Funkcjonowanie systemów emerytur zakładowych

Zakładowe emerytury są z reguły alternatywą dla dodatkowego zabezpieczenia państwowego, mogą również występować obok niego – podobnie jak emerytury indywidualne, które stanowią alternatywę dla dodatkowej emerytury państwowej oraz emerytury zakładowej i mogą funkcjonować obok jednej z nich⁵²⁸.

Zakładowy system emerytalny jest zdefiniowany w Wielkiej Brytanii, jako

„systematyczny plan zapewniający świadczenia pracownikom, którzy kończą zatrudnienie, zwykle przechodząc na emeryturę, ale również zmieniając pracę lub w związku ze śmiercią. Świadczenia te nie są wypłacane bezpośrednio przez pracodawcę, ale przez inną niezależną finansowo organizację, jak trust lub towarzystwo ubezpieczeniowe⁵²⁹”.

Emerytury zakładowe można sklasyfikować według kilku kryteriów (tabela 9).

Tabela 9 RODZAJE ZAKŁADOWYCH SYSTEMÓW EMERYTALNYCH

Kryterium Rodzaj systemu

Metoda finansowania Emerytury administracji centralnej (PAYG) Emerytury kapitalizowane

Podmiot organizujący system Fundusze administrowane prywatnie Systemy „ubezpieczone”

Zasięg systemu System obejmujący jedno przedsiębiorstwo System branżowy

Sposób ustalenia emerytury Systemy z ustalonymi świadczeniami (DB) Systemy z ustalonymi składkami (DC)

Źródło: M. Żukowski, Dodatkowe – zakładowe i indywidualne – systemy…, (w:) Dodatkowe systemy emerytalne…, s. 95.

Emerytury zakładowe zapewniania państwo swoim pracownikom, tj. zatrudnionym w administracji centralnej. Sposób finansowania tych emerytur opiera się na repartycji bieżących składek – czyli systemie Pay-As-You-Go; wprowadzono go już w XIX wieku⁵³⁰.

528 M. Żukowski, Dodatkowe – zakładowe i indywidualne – systemy…, (w:) Dodatkowe systemy emerytalne…, s. 94.

529 S. R. Diacon, R. L. Carter, Success in…, s. 42.

530 Były one z reguły korzystniejsze od emerytur w sektorze prywatnym, ze względu na pełną waloryzację emerytur bieżących według indeksu kosztów utrzymania. Jest to możliwe tylko w systemie repartycyjnym. Repartycyjny system administracji centralnej wyróżnia także to, że jest to system państwowy, bowiem wcześniej mianem systemu państwowego określano, podobnie jak jest to przyjęte w literaturze brytyjskiej, tylko system zabezpieczenia społecznego.

N. Barr, The Economics of the Welfare State, London 1987, s. 205-207.

Wszystkie pozostałe systemy zakładowe opierają się na kapitalizacji: ze składek gromadzone są fundusze, które – odpowiednio inwestowane – w przyszłości finansują wydatki na emerytury.

Pracodawca (zazwyczaj w dużej firmie) może zdecydować się na fundusz administrowany „prywatnie”. Formą organizacyjną takiego zakładkowego systemu emerytalnego jest w zdecydowanej większości trust⁵³¹. Jego zarządzającym jest najczęściej towarzystwo powiernicze – działające w charakterze powiernika.

Alternatywną formą mogą być prowadzone przez towarzystwa ubezpieczeniowe systemy „ubezpieczone”. Składki inwestowane są w polisy ubezpieczeniowe – na podstawie umowy pomiędzy pracodawcą a towarzystwem ubezpieczeniowym.

Ze względu na zasięg można wyróżnić zakładowe systemy emerytalne, które obejmują jedno przedsiębiorstwo oraz całą branżę. Systemy branżowe występują najczęściej w tych gałęziach przemysłu, na które składa się wiele mniejszych firm o dużej mobilności wewnątrzbranżowej pracowników.

Zakładowe systemy emerytalne można również podzielić na⁵³²:

• systemy z ustalonymi świadczeniami (defined benefit schemes – DB), w których emerytura stanowi określony odsetek zarobków, jakie dana osoba osiągała tuż przed przejściem na emeryturę – stąd nazywane są często systemami ostatniej płacy (final salary); odsetek ten zależy od długości stażu w danym systemie emerytalnym (najczęściej jest to 1/60 ostatnich zarobków za każdy rok członkostwa); wszystkie składki gromadzone są na jednym wspólnym koncie, z którego potem są wypłacane emerytury,

• systemy z ustalonymi składkami (defined contribution schemes – DC) – w których określona jest wysokość składki, dlatego emerytura zależy od wartości wpłaconych składek (przez pracownika i pracodawcę) oraz zysku, jaki przyniosą inwestycje ze zgromadzonych składek; stąd nazywane są one często systemami nabycia środków (money purchase). Natomiast kwota wypłacanej emerytury zależy od wartości rocznego „wskaźnika kapitalizacji emerytury” (annuity rate) w momencie rozpoczęcia pobierania świadczenia.

