Społeczno-ekonomiczne i przestrzenne przemiany struktur regionalnych Vol. 3

Społeczno-ekonomiczne i przestrzenne

przemiany struktur regionalnych

Vol. 3

redakcja naukowa

Elżbieta Kaczmarska

Piotr Raźniak

Społeczno-ekonomiczne i przestrzenne

przemiany struktur regionalnych

Vol. 3

Elżbieta Kaczmarska

Piotr Raźniak

Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, M aria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M . Majchrowski

Recenzje:

dr hab., prof. UP Peter Ćuka, dr inż. arch. Monika Gołąb-Korzeniowska

Redaktor prowadzący: Halina Baszak-Jaroń Projekt okładki: Joanna Sroka Adiustacja: Daria Podgórska ISBN 9 78-83-65208-50-7

Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Kraków 2017

Oficyna Wydawnicza AFM Kraków 2017

Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek form ie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących,

nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich.

Sprzedaż: e-mail: ksiegarnia@kte.pl Skład: Joanna Sroka Druk i oprawa: Eikon Plus

Spis treści

ELŻBIETA KACZMARSKA, PIOTR RAŹNIAK

W p ro w a d z e n ie ... 7

R A J M U N D MYDEŁ

S tru k tu ro w ie lk o ś c io w a m ia s t m e g a m ia s ta Osaka oraz j e j

zró ż n ic o w a n ie w zależności o d o d le g ło ś c i o d c e n t r u m ... 9

ELŻBIETA KACZMARSKA

Z m ia n y w prze strze n i m ia s t na w y b ra n y c h

p rzykła d a ch a n g ie ls k ic h ... 31

MAŁGORZATA DROŻDŻ-SZCZYBURA

R o ln ictw o m iejskie n a rzędziem z r ó w n o w a ż o n e g o

ro z w o ju m i a s t ... 4 7

AGATA KORZENIOWSKA

K a lw a ria Zebrzydowska. M ia s to i S a n k tu a riu m .

Problem y r o z w o ju prze strze n n e g o m i a s t a ... 71

PIOTR RAŹNIAK, O R IA N A LIZAK

K szta łto w a n ie a tra k c y jn o ś c i tu ry s ty c z n e j

D y s tryktu Eixample w Barcelonie ... 95

AGNIESZKA BRZOSKO-SERMAK, PIOTR RAŹNIAK

Przyszły r o z w ó j o b s z a ró w przyg ra n iczn ych

w ś w ie tle w y b ra n y c h s t r a t e g i i ... 111

Z BI G N IE W DŁUGOSZ, A N N A W IN IA R C ZY K -R A ŹN IA K

A m e ry k a Łacińska w ś w ie tle procesu

starzenia się d e m o g r a fic z n e g o ...133

PIOTR WILCZYŃSKI

M e to d y k a oceny w p ły w u e le k t r o w n i w ia tr o w y c h

W p ro w ad zen ie

Trzeci trzeci to m m o n o g ra fii poświęcony p ro blem a tyce g o s p o d a ro w a ­ nia przestrzenią wskazuje na różnorodność te m a tó w związanych z tą pro­ blematyką i różne zakresy opracow ań. W ykorzystanie w ielokierunkowych analiz prowadzących do pogłębienia podjętych tem atów , za w a rty c h w pre­ zentowanej m on og ra fii, w y m a ga w s p ó łpracy specjalistów różnych dziedzin wiedzy, postawy twórczej w zam ierzeniach, odpow iedzialności w fo rm u ło ­ w aniu wniosków, elastyczności w zarządzaniu i precyzji wykonawczej.

O pracow anie otw iera praca poświęcona z m ia no m d em og ra ficznym za­ chodzącym w m egam ieście Osaka. Reprezentuje ono ce ntrum regionu go­ spodarczego o nazwie Hanshin, które pod w zględem d e m o g ra ficzne go i gospodarczego potencjału należy do ścisłej czołówki tego typu miejskich fo rm a cji osadniczych na świecie. Zauw ażono, że w bezpośredniej bliskości Osaki znajduje się największa liczba miast, n a to m ia s t w ra z z o d d a la n ie m się od centrum ich liczba maleje.

Następna praca podkreśla szczególne znaczenie zasobów kulturowych wykorzystanych w przestrzeni współczesnych m iast. Funkcje wynikające z potrzeb współczesnych, zastosow ane fo rm y urbanistyczno-architektonicz­ ne oraz detale u m eblow ania miejsca, będące kontynuacją lub tylko dale­ kim w spom nieniem przeszłości, s ta no w ią trw a łe w arto ści przestrzeni. Połą­ czone z w rażliw ością i błyskotliwą nowoczesnością pom ysłów p ro je kta ntó w i w izjonerów przyszłości, w nowych w arunkach te c h n ic z n o -m a te ria ło w y c h i a w a ngardow ej estetyce dizajnerów, określają nowe w artości przestrzeni m iast XXI w.

W kolejnej części p rzedstaw iono je d n o z narzędzi zrów no w ażo ne go roz­ woju, ja k im jest rolnictw o miejskie. Coraz dynam iczniej rozw ijająca się tego typu działalność na świecie, oprócz ekonomicznych, niesie ze sobą korzy­ ści społeczne. M ałe ogrod y sąsiedzkie, gdzie wspólnie pracują członkowie lokalnej społeczności, d o d a tn io w pły w a ją na rozwój więzi społecznych, ja k również przyczyniają się do rew italizacji przyrodniczej miast.

M iasto Kalwaria Zebrzydowska je s t obszarem następnych badań. Na jeg o terenie d om inuje przemysł m eblarski i nie w pełni w ykorzysta­ na funkcja turystyki pielgrzymkowej. Przez w yważenie p roporcji g łó w ­ nych funkcji Kalwaria Zebrzydowska może stać się ce ntrum turystycznym

W prow ad ze n ie

-i ośrodk-iem p ro m u ją c y m trad ycję meblarską. Tak-i k-ierunek rozwoju m-iasta m ia łby również pozytyw ny w p ły w na znaczące za angażow anie lokalnej spo­ łeczności w te m p o i jakość zm ian, a w konsekwencji na poziom oraz jakość życia mieszkańców.

W następnym o prac o w a niu przestaw iono reform ę urbanistyczną, któ­ ra została p rzeprow adzona w XIX-wiecznej Barcelonie. W te d y to powstał nowy D ystrykt Eixample, któ ry d om in uje w mieście pod w zględem liczby miejsc hotelowych oraz liczby tu ry s tó w odw iedzających tutejsze obiekty turystyczne. Z a p ro p o n o w a n o także nowe trasy turystyczne, które ukazują atrakcje Dystryktu.

Perspektywę rozwoju obszarów przygranicznych w świetle wybranych stra te g ii podejm uje następne opracow anie. W ykazano różne podejście strategiczne do tych obszarów prezentow ane przez d oku m e nty UE w sto­ sunku do o praco w a ń na poziom ie krajow ym . Zw rócono uwagę na znacz­ ną rolę przejść granicznych w przyszłym rozwoju gospodarczym tych regio­ nów, oraz podejście lokalnych w ła d z do w p ro w a d z a n ia strategii.

Celem kolejnej pracy było przybliżenie procesów starzenia się ludności w krajach A m eryki Łacińskiej. W yniki potwierdziły, że proces starzenia się ludności o b ją ł w znaczącym w ym ia rze także niektóre kraje Am eryki Łaciń­ skiej, co ma również miejsce w krajach europejskich. Taki proces może spo­ w od o w a ć tru d n e do przezwyciężenia skutki socjalne i ekonomiczne widocz­ ne również w Europie.

O sta tn i rozdział ukazuje propozycję p rz e ba da da nia w pływ u lokaliza­ cji elektrow ni w ia trow ych na krajobraz. Przedstawiona analiza może być w ykorzystana do b ad an ia kolejnych zam ierzań inwestycyjnych mających w p ły w na w a ru n k i środowiskowe i krajob raz miejsca.

Prezentacja prac może stać się im pulsem do pod ejm o w an ia nowych wy­ zwań w pracach badawczych o p a rty c h na założeniach teoretycznych i do­ św iadczeniach praktycznych oraz może służyć szerokiemu rozp ro pa go w a ­ niu ich wyników.

Rajmund Mydeł

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Struktura w ielkościow a miast m egam iasta Osaka

oraz jej zróżnicowanie w zależności od odległości

od centrum

City cize structure o f the Osaka M e g a c ity a n d its D ifferentiation on Dependence o f t h e Distance f r o m the Centre

Streszczenie

M eg a m ia sto Osaka począwszy od lat 70. XX w. pod w zględem liczby należy m ieszkań­ ców do ścisłej św iatowej czołówki tego typ u fo rm a c ji osadniczych. W 2 0 1 0 roku zamieszki­ wało je 16,4 min osób, co sta n ow iło 12,8% ogółu ludności Japonii, z a jm o w a ło ósme miejsce na liście m eg a m ia st świata. W skali kraju fo rm u je ono d ru g i co do wielkości rynek pracy, na którym znajd uje z a tru d n ie n ie 14,7% czynnych z aw odow o mieszkańców. Stanowi ono je d n o ­ cześnie d rugie co do ważności (po m egam ie ście Tokio zamieszkałym przez 36,9 min osób) ogniw o N ippon M egalopolis, fo rm u ją c trzon je d n e g o z najważniejszych regionów g o s p od a r­ czych Japonii o nazwie Hanshin. O wysokim potencja le ekonom icznym m eg a m ia sta Osaka świadczy okoliczność wytw orzenia na je g o obszarze 13,0% w a rto ści PKB Ja p o nii (2010).

M eg a m ia sto Osaka nawiązuje te ry to ria ln ie do najstarszego w Japonii regionu o sa d ni­ czego i gospodarczego, który m iędzy innymi, zgodnie z najstarszym i przekazam i historycz­ nymi, był obszarem fo rm o w a n ia państw owości te g o kraju (tzw. Kraina Yamato). To na tym teryto riu m założone zostały w VIII wieku pierwsze stałe ośrodki stołeczne kraju, ja k Heiyo- -kyo (obecne Nara) i Heian-kyo (obecne Kioto) o raz takie m iasta porto w o -ha n d lo w e nad Zatoką Osaka, ja k Osaka, Kobe i Sakai.

