Można przytoczyć liczne przykłady zasługujących na szczególną uwagę współczesnych metod realizacji idei rolnictwa miejskiego. Znajdują się wśród nich kontynuacje, przy użyciu nowoczesnych metod upraw i chowu, tradycyj
Roln ictwo miejskie narzędziem zrów no w a żo n e g o rozw oju miast
-nych form rolnictwa miejskiego oraz wcześniej niespotykane realizacje, czę sto jednak wywodzące się i nawiqzujqce do tradycyjnego rolnictwa.
Do przyjętego w 2005 r. wiedeńskiego Planu Rozwoju M iasta - STEP 05
(Stadtentwicklungsplan - STEP 05) włączono A g ro strukturaln y Plan Rozwo
ju dla W iednia (,Agrarstrukrureller Entwicklungsplan fü r Wien - AgSTEP), uwzględniający ważne kwestie dotyczące rolnictwa na terenie miasta. W y znaczono długoterm inow y plan zabezpieczenia gospodarow ania g ru nta m i rolnymi i produkcji przyjaznej dla środowiska. Całkowita powierzchnia wyzna czonych i zabezpieczonych obszarów, przeznaczonych dla rolnictwa na tere nie miasta, wynosiła wówczas około 4 8 2 7 hektarów, stanow iqc około 69% powierzchni całkowitej użytków rolnych w W iedniu (W łoch-Szymla, 2010), wśród których ok. 660 ha zajm ow ały winnice, stanow iąc największy na świe- cie obszar miejski przeznaczony pod uprawę winorośli. W edług założeń A g STEP specyfika rolnictwa w przestrzeni miasta polega na realizacji przez nie ważnych funkcji uzupełniających: wartości krajobrazowych, użytkowaniu tych obszarów dla wypoczynku mieszkańców, produkcji proekologicznej o zapew nionym zbycie lokalnym. Powstały modelowe gospodarstw a będące własno- ściq zarządu miejskiego, których zadaniem jest między innymi w ypracow y wanie, wspólnie z instytucjam i naukowymi, nowego parad ygm atu rolnictwa miejskiego jako integralnej części przyrodniczej stru k tu ry przestrzennej i funk cjonalnej W iednia.
Przestrzeń rolna została objęta przepisami chroniqcym i całość systemu przyrodniczego miasta, a obszary rolne zostały trw ale włqczone do chronio nego systemu przyrodniczego. Rolnictwo miejskie realizowane jest przez upra wy polowe, sady, winnice, upraw y w arzyw i kwiatów, szkółki zieleni ozdobnej, szklarnie w ograniczonych ilościach, łqki, nieużytki towarzyszqce uprawom , przy maksymalnym ograniczeniu chowu zwierzqt.
Paryż to miasto, w którym przez stulecia nie brakowało gospodarstw rol nych, przez co od końca XVII w. stał się on niemal samowystarczalny, jeżeli chodzi o produkcję żywności. W czasie II wojny światowej rolnictwo zostało wyparte z miasta na jeg o obrzeża, aby znowu do niego pow racać w dzisiej szych czasach. W ym a g a n ia stawiane społeczeństwom i gospodarce w XXI wieku dały w 2003 r. impuls do powstania porozumienia C harte M ain Verte, które umożliwia mieszkańcom zakładanie, we współpracy z miastem, ogro dów na publicznych gruntach. Szacuje się, że obecnie istnieje w Paryżu oko ło 130 „społeczności ogrodowych". Amerykańska organizacja Food Tank, skupiająca się na działaniach związanych z ekologiczną produkcją żywno ści zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałających w y stępowaniu na świecie ubóstwa, głodu oraz otyłości, podaje listę 10 najcie kawszych paryskich projektów ukierunkowanych na w ytw arzanie żywności
Małgorzata DrożdżSzczybura
-w mieście dla miasta, która znakomicie przedsta-wia różnorodność form współczesnego rolnictwa miejskiego (Wójcik 2014; Read 2014). Tworzq jq:
1. Les C arrićres - gospodarstw o w podparyskim Montesson, w którym
prowadzona jest upraw ę pieczarek. Jest to kontynuacja tradycji upra wy pieczarek prowadzonej w latach 1 6 7 0 - 1 9 6 0 w katakumbach Pa ryża.
