Reformy emerytalne w Wielkiej Brytanii w latach dziewięćdziesiątych

4.1. LEGISLACJA Z 1995 ROKU

Ustawa emerytalna z 1995 r. (Pensions Act), obowiązująca od kwietnia 1997 r., wprowadziła do publicznych i prywatnych systemów emerytalnych poważne zmiany, których celem było zmniejszenie kosztów wypłaty emerytur, w tym przede wszystkim:

• stopniowe podwyższanie granicy wieku emerytalnego kobiet do 65 lat – pomiędzy rokiem 2010 a 2020⁶³⁰;

• obniżenie emerytury z SERPS – zgodnie z przyjętymi założeniami⁶³¹;

• wprowadzenie zachęt finansowych zależnych od wieku dla osób, które zdecydowały się na indywidualne systemy emerytalne (PPs);

• rezygnacja z wymagania, aby systemy zakładowe o zdefiniowanym świadczeniu (DB) zastępujące SERPS, zapewniały emeryturę na poziomie co najmniej gwarantowanej emerytury minimalnej (GMP) – od kwietnia 1997 r.⁶³²;

• zaprzestanie finansowania częściowej waloryzacji⁶³³ emerytur zakładowych o zdefiniowanym świadczeniu zastępujących SERPS z NI;

• zwiększenie bezpieczeństwa aktywów zgromadzonych w prywatnym sektorze, przez powołanie funduszu kompensacyjnego i zastosowanie innych instrumentów;

• obniżenie ograniczeń wobec PPs, zgodnie z którymi dotychczas cała emerytura musiała być wykupiona po osiągnięciu wieku emerytalnego⁶³⁴.

Państwo wprowadziło zachęty finansowe motywujące do wyboru PPs i przeniesienia składki z NI w postaci ulgi podatkowej w wysokości 1% wpłat dla osób w wieku 30 lat i więcej. Na indywidualne konto emerytalne (individual pensions accounts) wpływały więc składka z NI i ulga podatkowa – miało to zniechęcać je do powrotu do SERPS⁶³⁵.

630 Zmiana ta pozwoli na redukcję kosztów o £3 bln.

631 Według bardzo skomplikowanej formuły.

632 Mają one tylko przedstawić, że świadczenia będą zbliżone do tych z SERPS.

633 Obowiązkowi waloryzacji świadczeń podlegały systemy zakładowe do poziomu wzrostu cen do 3%

rocznie, a emerytury ponad GMP do 5% rocznie.

634 Szerzej na ten temat: D. Blake, Two Decades of Pension Reform in the UK…, s. 226-227.

635 L. Liu, Retirement Income Security…, s. 28.

Zmiany w zakresie PPs były konsekwencją nieprawidłowości, które ujawniono we wcześniejszym okresie. Jak napisano (pkt. 3.8.) po wprowadzeniu w 1986 r.

emerytur indywidualnych wiele osób, mając niepełną lub nieprawdziwą informację, skorzystało z prawa do wyboru między systemem zakładowym a indywidualnym (zastępującym SERPS). Do 1993 r. zawarto 5 mln umów, które objęły 20% wszystkich pracowników⁶³⁶. Przystąpienie do systemów indywidualnych było rozpowszechniane przez instytucje ubezpieczeniowe i przez rząd, który dążył do włączenia do systemów indywidualnych osób, które dotychczas w nich nie uczestniczyły. Jednak wiele osób wprowadzono w błąd i doradzono im, aby wystąpiły z systemów zakładowych i wybrały systemy indywidualne. W związku z tym mniej niż 50% nowych pracowników zdecydowała się na systemy zakładowe. Z wyborem PPs, zamiast systemów zakładowych lub zamiast SERPS, związane były błędy określane w literaturze jako „skandal błędnej sprzedaży” (mis-selling), który osiągnął apogeum w 1993 r.⁶³⁷

Wśród 500 tys. członków systemów zakładowych, którzy zdecydowali o przeniesieniu swoich środków do PPs 90% podjęło niewłaściwe decyzje, głównie pod wpływem presji agentów ubezpieczeniowych. Straty będące konsekwencją tych transakcji wynikały z utraty waloryzacji zapewnianej przez systemy zakładowe, składek płaconych przez pracodawców do systemów zakładowych oraz kosztów transferu i kosztów administracyjnych, a także z braku restrykcji dotyczących wysokości opłat i braku możliwości powrotu uczestników PPs do SERPS – z czym były związane wysokie koszty⁶³⁸.

Po ujawnieniu tego problemu w 1995 r. zdecydowano o sprawdzeniu wszystkich kontraktów, w których nastąpiła rezygnacja z systemów zakładowych, pod kątem poprawności w sytuacji, gdy była podejmowana decyzja. Następnie zobowiązano instytucje ubezpieczeniowe do pokrycia ewentualnych strat uczestników kontraktów – oszacowanych na podstawie poziomu emerytury zakładowej, jaką otrzymałaby dana osoba. Wysokość rekompensat, które zostaną wypłacone wyniesie 11 bln funtów⁶³⁹.

636 Były to głównie systemy o zdefiniowanej składce DC.

637 S. Ward, Personal Pensions in the UK, the Mis-selling Scandal…, (w:) Pensions in the European Union…, s. 19.

638 D. Blake, Two Decades of Pension Reform in the UK…, s. 227-228.

639 Dla przeważającej liczby osób, które wybrały indywidualne systemy emerytalne zastępujące SERPS, nie było to korzystne. Jedną z przyczyn takiej decyzji były wymierne subsydia rządowe do tych emerytur.

