Ocena Planu przedstawionego w Raporcie Beveridge’a i jego

B

EVERIDGE

’

A I JEGO ODBIÓR SPOŁECZNY

Raport Beveridge’a był bardzo ważnym dokumentem w historii nie tylko Wielkiej Brytanii. Powołanie Komisji, która zajęła się tak wieloma zagadnieniami z zakresu zabezpieczenia społecznego miało miejsce w momencie, gdy w wyniku II wojny światowej został naruszony dotychczasowy porządek świata. Sytuacja ta zrodziła dwa rodzaje skutków dla życia społecznego. Po pierwsze zdano sobie sprawę, że należy przemodelować dotychczasowe formy życia społecznego, aby trwale

485 H. Glennerster, The Idea of Welfare State, (w:) The Future of the Welfare…, s. 65.

486 D. Fraser, The Evolution of the British…, s. 250.

487 Szerzej na ten temat w dalszej części pracy.

488 Ustawa została wprowadzona w 1975 r., a uprawniały do niej składki opłacane od 1978 r.

489 N. Barr, The Objectives and Attainments of Pension Schemes, (w:) The State and Social…, s. 50.

490 M. Żukowski, Państwowy system emerytalny w Wielkiej Brytanii…, (w:) Bazowe systemy emerytalno-rentowe…, t. I, s. 76.

wyeliminować przyczyny, które doprowadziły do wybuchu wojny. Po drugie, większość obywateli miała świadomość, że do zwycięstwa nad faszyzmem konieczna jest maksymalna mobilizacja społeczeństwa, które po to by przetrwać ten trudny okres, musi wznieść się ponad podziały. Konieczne stało się również zapewnienie tych, którzy znajdowali się w sytuacji najtrudniejszej, a w okolicznościach wojennej zawieruchy mieli najwięcej do dania, że ich trud zostanie nagrodzony, że nie wrócą do nędzy i ubóstwa, którego wcześniej doświadczyli.

W związku z tym można odnieść wrażenie, że Plan zabezpieczenia społecznego przedstawiony w Raporcie stanowi pewnego rodzaju kompromis między różnymi rozwiązaniami. Już we wstępie dokumentu zapisano, że jego celem jest taki charakter reformy, który z jednej strony nie będzie się kierował partykularnymi interesami grupowymi, a z drugiej bardzo wyraźnie oprze się na doświadczeniach z przeszłości.

Natomiast na końcu Raportu Beveridge zwraca się z prośbą o jego akceptację i jest to apel skierowany do tych, którzy w wyniku przyjętych ustaleń coś stracą ostrzegając, że jeżeli zaproponowane zmiany nie zostaną przyjęte, to ta część społeczeństwa, która dotychczas była słabsza ekonomicznie może „upomnieć się o swoje i wziąć znacznie więcej, niż zaproponowano w Raporcie⁴⁹¹”.

Tendencja do szukania kompromisów odbija się szeroko w wielu zapisach Planu. Z jednej strony jego celem było stworzenie nowej sytuacji społecznej, a z drugiej dążenie, by nadmiernie nie naruszyć istniejącej struktury dochodów w stosunku do społecznych oczekiwań⁴⁹². Udział państwa, początkowo poważny, w konsekwencji ogranicza się do pomocy społecznej, która ma również zanikać, zasiłków rodzinnych wypłacanych niezależnie od dochodu oraz części kosztów ochrony zdrowia⁴⁹³. Dążenie do konsensusu przejawia się także w podejściu do ubezpieczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Z jednej strony wdrożenie zasady równości świadczeń, a z drugiej korzystniejsze zapisy dotyczące ubezpieczeń przemysłowych, świadczą o dużej niechęci do naruszania uzgodnionych interesów i zagwarantowanych przywilejów.

Podobna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do ludzi starszych. Zasada równości świadczeń została naruszona przez dezaprobatę do zwiększania finansowego udziału budżetu państwa – a tym samym podatników⁴⁹⁴.