2. Ogrody na dachu AgroParisTech3 położone w samym centrum Pa
ryża. O tw a rte w 2011 r., zajm ujq powierzchnię 800 m 2 i stanowiq eksperym entalnq miejskq fa rm ę rolniczq, która testuje poziom zanie czyszczeń w owocach i warzywach wyprodukowanych przez ogród.
3. Grignon Energie Positive zlokalizowane 45 km na zachód od Paryża.
Ekologiczne gospodarstw o eksperymentalne uruchomione w 2006 r. przez uniwersytet AgroParisTech, prowadzone zgodnie z zasadami zrów now ażonego rozwoju. Pracuje się tu nad metodq, która przy moż liwie najmniejszej emisji dwutlenku węgla, pozwoli na wyżywienie od 5,5 do 8 tys. osób rocznie. Jest to przykład w pełni ekologicznego go spodarstw a podmiejskiego o niemal zerowym nakładzie energii.
4. Ekologiczne gospodarstw o Ferme de Paris położone w parku Lasek
Vincennes w Reuilly, 12. dzielnicy Paryża. Istnieje od 1989 r. i zajmu je 5 ha w liczqcym 995 ha parku. Znajdujq się tu ekozabudowania,
prowadzony jest chów zw ierzqt gospodarskich takich, ja k krowy, ko zy, owce, świnie, kury i króliki. G run ty użytkowane rolniczo podzielo ne sq na 3 części: do wypasu zwierzqt, u praw y o grodów warzywnych i sadów oraz upraw y ogrodu roślin leczniczych. Gospodarstwo jest o tw arte dla gości, którzy w weekendy mogq uczestniczyć w pracach gospodarskich.
5. Societe Centrale de l'Apiculture sprawuje nadzór nad kondycjq ak
tywnych uli w kilku paryskich parkach, między innymi w Ogrodzie Luk semburskim i Parc Georges Brassens. Stowarzyszenie prowadzi szko lenia, ja k utrzym ać pszczoły w otoczeniu miejskim.
6. Stowarzyszenie Sors de terre zarzqdza małymi stadam i owiec i kóz.
Zwierzęta, pełnigc funkcję żywych kosiarek, wypasajq się w parkach i na pustych terenach zielonych na przedmieściach, należqcego do aglom eracji paryskiej, miasta Bagnolet. Sors de terre prowadzi zaję cia edukacyjne dla dzieci i dorosłych.
7. C entrum całorocznego rolnictwa miejskiego Ferme Romainville po
wstaje na dachach dużego kompleksu wielorodzinnych prefabrykowa
3 AgroParisTech - założona w 2 0 0 7 r. w ie lodyscyplinarna paryska szkoła wyższa kategorii G rande Ecole. Planowane je s t jej przeniesienie w 2 0 1 8 r. do, nazywanego Europejską Doli ną Krzemową, o d d alo n e g o od Paryża 20 km, kampusu Plateau de Saclay tw orzo n e g o przez liczne Grandes Ecoles i ośrodki badawcze.
Roln ictwo miejskie narzędziem zrów no w a żo n e g o rozw oju miast
-nych budynków mieszkal-nych z lat 50. XX w. znajdujących się w w cho dzącej w skład aglom eracji paryskiej miejscowości Romainville. Na terenie fa rm y na dachach złożonej z „działek" o powierzchni 1500 m 2, poza upraw ą roślin sprzedawanych bezpośrednio klientom, ma być prowadzona produkcja m ateriału siewnego. Przewiduje się rów nież zorganizowanie pasieki oraz urządzenie kawiarni.
