Kolejne zmiany w zabezpieczeniu społecznym

Jak napisano w 1959 r. zmianami objęto tylko świadczenia emerytalne. Jednak przez cały okres pierwszej połowy lat sześćdziesiątych wzrastało przekonanie, że system jednolitych składek i zapewnienie za to minimum środków potrzebnych do utrzymania w chwili wystąpienia ryzyka socjalnego był korzystny w powojennych latach niedoborów, gdy celem tej formy pomocy było wyeliminowanie i ograniczenie ubóstwa. Z czasem zaczęto się zastanawiać nad systemem, który zapewni utrzymanie takiego samego standardu życia, w jakim żyła jednostka lub rodzina przed wystąpieniem ryzyka. W 1966 r. na wniosek Partii Pracy rozszerzono zależne od płacy dodatki na pozostałe świadczenia ubezpieczeniowe. Nowe zasiłki miały się składać ze stałej podstawy oraz dodatku w wysokości 1/3 średniej płacy tygodniowej pracownika między zarobkiem 9 a 30 funtów⁴⁷⁴.

Wprowadzenie dodatków do świadczeń ubezpieczeniowych zależnych od płacy było poprzedzone ustaleniem nowego sposobu opłacania składek ubezpieczeniowych, tj. procentowo od wysokości wynagrodzenia. Dodatkowo w 1966 r. – mimo stabilnej sytuacji na rynku pracy – wprowadzono wypłacane jednorazowo odszkodowania

472 Ponownie dopuszczono wyłączenie z powszechnego systemu ubezpieczeniowego w 1975 r.

R. Berthoud, J. C. Brown, S. Cooper, Poverty and…, s. 153.

473 V. George, Social security…, s. 22.

474 Nowe zasiłki miały kształtować się następująco: dla osoby samotnej 4,5 funta podstawa plus

ƒ 1,05 funta przy zarobku do 12 funtów;

ƒ 2,05 funta przy zarobku do 15 funtów;

ƒ 7,00 funta przy zarobku do 30 funtów.

Dla pary małżeńskiej: 7,3 funta podstawa i takie same dodatki, jak dla osoby samotnej.

G. Magnuszewska-Otulak, Rozwój systemu zabezpieczenia…, s. 87-88.

dla pracowników zwalnianych z pracy w ramach redukcji etatów (Redundancy Payment), jeżeli byli związani z tym pracodawcą przez długi okres czasu⁴⁷⁵.

Kolejną zmianą była przeprowadzona w 1966 r. reforma administracji zabezpieczenia społecznego. Po prawie piętnastu latach zrealizowano postulat Beveridge’a, który zakładał ujednolicenie administracji zabezpieczenia społecznego.

W tym celu powołano Ministerstwo Zabezpieczenia Społecznego; jego kompetencje obejmowały całość ubezpieczeń społecznych oraz pomoc społeczną⁴⁷⁶.

Połączenie od strony administracyjnej ubezpieczeń społecznych i pomocy społecznej było możliwe dzięki zmianie zasad funkcjonowania pomocy społecznej.

Rozwiązano Radę ds. Pomocy Społecznej oraz jej agendy. Od tej pory instytucje nowego resortu przejęły obowiązek wypłacania wprowadzonego zasiłku, tzw. zasiłku uzupełniającego (supplementary bennefit). Wypłacano go osobom, które utrzymywały się z jednego z zasiłków ubezpieczeniowych, gdy udowodniły, że otrzymywane środki nie wystarczają im na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

Wprowadzenie zasiłków uzupełniających było związane z porażką Partii Pracy w sprawie nowelizacji systemu ubezpieczeń emerytalnych. Ugrupowanie to dążyło do wprowadzenia nowych emerytur, które w całości miały być zależne od wynagrodzenia, lub byłyby jednolite, ale w wysokości pokrywającej realne koszty utrzymania. W związku z tym, iż propozycja ta nie została przyjęta z powodu niegospodarnego rozdysponowania środków⁴⁷⁷ podjęto decyzję, że najbardziej wydajnym sposobem pomocy emerytom, i pozostałym świadczeniobiorcom ubezpieczeń społecznych, będzie zwiększenie nakładów na pomoc społeczną, co w założeniu autorów miało zlikwidować problem ubóstwa do czasu przyjęcia nowego systemu emerytur. Jednak z uwagi na fakt, iż instytucja pomocy społecznej nie była pozytywnie postrzegana postanowiono połączyć, od strony organizacyjnej, ubezpieczenia społeczne i pomoc społeczną oraz zastąpić zasiłek z pomocy społecznej tzw. zasiłkiem uzupełniającym, wypłacanym w tym samym trybie co zasiłki ubezpieczeniowe. Wartość zasiłku ubezpieczeniowego miała wynosić połowę różnicy

475 Wypłacano 1,5 płacy tygodniowej pracownikom w wieku 41-60 lat (kobiety) i 46-65 lat (mężczyźni) za każdy rok pracy u tego samego pracodawcy. Odpowiednio wypłacano jednokrotność płacy tygodniowej pracownikom w wieku 22-40 lat i ½ płacy tygodniowej pracownikom w wieku 18-22 lat.