491 W. H. Beveridge, Social Insurance and Allied…, s. 167.

492 Może o tym również świadczyć pomysł oparcia systemu zabezpieczenia społecznego głównie na redystrybucji poziomej.

493 Finalnie udział finansowy państwa w ubezpieczeniach wynosił około 1/6 kosztów ogólnych.

494 Dlatego emerytury miały najmniej korzystne warunki wśród wszystkich świadczeń.

Dążenie do wypracowania za wszelką cenę kompromisu jest najsłabszym aspektem Planu. Można wysunąć wniosek, że ustalone wartościowo świadczenia, w oparciu o szacowany wzrost kosztów utrzymania po wojnie, wynikały z dążenia do zrównoważenia systemu, a nie z rzetelnej oceny tych kosztów. W związku z tym już na wstępie naruszono zasadę wystarczalności świadczeń ubezpieczeniowych, której celem było – w przypadku braku innych źródeł utrzymania – zapewnienie odpowiedniej jakości życia, bez zagrożenia ubóstwem.

Ważnym a nierozwiązanym problemem były koszty mieszkaniowe. Ustalając wysokość opłat na poziomie średniej krajowej⁴⁹⁵, z definicji postawiono w mniej korzystnej sytuacji mieszkańców miast, w których koszty te były wyższe od przeciętnych, a tym samym były to osoby w największym stopniu zagrożone wystąpieniem ryzyk socjalnych, którym najtrudniej było uzupełnić wartość wypłacanych zasiłków z własnych zasobów.

Rezultatem momentu, w którym opracowano i opublikowano Plan zabezpieczenia społecznego, był również jego propagandowy charakter.

W Planie wielokrotnie zaakcentowano aspekt równości wobec systemu ubezpieczeniowego, co miało być świadectwem znoszenia barier społecznych w myśl hasła – „wszyscy tak samo zagrożeni przez wojny – po wojnie w równym stopniu wolni od zagrożeń niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb⁴⁹⁶”. Jednak w tej sytuacji należy wziąć pod uwagę fakt, że różnie obciążała wysoki i niski dochód składka skalkulowana na jednakowym poziomie; ponadto inne warunki gwarantują takie same świadczenia w odmiennej sytuacji życiowej. Z tych samych powodów Plan jest określany mianem rewolucyjnego, choć można się zgodzić z D. Frazer’em, że stanowi on pewnego rodzaju kodyfikację i rozszerzenie wcześniej istniejącego ustawodawstwa⁴⁹⁷.

Mimo wielu słabych stron Planu z całą pewnością należy podkreślić ważną rolę tego dokumentu na drodze do rozwoju teorii zabezpieczenia społecznego. Został on bowiem wykorzystany w wielu analizach teoretycznych nad możliwościami postępu i regresu w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Jest to Plan powszechny z uwagi na

495 Wynikało to również z braku chęci do zwiększania kosztów ubezpieczeń społecznych ponad to, co mogło być zebrane przez składki przy ograniczonym udziale państwa.

496 G. Magnuszewska-Otulak, Rozwój systemu zabezpieczenia…, s. 95.

497 D. Fraser pisał o Planie tak: „Symetria i prostota przesłoniły fakt, że Plan nie był niczym więcej niż racjonalizacją istniejących schematów ubezpieczeniowych, upowszechniał zasiłki dotąd selektywne. (…) Nowy był tylko pomysł, że można tak zorganizować społeczeństwo, by było w stanie zwalczyć pięć gigantów na drodze do postępu. Dał nowe pojęcie wolności – nie do, a od – ubóstwa, choroby, bezdomności”. D. Fraser, The Evolution of the British…, s. 215.

to, że dotyczy wszystkich obywateli oraz uwzględnia szerokie spektrum ryzyk ubezpieczeniowych. Dodatkowo, mając na uwadze różne formy pozyskiwania dochodów w celu ujednolicenia świadczeń, wprowadzono podział ubezpieczonych na klasy, gwarantując w ramach wyodrębnionych grup jednakowe świadczenia.

Plan jest napisany w sposób prosty i zrozumiały, co przyczyniło się do szerokiej akceptacji społecznej tego dokumentu. Istnieje bowiem związek między klasą ubezpieczeniową, wysokością płaconej składki i otrzymywanym świadczeniem⁴⁹⁸.