8. Zlokalizowana w 14. dzielnicy Paryża, Observatoire, społeczna inicja tywa Jardin de l'Aqueduc, której celem jest nauczanie mieszkańców ekoobywatelstwa. W prace w ogrodzie o powierzchni 1200 m 2 za angażowani są wolontariusze z ponad 100 okolicznych rodzin oraz dzieci z sąsiadującego z nim przedszkola, szkoły podstawowej, a tak że szkoły dla dzieci niepełnosprawnych. Część ogrodu została przysto sowana do prowadzenia prac ogrodniczych przez osoby na wózkach inwalidzkich. Na terenie Jardin de TAąueduc znajduje się także pasie ka i prowadzone są lekcje pszczelarstwa.
9. Utworzony w 2009 r. w 11. dzielnicy Paryża, Popincourt, miejski ogród
Jardin des Jeunes Pouces, zarządzany przez stowarzyszenie „Pouce, on plante!" O tw a rty dla każdego, kto jest zainteresowany ogrodnic twem i chce spróbować swoich sił w tej dziedzinie. Jednym z celów przedsięwzięcia jest stworzenie społecznego ogrodu, który nie w y tw a rza o dp ad ów i korzysta wyłącznie z zasobów pochodzących z recy klingu.
10. O gród Le Semis Urbain w kw artale Bel-Air 12. dzielnicy Paryża, Reu- illy. Za główny cel postaw ił sobie nauczanie mieszkańców podstaw trwałego, niedrogiego i ekologicznego ogrodnictw a. Przekazuje się tu także wiadom ości na te m a t użyteczności pobytu w ogrodzie odp o wiednich gatunków owadów.
Zupełnie inne modele rolnictwa miejskiego realizowane sq w Detroit, któ re usiłuje się podźwignqć po ogłoszonym w 2013 r. bankructwie. Mieście, w którym w tymże 2013 r. stopa bezrobocia wynosiła 23,1 %Ą. M im o że żaden z program ów pomocowych poczqtkowo nie uwzględniał miejskiego rolnictwa część z bezrobotnych spontanicznie postanowiła upraw iać leżqcq odłogiem ziemię. Nie zawsze przestrzegajqc prawa, a zwłaszcza prawa własności, sa dzić warzywa i owoce w dawnych przydomowych ogródkach albo w miejscu zburzonych budynków. Jak podaje p ortal detroitagriculture.net, w D etroit jest obecnie około 1400 farm . Nie da się jednoznacznie zakwalifikować ludzi, któ rzy w nich pracujq. W ielu mieszkańców chce mieć dostęp do taniej, czy też wręcz prawie darm ow ej żywności, uzyskujqc przy tym okazjonalny, stosunko
4 U nem p lo ym e nt Rates fo r the 5 0 Largest Cities, h t tp ://w w w .b ls .g o v /la u /la c ilg 1 0 .h tm ,
(dostęp: 24.07.2015).
Małgorzata DrożdżSzczybura
-wo niewielki dochód z prowadzonych upraw. Inni kładą nacisk na trw a ły roz wój lokalnego rolnictwa, samowystarczalność i zdrową żywność.
Ten przykład z D etroit potwierdza tezę, że u początków miejskich upraw leżała i nadal często leży konieczność. Ale są też inne motywacje. D etroit jest również przykładem na w prow adzanie miejskich upraw w celu znacznego po mnożenia kapitału. W mieście powstaje największa na świecie, ja k podają lo kalne źródła, komercyjna fa rm a miejska - miejski użytkowy las, plantacja dę bów i klonów cukrowych (Ćwiek 2013; Berman 2014; Reel 2014).
Na nabytych od miasta 150 akrach (ok. 60 ha) miejscowy finansista za mierza, po dokonaniu stosownych prac przygotowawczych, posadzić co naj mniej 15000 drzew. Zgodnie z za w a rtą w 2013 r. umową z miastem i władza mi stanu, biznesman ma zagw aran to w a n ą opcję na zakup po czterech latach kolejnych 180 akrów (ok. 72 ha), jeżeli realizowany projekt spełni określone w umowie z m iastem standardy. Inwestycja w wielu jej aspektach uważana jest za bardzo kontrowersyjną. Spotyka się z protestam i i krytyką miejsco
wych miejskich rolników, można też spotkać opinie, że sposób jej przeprowa dzania pod hasłem „ro ln ictw o miejskie" stanowi przykrywkę dla korporacyj nego przejm owania g ru n tó w miejskich (Corrigan 2014).