Badania z 1995 r. wykazały jednak, że około 250 tys. osób otrzyma z tego powodu niższe emerytury, natomiast osoby, których emerytury nie będą niższe, unikną co najwyżej strat.

C. Gillion, J. Turner, C. Bailey, D. Latulippe (ed.), Social Security Pensions. Development and Reform, International Labour Office, Geneva 2000, s. 320-324.

Jednym z najistotniejszych problemów były wysokie koszty, najsilniej obciążające osoby o niskich dochodach, ponieważ większość płaconej składki była przeznaczona na pokrycie opłat stałych. W Wielkiej Brytanii to osoby o niskich dochodach tworzą w dużej mierze potencjalny popyt na emerytury indywidualne, bowiem nie są one objęte systemami zakładowymi. Najwyższe koszty są ponoszone w pierwszych latach trwania umowy i dlatego jest to niekorzystne dla osób, które nie będą w stanie płacić składki przez cały okres jej trwania. Systemy emerytur indywidualnych nie dają również gwarancji co do wysokości otrzymywanego w przyszłości świadczenia, ponieważ poziom emerytury zależy od stopy zwrotu z inwestycji⁶⁴⁰.

4.2. USTAWA EMERYTALNA Z 1999 ROKU – REFORMY BLAIRA

Ustawa emerytalna z 1999 r. (Pensions Act) wprowadziła kolejne zmiany, które znacząco osłabiły pozycję publicznych systemów emerytalnych i wzmocniły proces ich prywatyzacji, w tym przede wszystkim:

• wprowadzono minimalny dochód gwarantowany dla osób powyżej 60 roku życia (Minimum Income Guarantee – MIG), który zastąpił świadczenia z pomocy społecznej, waloryzowany do wzrostu płac, który w kwietniu 1999 r.

ustalono na poziomie £75 na tydzień, (tj. na poziomie zasiłku z pomocy społecznej), przyznawany na podstawie testu dochodów⁶⁴¹,

• SERPS zastąpiono przez nowy system państwowy SSP⁶⁴² (State Second Pension) – od kwietnia 2002 r.,

• od kwietnia 2001 r. wprowadzono nowy rodzaj prywatnych systemów emerytalnych – systemy udziałowe SPS (Stakeholder Pensions Schemes), skierowane do osób ze średnimi i wyższymi wynagrodzeniami, które mogą zastąpić SSP,

• zapewniono ochronę członkom PPs,

• wprowadzono zmiany do systemów zakładowych, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa funduszy uczestników tych systemów.

640 Tamże, s. 320-324.

641 E. Evason, British Pensions Policies: Evolution, Outcomes and Options, (w:) Introduction to Social Security: Policies, Benefits and Poverty…, s. 130.

642 SSP daje osobom o niskich zarobkach i tym, którzy nie pracują w pełnym wymiarze czasu pracy możliwość otrzymania lepszej dodatkowej emerytury państwowej.

Na początku powiązano emerytury z SSP z wynagrodzeniami, jednak w przyszłości mają być one kwotowe, mimo pozostawienia składek powiązanych z wynagrodzeniami. Spowoduje to redystrybucyjny system przepływu środków od osób więcej do mniej zarabiających. Tym samym będzie to mocny argument dla osób ze średnimi i wysokimi dochodami do rezygnacji z SSP. Emerytury podstawowe oraz z SSP miały być wyższe niż MIG⁶⁴³.

Wysokość emerytury z SSP ustalono według progresywnej formuły dla trzech przedziałów wynagrodzeń:

ƒ 50% mediany wynagrodzeń do £9 tys. na rok (£175 na tydzień);

ƒ 50-100% mediany wynagrodzeń – £9-18,5 tys. na rok;

ƒ £18,5 tys. i więcej rocznie.

Emerytury osób, których wynagrodzenie nie przekroczy pierwszego progu będą liczone wskaźnikiem wzrostu 40%; emerytury osób, których wynagrodzenie będzie się mieścić w drugim przedziale – wskaźnikiem wzrostu 30%; a emerytury osób z wynagrodzeniem powyżej drugiego progu – wskaźnikiem wzrostu takim jak w SERPS, tj. 20%. SSP pozwala na kredytowanie okresu opieki rodziców nad dziećmi i nad osobami niepełnosprawnymi; nie są kredytowane okresy bezrobocia i nauki tak, jak w systemie podstawowym⁶⁴⁴.

Natomiast udziałowe systemy emerytalne rozszerzają możliwości wyboru przez pracownika w drugim filarze o dodatkowy wariant (system państwowy albo trzy rodzaje systemów prywatnych). Mogą je organizować pracodawcy albo instytucje usług finansowych. Jednak jak napisano (rozdział IV, pkt. 3.2.) muszą one spełniać określone kryteria w zakresie kosztów, składek i warunków, tj. poziomu i struktury opłat, które nie mogą przekroczyć 1,5-1,0% wartości funduszu, minimalnej składki (£20), elastyczności i transferu składki. Pracodawcy bez zakładowego systemu emerytalnego są zobowiązani do wyboru jednego z nominowanych SPS⁶⁴⁵.

643 Niemniej MIG pozostał wyższy od emerytury podstawowej.

644 D. Blake, Two Decades of Pension Reform in the UK…, s. 230.

645 Tamże, s. 230.