Duże znaczenie ma również fakt, iż Plan jest spójny wewnętrznie. Gwarantuje on bowiem wypłatę świadczenia dopóty, dopóki występuje dane ryzyko⁴⁹⁹; stwarza również możliwość przechodzenia jednych świadczeń w drugie – chorobowego w inwalidztwo, bezrobocia w szkoleniowy, wdowiego w szkoleniowy itp. Ponadto Plan uwzględnia różne sytuacje życiowe, np. utrata warsztatu pracy przez osobę, która utrzymuje się z własnej pracy, stwarza jej możliwość zdobycia nowych kwalifikacji i przystosowania się do nowej sytuacji przez istnienie zasiłku szkoleniowego. Natomiast w sytuacji, gdy żona jest na utrzymaniu męża, to uwzględnia się fakt, że jest ona w takim samym stopniu zagrożona ryzykiem socjalnym jak mąż – dlatego pojawiła się propozycja wprowadzenia dwóch zasiłków – dla osoby samotnej i dla pary małżeńskiej.

Jednak najbardziej wartościowe w Planie zabezpieczenia społecznego przedstawionym w Raporcie Beveridge’a było to, że po raz pierwszy – na tak dużą skalę – uwypuklono znaczenie profilaktyki w zapobieganiu biedzie i zaakcentowano rolę państwa w ograniczaniu rozprzestrzeniania się tej kwestii społecznej. Warto również zwrócić uwagę na to, że w ponad trzystuletniej historii zabezpieczenia społecznego państwo brytyjskie podejmowało działania ograniczające zasięg i skutki już istniejącego ubóstwa, a w Planie zwrócono uwagę na rolę działań przeciwdziałających jego powstawaniu⁵⁰⁰.

498 W związku z tym zależność formalna i finansowa była dla większości zrozumiała.

499 Jednak w przypadku bezrobocia pod pewnymi warunkami.

500 Takie działania podejmowano oczywiście już wcześniej, ale o ile pomoc udzielana w ramach gildii i Towarzystw Wzajemnej Pomocy miała charakter „samopomocowy”, a zasiłki ubezpieczeniowe organizowane przez państwo po 1911 r. miały ograniczony zakres przedmiotowy i podmiotowy, to zaproponowane w Planie ubezpieczenia społeczne były powszechnie i traktowane jako jeden z elementów spójnego programu zapobiegania ubóstwu, jako zjawisku społecznemu.

G. Magnuszewska-Otulak, Rozwój systemu zabezpieczenia…, s. 105-106.

R OZDZIAŁ IV

S YSTEM ZABEZPIECZENIA EMERYTALNEGO W W IELKIEJ B RYTANII

1. L

EGISLACJA W LATACH

1975-1985

1.1. EMERYTURY POWIĄZANE Z WYNAGRODZENIEM ORAZ ICH PRYWATYZACJA

Emerytury stopniowalne (Graduated Retirement Benefit), wprowadzone od 1961 r., uzupełniały emerytury podstawowe tylko w niewielkim wymiarze.

Efektywne, państwowe emerytury dodatkowe powiązane w wynagrodzeniami dla pracowników, które zastąpiły emerytury stopniowalne, wprowadziła ustawa o emeryturach z zabezpieczenia społecznego z 1975 r. (Social Security Pensions Act⁵⁰¹).

System państwowych emerytur powiązanych z wynagrodzeniami SERPS⁵⁰² funkcjonował w ramach Krajowego Ubezpieczenia Społecznego⁵⁰³. Do dodatkowej emerytury z SERPS uprawniają składki płacone od 1978 r. Osoby pracujące miały obowiązek przynależeć do SERPS. Istniała możliwość zastąpienia uczestnictwa w SERPS (i opłacania niższej składki), jednak warunkiem zwolnienia był udział w zakładowym systemie emerytalnym, który gwarantował świadczenia na poziomie co najmniej takim samym⁵⁰⁴, jak emerytury z systemu państwowego (Guaranteed Minimum Pension – GMP) gwarantowanej emerytury minimalnej; lub ubezpieczeniu indywidualnym (od 1988 r.).

