prze mysłowych i całej dzielnicy w nowoczesne ce ntrum kulturalno-rozryw kowe. Połączenie Tate M od ern G allery M ostem M ilenijnym z północnym nadbrze żem Tamizy i bliskość katedry św. Pawła, stanow i d o d atko w y a tu t dla pozy tywnych przekształceń kolejnej dzielnicy portow e j i jest przykładem „rozle wania się" korzystnych efektów rew italizacji zaniedbanych dzielnic miasta.
Fot. 10. Londyn, M o s t M ile n ijn y p ro w a d z ą c y od T ate M o d e r n G allery w k ie ru n k u k ate dry Św. Pawła. Fot. E. Kaczmarska.
Elżbieta Kaczmarska
-Podsumowanie
Przedstawione przykłady wskazujq pozytyw ne zm iany przestrzeni pre zentow anych m ia s t na przełom ie XX i XXI wieku. Zaniedbane obszary o róż nych funkcjach, zd eg ra d o w a n e w izualnie, społecznie i ekonomicznie, przez rozsqdnq politykę władz, w sparcie finansow e i inne zachęty zyskały impuls do p on ow ne go rozwoju gospodarczego.
W ażnym dla s a m o rz q d o w czynnikiem pow odzenia procesu odnow y było uzyskanie za ufa nia lokalnej społeczności i przyciągnięcie dużej liczby entu zjastów przem ian i tu ry s tó w oraz znaczenie Roku M ilenijnego.
Szczegolnq uw agę zw raca d bałość o stronę fu nkcjonalnq i estetycznq w ykreow anych w dużej ilości miejsc publicznych. U m iejętnie połqczono tr a dycję miejsc w zastanej zabu do w ie historycznej z now ym i fo rm a m i a rchi te k tu ry i detali urbanistycznych, tw o rz q c atrakcyjne w izualnie przestrzenie - sym bole XXI wieku.
S um m ary
The examples presented in this a rtic le are an in d ica tio n o f positive changes w ithin the pu b lic space o f the studied cities a t the tu rn o f the 2 0 th and 21 st centuries. Thanks to the sound policy o f the a uthorities, th ro u g h fin a n c ia l s u p p o rt and o th er incentives, the form erly neglected areas - o f va rying fu n ction s - which had been visually, socially, and economi- cally d e graded, received an im pulse fo r a re-launched econom ic grow th.
Key success fa cto rs o f the revitalisation process included g a in in g the tru s t o f the local com m unities, and a ttra c tin g la rge num bers o f change enthusiasts and visitors (tourists), as well as the significance o f the N ew M ille n niu m .
The care fo r both the fu n c tio n a lity and the aesthetics in num erous public spaces th a t have been created is p a rtic u la rly w o rth y of o u r a tte ntio n . Traditions o f p a rtic u la r places, w ith in the existing b u ilt environm ent, were skilfully com bined w ith new form s o f architecture and to w n p la n n in g details, th e re b y c rea tin g visually a ttra c tiv e spaces - symbols of the 21 st Century.
Key words: public space, city, modernity, urban composition, cultural assets, architecture
Literatura
A llin s o n K. (2 0 0 9 ), A rc h ite c ts a n d A r c h ite c tu r e o f London, Londyn.
B rita in 's o r ig in a l a n d o n ly n a t u r a l t h e r m a l Spa, T h e rm a e Bath Spa, (red zb.).
G r a h a m W. (20 16 ), M ia s ta w yśnione, Kraków: Karakter.
M o n tg o m e r y Ch. (2 0 1 5 ), M ia s to szczęśliwe. J a k z m ie n ić nasze życie z m ie n ia jq c
nasze m ia s ta , Kraków: W ysoki Zam ek.
Zmiany w przestrzeni miast na w ybranych przykładach angielskich
-Paszkowski Z. (2011), M ia s to id e a ln e w p e rs p e k ty w ie e u ro p e js k ie j i j e g o z w ią z k i
z u rb a n is ty k ę eu ropejską, Kraków: Universitas.
Purchla J. (2016), M ia s to ja k o d z ieło sztuki, „ H e r ito " . Dziedzictw o, kultu ra, w s p ó ł czesność, 2 2 - 2 3 , 1 2 - 2 9 .
Rewers E. (red. 20 10 ), M ia s to w sztuce - sztuka m ia s ta , Kraków: Universitas. Szymborska W. (2012), Tutaj, Kraków: Znak, 36.
W in es J. (2008), Zielona A rc h ite k tu ra , W a rs z a w a : Taschen.
Netografia
https://w ww .bristol.gov.uk/statistics-census-inform ation/the-population-of-bristol (dostęp: 30.03.2015).
h t t p : / /w w w . b r is to l. a c . u k / h is to r y /r e s e a r c h / c a b o t/ (dostę p: 2 7 .0 3 .2 0 1 5 ).
h t t p s : / / w w w . b r is t o l. g o v . u k / d o c u m e n t s / 2 0 1 8 2 / 3 3 9 0 4 / P o p u la t io n % 2 0 o f % 2 0 B r is - tol % 2 0 Sep tem be r% 2 0 2 0 1 4 , p d f / d 9 1 6 c 0 7 5 - 2 6 f 3 - 4 d 5 e - 9 e f 3 - 5 a b a 2 7 8 8 e 7 d f (dostęp: 27.03.2015).
h t t p ://w w w .b a th n e s .g o v .u k /s e r v ic e s /y o u r - c o u n c il- a n d - d e m o c r a c y /lo c a l- r e s e a r c h - -an dstatistics h ttp ://w w w .a lv a .o r g .u k /d e ta ils .c fm ? p = 4 2 3 h ttp : / /w w w . is la n d h i- s to ry .o rg .u k /in de x .p hp ?p= 2 w w w .th e r m a e b a th s p a .c o m (dostę p: 2 8 .0 3 .2 0 1 5 ).
Akty prawne
U staw a z d n ia 23 lipca 2 0 0 3 r. o o c h ro n ie z a b y tk ó w i opie ce nad z a b y tk a m i; tekst u jed nolicon y z d n ia 3 0 . 1 1 . 2 0 1 5 r.