W składzie m eg a m ia sta Osaka znajduje się współcześnie 60 m ia st (tzw. shi) liczących 30 tys. i więcej mieszkańców, koncentrujących 95,8% mieszkańców zespołu (2010). Pod­ stawowym celem niniejszego o p ra co w a n ia je s t prezentacja s tru k tu ry wielkościowej m iast tej fo rm a cji osadniczej, z uwzględnieniem jej zróżnicowania w zależności od odległości od centrum m egam iasta, reprezentowanego przez CBD m iasta centralnego Osaka. System osadniczy m egam iasta tw o rz y z atem u zespół 60 miast, z których 3 liczą powyżej 1,0 min mieszkańców. Stanowią one 5,0% ogólnej liczby m ia st m egam iasta, koncentrując 34,8% ogółu ludności oraz 36,3% je g o ludności miejskiej.

Najliczniejsze są tu m iasta o zaludnieniu 5 0 ,0 - 9 9 ,9 tys. oraz 1 0 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. miesz­ kańców, reprezentujące o d p ow ied n io 36,8% oraz 30,0% ogółu miast, koncentrując łącz­ nie 26,3% ludności miejskiej zespołu. Z punktu w idzenia przestrzennego zróżnicowania rozmieszczenia m iast w zależności od odległości od centrum , ch arakterystyczna je s t ich najliczniejsza obecność w pierścieniu 1 0 - 2 0 km, czyli w bezpośrednim otoczeniu m iasta centraln ego Osaka. W liczbie 20 reprezentują aż 33,3% ogólnej liczby m iast m egam iasta, w zbiorowości których znam ienna je s t d o m in a cja je d n oste k osadniczych o za ludnieniu 5 0 ,0 - - 1 9 9 ,9 tys. osób (70,0% ogólnej liczby m ia st tej strefy). Tutaj także no tow an a je s t najwyższa

Rajmund M yde ł

-gęstość sieci m ia st w skali m eg a m ia sta, gdyż je d n o m iasto przypada średnio na 38,7 km 2 pow ierzchni (przy średniej megamiejskiej: je d n o m iasto na 112,5 km 2).

Słowa kluczowe: megamiasto, struktura wielkościowa miast, gęstość sieci miast, metro- polizacja, gentryfikacja

W prowadzenie

D ynam icznie rozw ijane od końca XX wieku procesy m etropolizacji miej­ skich ukła dó w osadniczych pro w a dzą do fo rm o w a n ia i rozwoju wielkich de­ m og ra ficznie oraz silnych ekonom icznie obszarów m etropolitalnych. W y ­ ją tk o w a skala ich rozwoju znajduje w yraz zarów no w w ielkim potencjale d em og ra ficznym , ja k też bardzo wysokiej pozycji w strukturze ekonomicznej państw a, czy wręcz w systemie g osp od arki światowej. Tworzą one z regu­ ły c e n tra -b ie g u n y w zrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego, które zna­ m ionuje bardzo wysoki poziom nowoczesności oraz innowacyjności struk­ tu r gospodarczych.

W ich zespole miejsce szczególne p rzypada w udziale m egam iastom , które d efiniow ane są jako obszary m e tro p o lita ln e liczące 10 min i więcej m ieszkańców przy gęstości z a ludnienia powyżej 2 tys. osób na 1 km 2 (np. Fuchs 1994; Hall 1997; Mydeł 2014). M e g a m ia s ta reprezentyujące z regu­ ły ośrodki reg io na lne go i często krajow ego wzrostu gospodarczego, kreują równocześnie wielki, a przy tym silnie zdyw ersyfikow any funkcjonalnie ry­ nek pracy. W ła śnie za spra w ą wielkiego, stale rozwijanego, a przy tym no­ woczesnego i zróżnicow anego rynku pracy, m eg am ias ta stanow ią bardzo a trakcyjny cel nowych lokalizacji działalności biznesowej itp. oraz m igracji na tle ekonomicznym. Proces powyższy w pływ a na rozwój dem ograficzno- -gospodarczy z arów no m iasta centraln eg o tego typ u fo rm a c ji osadniczej, ja k też położonych w je g o bliższym i dalszym sąsiedztwie ośrodków miej­

skich. W ysokiej dynam ice w zrostu rynku pracy, głów nie w mieście central­ nym, tow arzyszy silny rozwój d em og ra ficzny m iast w strefie przejściowej i zewnętrznej m eg am ias ta oraz w zrost przestrzenno-gospodarczych powia- zań za ró w n o z m iastem centralnym , ja k też pom iędzy ośrodkam i miejskimi położonym i na te ry to riu m dan eg o obszaru m te ro p o lita ln e g o -m e g a m ia s ta

[in tra m e tro p o U ta n -in tra m e g a c ity s p a tia lfu n c tio n a l links - m.in. Sorensen

200 1, 201 1; Hall 2 00 4; Mydeł 2014). W świetle powyższych uwag mega­ m iasto fo rm u je typ obszaru m e tro p o lita ln e g o - miejskiej fo rm a cji osadni­ czej skłądającej się ze zbiorow ości zróżnicowanych wielkościowo miast, któ­ rych fu nkcjonow anie i rozwój zw iązane je s t z m iastem centralnym zespołu, kreującym największy i najważniejszy w sferze egzogenicznej rynek pracy.

- Struktura wie lkościo wa m ia st megamiasta Osaka..

Jego aktyw ność i wysoka efektywność gospodarcza opiera się w o g ro m ­ nym stopniu na czynnej za w odow o ludności, osiągającej go w ram ach m i­ gracji w ahadłow ych, a zamieszkałej w przejściowej i zewnętrznej strefie m egam iasta (Mydeł 2014). Badania a u to ra dotyczące m e g a m ia s ta Tokio dowiodły, że na rynku pracy m iasta Tokio zn ajd o w a ło za tru d n ie n ie 3,0 min osób, które o siągały go w ram ach codziennych dojazdów. Stanow iły one aż 42,8% czynnych za w o do w o osób za tru dn ion ych na rynku pracy m iasta w 2 0 1 0 roku (Mydeł 2014). Byli to niem al wyłącznie m ieszkańcy przejścio­ wej i zewnętrznej strefy m eg am iasta Tokio, d ow odząc swoistego „d o m k n ię ­ cia" wielkości rynku pracy i czynnej z a w odow o ludności, w ram ach tego ty ­ pu fo rm a cji osadniczej. Taki związek miewa niekiedy bolesne następstwa, które związane są przede wszystkim z recesyjnymi tre n d a m i w zakresie go­ spodarczego rozwoju kraju czy regionu. Ich przejaw em je s t w pierwszym rzędzie spadek liczby miejsc pracy (kurczenie się rynku pracy), którem u to ­ warzyszy zmniejszenie za tru dn ien ia , ze wszystkimi je g o n eg atyw n ym i zja w i­ skami n a tu ry ekonomicznej i społecznej (M ydeł 2012).

Głównym źródłem silnego rozwoju od przełom u XX/XXI w. m e g a m ia s t świata, jest w zrost ich gospodarczego potencjału, charakte ryzujące go się rosnącą innow acyjnością i konkurencyjnością ekonomicznych struktur. W skali indyw idualnych krajów te największe miejskie osadnicze fo rm a cje świata koncentrują od 10,0% do ponad 30,0% ogółu czynnej za w odow o ludności, p artycypu jąc w podobnie wysokim stopniu w zakresie w arto ś c i w ytw orzonego na ich te ry to riu m PKB. Tak na przykład w a rto ś ć w y tw o rz o ­ nego PKB w zespole m eg am iasta N ow ego Jorku szacowana je s t na 20,0%, Londynu 25,0%, a Paryża i Tokio rzędu 30,0% (według wyliczeń autora). W podobnych przedziałach ilościowych w a h a ją się wskaźniki udziału lud no ­ ści m e g am iast w ogólnym zaludnieniu kraju (np. w 2 0 1 0 roku mieszkańcy m egam iasta Londynu stanow ili 26,1% ludności kraju, a w przypadku naj­ większego m egam iasta świata, czyli Tokio, p rze dm ioto w y wskaźnik n o to w a ł w artość 27,5% - Mydeł 2014).

Z powyższych głów nie powodów, m eg am ia s ta stają się od przełom u XX/ XXI w. przedm iotem w ielotem atycznych, specjalistycznych studiów. Koncen­ tru ją się one, począwszy od p ro blem a tyki ich rozwoju przestrzenno-funkcjo- nalnego, z uwzględnieniem koncepcji planistycznych (np. Sorensen 2011; Okata, M uray a m a 2011; M ydeł 2014), poziom u i jakości życia ich miesz­ kańców (np. Aguilar, Escamila 1999; Sorensen, O kata 2011), po gentryfika- cję stru k tu r przestrzenno-funkcjonalnych, z zachow aniem zasad z ró w n o w a ­ żonego rozwoju, czy ich miejsca w systemie d em og raficzno-gospodarczym kraju (Mydeł 2014). Przedmiotowe bad an ia m ają z arów no o gro m n y w a lo r naukowopoznawczy, ja k i praktyczny. W tym d ru g im przypadku zm ierzają one do racjonalizacji oraz m odernizacji ich s tru k tu r

Rajm und M yde ł

-nalnych, czyniąc z m e g a m ia s t bieguny innow acyjnej gospodarki, stym ulu­ jące rozwój społeczno-ekonomiczny regionu i kraju. W przpypadku nielicz­ nej g ru p y m e g a m ia s t globalnych (N o w y Jork, Londyn czy Tokio), stanow ią one w io d ące o g n iw a -c e n tra w systemie św iatow ej gospodarki, a życiowa potrzeba u trzym a nia przez nie najwyższego poziom u nowoczesności, inno­ wacyjności i konkurencyjności s tru k tu r ekonomicznych, leży u pod staw oży­ wionych procesów ich m odernizacji i gentryfikacji, rozwijanych w w arun ­ kach ścisłego przestrzegania zasad zrów now ażonego rozwoju. W efekcie tw o rz ą one fo rm a c je leg itym u jące się w yjątkow o wysoką atrakcyjnością lo­ kalizacyjną dla prow adzenia działalności gospodarczej, zamieszkania i wy­ poczynku oraz wysokim poziom em i jakością życia ich mieszkańców (M y­ deł 2014).