Tym samym rząd konserwatywny wymiernie rozszerzył możliwości

„wyłączenia się” (contracting out) z dodatkowego systemu państwowego i zastąpienia

501 The Social Security Pensions Act 1975, (w:) “The Modern Law Review” 1976, Vol. 39, no. 3, s. 321-326; a także: http://www.opsi.gov.uk

502 SERPS: State Earnings-Related Pensions Scheme.

503 Krajowe (Narodowe) Ubezpieczenie Społeczne:National Insurance – NI.

W Wielkiej Brytanii jest używane pojęcie „ubezpieczenie krajowe”, „ubezpieczenie narodowe”.

Wywodzi się ono z 1911 r. i zostało utrzymane w utworzonym w 1944 r. Ministry of National Insurance (Beveridge proponował Ministry of Social Insurance), głównie dlatego by nie wprowadzać terminu stosowanego w Niemczech. W tym opracowaniu stosowane jest ono zamiennie z określeniem:

ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie NI.

A. Ogus, E. M. Barendt, The Law of Social…, s. 539.

504 Systemy zakładowe zastępujące SERPS musiały być systemami DB, w których emerytury były powiązane z wynagrodzeniem przed przejściem na emeryturę.

dodatkowej emerytury państwowej emeryturami zakładowymi, a od 1988 r. także ubezpieczeniem indywidualnym (prywatnym). Polityka ta wypływała z przekonania, że udział państwa w zabezpieczeniu emerytalnym powinien się ograniczać jedynie do gwarantowania określonego minimum (zapobiegania ubóstwu), natomiast za zapewnienie wyższych dochodów, w tym utrzymanie osiągniętego poziomu życia, odpowiedzialny jest sam zainteresowany⁵⁰⁵.

Emerytura dodatkowa miała znacząco poprawić relację dochodów emeryta do jego poprzednich zarobków. Wysokość emerytury dodatkowej zależała bowiem od wysokości zarobków w okresie, w którym dana osoba (w przypadku emerytury kategorii A) lub jej współmałżonek (emerytura kategorii B) opłacała składki⁵⁰⁶.

Emerytury z tego systemu były finansowane metodą repartycyjną z dodatkowej składki (tabela 12). Warunki uzyskania prawa do świadczeń były analogiczne, jak w systemie podstawowym; w związku z tym niektóre okresy niewykonywania pracy były kredytowane⁵⁰⁷.

Emerytura z SERPS miała być wypłacana w pełnym wymiarze po dwudziestoletnim okresie opłacania składek, tj. po raz pierwszy w 1998 r.

W początkowych założeniach (z 1975 r.) emerytura dodatkowa miała być odzwierciedleniem historii indywidualnych zarobków pracownika, osiągniętych w ciągu 20 „najlepszych” lat (z najwyższymi zarobkami). Miało to zabezpieczyć osoby, których życie zawodowe było przerwane ze względu na obowiązki rodzinne, bezrobocie, chorobę i inne przyczyny, lub którzy w pewnych okresach aktywności zawodowej osiągali wyjątkowo niskie zarobki. Podstawą wymiaru świadczenia było wynagrodzenie między dolnym a górnym limitem, od którego osoba ubezpieczona opłacała składki. Dolny limit był zbliżony do poziomu emerytury podstawowej, a górny kształtował się na poziomie 7,5-krotności emerytury podstawowej⁵⁰⁸. Każdy rok opłacania składek uprawniał ubezpieczonego do emerytury w wysokości 1,25%

podstawy wymiaru. Osoba z dwudziestoletnim stażem miała otrzymywać emeryturę dodatkową w wysokości 25% (20 x 1,25% = 25%) własnych wynagrodzeń otrzymywanych w tym okresie między dolnym a górnym limitem⁵⁰⁹.

505 N. Barr, F. Coulter, Social Security: Solution or Problem?, (w:) The State of Welfare: The Welfare State in Britain…, s. 294.

506 Zarobki, od których opłacano składki dające tytuł do dodatkowej emerytury (począwszy od 1978 r.) nazywane są „współczynnikiem zarobków” (earnings faktory).

507 P. Johnson, K. Rake, Brytyjski system emerytalny…, (w:) IPiSS, Systemy i reformy…, s. 56.

508 A. B. Atkinson, Beveridge, the National…, s. 122.

509 Innymi słowy: emerytura z SERPS miała stanowić docelowo 25% rewaloryzowanych zarobków danej osoby z dwudziestu najlepszych dla niej lat, gdy jej wynagrodzenie było najwyższe.