476 Stan ten przetrwał zaledwie dwa lata, bowiem w 1968 r. wprowadzono kolejną zmianę w administracji zabezpieczenia społecznego. Utworzono Departament Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego funkcjonujący na szczeblu wyższym niż dotychczasowe resorty zabezpieczenia społecznego i zdrowia.

477 Propozycja ta została uznana przez specjalną komisje za marnowanie środków, bowiem

„na ¾ niepotrzebujących pomocy, po to by pomóc ¼ potrzebujących”.

A. Deacon, J. Bradshaw, Reserved for…, s. 106.

między dochodem uzyskiwanym przez rodzinę lub jednostkę, a limitem ustalonym dla danego typu rodziny przez specjalną komisję⁴⁷⁸.

Ponadto, jak napisano, Beveridge tworząc system zabezpieczenia społecznego założył, że wysokość minimalnego wynagrodzenia ma zapewnić utrzymanie rodzinie z jednym dzieckiem – dlatego zapisał propozycję, by zasiłki na dzieci były wypłacane od drugiego dziecka, jeżeli żywiciel rodziny zarabia, a od pierwszego dziecka, gdy pobiera zasiłek ubezpieczeniowy.

Jednak Beveridge nie uwzględnił w swych ustaleniach sytuacji zaistnienia nowego problemu, tzn. innej przyczyny ubóstwa. W 1963 r. A. B. Atkinson przeprowadził bardzo szeroko zakrojone badania na temat przyczyn niedostatku, które wykazały, że około 3% pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy mężczyzn nie jest w stanie z otrzymywanego wynagrodzenia utrzymać żony i dwójki dzieci.

Natomiast 2% pracowników nie jest w stanie utrzymać nawet trzyosobowej rodziny⁴⁷⁹. J. Mack i S. Lansley podają, że do końca lat siedemdziesiątych z pomocy społecznej korzystało średnio 2 miliony osób, w tym również rodziny wychowujące dzieci⁴⁸⁰. W związku z tym Partia Pracy dążyła do tego, aby pomoc udzielana rodzinom z dziećmi była wypłacana przede wszystkim w formie zasiłków rodzinnych.

Jednak porażka wyborcza w 1970 r. uniemożliwiła jej realizację przyjętych w tej sprawie założeń.

Partia Konserwatywna po zwycięstwie wyborczym wprowadziła zasiłek, którego celem było uzupełnienie dochodu rodziny (FIS – Family Income Suplement), a był on przyznawany ze środków pomocy społecznej po udowodnieniu przez osoby zainteresowane, że otrzymywane wynagrodzenie nie pozwala im na zaspokojenie potrzeb rodziny. Ustalono, że zasiłek ten będzie wypłacany od 1971 r.; miał być przyznawany na okres 6 miesięcy w 5 tygodni po zgłoszeniu takiej potrzeby, jeżeli ojciec rodziny lub samotnie wychowująca dzieci matka byli zatrudnieni na cały etat.

Wysokość zasiłku została wyliczona jako połowa różnicy między dochodem rodziny, a ustalonym dla danego typu rodziny minimalnym dochodem. Początkowo zakładano, że do otrzymania tego zasiłku będzie uprawionych około 190 tysięcy rodzin, ale o jego wypłacenie ubiegała się tylko połowa uprawnionych⁴⁸¹.

478 Wysokość tego limitu miała być zmieniana na wniosek komisji w sytuacji wzrostu lub zmniejszenia kosztów utrzymania.

479 A. B. Atkinson, Poverty in Britain and the Reform of Social Security, London 1983, s. 24.

480 J. Mack, S. Lansley, Poor Britain, Harper Collins Publishers, London 1985, s. 7.

481 Z pewnością świadczy to o małej popularności zasiłków wypłacanych przez pomoc społeczną, jako metody rozwiązywania problemu ubóstwa w Wielkiej Brytanii.