Przedmiot, zakres oraz cel opracowania

Formację typ u m eg am ias to tw o rz y system różnej wielkości miast, któ­ re charakte ryzują silne związki funkcjonalne z m iastem centralnym zespo­ łu. M ia s to centralne stanow i w ty m układzie biegun ekonomicznej a k tyw ­ ności, z n ajdu jący w yraz w obecności największego w jeg o ram ach rynku pracy. Jego fu nkcjonow anie o p a rte je s t w zasadniczym stopniu na czyn­ nej za w o do w o ludności zamieszkałej w strefie przejściowej i zewnętrznej m eg am iasta , która osiąga rynek pracy m iasta centralnego w ram ach co­ dziennych d o ja z d ó w (m igracji w ahadłow ych). Przestrzenny zasięg m igracji w ah ad łow ych pom iędzy m iastem centralnym a ośrodkam i osadniczymi ze­ społu m eg am iasta , s ta no w ią p odstaw ow ą d e te rm in a n tę wyznaczenia je ­ go zewnętrznych granic. Zew nętrzne granice m eg am iasta Osaka wyznacza dystans 50 km od centrum , które to obszary notują względną równowagę w kategoriach wielkości tzw. nocnego i dziennego zaludnienia. Dla tak wy­ znaczonego te ry to ria ln e g o zasięgu m eg am iasta Osaka, poprawność któ­ rego p o tw ierdza ją wyniki w ieloletnich bad ań a u to ra (np. Mydeł, Ishimizu 1985, 1988), o p ra co w yw a ne je s t oraz publikow ane co 5 la t (przez Biuro Statystyczne Japonii - Statistical Bureau, M in is try of Internal A ffa irs and C o m m u n ic a tio n ) specjalistyczne o praco w a nie statystyczne zatytułow ane

Population o f M a jo r M e tro p o lita n Areas. Demograficzno-społeczne i go­

spodarcze inform a cje dotyczące największych obszarów m etropolitalnych Japonii, w odniesieniu do obszaru m e tro p o lita ln e g o Tokio, Osaka i Nago- ja, prezentow ane są w układzie koncentrycznych pierścieni o szerokości 10 km, w ybiegających od CBD m ia st centralnych. Poza tym przypisane konkretnym pierścieniom jed n o s tk i osadnicze typu „shi" (miasta o zalud­ nieniu 30 tys. i więcej mieszkańców), „m a c h i" (miasteczka o zaludnieniu

- Struktura wie lkościo wa miast megamiasta Osaka..

poniżej 30 tys. osób) oraz m ura (jednostki osadnicze typ u wiejskiego), po­ zw alają badaczom na szczegółową identyfikację ich położenia w przestrze­ ni obszaru m e tro p o lita ln e g o m eg am iasta . U m ożliw ia to z kolei in te rp re ta ­ cję zróżnicowania przestrzennego szerokiej tem a tyczn ie g am y zagadnień dem ograficzno-społecznych, gospodarczych itp., poprzez dodatkow e w yko­ rzystanie różnego rodzaju specjalistycznych, bardzo szczegółowych w tre ­ ściach, roczników statystycznych dotyczących prefektur. U w z g lęd nia ją one różnego typu w ew nętrzne podziały adm in istracyjne , jed no stki statystyczno- -spisowe, czy specjalistyczne w zakresie intensywności za go sp o d a ro w a n ia obszary (np. Densely Inhabited D istricts - obszary o gęstości z a ludnienia 4 tys. i więcej osób na 1 km 2), które pozw ala ją precyzyjnie id e ntyfikow ać in­ form acje statystyczne w układzie wyznaczonych pierścieni.

W tak wyznaczonych granicach, m eg am ia s to Osaka z a jm ow a ło w 2 0 1 0 roku powierzchnię 6 799 km 2 (1,8% pow ierzchni kraju), gdzie zam ieszkiw a­ ło 16 353 tys. osób (2 397 osób na 1 km 2). Ludność m eg am iasta Osaka reprezentowała 12,8% ogółu m ieszkańców Japonii, a na je g o rynku pracy znajdow ało zatru dn ien ie 14,7% czynnej z a w odow o ludności kraju. W ra­ mach m egam iasta Osaka, tw o rzą ceg o o gniw o d ru g ie g o co do wielkości w Japonii regionu gospodarczego o nazwie Hanshin, w ytw orzonych zosta­ ło 13,0% w artości PKB (2010).

M eg am iasto Osaka jest je d n ą z dwóch w Japonii (obok liczącego 36,9 min mieszkańców m eg am iasta Tokio) tego typ u miejskich fo rm a c ji osadniczych. Stanowi ono też, obok m eg am iasta Tokio, je d n o z najw ażniej­ szych o gniw Japońskiego M egalopolis, o be jm ują c te ry to ria ln ie najstarszy region osadniczy i gospodarczy Japonii. W tej części największej wyspy Ja­ ponii o nazwie Honsiu, na nizinnych terenach rozciągających się pom ię­ dzy obecną Zatoką Osaka a Jeziorem Biwa, kształtow ała się przez stulecia państwowość tego kraju. Tutaj też zn a jd o w a ły się liczne ośrodki stołeczne kraju, które począwszy od początku VIII w. m ia ły ch a ra k te r stałych ośrod­ ków stołecznych państw a (wcześniej po śmierci cesarza przenoszono sto­ licę w nowe miejsce, tw o rz ą c ją praktycznie „in crudo radice" w aspekcie osadniczym). Pierwszą z nich była założona w 710 roku Heijo-kyo (obecnie miasto Nara), by na wiele stuleci ustąpić miejsca pow stałem u w 794 roku, w niedalekim sąsiedztwie Jeziora Biwa, m iastu Heian-kyo (od 1868 roku Kioto). Heian-kyo pozostaje odtą d siedzibą rodziny cesarskiej i stolicą J a p o ­ nii, tracą c tego typu funkcję w 1868 roku, w związku z przeniesieniem sto­ licy do położonego nad obecną Zatoką Tokio, historycznego Edo (siedziby szogunatu), prze m ia no w a ne go na Tokio. Rozplanowane na w zór sta ro żyt­ nych m iast chińskich Heian-kyo, o regularnym szachownicow ym układzie przestrzennym, ośrodkiem którego pozostaw ał zespół pałacowej za b u d o ­ w y (Daidairi), staje się na niemal 110 0 lat ce ntrum a d m in istracyjno po

Rajm und M yde ł

-litycznym, gospodarczym i ku lturalnym Japonii. Świadectwem świetności i bogatej przeszłości historycznej obu w spom nianych m iast je s t m.in. licz­ na obecność n ajbardziej cennych dla św iatow ego dziedzictwa kulturowe­ go o biektów i zespołów architektonicznych, w pisanych na listę UNESCO (m.in. Hall 1979; A lb erow a 1987; M ydeł i Ishihara 2002). Należq one dzi­ siaj do m ia st cieszących największą atrakcyjnością turystyczną, przy czym Kioto, pod ob nie ja k Kraków w Polsce, utożasam iane je s t z „d u c h o w ą " sto­ licą Japonii.

Bardzo w ażnym i ośrodkam i miejskimi w tym regionie były, w okresie X II- -XVII w. m iasta p orto w e położone nad obecną Zatoką Osaka. N ajw ażniej­ szą pozycję w okresie XII-XVI w. z a jm ow a ło obecne Kobe (XII-XIII w. p ort o nazwie O w a da , a później Hyogo) oraz Sakai. Pozostawały one w owych czasach g łó w nym i ośrodkam i handlu zagranicznego kraju. Od początku XVII w. w io d ącą rolę w gospodarczym życiu tego regionu przejm uje Osaka. W krótkim czasie staje się ona głów nym p ortem h andlow ym i wiodącycm ośrodkiem gospodarczym Japonii. Gospodarcza d om in acja m iasta Osaka z n ajdo w ała także w yraz w fakcie, że w latach m odernizacji i ekonomicznej ekspansji kraju okresu M eiji ( 1 8 6 8 -1 9 1 2 ) , liczyła 4 7 6 tys. mieszkańców, dy­ sta nsu jąc w tym względzie Kioto (280 tys.) oraz Kobe (136 tys. mieszkań­ ców - 1889). M ia sto Osaka systematycznie um acnia o dtą d swą pozycję ja ­ ko głó w ne go ośrodka miejskiego regionu gospodarczego Hanshin. Połowa wieku XX przynosi, w ram ach m eg am ias ta Osaka, narasta jącą konkurencję w zakresie d em og ra fic z ne go i gospodarczego rozwoj, m iasta portow ego Kobe. Z najduje ona przede wszystkim w yraz we wzroście, w okresie 1 9 6 0 - - 2 0 1 0 , liczby mieszkańców Kobe o 38,7% (z 1,11 min do 1,54 min miesz­ kańców), przy równoczesnym spadku o 11,5% (z 3,01 min do 2,67 min osób) za lu dn ien ia m iasta Osaka. Silnie rozw ijane procesy s u b u rb a n iz a c ji-m e tro - polizacji, będące p ochodną systematycznego, choć u m iarkow anego w zro­ stu rynku pracy (za spra w ą dynam icznego rozwoju m eg am iasta Tokio i re­ gionu Keihin ja k o w io d ące go regionu gospodarczego Japonii), przyniosły system atyczny w zrost ludności obszaru m e tro p o lita ln e g o Osaka. Sprawiły one, że w 196 0 roku zespół ten osiąga status m eg am iasta , licząc 10,4 min m ieszkańców (tab. 1).