Emerytura mężczyzny, którego żona nie miała prawa do własnego świadczenia była zwiększona, a żona miała prawo otrzymania całej dodatkowej emerytury po mężu w przypadku jego śmierci. Natomiast w sytuacji, gdy oboje małżonkowie mieli odpowiednie okresy składkowe, to pozostały przy życiu małżonek otrzymywał emeryturę podstawową oraz oba składniki powiązane z wynagrodzeniami do maksymalnej wysokości, jaką mogła zarobić jedna osoba⁵¹⁰.

Z SERPS zostały wyłączone dwie grupy: osoby z wynagrodzeniem poniżej LEL⁵¹¹ (wyłączone także z NI) oraz osoby samodzielnie się zatrudniające, które miały obowiązek opłacania składek tylko do NI⁵¹². Jednak na długo przed momentem, gdy formuła „20 najlepszych lat” mogła być zastosowana zmieniono ją w 1986 r.

1.2. SKŁADKI

W brytyjskim systemie ubezpieczenia społecznego odstąpiono od reguły jednolitych (kwotowych) składek. Ustawa o zabezpieczeniu społecznym z 1973 r.

(Social Security Act) wprowadziła składkę powiązaną z wynagrodzeniami (earnings related contributions), finansowaną przez pracowników i pracodawców. W latach 1975-1977 pracownicy płacili składki w wysokości 5,5%-5,75%, a pracodawcy w wysokości 8,5%-10,75% wynagrodzenia (tabela 8). Od 1978 r., po rozpoczęciu systemu emerytur dodatkowych, stopa składki była zróżnicowana w zależności od tego, czy dany pracownik był objęty SERPS, czy był z niego wyłączony. Składki płacone przez osoby wyłączone z SERPS zostały zmniejszone z tego tytułu o 2,5% (do 4%), a składki pracodawców zmniejszono o 4,5% (do 7,5%) wynagrodzenia (w 1978 r.).

W kolejnych latach składki rosły, a od 1985 r. składki pracodawców zmniejszono.

Tabela 8 STOPY SKŁADEK W KLASIE 1 NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE W WIELKIEJ BRYTANII

W LATACH 1975-1988(W %)*

Osoby objęte SERPS Osoby zwolnione z SERPS Lata**

składka pracownika składka pracodawcy składka pracownika składka pracodawcy

1975 5,50 8,50 - -

1976 5,75 8,75 - -

510 N. Barr, The Objectives and Attainments of…, s. 228-229.

511 LEL (Lower Earnings Limit) – dolny limit zarobków, jest to minimalna wysokość wynagrodzenia, ustalana w każdym roku podatkowym, od którego powstaje dla pracodawcy obowiązek ubezpieczenia pracownika, aby kwalifikował się on do wypłaty różnego rodzaju świadczeń z NI (National Insurance).

512 L. Liu, Retirement Income Security…, s. 24.

1977 5,75 10,75 - -

* w % zarobków między dolnym i górnym limitem zarobków; od 1989 r. pracownik, którego zarobki przekraczają dolny limit płaci także składkę od części zarobków do tego limitu – w wysokości 2%,

** od kwietnia każdego roku.

W tabeli podano wielkości standardowe; do kwietnia 1977 r. kobiety zamężne i – w pewnych okolicznościach – wdowy mogły płacić składki o obniżonej wysokości.

Źródło: Annual Abstract of Statistics (1982), s. 67; (1986), s. 53; (1990), s. 55; (1992), s. 55;

Social Security Benefit Rates, Benefits Agency, (1992); cyt. za: M. Żukowski, Państwowy system emerytalny w Wielkiej Brytanii…, (w:) Bazowe systemy emerytalno-rentowe…, t. I, s. 86-88.