Elementy partne rstw a publiczno-prywatnego zawierają coraz powszech niejsze w wielu krajach ogrody sąsiedzkie (wspólnotowe, społecznościowe -
c o m m u n ity gardens) - jedna z form rolnictwa i niekiedy ogrodnictw a miej
skiego, zapoczątkowana w XIX w. Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, nadal występująca głównie w krajach anglosaskich, chociaż ogrody sąsiedz kie w ostatnich dziesięcioleciach zakładane są też między innymi w Hiszpanii, Francji, Austrii czy Niemczech, tajwańskim Tajpej, a od 1990 r. na Kubie. Nie należy utożsamiać ich z o grod am i komunalnym i - co m m u n a l gardens, nale żącymi do okolicznych mieszkańców, którzy płacą za nie za w a rtą w czynszu opłatę, czy też w spom inanym i już o grod am i działkowymi.
O g ro dy sąsiedzkie znajdują się pod zarządem lokalnego urzędu miasta lub gminy, a zakres ich działalności dostosowywany jest do lokalnych celów i potrzeb. W większych miastach mają przede wszystkim edukować, uczyć produkcji żywności. Często zarządy o grodów sąsiedzkich sprzedają sadzon ki krzewów i drzew owocowych po cenach niższych od rynkowych i zachęca ją mieszkańców do wydzielania w swoich przydomowych ogrodach małych poletek uprawnych. Oferują też niewielkie działki, o powierzchni kilku, kilku nastu m etrów kwadratowych, pod upraw ę roślin użytkowych. Na mniej zur banizowanych obszarach ogrody sąsiedzkie to fo rm a pomocy początkującym rolnikom, których nie stać na zakup ziemi. O trzym ują oni w najem, niekiedy nieodpłatnie, niewielkie pole upraw ne w zamian za udział w ewentualnych zyskach. W ostatnich latach podejm ow ane są na świecie inicjatywy zakłada nia w m iastach Dzikich O g ro dó w Sąsiedzkich - w ild flo w e r/w ild life
commu Rolnictwo miejskie narzędziem zrów no w a żo n e g o rozw oju m iast commu
-nity gardens - o grodów sąsiedzkich realizujących działania z zakresu ogrod
nictwa miejskiego z rodzim ym i dziko rosnącymi roślinami, które dla zw ierząt i ludzi mają stanowić miejskie enklawy naturalnej zieleni.
W zrastające znaczenie gospodarcze rolnictwa miejskiego daje impuls do poszukiwań nowych innowacyjnych technologii i powstawania firm , które się w nich specjalizują i chcą d om inow ać na św iatow ym rynku rolnictwa miejskie go. Należy do nich między innymi, założone w 200 9 r., kanadyjskie przedsię biorstwo, komercyjna spółka rolna z siedzibą w M ontrealu, Lufa Farms5. Roz wojowi proponowanej przez nią technologii sprzyja akceptacja i prom ocja od końca lat 70. XX w. idei rolnictw a miejskiego w Kanadzie6. Firma w 2011 r. oddała do użytku największą i pierwszą na świecie komercyjną szklarnię na dachu, wzniesioną na budynku biurow ym w A h u n ts ic -C a rtie rv ille , handlowej dzielnicy M ontrealu. Na powierzchni 3 1 0 0 0 m 2 (3,1 ha) prowadzona jest ca łoroczna uprawa ponad czterdziestu o dm ian roślin użytkowych. U praw iane są one przy zastosowaniu biologicznych metod zwalczania szkodników - bez stosowania pestycydów, herbicydów i fungicydów, w środowisku m ikroklima- tycznym o dpow iadającym poszczególnym odm ianom . Poprzez zastosowany system recyrkulacji w ody do naw adniania u praw wykorzystywana jest desz czówka. O d pa dy organiczne kompostowane są na miejscu. Dzienna produk cja farm y to ok. 700 fu ntów (315 kg) warzyw, owoców i ziół (przyprawy) bez pośrednio dostarczanych konsumentom.