W tym też roku m iasto centralne, czyli Osaka, zamieszkuje najwięk­ sza w je g o historii liczba ludności (3,01 min osób), stanow iąc 29,0% ogó­ łu mieszkańców m eg am iasta . W okresie 1 9 6 0 - 1 9 8 0 , który charakteryzuje najwyższy poziom d em og ra fic z n e g o w zrostu m eg am ias ta (z 10,4 min do 15,4 min osób, czyli o 48,6%), m iasto centralne zespołu wchodzi w fazę sil­ nego w y lu d n ia n ia (spadek liczby m ieszkańców o 12,1 %), jako efekt wzrostu atrakcyjności ośrodków miejskich położonych w przejściowej i zewnętrznej strefie m eg am iasta . One też u trzym ują najwyższą dynam ikę dem ograficz­

- Struktura wie lk ościo wa miast megamiasta Osaka..

nego wzrostu do roku 2 0 1 0 (zam ykającego okres badawczy), notując w iel­ kości przekraczające nierzadko 200,0% (za lata 1 9 6 0 -2 0 1 0 ).

Tabela 1. Z m ian y liczby ludności m eg am ia sta i m iasta Osaka w la tach 1 9 6 0 - 2 0 1 0

M e g a m ia s to O saka M ias to Osaka

3 2 3 ,0 Liczba % zmian Liczba % zmian udziału

ludności do okresu ludności do okresu w zaludnieniu

(tys.) poprzedniego (tys.) poprzedniego megamiasta

1960 10 376,1 31,5 3 011,6 - 29,0 1970 13 640,2 13,1 2 980,5 -1,0 21,9 1980 423,3 5,1 2 648,2 11,1 17,2 1990 210,0 0,2 2 624,0 0,9 16,2 2000 16 181,1 1,1 2 599,1 0,9 16,0 2010 16 353,2 2 666,4 2,6 16,3 % zmian 1960-2010 - 57,6 - - 11,5

-Źródło: opracow anie w łasne na p odstaw ie: R. M ydeł, T. Ishimizu, 1985; P opulation M a jo r

M e tro p o lita n areas, 2005 Population Census o f Japan, O verview Series No 9; Japan S ta tis ti­ cal Yearbook 2011 oraz 2015.

W licznym gronie tej kategorii m iast na wyróżnienie zasługują położo­ ne w strefie przejściowej H irakata (wzrost o 408,1%), N eyagaw a (374,5% ) oraz Takatsuki (wzrost o 352,4% ), n a to m ia s t w strefie zewnętrznej - m ia ­ sta Uji (przyrost ludności o 300,8% ) i Kashihara (wzrost o 151,2% - tab. 2). Tabela 2. Rozwój d e m o g ra fic z n y w y b ra n y c h m ia s t m e g am ia s ta Osaka w la tach 1 9 6 0 -2 0 1 0 , z u w z g lę d n ie n ie m od le gło ści ich po ło żenia od CBD Osaka

N a z w a miasta

Liczba m ieszkańców (tys.)

%

Rajm und M yde ł -Nara Uji Kashihara 136,4 47,3 50,0 298,0 152,7 107,3 366.5 189.6 125.6 172,3 300,8 151,1 30-40 Ki oto 1 284,8 1 473,1 1 474,5 14,7 40-50 Otsu 146,0 215,3 337,6 131,2 Akashi 129,8 254,9 291,0 124,2

Źródto: o p ra co w a n ie własne na p odstaw ie różnych roczników S tatistical Yearbook o f Japan.

Praktycznie do początku lat 90. XX w. m egam iasto notuje systematyczny wzrost zaludnienia do poziomu 16,2 min (1990), będącego pochodną rozwo­ ju i m odernizacji jego przestrzenno-funkcjonalnej struktury. To w tym czasie zrealizowane zostają w porcie Kobe między innymi dwie rozległe sztuczne wy­ spy o nowatorskim wówczas obrazie funkcjonalnym i przestrzennym, a mia­ nowicie Port Island oraz Rokko Island. Powstały w latach 1 9 6 6 -1 9 8 2 zespół Port Island (5,23 km 2) oraz sąsiadująca wyspa Rokko Island, zrealizowana w okresie 1 9 7 2 - 1 9 9 2 (5,80 km 2), wyznaczyły pionierski kierunek organiza­ cji przestrzennej oraz s truktury funkcjonalnej sztucznych wysp powstających na przybrzeżnych w odach morskich zatok wielkich m iast Japonii. Formują one wielofunkcyjne, ultranowoczesne w obrazie architektonicznym struktury znaczone obecnością zabudow y biurowo-komercyjnej, handlowej, hotelowej, mieszkaniowej, oraz urządzeń portowych i sportowo-rekreacyjnych. Charak­ terystyczna je s t w ich strukturze także obecność placówek uniwersyteckich oraz ośrodków naukowo-badawczych i placówek kulturalnych, czyniąc z te­ go typu zespołów form acje typu „m iasto w mieście" (Mydeł 2007). W skali m egam iasta reprezentują one najbardziej nowoczesne w jego przestrzenno- -funkcjonalnym obrazie strutkury, ciesząc się przy tym bardzo wysoką atrak­ cyjnością lokalizacyjną. W powyższych okolicznościach miasto Kobe odno­ towało, pośród trzech milionowych m iast zespołu, najwyższy wzrost rynku pracy i liczby ludności (rzędu 15,0% w okresie 1 9 7 0 -2 0 0 0 ).

Lata kryzysu ekonom icznego kraju, tzw. „go s p o d a rk i m ydlanej" ( 1 9 8 6 - - 1 9 9 1 ) oraz „stra co ne j dekady" ( 1 9 9 0 -2 0 0 0 ) , przyniosły na w zór mega­ m iasta Tokio, zdecydow ane osłabienie (graniczące z recesją) d em ograficz­ nego rozwoju m eg am ia s ta oraz m iasta centraln eg o zespołu, czyli Osaki (M ydeł 2014). Spow odow ało to spadek udziału m iasta Osaka w ogólnym z a ludnieniu m eg am ia s ta do poziom u 16,0%. Pierwsza dekada XXI w. wy­ znaczająca okres pow olnego ożywienia gospodarczego Japonii przyniosła n a jp ie rw za ha m o w a n ie procesu spadku zaludnienia, a następnie niewiel­ ki w zrost liczby je g o mieszkańców. O drodzenie dem og ra ficzne je s t także udziałem największych m ia st zespołu, na czele z Kobe (wzrost liczby miesz­ kańców w latach 2 0 0 0 - 2 0 1 0 o 3,4%) oraz Osaką (wzrost o 2,6%). Powyż­ sza sytuacja sprzyja u trw a le niu pozycji m eg am iasta Osaka, liczącego 16,4 min mieszkańców, jako ósm ego co do wielkości m eg am iasta świata (2010).

- Struktura wie lkościo wa miast megamiasta Osaka..

Głównym celem badaw czym niniejszego o prac o w a nia je s t poznanie s tru k tu ry wielkościowej m ia st m eg am iasta Osaka z uwzględnieniem jej przestrzennego zróżnicow ania w zależności od odległości od ce ntrum ze­ społu, (CBD m iasta Osaka), w ram ach wyróżnionych koncentrycznych pier­ ścieni. Powyższa pro blem a tyka stanow i elem ent składow y projektu ba­ dawczego autora, dotyczącego s tru k tu ry wielkościowej m ia st m e g a m ia s t Japonii oraz jej przestrzennej zmienności w różnych ich strefach. W ra­

mach tego pionierskiego stu diu m dotyczącego m e g a m ia s t św iata, d oko na ­ ne zostaną także studia porów naw cze pom iędzy dw o m a m e g a m ia s ta m i Ja­ ponii, czyli m egam iastem Tokio i Osaka. W przypadku m eg am ia s ta Tokio, powyższe zagadnienie zostało o praco w a ne przy w s p ó łpracy z Takahashi oraz opublikow ane drukiem w 2 0 1 4 roku (Mydeł, Takahashi 2014). N in iej­ sze opracowanie, poza now atorskim i w a lo ra m i poznawczymi, stanow i cen­ ny wzorzec w zakresie m eto do log ii d elem inita cji te ry to ria ln e j m eg am iast, klasyfikacji wielkościowej miast, ja k też sta tystyc z n o -o p is o w e j porezentacji przedm iotowej p roblem atyki. Jego wyniki wykorzystane być m og ą do stu­ diów porównawczych s tru k tu r osadniczych m e g a m ia s t św iata, a w dalszej perspektywie czasowej, ana lizo w a nia procesu ich przem ian.

Zgodnie z pozytywnie zw eryfikow anym i założeniam i m e to do log iczn y­ mi, przedm iotow e postępow anie badawcze p rzeprow adzono kolejno w ska­ li całego obszaru m eg am iasta , a następnie w ram ach pięciu pierścieni 0 szerokości 10 km w ybiegających z ce ntrum zespołu (CBD m iasta O sa­ ka): 0 - 1 0 km (obszar centralny, w tym m iasto centralne Osaka), 1 0 - 2 0 km, 2 0 - 3 0 km (strefa przejściowa m egam iasta), 3 0 - 4 0 km, 4 0 - 5 0 km (strefa zewnętrzna m egam iasta). W naw iązaniu do jap oń skiej definicji określają­ cej dolną granicę liczby mieszkańców jed no stki uznawanej za m iasto (tzw. shi), o dp ow iadającej 30 tys. mieszkańców, znajdujące się w składzie me­ gam iasta jednostki typu „shi", za greg ow an o w siedem przedziałów wielko­ ściowych: 3 0 ,0 -4 9 ,9 tys. mieszkańców, 5 0 ,0 -9 9 ,9 tys., 1 0 0 ,0 - 1 9 9 ,9 tys., 2 0 0 ,0 -2 9 9 ,9 tys., 3 0 0 ,0 - 4 9 9 ,9 tys., 5 0 0 ,0 - 9 9 9 ,9 tys. oraz 1 00 0,0 tys. 1 więcej mieszkańców. Szczegółowe postępow anie badawcze o p a rto na ja ­ pońskich publikacjach statystycznych. T erytorialny zasięg oraz p od zia ł na koncentryczne strefy m eg am iasta , z uw zględnieniem położonych w ich ob­ rębie miejskich jednostek osadniczych typu „shi", o p a rto głów nie na p ub li­ kacji 2 0 0 5 Population Census o f J a p a n .O v e rv ie w Series N o 9, Population

o f M a jo r M e tro p o lita n Areas. Inform acje o wielkości zaludnienia m ia st ze­

społu, według stanu na 2 0 1 0 rok, pozyskano z rocznika statystycznego Ja ­

p a n S tatistical Yearbook 2 0 1 5 .