Od 1987 r. stopa składki zależy również od wysokości zarobków⁵¹³. W latach 1987-1989 składki osób objętych SERPS były płacone przez pracowników i pracodawców po połowie według stóp progresywnych między dolnym a górnym limitem wynagrodzenia, a powyżej górnego limitu składki był płacone tylko przez pracodawców. Natomiast od 1990 r. składka pracowników objętych SERPS wynosiła 9% wynagrodzenia – niezależnie od jego wysokości, a pracowników wyłączonych z SERPS 7% wynagrodzenia. Pracodawcy także płacili składki progresywne od całego wynagrodzenia powyżej dolnego limitu. W 1992 r. składki za osoby objęte SERPS były wyższe o 5,8% podstawy wymiaru (pracowników o 2,0%, a pracodawców o 3,8%) od składek osób, które zostały z niego wyłączone. Kwoty odpowiadające tej obniżce należało wpłacić na poczet alternatywnego systemu wybranego przez pracownika.

Podsumowując, w omawianym okresie różnie kształtowały się proporcje składek pracowników i pracodawców: w latach 1977-1980 składka pracodawcy była dwukrotnie wyższa niż pracownika, później – gdy przy władzy była Partia Konserwatywna – składka pracodawcy była stopniowo obniżana.

1.3. WALORYZACJA ŚWIADCZEŃ

W latach 1948-1975 nie było formalnego sposobu dostosowywania emerytur do tempa wzrostu płac lub cen, ale w praktyce wartość świadczeń była utrzymywana w relacji do przeciętnego wynagrodzenia. Od 1975 r. emerytury są waloryzowane corocznie w kwietniu. Ustawa z 1974 r. (National Insurance Act) wprowadziła waloryzację emerytur do wzrostu płac lub wzrostu cen – w zależności od tego, który wskaźnik był wyższy (co roku w kwietniu). W latach 1975-1980 emerytury podstawowe były waloryzowane według obu tych wskaźników.

Ustawa o zabezpieczeniu społecznym z 1980 r. (Social Security Act) wprowadziła zasadę podnoszenia emerytur (i innych świadczeń długookresowych) tylko według wzrostu cen, w wyniku czego obniżała się relacja podstawowej emerytury do przeciętnego wynagrodzenia. Był to element ograniczania wydatków na zabezpieczenie społeczne wprowadzony przez rząd konserwatywny (utworzony w 1979 r.). Zmiana ta zaowocowała połową ogółu oszczędności uzyskanych przez rząd w formie redukcji wydatków na zabezpieczenie społeczne w latach 1979-1987 i spowodowała, że podstawowa emerytura (kategorii A) była w 1987 r. niższa –

513 W 1987 r. zastosowano składki progresywne – wyższa stopa składki od wyższych zarobków.

Przy pozostawieniu jednolitych świadczeń umożliwiało to redystrybucję środków od bogatszych do uboższych.

niż, gdyby w tym okresie w dalszym ciągu podnoszono emerytury stosownie do wzrostu płac – o £7,15⁵¹⁴.

Waloryzacja w SERPS miała miejsce na dwóch płaszczyznach: wynagrodzeń, które są podstawą naliczania emerytury (maksymalnie z 20 lat) i świadczeń. Poziom indywidualnych zarobków jest dostosowywany do wskaźnika zmian przeciętnej płacy w gospodarce. Zarobki są indeksowane do roku, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny. Na mocy ustawy z 1975 r. państwo miało zapewnić również waloryzację emerytur z systemów prywatnych w relacji do wzrostu cen na poziomie gwarantowanej emerytury minimalnej (GMP), finansowanej z Krajowego Funduszu Ubezpieczenia (National Insurance Fund – NIF)⁵¹⁵.

2. U

STAWA O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM Z

1986

ROKU Konserwatyści, którzy wygrali wybory parlamentarne w 1979 r. dążyli do zerwania z wypracowanym konsensusem i zaczęli ograniczać zabezpieczenie społeczne.

Rząd M. Thatcher zobowiązał się do zredukowania publicznych wydatków⁵¹⁶ oraz był w ideologicznym sprzeciwie wobec świadczeń państwowych. Jednak jego propozycje zniesienia SERPS spotkały się z silnym oporem ze strony organizacji pracodawców, Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Emerytalnych, najważniejszych towarzystw ubezpieczeniowych na życie, a także związków zawodowych⁵¹⁷. Mimo to konserwatyści zaplanowali w połowie lat osiemdziesiątych restrukturyzację systemu emerytur uzależnionych od zarobków. Stało się tak, bowiem emerytury z SERPS okazały się bardziej kosztowne niż zakładano, co w konsekwencji (przy niekorzystnych trendach demograficznych) wywołało ostrą krytykę tego rozwiązania.