W 2013 r. grupa kapitałowa Lufa Farms, we w spółpracy z holenderskim producentem systemów szklarniowych, zrealizowała, ukierunkowaną na pro dukcję różnych odm ian bakłażanów i pom idorów, fa rm ę na dachu nowo w y budowanego budynku handlowo-biurowego w znajdującym się w obszarze m etropolitalnym M onteralu mieście Laval (fot. 2). Jest ona o 1/3 większa od pierwszej. Oprócz wcześniej wymienionych metod produkcji stosuje innow a cyjny system wykorzystywania przez rośliny dwutlenku węgla i ma produko wać dwa razy więcej żywności. Na farm ie zainstalow ano własny system Lufa Farms służący do zdalnego m onitorow ania upraw.
5 Strona firm y Lufa Farms: lu fa .c o m /e n / (dostęp: 0 7 .08 .2 0 1 5 ).
6 Idee rolnictwa miejskiego pro p a g o w a ne m.in. przez w sp ó łp ra cu ją cą z U niw ersytetem Ko lumbii Brytyjskiej (U niversity o f British C olum bia), dzia ła ją cą od 1978 r. w Vancouver, o rg a nizację City Farmer, m ają poparcie rządu kanadyjskiego, k tó ry podobnie ja k rządy W ie lkie j Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Australii, kilka la t tem u z m ie nił prawo, zezw alając na chów drobiu w przydom owych miejskich ogródkach.
Małgorzata DrożdżSzczybura
-Fot. 2. Lufa Farms, Laval, 2012 r.
Źródło: h ttp s ://s ta tic .lu fa .c om /u p lo ad s /b lo g /la v al_a e rie n.jp g .
Zw raca uwagę coraz częstsze wykorzystywanie dachów do prowadze nia rolnictw a miejskiego. Z arów no przez największe fa rm y miejskie, ja k wy żej opisana Lufa Farms, nowojorska Riverpark Farm i Brooklyn Grange, pa ryska Ferme Romainville, ja k i stosunkowo nieduże realizacje, wśród których znajdują się m.in. ogrody na dachu budynku AgroParisTech w centrum Pa ryża i całkiem małe, ja k pasieki urządzone na dachu Pałacu Kultury i Nauki oraz hotelu H yatt Regency W a rs a w w W arszaw ie7. Zjawisko to, poza dąże niem do oszczędzania zm niejszającego się areału tradycyjnie użytkowanych rolniczo gruntów , należy tłum aczyć tym, że dachy tw orzą największe obszary „wolnych" przestrzeni miejskich, „zm arnow anych powierzchni" (Gorgolewski, Komisar i N asr 2011), które w zdecydowanej większości nie realizują funk cji produkcyjnych, a ewentualne o p ła ty za ich użytkowanie są zdecydowanie mniejsze od o płat za użytkowanie miejskich gruntów. Stanowią one znaczą cy obszar dla potencjalnego wzrostu rolnictwa miejskiego, zwłaszcza przy za stosowaniu mobilnych metod upraw.
7 Składająca się z 4 uli i szeregu m iododajnych krzew ów pasieka na dachu Pałacu Kultu ry i Nauki została założona w sierpniu 2 0 1 5 r. W obecnej chwili tru d n o przewidzieć, czy po zm ianie w ła ścicie la nadal będzie istnieć założona w 2 0 1 2 r. pasieka hotelu H ya tt Regency W arsaw.