Realizacja zapisanego w tytu le o p raco w a nia zasadniczego celu po­ znawczego, stanowi ważne o gniw o w nurcie badań nad współczesnymi m egam iastam i świata, w ram ach których to fo rm a cji, rozw ijane są mię­

Rajm und M yde ł

-dzy innymi wielkoskalowe procesy m etro po liza cji ich systemu osadniczego. W przypadku Japonii fo rm u ją one, na czele z m iastem centralnym mega- m iasta, zinte g ro w a n y przestrzennie i funkcjonalnie układ o najwyższym po­ ziom ie innow acyjności gospodarki, będącego efektem planowych działań w zakresie ich g e n tryfika cji i odrodzenia w sferze funkcjonalnej, infrastruk- tu ra lno prz es trz e nn ej oraz społeczno-dem ograficznej.

Miasta i ludność miejska megamiasta Osaka

na tle osadnictwa miejskiego Japonii

M e g a m ia s to Osaka, sta no w ią ce trzon d ru g ie g o co do ważności regionu ekonom icznego Ja po nii o nazwie Hanshin, tw o rz y zespół 60 m iast („shi").

Z am ieszkiw ane są one przez 15,7 min osób, które sta no w ią 95,8% ogó­ łu je g o ludności (2010). W zbiorow ości 60 m ia st najliczniejsze są jed no st­ ki liczące 5 0 ,0 -9 9 , 9 tys. oraz 1 0 0 ,0 - 1 9 9 ,9 tys. mieszkańców. Stanowią one o d p o w ie d n io 36,8% oraz 30,0% ogólnej liczby ośrodków miejskich mega­ m iasta. Tak więc te dwie kategorie wielkościowe m iast reprezentują łącznie 66,8% zbiorow ości m ia st m eg am iasta , koncentrując 26,3% ogółu ludno­ ści miejskiej. Do znam iennych cech m eg am ias ta Osaka należy niew ątpliw ie okoliczność obecności na je g o obszarze 3 m ia st o zaludnieniu przekracza­ ją c y m 1,0 min mieszkańców. Przewodzi im ce ntraln y ośrodek zespołu, czy­ li Osaka licząca 2,67 min mieszkańców. Dwa pozostałe m iasta tej kategorii wielkościowej reprezentowane są przez Kobe (1,54 min) oraz nieznacznie mniejsze Kioto (1,47 min mieszkańców). W odróżnieniu od nadbrzeżnego położenia Osaki oraz Kobe, m iasto Kioto zlokalizowane je s t w głębi lądu, w odległości około 50 km od ce ntrum zespołu.

M ilionow e miasta, które stanow ią w zespole m egam iasta Osaka zaledwie 5,0% ogólnej liczby ośrodków miejskich, odg ryw ają najważniejszą rolę w za­ kresie koncentracji ludności miejskiej, z udziałem w wysokości 36,3%. Z punk­ tu widzenia liczby oraz stopnia koncentracji ludności miejskiej megamiasta, na wyróżnienie zasługuje kategoria m iast liczących 3 0 0 ,0 -4 9 9 ,9 tys. miesz­ kańców. W liczbie ośmiu stanow ią 13,3% zbiorowości m iast zespołu, zajm u­ ją c drugie miejsce z punktu widzenia udziału ich mieszkańców w ogólnej licz­ bie ludności miejskiej (w wysokości 20,1%). Strukturę wielkościową miast w zbogacają dwa ośrodki o zaludnieniu 5 0 0 ,0 -9 9 9 ,9 tys. osób. Położone w bezpośrednim sąsiedztwie centralnego ośrodka zespołu, reprezentowane są przez m iasto Sakai (842,1 tys.) oraz H ig a shi-O saka (509,6 tys. osób), któ­

Struktura wie lkościo wa miast megamiasta Osaka...

-Tabela 3. M e g a m ia s to Osaka. Liczba i s tr u k tu r a w ie lk o ś c io w a m ia s t oraz ludności m ie jskie j (2010)

M ias ta o liczbie ludności (tys. osób)

M ia s ta Ludność m iast

Liczba miast % ogółu

miast Liczba (tys.) % ogółu ludności miast

1000 i więcej _{3 5,0} 5 685,8 36,3 500,0-999,9 _{2 3,3} 1 351,7 8,6 300,0-499,9 _{8 13,3 3 150,9 20,1} 200,0-299,9 _{5 8,3} 297,7 8,3 100,0-199,9 _{18 30,0 497,3 16,0} 50,0-99,0 _{22 36,8 1 618,1 10,3} 30,0-49,9 _{2 3,3 64,7 0,4} Razem 60 100,0 15 666,2 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstaw ie: Japan S ta tistica l Yearbook 2011.

W świetle powyższych uwag oraz szczegółowego obrazu liczby i lud no ­ ści miejskiej m eg am iasta Osaka, podkreślić należy zdecydow any p ry m a t zbiorowości 40 m iast o zaludnieniu 5 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. mieszkańców oraz naj­ wyższy poziom koncentracji ludności w m ilionow ych m iastach zespołu. Do jego charakterystycznych cech należy także sym boliczna obecność m ia st najmniejszych (o zaludnieniu 3 0 ,0 -4 9 , 9 tys. osób), które w liczbie dwóch koncentrują zaledw ie 0,4% ludności miejskiej m eg am iasta . D okonując syn­ tetycznego p orów nania s tru k tu ry wielkościowej m ia st i ludności miejskiej m egam iasta Osaka z krajow ym obrazem przedm iotow ych struktur, z a u w a ­ ża się bardzo wysokie pod ob ie ństw o stru k tu ra ln e g o udziału m ia st o za­ ludnieniu 5 0 ,0 -9 9 ,9 tys. osób. Reprezentują one, w przypadku bad an eg o zespołu, 36,8% je g o ogólnej liczby miast, podczas gdy w strukturze o sad ni­ czej Japonii odpow iedni wskaźnik notuje wielkość 37,4% (tab. 4).

Tabela 4. Japonia. Liczba i struktura wielkościowa miast oraz ludności miejskiej (2010)

M ias ta o liczbie ludności (tys. osób)

M ia s ta Ludność m iast

Liczba miast % ogółu

miast

Liczba

(tys. osób) % ogółu ludności miast

1000 i więcej 12 1,7 28 827 25,2 500,0-999,9 17 2,4 11 641 10,2 300,0-499,9 43 6,0 16 691 14,6 200,0-299,9 39 5,5 9 775 8,6 100,0-199,9 157 22,0 21 845 19,1 50,0-99,9 266 37,4 18 567 16,2 30,0-49,9 178 25,0 7 007 6,1 Razem 712 100,0 114 353 100,0

Źródło: opracowanies własne na p odstaw ie Japan Sta tistica l Yearbook 2015.

Rajm und M yde ł

-Dość istotne sq n a to m ia s t różnice w zakresie stopnia koncentracji w tej kategorii wielkościowej m iast, ludności miejskiej. W skali kraju mieszkań­ cy tej kategorii wielkościowej m ia st s ta no w ią 16,2% ogółu ludności miej­ skiej, podczas gdy w zespole m eg am ias ta koncentrują one 10,3% miesz­ kańców miast. W zespole m eg am ias ta Osaka znam ienna jest n atom iast w yraźna nadreprezentacja s tru k tu ra ln a m ia st liczących 100,0 tys. i wię­ cej mieszkańców, dow odząca za aw an sow a ne go procesu suburbanizacji m e tro po liza cji je g o układu osadniczego. Bezpośrednim wyrazem powyż­ szej sytuacji je s t w zględnie bardzo wysoki udział s tru k tu ra ln y m iast liczą­ cych 1 0 0 ,0 - 4 9 9 ,9 tys. mieszkańców, stanow iących dokładnie 51,6% ogó­ łu m ia st zespołu. Ich mieszkańcy sta no w ią jednocześnie niemal 45,0% ludności miejskiej m eg am iasta . Nie mniej charakterystyczna je s t tu pod­ kreślana uprzednio sym boliczna obecność najmiejszych m iast (3 0 ,0 - - 4 9 9 ,9 tys. mieszkańców). W przypadku Japonii sta no w ią one aż 25,0% ogółu miast, n a to m ia s t w zespole m eg am ia s ta Osaka powyższy wskaźnik notuje wielkość 3,3%. M e g a m ia s to Osaka reprezentujące je d n ą z dwóch tego typ u miejskich fo rm a c ji osadniczych Japonii (obok liczącego 36,9 min m ieszkańców m eg am ias ta Tokio), zajm uje równocześnie względnie wysoką pozycję w krajow ym systemie osadniczym. Na je g o obszarze, zajm ującym 6 751 km 2 pow ierzchni i zamieszkałym przez 16,35 min osób, zlokalizowa­ nych je s t 8,4% ogółu m ia st Japonii, których mieszkańcy sta no w ią 14,5% ludności miejskiej kraju (2010). Szczególnie wysoką pozycję zajm uje ono w zakresie obecności m ia st liczących 1,0 min i więcej mieszkańców. W licz­ bie trzech (spośród 12 m ia st Japonii tej kategorii wielkościowej) reprezen­ tu ją 25,0% ich ogólnej zbiorowości, koncentrując dokładnie 19,7% miesz­ kańców tych największych m ia st kraju. W szerszym aspekcie, m egam iasto Osaka stanow i d ru gie co do wielkości (obok m eg am iasta Tokio) ogniw o naj­ większej miejskiej fo rm a c ji osadniczej Japonii i świata, zwanej Japońskim M eg alop olis (N ip p o n M egalopolis), zamieszkiwanej przez 75 min osób (2 0 1 0).