514 R. Lister, Social Security, (w:) The New Politics of Welfare: An Agenda for the 1990s?, (ed.) M. McCarthy, Basingstoke 1989, s. 107.

515 Z. Czajka, Systemy emerytalne w Niemczech i w Wielkiej Brytanii…, s. 202-203.

516 Wydatki na zabezpieczenie społeczne – w tym emerytalne – były określane przez konserwatystów jako „kamień młyński hamujący wzrost gospodarczy” lub „bomba z opóźnionym zapłonem”.

R. Lister, Social Security…, s. 109.

Zainteresowanie ekonomiczną funkcją emerytur pojawiło się już znacznie wcześniej, przed objęciem rządów przez Panią M. Thatcher. Ekonomicznymi przesłankami motywowano – zniesione dopiero w 1989 r. – ograniczenie możliwości łączenia emerytury z dalszą pracą. Tożsame funkcje ekonomiczne pełni zasada, zgodnie z którą emerytury „wypracowane” (składkowe) są wyższe od „nie wypracowanych”

(nieskładkowych), nawiązująca do zasady less eligibility – która ma w Wielkiej Brytanii długie tradycje.

517 „Strona pracodawców i instytucji finansowych chciała uniknąć sytuacji, w której alternatywne systemy emerytalne byłyby wplątane w stworzenie ubezpieczenia na starość dla gorzej opłacalnego i bardziej mobilnego segmentu siły roboczej. Zaangażowanie na rzecz tej grupy zawodowej oznaczałoby bowiem wysokie koszty administracyjne przy małych zyskach. Związki zawodowe również sprzeciwiały się propozycji rządowej, gdyż pragnęły chronić istnienie hojnego dla nisko opłacanych pracowników systemu emerytalnego”.

P. Johnson, K. Rake, Brytyjski system emerytalny…, (w:) IPiSS, Systemy i reformy…, s. 65.

Ustawa o zabezpieczeniu społecznym z 1986 r., która weszła w życie w 1988 r.⁵¹⁸ zachowała system, jednocześnie wprowadzając do niego poważne zmiany:

• obniżenie emerytury przez zmianę sposobu jej naliczania i przez zmniejszenie wskaźnika, na podstawie którego ustalano wysokość emerytury z 25%

wynagrodzenia z 20 „najlepszych lat” na 20% przeciętnego wynagrodzenia z całego życia – pomiędzy dolnym a górnym limitem⁵¹⁹. Współczynnik kumulacji (accrual factor), który dotychczas wynosił 25/20, czyli 1,25%

wynagrodzenia za każdy rok płacenia składki, jest stopniowo obniżany do poziomu 20/49, czyli o 0,41% za każdy rok ubezpieczenia⁵²⁰;

• zmniejszenie dodatkowej emerytury państwowej otrzymywanej w spadku po małżonku do 50% wysokości świadczenia;

• wprowadzenie bodźców zachęcających do wyłączenia z SERPS (contracted out) przez zaoferowanie bonifikaty na składki⁵²¹, umożliwienie pracodawcom stosowania systemów o zdefiniowanej składce (DC) i obniżenie wymagań w stosunku do systemów zakładowych. Warunkiem wyłączenia było opłacanie minimalnych składek; zniesiono warunek, zgodnie z którym emerytury musiały być na poziomie gwarantowanego świadczenia minimalnego (GMP).

W związku z tym minimalna składka będzie generować wysokość emerytury zależnej od stopy zwrotu z inwestycji, a nie od sposobu liczenia emerytur;

• zniesienie waloryzacji z NI emerytur zakładowych zastępujących SERPS

• zniesienie waloryzacji z NI emerytur zakładowych zastępujących SERPS

W dokumencie Społeczne i polityczne uwarunkowania ewolucji brytyjskiego modelu zabezpieczenia emerytalnego w latach 1942-2007 (Stron 145-0)