531 Początkowo jego zarządzającymi mogli być również pojedynczy pracownicy lub członkowie kierownictwa przedsiębiorstwa.

532 M. Żukowski, Dodatkowe – zakładowe i indywidualne – systemy…, (w:) Dodatkowe systemy emerytalne…, s. 96-97.

M. Żukowski, Reformy emerytalne w Europie, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2006, s. 7.

B. Mattil, Pension Systems: Sustainability…, s. 37-43.

D. Blake, Pension Finance, Wiley 2006, s. 145-146; 191-193.

ZASADY DZIAŁANIA SYSTEMU EMERYTUR INDYWIDUALNYCH

Emerytury indywidualne, na mocy ustawy z 1986 r., stanowią alternatywę dla dodatkowej emerytury państwowej⁵³³ i dla emerytury zakładowej.

Decyzja o przystąpieniu do systemu emerytury indywidualnej zależy przede wszystkim od tego, jaką sumę pieniędzy uczestnik może przeznaczyć na opłacanie składek na wybrany program emerytalny oraz jaką kwotę otrzyma z pozostałych systemów emerytalnych, do których należy.

Emerytury indywidualne są szczególnie korzystne dla:

• osób z samo zatrudnieniem⁵³⁴,

• osób, które nie pracują, ale stać je na opłacenie składek emerytalnych,

• pracowników, którzy są zatrudnieni, ale nie płacą składek na emeryturę zakładową lub płacą niewielkie składki i traktują ją tylko jako emeryturę dodatkową,

• pracowników, którym pracodawca nie zaoferował udziału w systemie emerytury zakładowej,

• osób często zmieniających pracę, gdyż ten typ emerytury nie jest związany z miejscem pracy i jest w pełni transferowalny⁵³⁵.

Indywidualne systemy emerytalne opierają się na określonych składkach (DC), a nie świadczeniach. Uczestnik wpłaca składkę regularnie, najczęściej z częstotliwością miesięczną, albo jednorazowo większą sumę pieniędzy by firma, w której założył fundusz emerytalny zainwestowała je zgodnie z wybraną opcją.

Indywidualne systemy emerytalne są najczęściej oferowane przez: banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, kasy mieszkaniowe lub budowlane oraz firmy oferujące ubezpieczenia na życie⁵³⁶.

533 Do 1988 r. SERPS mógł zastąpić tylko system zakładowy z ustalonymi świadczeniami, który gwarantował określone świadczenia minimalne. Wynikało to z obawy, aby pracownik nie był narażony na ryzyko uzyskania z systemu zakładowego emerytury niższej, niż otrzymałby z SERPS. Wspomniana już ustawa z 1986 r., (która weszła w życie w 1988 r.) dopuściła także możliwość zastąpienia dodatkowej emerytury państwowej systemem z określonymi składkami (DC).

534 Około 44% osób prowadzących działalność gospodarczą (z samo zatrudnieniem) jest uczestnikami prywatnych funduszy emerytalnych.

535 M. Żukowski, Dodatkowe – zakładowe i indywidualne – systemy…, (w:) Dodatkowe systemy emerytalne…, s. 97.

http://www.direct.gov.uk

Szerzej na ten temat również: Employer-Sponsored Retirement Plans (chapter III), Individual and Household Retirement Provision (chapter IV), (w:) The Oxford Handbook of Pensions and Retirement Income, (ed.) G. L. Clark, A. H. Munnell, J. M. Orszag, Oxford University Press, Oxford 2006, s. 355-658.

536 Przy czym obowiązuje naczelna zasada, zgodnie z którą fundusz emerytalny powinien koncentrować się na inwestycjach generujących bieżący dochód, dodatkowo bardzo ważnym warunkiem jest bezpieczeństwo lokowanych środków. Z tego względu większość pieniędzy w ramach brytyjskich funduszy emerytalnych jest inwestowanych w państwowe papiery wartościowe, istnieje także możliwość lokowania środków w papiery wartościowe notowane na giełdzie. M. Żukowski, Dodatkowe – zakładowe i indywidualne – systemy…, (w:) Dodatkowe systemy emerytalne…, s. 98-99.

Emerytura udziałowa (Stakeholder Pensions Schemes – SPS) od kwietnia 2001 r. jest jedną z dostępnych opcji w ramach systemu indywidualnego. Emerytura udziałowa musi spełniać pewne warunki, które zapewniają, że jest rozwiązaniem elastycznym, a gromadzone środki będą odpowiednio lokowane, tj.⁵³⁷:

• ograniczona wysokość opłat: maksymalnie do 1,5% na rok przez pierwsze10 lat uczestnictwa i 1% w skali roku w latach następnych,

• w odróżnieniu od większości systemów indywidualnych w tym rozwiązaniu można przetransferować zgromadzone środki do innego systemu emerytalnego bez ponoszenia dodatkowych kosztów,

• możliwość dokonywania bardzo niskich wpłat (od £20), z wybraną przez uczestnika częstotliwością, lub jednorazowo większą kwotę,

• możliwość wstrzymania, wznowienia lub zmiany wysokości wpłat, w dowolnej chwili, bez naliczenia z tego tytułu opłat.

Wartość zgromadzonego przez uczestnika kapitału zależy od wysokości i częstotliwości wpłacanych składek oraz tego, jak skutecznie pieniądze były inwestowane⁵³⁸.

W kwietniu 2001 r. wprowadzono również zasadę, iż fundusze SPS są obowiązkowe dla pracodawców zatrudniających więcej niż pięciu pracowników w przedsiębiorstwach, gdzie nie funkcjonują zakładowe systemy emerytalne⁵³⁹.