Rolnictwo miejskie narzędziem zrów no w a żo n e g o rozw oju m iast
-Wykorzystywanie dachów miejskich budynków pod rolnictw o miejskie występuje równolegle z jednym z w a ria n tó w miejskiego rolnictw a pionowe go. M ianow icie tworzeniem miejskich fa rm pionowych, poprzez adaptację do celów rolniczych, zarówno przez fundacje i stowarzyszenia, ja k i firm y ko mercyjne, nieużytkowanych zgodnie z ich pierw otną funkcją kilkupiętrowych budynków. Taki zabieg przeprow adzono między innymi w Salford, mieście w obszarze m etropolitarnym M anchesteru, zam ieniając w 2013 r. trzypię tro wa opuszczoną drukarnię w eksperym entalną farm ę. Na pierwszym piętrze obiektu na podłożu, którego głównym składnikiem są kawowe fusy pozyski wane z okolicznych kawiarni, założono upraw y grzybów. Drugie piętro to ob szar hodowli ryb i zintegrowanych z nią akwaponicznych u praw w arzyw i ziół. Zastosowany system wykorzystania w ody pozwala na zmniejszenie jej zuży cia o ok. 90% w porów naniu do tradycyjnych upraw o zbliżonej wielkości uzy skiwanych plonów. Na dachu znajdują się szklarnie.
Dokonane w budynku przebudowy i adaptacje ukierunkowane były mię dzy innymi na m aksymalne wykorzystanie dla prowadzonych u praw połu dniowej, najbardziej nasłonecznionej ściany. W sąsiedztwie budynku zało żono miejski las z drzewam i i krzewami, ziołami, grzybam i i tra w a m i oraz uprawam i wieloletnich roślin jadalnych. M a powstać jeden z najbardziej gę stych systemów miejskiego agroleśnictw a w Europie, w którym rośliny tak będą sobie „po m a ga ć", że las będzie się sam regulował. Zespół realizują cy dotowany obecnie projekt zakłada, że w przyszłości ju ż prowadzona i pla nowana sprzedaż uzyskiwanych produktów będzie przynosić dochody, któ re pozwolą na jeg o kontynuację (Czarnecki 2013). Przedstawiona realizacja miejskiej farm y je st jednym z wielu projektów z zakresu rolnictw a miejskiego wdrażanych przez, m ającą swoją siedzibę w Salford, Biospheric Foundation.
Na przedmieściach Chicago, w Bedford Park, na cele miejskiego rolnic tw a pionowego zaadap tow a no w 2013 r. opuszczony budynek magazynowy. Właścicielem obiektu jest, zajm ująca się wcześniej tradycyjnym rolnictwem, chicagowska firm a FarmedHere. Przy zastosowaniu hydroponiki, akwapo- niki i aeroponiki w sąsiedztwie zbiorników z tila p ia m i w budynku u praw ia ne są zioła oraz warzywa. U praw y prowadzone są na, umieszczonych jeden nad drugim , sześciu pomostach. Zastosowane rozwiązanie pozwoliło, na po wierzchni 90 000 stóp kwadratowych, uzyskać 150 0 0 0 stóp kwadratowych (prawie 3,5 ha) powierzchni u p ra w 8.
Powstają też nowe, wznoszone od stanu zerowego, miejskie fa rm y piono we. Obiekty w drażające innowacyjne technologie i systemy produkcji rolniczej o form ie architektonicznej, znacznie odbiegającej od licznych spektakular nych i futurystycznych rozwiązań teoretycznych. Pierwsza nowo w ybudow a
8 Strona firm y FarmedHere: h ttp ://fa rm e d h e re .c o m / (dostęp: 12.08.2015).
M ałgorzata DrożdżSzczybura
-na, zam knięta fa rm a pionowa, zrealizowana zgodnie z zasadam i współcze snego miejskiego rolnictw a, została oddana do użytku w 201 0 r. w Ogrodzie Zoologicznym w Paignton (Wielka Brytania). Na ośmiu poziomach systemu ruchomych palet, pozwalających między innymi na optym alne natlenienie i nasłonecznienie upraw, uzyskiwano rośliny przeznaczone na paszę dla znaj dujących się w zoo zwierząt. Oceniono, że zmniejszenie kosztów transportu i technologie zastosowane w realizowanym projekcie pozwolą na zmniejsze nie kosztów zakupu paszy dla zw ierząt o ok. 100 0 0 0 fu ntów rocznie (Green, 2009; Graham-Rowe, 2010). Brak danych o kosztach przedsięwzięcia nie po zwala jed na k ocenić kiedy nastąpi zw ro t poniesionych na nie nakładów.