A. Deacon, J. Bradshaw, Reserved for…, s. 80.

Godne podkreślenia jest to, że obie partie uważały wdrożony zasiłek za rozstrzygnięcie tymczasowe. Partia Konserwatywna finalnie dążyła do wprowadzenia rozwiązania łączącego system podatkowy z zabezpieczeniem społecznym, tzw. podatkowo-kredytowy, a Partia Pracy chciała przeprowadzić ogólną reformę zasiłków rodzinnych. Niemniej jednak Partia Konserwatywna nie zdążyła wprowadzić wnioskowanego systemu zabezpieczenia, gdyż w 1974 r. przegrała wybory parlamentarne. Natomiast Partia Pracy w 1977 r. wdrożyła nowe zasiłki rodzinne, które łączyły dotychczasowe rozwiązania z ulgą podatkową na dzieci, wypłacane na wszystkie dzieci niezależnie do statusu zawodowego i sytuacji rodziny. Ponadto przez cały czas obowiązywały zasiłki z pomocy społecznej na rzecz rodzin, bowiem Partia Pracy uznała, że ta forma pomocy w dalszym ciągu będzie potrzebna, szczególnie dla rodziców samotnie wychowujących dzieci oraz w wyjątkowych sytuacjach.

Wprowadzenie przez Partię Konserwatywną zasiłków uzupełniających nie było jedynym krokiem w kierunku zwiększenia selektywności świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Jako formę dodatku do zasiłków uzupełniających (pomocy społecznej) upowszechniono istniejące do tej pory w wymiarze lokalnym ulgi mieszkaniowe dla osób o najniższych dochodach. Od 1972 r. mogli z nich korzystać mieszkańcy domów komunalnych, a dwa lata później zasadę tę rozszerzono na domy prywatne i mieszania, co w założeniu autorów projektu miało stanowić silny bodziec do wykupywania mieszkań i domów, m.in. w celu odciążenia państwa od kosztów budownictwa komunalnego⁴⁸². Rozdysponowanie tych świadczeń było w kompetencji władz lokalnych, co w następnych latach ułatwiło połączenie ulg w opłatach mieszkaniowych ze zniżkami w podatkach lokalnych. W 1973 r. wprowadzono zasadę, zgodnie z którą osoby pobierające zasiłek z pomocy społecznej – oraz ich rodziny – miały prawo do zwolnienia z opłat za korzystanie z usług służby zdrowia oraz innych świadczeń rzeczowych.

Jak napisano Partia Pracy przejęła władzę w 1974 r. Był to moment pojawienia się ogólnego kryzysu ekonomicznego, który zdaniem niektórych autorów był również początkiem końca praktyki państwa dobrobytu⁴⁸³. W okresie tym lawinowo wzrastała liczba osób bezrobotnych⁴⁸⁴ oraz nasiliła się inflacja.

482 Tamże, s. 86.

483 S. E. Spiro, Evaluating the Welfare State. Social and Political Perspectives, London 1983, s. 149.

484 W 1974 r. bezrobocie szacowano na 2,6%, natomiast w 1979 r. liczba osób pozostających bez pracy wynosiła już 1,25 mln. Ogólnie statystyka bezrobocia w latach 1970-1978 przedstawiała się następująco:

1970 – 2,6%; 1971 – 3,5%; 1972 – 3,8%; 1973 – 2,7%; 1974 – 2,6%; 1975 – 4,1%; 1976 – 5,7%;

1977 – 6,2%; 1978 – 6,1%.

Opracowano na podstawie: A. Marwick, British Society since 1945, London 1986, s. 183.

Konsekwencją wzrostu bezrobocia było rozprzestrzeniające się ubóstwo.

W 1975 r. liczbę osób żyjących poniżej limitu ustalonego dla wypłaty zasiłków uzupełniających szacowano na 4,5 miliona, a drugie tyle mieszkańców przekraczało ten limit zaledwie o 20%⁴⁸⁵. Jednak szczególnie brzemienny w skutki był fakt, iż kryzys ekonomiczny lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku podważył powojenny konsensus w zakresie słuszności przyjętych po wojnie kierunków rozwoju zabezpieczenia społecznego⁴⁸⁶.

Jednym z pierwszych projektów ustaw, po wygranych wyborach, przedstawionych przez Partię Pracy pod obrady Parlamentu był tzw. Castle Plan.

Zakładał on wprowadzenie nowej ustawy emerytalnej ściśle wiążącej wysokość emerytury z dotychczasowymi dochodami, miały one zastąpić emerytury stopniowalne.

Ustawa o emeryturach z zabezpieczenia społecznego⁴⁸⁷ (Social Security Pensions Act) została przyjęta w 1975 r., ale jej wejście w życie przewidziano na 1978 r.⁴⁸⁸ Była to jedna z najważniejszych zmian wprowadzonych do systemu zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii od 1948 r.⁴⁸⁹ Mimo, iż uchwalono ją w okresie rządów Partii Pracy, to została oparta na konsensusie politycznym obu głównych ugrupowań politycznych⁴⁹⁰.

W 1979 r. odbyły się w Wielkiej Brytanii kolejne wybory parlamentarne, w których zwyciężyła Partia Konserwatywna.