Zróżnicowanie liczby i struktury wielkościowej miast

w zależności od odległości

Poza generalnym obrazem liczby i s tru k tu ry wielkościowej m iast w cho­ dzących w skład m eg am iasta Osaka, bardzo w arto ścio w e z naukowego punktu w idzenia je s t poznanie zróżnicow ania przestrzennego ich rozmiesz­ czenia, z uw zględnieniem zm ienności s tru k tu ry wielkościowej. Zgodnie z za­ łożeniem badaw czym , powyższe za ga dn ie nie rozw ażano w ram ach wyróż­

- Struktura wie lk ościo wa miast megamiasta Osaka.,

nionych pięciu, 10-kilom etrowych pierścieni, z ośrodkiem zlokalizow anym w CBD m iasta Osaka. Tereny za w a rte w p rom ieniu 0 - 1 0 km od CBD, obej­ mujące m iasto centralne zespołu, tożsam e są z obszarem ce ntralnym me­ gam iasta. Pierścienie odległe o dp ow ied nio o 1 0 - 2 0 km oraz 2 0 - 3 0 km tw o ­ rzą strefę przejściową, n a to m ia s t te położone w odległości od 3 0 - 4 0 km do 4 0 - 5 0 km włącznie, fo rm u ją zew nętrzną strefę m eg am iasta .

Z punktu widzenia przestrzennego zróżnicowania liczby i stru k tu ry w iel­ kościowej miast, m egam iasto Osaka znam ionuje względnie liczna obecność ośrodków miejskich w obrębie obszaru centralnego. O bok największego m ia­ sta zespołu, czyli Osaki, zlokalizowanych jest ta m 5 różnej wielkości miast, od 100,0 tys. do ponad 500,0 tys. mieszkańców, reprezentujących dokład­ nie 10,0% ogólnej liczby m iast m egam iasta. Powyższy układ determ inuje okoliczność wyraźnej dom inacji obszaru centralnego w zakresie koncentra­ cji ludności miejskiej z udziałem w wysokości 27,4% ogółu tej kategorii miesz­ kańców. Inną charakterystyczną cechą m egam iasta Osaka jest fa kt najlicz­ niejszej obecności m iast w odległości 1 0 - 2 0 km od centrum, czyli w części strefy przejściowej sąsiadującej bezpośrednio z obszarem centralnym (w tym z miastem Osaka). W liczbie 20, co stanowi 33,3% ogólnej liczby m iast me­ gamiasta, koncentruje się aż 24,8% wszystkich mieszkańców miast. W po­ wyższych okolicznościach ta część m egam iasta notuje najwyższą gęstość sie­ ci miast. Jedno m iasto przypada tu średnio na 28,7 km 2, który to wskaźnik jest niemal trzykrotnie wyższy od średniej megamiejskiej wynoszącej: jed no m ia sto /11 2,5 km 2 powierzchni. W warunkach relatywnie licznej obecności miast w pierścieniu odległym 2 0 - 3 0 km od centrum zespołu (12 miast, co odpowiada 20,0% ich ogólnej liczby), czemu towarzyszy bardzo wysoki po­ ziom kencentracji ludności miejskiej (21,5% tej kategorii mieszkańców), strefa przejściowa m egam iasta Osaka odgryw a najważniejszą rolę w zakresie roz- mieszczenia-koncentracji m iast (53,3% ogółu miast) oraz ludności miejskiej (46,3 % ogółu tej kategorii mieszkańców megamiasta).

Silne historyczne dziedzictw o w zakresie pow sta w a nia i rozwoju m iast na obszarze współczesnego m eg am ias ta Osaka, dete rm inu je okoliczność relatywnie licznej obecności ośrodków miejskich w strefie odległej o 3 0 - - 4 0 km od centrum . W liczbie 15 (25,0% ogółu miast) g ru p u ją zaledw ie 11,3% ludności miejskiej zespołu, a zawdzięczają ta m swoją obecność bli­ skiemu sąsiedztwu d aw ne go Heian kyo, największej, historycznej stolicy kraju, czyli współczesnego Kioto. To w łaśnie w tej części m eg am iasta Osa­ ka zlokalizowany je s t największy ośrodek miejski w pierścieniu 3 0 - 4 0 km, reprezentowany przez historyczne Heijo-kyo (obecne m iasto Nara), liczące 366,5 tys. mieszkańców. Tutaj także notow ana je s t najniższa w skali m eg a ­ miasta średnia liczba mieszkańców p rzyp ad ająca na je d n o miasto, w yno ­ sząca 117,7 tys. osób (przy średniej m egam iejskiej 261,1 tys. osób). N a j­

Rajm und M yde ł

-mniejszą zbiorow ością m ia st leg itym u ją się obszary najbardziej odległe od ce ntrum zespołu, czyli w pierścieniu 4 0 - 5 0 km. Jedno m iasto przypada tam średnio na 3 5 2 ,4 km 2, który to wskaźnik je s t trzykro tn ie niższy od średniej dla całego m iasta, wynoszącej 112,5 km 2. Równocześnie, za sprawą obec­ ności liczącego 1,47 min m ieszkańców Kioto, strefa ta tw o rzy zewnętrzną kulm inację w zakresie rozmieszczenia ludności oraz sprawia, że przeciętnie na je d n o m iasto p rzypada tu 3 35 ,6 tys. osób (tab. 5).

Tabela 5. M e g a m ia s to Osaka. Z ró ż n ic o w a n ie liczby m ia st oraz ich m ie szkańcó w w zależności od o d le gło ś c i (2010) Odległość (km) M ia s ta Ludność miast Liczba miast % ogółu miast Gęstość sieci miast (km2) Liczba (tys.) % ogółu ludności miast Średnia liczba ludności na 1 miasto (tys.) 0 -10 6 10,0 49,8 4 296,0 27,4 716,0 10-20 20 33,3 38,7 3 891,7 24,8 194,6 20-30 12 20,0 110,2 3 364,2 21,5 280,4 30-40 15 25,0 125,9 765,0 11,3 117,7 40-50 7 11,7 352,4 349,3 15,0 335,6 Razem 60 100,0 112,5 15 666,2 100,0 261,1

Źródło: opra co w a n ie własne na podstaw ie: Population o f M a jo r M e tro p o lita n Areas 2005 oraz Japan Sta tistica l Yearbook 2015.

Z nam ienną cechą m egam iasta Osaka, w zakresie zróżnicowania liczby oraz stru k tu ry wielkościowej m iast w zależności od odległości od centrum zespołu, jest obecność w ram ach obszaru centralnego ( 0 - 1 0 km) aż sze­ ściu miast, z których cztery reprezentują jednostki osadnicze o zaludnieniu 3 00 ,0 tys. i więcej mieszkańców. Przewodzi im, pod względem dem ograficz­ nego potencjału, Osaka (2,67 min osób) - naludnieniejsze spośród trzech m iast m egam iasta liczących powyżej 1,0 min mieszkańców. Ich obecność w pierścieniu 2 0 - 3 0 km (Kobe - 1,54 min osób) oraz w odległości 4 0 - 5 0 km (Kioto - 1,47 min mieszkańców), jest pochodną historycznego procesu roz­ woju m iast w tym regionie Japonii oraz ewolucji ich pozycji w systemie osad- niczo-gospodarczym współczesnego m egam iasta. Aktualnie w iodącą pozy­ cję w powyższym ukłądzie zajmuje bezsprzecznie miasto Osaka. Inną cechą m egam iasta Osaka, w przedm iotow ym zakresie, jest najliczniejsza obecność m iast w strefie 1 0 - 3 0 km od centrum (czyli w strefie przejściowej), z charak­ terystyczną przewagą jednostek osadniczych o zaludnieniu 5 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. mieszkańców (tab. 6). W liczbie 22 stanow ią niemal 70,0% ogólnej liczby m iast tej strefy, reprezentując jednocześnie 55,0% całej zbiorowości tej kate­ gorii wielkościowej ośrodków miejskich megam iasta.

- Struktura wie lk ościo wa m ia st megamiasta Osaka.,

Tabela 6. M e g a m ia s to Osaka. Z ró ż n ic o w a n ie liczby m ia s t w w y b ra n y c h kate goriach w ie lk o ś c io w y c h w zależności od od le gło ści (2010)

Odległość (km)

M ia s ta o liczbie ludności (tys. mieszkańców)

Liczba m iast w strefie 1000 i więcej 500,0--999,9 300,0--499,9 200,0--299,9 100,0--199,9 50,0--99,9 30,0--49,9 0-10 ₁ 1 2 X 2 X X 6 10-20 X 1 2 3 7 7 X 20 20-30 1 X 2 1 3 5 X 12 30-40 X X 1 X 6 7 1 15 40-50 ₁ X 1 1 X 3 1 7 Razem 3 2 8 5 18 22 2 60

Źródło: opracowanie własne na podstaw ie: ja k tab. 5.

Miasta tej wielkości zaznaczają najsilniej swą obecność w pierścieniu 3 0 - 4 0 km, z udziałem 86,7% ogółu obecnych na jego obszarze miast. Największą mo­ zaiką wielkościową miast cechują się obszary odległe o 4 0 - 5 0 km od centrum ze­ społu, co ma miejsce w warunkach relatywnie nielicznej ich zbiorowości.

Do znamiennych cech m eg am iasta Osaka zaliczyć należy także zdecy­ dowaną dom inację w je g o strefie przejściowej i zewnętrznej m ia st o za lu d ­ nieniu 5 0 ,0 -9 9 ,9 tys. osób. Reprezentują one od 35,0% ogólnej liczby m iast w odległości 1 0 - 2 0 km, do ponad 40,0% w pierścieniach rozciągających się od 2 0 - 3 0 km do 4 0 - 5 0 km od ce ntrum zespołu (z kulm inacją w pierście­ niu 3 0 - 4 0 km, z udziałem 46,6% ogółu m ia s t - ta b. 7).