Fot. B. K om e rcyjna miejska fa rm a p io n o w a w Singapurze.
Źródo: h t t p : / / w w w . n p r . o r g / b l o g s / t h e s a lt / 2 0 1 2 / ll / 0 6 / 16442803 l/s k y - h i g h - v e g e t a b le s - v e rtic a l-fa rm in g -s p ro u ts -in -s in g a p o re .
W 2012 r. w Singapurze wzniesiono i oddano do użytku gospodarstwo rolne utworzone z fa rm pionowych, w którym produkuje się 0,5 tony warzyw dziennie (fot. 3). Tworzy je 120 wież o wysokości do 9 metrów, których kon strukcja opiera się na alum iniow ych ram ach w kształcie litery A niosących od 22 do 26 palet o zmniejszającej się na kolejnych poziomach szerokości. Lokalizacja inwestycji ma korzystne w arunki naturalne sprzyjające wzrosto wi roślin. W Singapurze te m p era tura powietrza przez cały rok jest prawie taka sama i wynosi około 30°C, a wyznaczone na wzniesienie wież miejsce,
Roln ictwo miejskie narzędziem zrów no w a żo n e g o rozw oju m iast
-park agrotechnologii, nie je st zacienione przez przeważającą w mieście in tensywną, wysoką zabudowę. Zastosowane technologie pozostają w zgodzie z współczesnymi zasadam i rolnictw a miejskiego. U m ożliw iają między innymi kompostowanie i ponowne wykorzystanie, w procesie produkcji o d p a d ó w or ganicznych, hydroponicznie upraw ianych roślin. Inwestor i właściciel techno logii produkcji roślin planuje wzniesienie, w sąsiedztwie ju ż istniejących, jesz cze ok. 3 00 wież (K rishnam urty 2014; Seneviratne 2012).
Należy w tym miejscu wspomnieć, że na terenie W ojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, w latach 1 9 6 8 -1 9 8 4 , znajdow ała się szklarnia wieżowa w kształcie walca o wysokości ok. 54 m i średnicy 11 m. W zaprojektowanym przez wiedeńczyka O th m a ra Ruthnera obiekcie zasto sowano nowatorskie w ówczesnych czasach rozwiązania konstrukcyjne i sys temy produkcyjne. Jego prekursoram i były m.in. szklarnie wieżowe istniejące w poł. XX w. w austriackim Langenlois i szkole ogrodniczej w niemieckim Le verkusen oraz szklarnia wzniesiona w 1964 r. na M iędzynarodowej W ystaw ie O grodnictw a w W iedniu.
Z uwagi na nieliczne współczesne realizacje tru d n o na razie analizować rentowność produkcji rolnej w przedstawionych w arian tach miejskich fa rm pionowych. Jednakże podejm ow ane na świecie działania wskazują na potrze bę, a nawet konieczność ich istnienia na obszarach i układach przestrzen nych silnie zurbanizowanych. Przede wszystkim w m etam iastach (ang. meta-
city) - „na dm iasta ch" liczących więcej niż 20 min mieszkańców i megapolis,
a także aglom eracjach i obszarach m etropolitarnych. Biorąc pod uwagę za równo gęstość i intensywność zaludnienia, ja k i w arunki naturalne na terenie Polski, jako racjonalne ja w i się lokalizowanie fa rm pionowych na obszarze Ka towickiego Obszaru M etropolitalnego, czy też m egalopolis Górnośląskiego Zagłębia W ęglow ego (Górnośląski Okręg Przemysłowy, Rybnicki Okręg W ę glowy, Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie), a także Obszaru M etro po lita rn eg o Warszawy, aglom eracji krakowsko-śląskiej i aglom eracji trójmiejskiej.