Tabela 7. M e g a m ia s to Osaka. Z ró ż n ic o w a n ie s t r u k t u r y w ie lk o ś c io w e j m ia st w zależności od odległości (2010)

Odległość (km)

M ia s ta o liczbie ludności ( tys. mieszkańców)

O gó łem (%) 1000 i więcej 500,0--999,9 300,0--499,9 200,0--299,9 100,0--199,9 50,0--99,9 30,0--49,9 0-10 16,7 16,7 33,3 X 33,3 X X 100,0 10-20 X 5,0 10,0 15,0 35,0 35,0 X 100,0 20-30 8,3 X 16,7 8,3 25,0 41,7 X 100,0 30-40 X X 6,7 X 40,0 46.6 6.7 100,0 40-50 14,3 X 14,3 14,3 X 42,8 14,3 100,0 Megamiasto 5,0 3,3 13,3 8,3 30,0 36,8 3,3 100,0

Źródło: opracowanie własne na p odstaw ie ja k tab. 5.

Rajm und M ydeł

-Integralnym elem entem poznawczym, w zakresie przestrzennego zróżni­ cowania s tru k tu ry wielkościowej miast, je s t określenie rangi poszczególnej kategorii wielkościowej m ia st w zakresie stopnia koncentracji ludności miej­ skiej. Pozwala to poznać i ocenić rolę oraz znaczenie poszczególnych klas m ia s t w ram ach indyw idualnych pierścieni, czy stref m egam iasta.

W przypadku m eg am ias ta Osaka do znam iennych cech zaliczyć nale­ ży w tym względzie, obecność trzech kulm inacji, wynikających z lokalizacji w ram ach obszaru c e ntraln eg o oraz kolejno w pierścieniu 2 0 - 3 0 km oraz 4 0 - 5 0 km, m ia st liczących 1,0 m in i więcej mieszkańców (ryc. 1).

Pref. Kyoto Pref. Hyogo K IO T O A _© Pref. Shiga g il OTSU Takatviuka i o Nisli'norniya © * Akosht '■ O SE K O B E feVäjiiBhS " ; : 0 Takatsuw Mrrti (j) * »afcató. m <s> <t»mi : . ■ : /j\ • t M i «»oj™, © o mkaneto Mtagtocfct : • ■; - i 2EI O S A K A , SA KAI ' Pref. Ńara Pref. W akyama

Liczba m ieszkańców m iast (w tys.) (§) i o o o.o i powyżej • isoo.o • 999.9 © <00.0 - 499.9 O 2 0 0 . 0 - 2 9 9 .9 • io o.o -199,9

A

- Struktura wie lkościo wa miast megamiasta Osaka.

W konsekwencji relatyw nie słabo rozwiniętej sieci miast, w tym dużych i średniej wielkości, obecne ta m m ilionow e m iasta koncentrują o dp ow ied nio 62,1 % (obszarcentralny), 45,9% (pierścień 2 0 - 3 0 km) oraz 62,8% (pierścień 4 0 - 5 0 km), ogółu ich ludności miejskiej. Z kolei dla pierścienia bezpośrednio przylegającego do obszaru c e ntraln eg o ( 1 0 - 2 0 km), leg itym u jące go się naj­ liczniejszą zbiorowością m iast w skali całego zespołu (a przy ty m p ozb aw io ­ nego ośrodka liczącego 1,0 min i więcej mieszkańców), charakterystyczna jest względna rów no w ag a poziom u koncentracji ludności miejskiej w czte­

rech kolejnych kategoriach wielkościowych m iast: 5 0 0 ,0 - 9 9 9 ,9 tys., 3 0 0 ,0 - -4 9 9 ,9 tys., 2 0 0 ,0 - 2 9 9 ,9 tys. oraz 1 0 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. osób. Przypada na nie średnio po około 22,0% m ieszkańców m ia st pierścienia. Dla obszarów od­ ległych o 3 0 - 4 0 km od centrum m eg am iasta , gdzie najludniesze m iasto re­ prezentuje N ara (historyczne Heijo-kyo), liczące 3 66 ,5 tys. osób, największe znaczenie m ają m iasta o zaludnieniu 1 0 0 ,0 - 1 9 9 ,9 tys. mieszkańców. Kon­ centrują one aż 47,7% ogółu ludności miejskiej tego pierścienia, przewyż­ szając niemal trzykrotnie średnią m egam iejską, wynoszącą 16,0%.

Tutaj także w idoczna je s t bardzo silna pozycja m ia st liczących 5 0 ,0 - -9 9 ,9 tys. mieszkańców. Koncentrują ta m one 29,8% m ieszkańców miast, dokum entując tym samym swoistą odrębność tej strefy w skali m e g a m ia ­ sta (tab. 8). W powyższych okolicznościach aż 77,5% ogółu ludności m iej­ skiej w pierścieniu 3 0 - 4 0 km zamieszkuje w m iastach 5 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. osób (przy średniej m egam iejskiej 26,3%). Tworzy ona swoistą strefę buforow ą pomiędzy oddziaływ aniem m iasta centraln eg o zespołu, czyli Osaką, a po­ łożonymi w bliskim sąsiedztwie m ia s ta m i Kioto oraz Kobe. Za spraw ą oży­ wienia gospodarczego i w zrostu d e m o g ra ficzne go Kobe (osiągnął on w la­ tach 1 9 8 0 - 2 0 1 0 najwyższą w artość, bo aż 13,0%, w gronie m ia st liczących

1,0 min i więcej mieszkańców, podczas g dy w przypadku Osaka zaledw ie 0,7% a Kioto 1,0% - tab. 2), obecne w tej strefie m iasta o d n o tu ją zapewne wzrost zaludnienia. N a stąp i zatem ożywienie procesu m etro po liza cji ukła­ du osadniczego w tej części m eg am iasta , czemu sprzyjać będzie ła tw a do ­ stępność komunikacyjna oraz wysokie w a lo ry środowiska przyrodniczego. Przyniesie on ewolucję s tru k tu ry wielkościowej m iast całego zespołu oraz pozycji poszczególnych g ru p wielkościowych m ia st w zakresie dystrybucji ludności miejskiej.

Rajm und M yde ł

-Tabela 8. M e g a m ia s to Osaka. Z ró ż n ic o w a n ie udziału ludności m ie jskiej

w w y b ra n y c h k a te goriac h w ie lk o ś c io w y c h m ia s t w zależności od odle gło ści (2010)

%

Dystans (km) 1000 tys. i więcej miesz­ kańców 500,0--999,9 tys. 300,0--499,9 tys. 200,0-299,9 tys. 100,0--199,9 tys. 50,0--99,9 tys. 30,0--49,9 tys. Razem (%) 0 -10 62,1 11,9 19,6 X 6,4 X X 100,0 10-20 X 21,6 21,5 20, 23,6 13,2 X 100,0 20-30 45,9 X 22,8 16,7 13,7 10,9 X 100,0 30-40 X X 20,8 X 47,7 29,8 1,7 100,0 40-50 62,8 X 14,4 12,3 X 9,0 1,5 100,0 Megamiasto 36,3 8,6 20,1 8,3 16,0 10,3 0,4 100,0

Źródło: o p ra co w a n ie własne na podstawie, jak tab. 5.

O b s erw ow an e od końca pierwszej dekady XXI w. ożywienie krajowej go­ spodarki w płynie pozytyw nie na przyspieszenie procesu gentryfikacji w sfe­ rze przestrzenno-funkcjonalnej największych m iast zespołu. Może ono przy­ nieść, na w zór m eg am ia s ta Tokio (M ydeł 201 4, Mydeł i Takahashi 2014), odrodzenie gospodarcze i dem og ra ficzne m ia st o zaludnieniu 1,0 min i wię­ cej mieszkańców, reprezentujących najważniejsze ogniw a rozwoju mega­ miasta.

Podsumowanie

M e g a m ia s to Osaka, sta no w ią ce je d n o z najważniejszych o gniw Japoń­ skiego M eg alo p o lis oraz reprezentujące ce ntrum regionu gospodarcze­ go o nazwie Hanshin, pod w zględem d em og ra ficzne go i gospodarczego potencjału należy do ścisłej czołówki tego typu miejskich fo rm a cji osadni­ czych na świecie. O je g o wysokiej pozycji w systemie dem ograficzno-gospo- darczym Japonii św iadczy fakt, że mieszkańcy zespołu, w liczbie 16,4 min osób, reprezentowali 12,8% ogółu ludności, a czynna zaw odow o ludność sta no w iła o dp ow ied nio 14,7% tej kategorii mieszkańców kraju (2010). Na miejski układ osadniczy m eg am ias ta Osaka składa się 60 m iast (tzw. „shi") o silnie zrónicow anej strukturze wielkościowej, czemu towarzyszy wysoki poziom zm ienności ich udziału w zakresie koncentracji ludności miejskiej. Statystycznie je d n o m iasto przypada tu na 112,5 k m 2 powierzchni, licząc

- Struktura wie lkościo wa miast megamiasta Osaka..

średnio 261,1 tys. mieszkańców. Ze w zględu na rozległość te ry to ria ln ą me­ gam iasta, powyższe układy i s tru k tu ry cechuje silne zróżnicow anie w zależ­ ności od odległości od ce ntrum zespołu.

W zbiorowości 60 m ia st m eg am ias ta Osaka ch arakterystyczna je s t obecność aż trzech m iast o zaludnieniu 1,0 min i więcej mieszkańców, któ­ re reprezentując 5,0% ogólnej ich liczby, koncentrują 34,8% ogółu lud no ­ ści zespołu. Przewodzi im licząca 2,67 min osób Osaka, która jako m iasto centralne, stanow i także ce ntrum adm inistracyjno -g osp o da rcze m e g a m ia ­ sta. Dwa pozostałe m iasta tej kategorii wielkościowej reprezentuje Kobe (1,54 min mieszkańców), położone w nad Zatoką Osaka, w odległości 2 0 - - 3 0 km od cetrum zespołu, oraz historyczny ośrodek stołeczny Japonii, li­ czące 1,47 min mieszkańców m iasto Kioto, zlokalizowane w pierścieniu 4 0 - 5 0 km. Najliczniej reprezentowane są tu m iasta o zaludnieniu 5 0 ,0 -99,9 tys. oraz 1 0 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. mieszkańców. Reprezentują one o d p o w ie d ­ nio 36,8% oraz 30,0% ogólnej liczby m ia st zespołu, których m ieszkańcy sta ­ nowią 25,5% ludności m egam iasta.

Z punktu widzenia zróżnicow ania przestrzennego stopnia koncentracji m iast oraz ich s tru k tu r wielkościowych, m eg am ias to Osaka c h a rakte ryzu ­ je najliczniejsza ich obecność w bezpośrednim sąsiedztwie m iasta c e n tra l­ nego ( 1 0 -2 0 km od centrum zespołu). W liczbie 20 reprezentują aż 33,3% ogólnej liczby miast, co skutkuje najwyższym w skali m eg am iasta wskaź­ nikiem ich gęstości (jedno m iasto przypada ta m średnio na 38,7 k m 2 po­ wierzchni, przy średniej m egam iejskiej wynoszącej 112,5 km 2). W strefie tej znam ienna je s t równoczeście zdecydow ana przew aga jed no ste k o za­ ludnieniu 5 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. mieszkańców, które s ta no w ią aż 70,0% ogólnej liczby obecnych miast. Ta kategoria wielkościowa m iast d om in uje także w strefach 2 0 - 3 0 km i 3 0 - 4 0 km od centrum , notując najwyższą w a rto ś ć udziału (w skali całego m egam iasta), w pierścieniu 3 0 - 4 0 km (reprezentują aż 86,6% ogółu m iast tej strefy). W powyższych okolicznościach niem al po­ łowa ludności miejskiej tej części m eg am iasta , rezyduje w ośrodkach liczą­ cych 1 0 0 ,0 -1 9 9 ,9 tys. mieszkańców.

Historyczne uw a ru nko w an ia w zakresie procesu pow sta w a nia i rozwoju m iast na obszarze współczesnego m eg am iasta Osaka spra w ia ją , że obsza­ ry odległe o 3 0 - 4 0 km od ce ntrum układu pozbaw ione są ośrodków m iej­ skich o zaludnieniu 5 00 ,0 tys. i więcej mieszkańców. W rezultacie fo rm u ­ ją one swoistą strefę bufo ro w ą w profilu rozmieszczenia ludności ogółem i ludności miejskiej w zależności od odległości. W yra ża się to n otow aniem w jej ram ach najniższych wskaźników udziału mieszkańców m ia st w ska­ li m egam iasta (11,3%) oraz średniej liczby osób przypadających na je d n o m iasto (117,7 tys. osób). Ten specyficzny obraz w zakresie dystrybucji lud­ ności miejskiej strefy 3 0 - 4 0 km m eg am ia s ta Osaka, je s t w zasadniczym

Rajm und M ydeł

-stopniu pochodną słabego odd zia ływ a nia rynku pracy i potencjału gospo­ darczego położonego w pierścieniu 2 0 - 3 0 km m iasta Kobe oraz w odległo­ ści 4 0 - 5 0 km m iasta Kioto.

O żywienie gospodarcze Japonii, a w je g o ram ach regionu Hanshin, przy­ niesie zapewne uruchom ienie i przyspieszenie procesu s u b u rb an iza cji-m e- trop o liz a c ji tej części m eg am iasta . ich m oto rem będzie przede wszystkim m oderniza cja s tru k tu r funkcjonalnych i rozwój gospodarczy m iasta Osaka oraz Kobe.

Początek pierwszej dekady XXI w. wskazuje na to, że bardzo ważną ro­ lę odegra w tym zakresie m odernizacja gospodarcza miasta Kobe. Jest ono w zespole m egam iasta Osaka ośrodkiem realizacji szeroko zakrojonych pla­ nów na rzecz podniesienia poziomu innowacyjności i konkurencyjności gospo­ darki. Znajduje to przede wszystkim wyraz w tworzeniu licznych parków tech­ nologicznych, w ram ach których funkcjonują najbardziej innowacyjne firm y regionu i kraju. Ich integralną częścią pozostaje, oddany do użytku w 2006 roku (na sztucznej wyspie w sąsiedztwie Port Island), nowoczesny p o rt lotni­ czy. W perspektywie kilku nabliższych lat osiągnie on status międzynarodo­ wego portu lotniczego, co wpłynie na dalsze ożywienie rozwoju m egamiasta Osaka, obsługiwanego aktualnie głównie przez M iędzynarodowy Port Lotni­ czy Kansai (oddany do użytku w 199 4 roku i ciągle rozbudowywany).

Sum m ary

Osaka M e g a c ity covering 6 752 km 2 (within the ring 0 - 5 0 km from the Osaka CBD), pop ula te d by 16,4 min in habitants, is c o n ce ntra tin g 12,8% to ta l nu m b e r pop ula tio n of Ja­ pan, and as a pole o f econom ic region nam ed Hanshin, p a rtic ip a tin g in 14,7% o f the coun­ try 's e conom ic active p o p ula tio n n u m b e r (2010).

Osaka M e g a c ity urban s e ttle m e n t consists o f 60 cities (jap.shi) w ith p o p ula tio n 3 0 thou- sands and over in habitants. In its in ternal s tructu re presence o f 3 cities w ith 1,0 min and over in h a b ita n ts is ch a ra cte ristic (central city Osaka - 2,67 min, Kobe - 1,54 min, Kyoto - 1,47 min). Representing only 5,0% th e to ta l n u m b e r o f the Osaka M eg a c ity urban settle- ments, th e y concentrate as much as 34,6% o f m eg a city population. The m ost numerous are there cities w ith p o p ula tio n 5 0 ,0 - 9 9 ,9 th. (36,8% to ta l number) and 100,0 1 9 9 ,9 th. In h ab ita n ts (30,0% to ta l n u m b e r cities o f the Osaka megacity), a cco m m o d atin g respectively 10,3% and 16,0% o f the to ta l urban p o p ula tio n one. The highest level co ncentration cities is noted in the 1 0 - 2 0 km zone from the m eg a c ity centre (33,3% to ta l nu m b e r o f cities) in- habited by 24,8% to ta l urban p o p ula tio n (one city per 38,7 km 2, exceed above three tim es m eg a c ity index noted valu e 112,5 km 2). In th e ir internal s tructu re predom inance cities with 5 0 ,0 - 1 9 9 ,9 th. in h a b ita n ts is characteristic, representing an average 70,0% to ta l num ber cities o f this zone. This ca te g o ry o f cities is especially typ ica l w ith in the 3 0 - 4 0 km zone of the Osaka M egacity. Representing 86,6% o f the to ta l n u m b e r cities o f this zone, they con­ cen tra te as much as 77,5% o f urban p o p ula tio n one.

Key words: megacity, central city, city size structure, urban population structure by size of cities

- Struktura wie lk ościo wa miast megamiasta Osaka..

Literatura

A lb e ro w a Z. (1987), O sztuce J a p o n ii, W a rs z a w a : W ie d z a Powszechna.

Fuchs P. (1994), M e g a c it y G ro w th a n d the Futurę, Tokyo: U n ited N a tio n s U n iv e rs ity Press.

Hall J.W. (1979), J a p o n ia o d c z a s ó w n a jd a w n ie js z y c h d o dzisiaj, W a rs z a w a : PIW. Hall P. (2004), M e g a c itie s , W o rld Cities a n d G lo b a l Cities, R o tte rd am : M e g a c itie s

Lecture.

J a p a n S ta tis tic a l Yearbook 2 0 1 5 , Tokyo: S tatistics Bureau, M in is t r y o f In te rn a l Af-

fairs and C o m m u n ic a tio n .

Kruss F., Leuze U., Nitschke A. (20 07 ), M e g a c itie s - O u r Futurę H a b ita t, Koeln: G lobal C a m p u s 21.

M ydeł R. (2007), Środow isko p rz y ro d n ic z e i czło w ie k w J a p o n ii, Kraków: O fic y n a W y d a w n ic z a Fogra.

M ydeł R. (2014), M e g a m ia s to Tokio, Kraków: O fic y n a W y d a w n ic z a AFM .

M ydeł R., Ishihara H. (2002), Kioto. J a p o ń s k ie m ia s to historyczne. Z ró ż n ic o w a n ie

d e m o g ra fic z n e j i s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j prz e s trz e n i, M o n o g r a f ia 19, Kraków:

In s ty tu t G e o g ra fii i G o s p o d a rk i Przestrzennej U n iw e rs y te tu Jag ie llo ńskie go. M ydeł R., Ishim izu T. (1985), E w o lucja p rz e s trz e n n o -fu n k c jo n a ln e j s tr u k tu r y ja p o ń ­

skich o b s z a ró w m e tro p o lita ln y c h , „Prace G e o g ra fic z n e ", 65.

M ydeł R., Ishim izu T. (1988), E volution o f S ocio-E co nom ic S tru c tu re o f J a p a n ’s M e t ­

ro p o lita n A reas, „Prace G e o g ra fic z n e ", 79.

M ydeł R., Takahashi D. (2014), S tru k tu ra w ie lk o ś c io w a m ia s t m e g a m ia s ta Tokio

ora z j e j z ró ż n ic o w a n ie w z a le ż n o ś c i o d o d le g ło ś c i o d c e n tru m , [w:] E. K a czm a r­

ska, P. Raźniak (red.), S po łe czno-e kon om iczn e i p rz e s trz e n n e p r z e m ia n y s tru k ­

t u r reg io n a ln y c h , Vol.1, Kraków: O fic y n a W y d a w n ic z a A F M , 4 6 - 6 5 .

P opulation Census o f J a p a n 2 0 1 1 , Tokyo: Statistics Bureau, M in is t r y o f Intern al

A ffa irs a n d C o m m u n ic a tio n .

P opulation o f M a j o r M e tr o p o lita n Areas, 2 0 0 5 P o p u la tio n Census o f J a p a n , O ver­ Vie w Series No. 9 (2009), Tokyo: S tatistics Bureau, M in is t r y o f In te rn a l A ffa ir s

and C o m m u n ic a tio n .

Sorensen A., O k a ta J. (red.), (2011), M e g a c itie s . U rb a n Form, G o v e rn a n c e a n d

S usta ina bility, Tokyo, London, N e w York: Springer.

Netografia

6 -B e st:M a jor Projects-Hyogo-Kobe In v e s tm e n t S u p p o rt Center, w w w .hy og o-k o be.jp (dostęp: 3 0 .0 3 .2 0 1 5 ).